Μ.Α. ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Επιστημονικός Διευθυντής του Παττίχειου Δημοτικού Μουσείου-Ιστορικού Αρχείου & Κέντρου Μελετών Λεμεσού Η θεατρική παράσταση «Κύπρος: Πικράθηκα στην Ελληνική, πληγώθηκα στην Τουρκική», της Φαϊζέ Οζντεμιρτζιλέρ ήταν το τέλος μιας διαδρομής που ξεκίνησε το 1987 με την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη από το Τουρκοκυπριακό Θέατρο Λευκωσίας. Πού ήμασταν, πού είμαστε και που θα πρέπει να βρεθούμε Μια ιστορική αφίσα που έφερε 21 ηθοποιούς και χορευτές του Τουρκοκυπριακού Θεάτρου Λευκωσίας (Lefkosa Belediye Tiyatrosu) στο Σατιρικό Θέατρο στις 24 Μαΐου 1987 για την παράσταση της «Ειρήνης» του Αριστοφάνη. Η παράσταση δόθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο Βλαδίμηρος Καυκαρίδης στον Στρόβολο. 1 «Εσύ με ξένες γιορτές ανατράφηκες, Κύπρος, ησύχασε.»
Μπορεί με τον θόρυβο που έγινε από την παράσταση«κύπρος: Πικράθηκα στην Ελληνική, πληγώθηκα στην Τουρκική», της Φαϊζέ Οζντεμιρτζιλέρ στο «Ριάλτο» την Δευτέρα 8 Ιουνίου 2015, να μπήκαμε σε μια άλλη τροχιά ανάμεσα στις δυο κοινότητες που αποτελούν τον λαό της Κύπρου. Κανείς δεν μπορεί ποτέ να υπολογίσει τη δύναμη του πνεύματος και της τέχνης στην ανάγκη για περισσότερη φιλία και ειρήνη. Ένα κείμενο 470 στίχων/αράδων, της Τουρκοκύπριας ποιήτριας Φαϊζέ Οζντεμιρτζιλέρ το οποίο ανέβηκε στο θεατρικό σανίδι από το Τουρκοκυπριακό Θέατρο Λευκωσίας 1 σε θεατρική διασκευή και σκηνοθεσία του Γιασάρ Έρσόι 2, και παρουσιάστηκε στην ιστορική παράσταση της 8ης Ιουνίου 2015 στη σκηνή του Θεάτρου Ριάλτο» της Λεμεσού στην παρουσία του προέδρου Νίκου Αναστασιάδη και του Τουρκοκύπριου Ηγέτη, Μουσταφά Ακκιντζί, ήταν αρκετό για να ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα της πολιτικής σκηνής της Κύπρου, μια μέρα μετά από τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών στην Τουρκία. Πρόκειται στην ουσία για «Ένα Γράμμα στη Μητέρα», κατά το πρότυπο του γνωστού, ομώνυμου έργου του Κώστα Μόντη, ένα έργο εν προόδω, όπως το χαρακτηρίζει η λογοτεχνική κριτική, των οποίων το Πρώτο Γράμμα, γράφτηκε το 1965, το δεύτερο το 1977 και το Τρίτο το 1985. Η κάθε φάση, καθοριζόταν από μια φάση της κυπριακής τραγωδίας. Με τον ίδιο τρόπο ενήργησε και η Φαϊζέ Οζντεμιρτζιλέρ. Επιστολικά ποιήματα, που έφτασαν, τελικά, στην ακριβή διεύθυνση στη σκηνή του Θεάτρου «Ριάλτο», όπου κοινό και των δύο Κοινοτήτων της Κύπρου στην παρουσία των δυο της ηγετών, άκουγε τα καθέκαστα των επιστολών. 3 Λέμε από την αρχή ότι η Κύπρος είναι ένα από εκείνα τα θύματα που δημιούργησε η αποικιοκρατική πολιτική στην εκδοχή που ονομάζουμε, «Αποικιακός Κοινοτισμός». Πρόκειται για εκείνη τη θεωρία που υποστηρίζει ότι τη δημιουργία ης Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου 1960 ως ένα ανεξάρτητο κράτος πλέον, μέλος του ΟΗΕ κλπ., δυστυχώς, ακολούθησε ό,τι ήταν δεδομένο. Δηλαδή, η απουσία μεταβατικής περιόδου κατά τη διάρκεια της οποίας κάποιοι θα μπορούσαν να σταματήσουν τον κατακερματισμό των εννοιών, αφενός «κυπριακός λαός» και αφετέρου «δημόσια ζωή», ανάμεσα στις δύο Κοινότητες του νέου Κράτους, στις διάφορες εκδοχές που επιδέχονται ως γενικοί όροι. Για να μην αυτομαστιγβνόμαστε, δυστυχώς, η σύγκρουση μετά από μια 1 Τον Μάϊο του 1987, το Τουρκοκυπριακό Θέατρο Λευκωσίας, σε ανύποπτο χρόνο, και επί εποχής Ντεκτάς, ανέβασε το έργο «Ειρήνη» του Αριστοφάνη, στην τουρκική, μάλιστα, χωρίς υποτίτλους και ήταν η πρώτη παράσταση Τουρκοκυπρίων στην ελεύθερη Κύπρο μετά το 1974. 2 Ο Γιασάρ Έρσοϋ θεωρείται μια εμβληματική μορφή του Τουρκοκυπριακού θεάτρου και είναι ο ιδρυτής αλλά και διευθυντής του Τουρκοκυπριακού Δημοτικού Θεάτρου Λευκωσίας. Βλ. Συνέντευξη στον Πολίτη, 7 Ιουνίου 2015. 3 Η ίδια δήλωσε στην εφημερίδα Πολίτης: «πρόκειται για ποιήματα τα οποία γράφτηκαν εδώ και πολλά χρόνια. Ένα γράμμα το οποίο απόψε έφτασε στον παραλήπτη του.» Πολίτης, 9 Ιουνίου 2015. 2
αποικιακή περίοδο δεν αποφεύχθηκε πουθενά στον κόσμο. Του «διαίρει και βασίλευε», προηγείται το «διαίρει και παγίδευε». Τόσο ο λαός όσο και το δημόσιο συμφέρον, υπήρξαν οι αφορμές, καθώς και οι εφορμήσεις της σύγκρουσης. Χάθηκε η ευκαιρία να ήμασταν, εμείς ως Κυπριακή Δημοκρατία, τότε, το πιο νεωτερικό κράτος στον κόσμο. Χάθηκε η ευκαιρία να αναλύσουμε την τότε πραγματικότητα η οποία έλεγε ότι θα υπονομευόταν η έννοια «πολίτη» γιατί θα υπονομευόταν η έννοια «λαός», ως πολιτικά υποκείμενα. Δεν υπήρξε «πολιτότητα» μια έννοια καθοριστική σε σύγχρονες κοινωνίες. Η κοινωνία της Κύπρου δεν κατάφερε να φτάσει στην έννοια «λαός», που σήμερα, στην Ενωμένη Ευρώπη είναι η μόνη έννοια που ενοποιεί τις χώρες, γιατί αν δοκιμάσουν να μιλήσουν για λαούς στις διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, θα πάθουν χειρότερα από εμάς, και μάλιστα, ετεροχρονισμένα! Είναι σαν να θέλουν να κάνουν δυο ή περισσότερες Κεντρικές Τράπεζες σε κάθε κράτος-μέλος. Έστω και ετεροχρονισμένα, λοιπόν, η παράσταση που είδαμε στο Ριάλτο» την Δευτέρα, 8 Ιουνίου 2015, παίχτηκε στις 29 Απριλίου 2015 4, στη Κεντρική Σκηνή του Πολιτιστικού Κέντρου Βλαδίμηρος Καυκαρίδης, αλλά ήταν εντελώς διαφορετική η πολιτική του επίδραση στα τεκταινόμενα της Κύπρου. Δεν είχαν ξεκινήσει οι συνομιλίες Αναστασιάδη-Ακκιντζί και δεν υπήρξε το ισχυρό μομέντουμ που δημιουργήθηκε από το φιλικό κλίμα και τα ΜΟΕ που είχαν εξαγγελθεί. Εν ολίγοις, το θεατρικό αυτό έργο πραγματεύεται την κυπριακή ιστορία σε αρκετές της εκφάνσεις τα τελευταία εξήντα χρόνια με μια γλώσσα (στην ελληνική της μετάφραση) σκληρή, ωμή, πολιτική και υπεύθυνη. Το έργο φέρνει το θεατρικό ή το αναγνωστικό κοινό αντιμέτωπο με την ίδια την ιστορία του. Δηλαδή, γεγονότα που έλαβαν χώρα ένθεν κακείθεν, ανάλογα με την εποχή, τους χώρους εγκλεισμού των Τουρκοκυπρίων από το 1964 μέχρι το 1974 ή τις κατεχόμενες περιοχές, μετά το 1974 και την Τουρκική εισβολή της 20 ης Ιουλίου 1974. Η γλώσσα του έργου είναι σκληρή γι αυτούς που, αλλά και γεμάτη με ελπίδα και αισιοδοξία. Ο τόνος είναι κυμαινόμενος, αλλά γενικώς, είναι εξομολογητικός, όπως συμβαίνει στα επιστολικά κείμενα τα οποία απευθύνονται στη «Μητέρα», ακόμα και ενδοανακριτικός μια και κάποια ερωτήματα τίθενται γενικά στο κείμενο σε όσους εγκλημάτησαν σε βάρος της Κύπρου. Σε όσους πλήγωναν το δέντρο της Κύπρου. Όμως, η παράσταση που θα μείνει ιστορική είναι η «Ειρήνη» του Αριστοφάνη από τον ίδιο θίασο, η οποία παρουσιάστηκε τον Μάϊο του 1987 στο θέατρο της Νεάπολης, στην κατεχόμενη Λευκωσία. Ο Μουσταφά Ακκιντζί, ως Δήμαρχος της κατεχόμενης Λευκωσίας προσκάλεσε για να δουν την παράσταση τον Εύη Γαβριηλίδη, Γενικό Διευθυντή τότε του ΘΟΚ, καθώς επίσης και την σκηνοθέτιδα Πόπη Δανιήλ, οι οποίοι αποδέχτηκαν στην πρόσκληση και έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους 4 Την παράσταση ενώπιον μικτού κοινού Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων συνδιοργάνωσαν μαζί με το Σατιρικό Θέατρο και το Τουρκοκυπριακό Δημοτικό Θέατρο, οι Συντεχνίες ΣΗΔΗΚΕΚ ΠΕΟ, η BES, η Κίνηση για Ομοσπονδιακή Κύπρο, η Δικοινοτική Χορωδία και η Κίνηση Πολιτισμού. 3
Τουρκοκύπριους καλλιτέχνες, καθώς επίσης το θεατρικό κοινό της Λευκωσίας. 5 Στην παράσταση υπήρχε ένα πολεμικό τραγούδι, οπότε ο σκηνοθέτης, ο οποίος έφερε την Ειρήνη του Αριστοφάνη στα κυπριακά μέτρα, ιδίως με την παρουσία επί σκηνής και της Ουνφικύπ της οποίας ο ρόλος έιναι η διατήρηση της ειρήνης ανάμεσα ένθεν και ένθεν της γραμμής αντιπαράταξης. Βάζει, μάλιστα, τον χορό να φωνάζει «Δεν θέλουμε πόλεμο, θέλουμε ειρήνη», μεταφέροντας ένα πολύ δυνατό μήνυμα για την ειρηνική συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων της Κύπρου σε μια εποχή όπου επί Ντενκτάς, «όλα τά σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά». Ο σκηνοθέτης Γιασάρ Έρσόι, δήλωσε τότε τόνισε «τον ρόλο που μπορεί να παίξει το θέατρο στην εδραίωση της κατανόησης και της φιλίας στο νησί μας» (Φιλελεύθερος, 9 Απριλίου 1987). Ο δημοσιογράφος Ζεκί Ερκούτ, σε άρθρο του στη «Γιενή Ντουζέν» τόνισε τη σημασία των επαφών μεταξύ των καλλιτεχνών των δύο κοινοτήτων και επέκρινε, μάλιστα, τη στάση του Ντενκτάς, ο οποίος εμπόδισε την έλευση δύο μελών του θιάσου να περάσουν τα οδοφράγματα, καθώς και τη στάση πολλών εφημερίδων των Κατεχομένων που έβλεπαν «αιματοκύλισμα». Όπως έγραψε τότε «Ούτε πόλεμος έγινε, ούτε αίμα χύθηκε». Στο πρόγραμμα της παράστασης, υπήρχαν τα εξής πολύ σημαντικά και προφητικά λόγια: Στις αρχές του Έτους Ειρήνης 1986 προσπαθήσαμε να περιλάβουμε στην ημερήσια διάταξη το θέμα της ειρήνης, παρουσιάζοντας σε θεατρική διασκευή τα ποιήματα του Fikret Demirag «η Ελπίδα στον άνθρωπο». Προς το τέλος του Έτους Ειρήνης 1986, με την πεποίθηση ότι θα έχουμε πράγματι Χρονιά Ειρήνης θέσαμε σαν σκοπό μας να επαναφέρουμε στην ημερησία διάταξη τον πιο μεγάλο και πιο παλιό μύθο της ανθρωπότητας για ειρήνη, που είναι τόσο απαραίτητη όπως το ψωμί, ο αέρας και το νερό με το 2407 χρονών εργο του Αριστοφάνη.[ ] Σαν γείτονες και συνάνθρωποι υιοθετήσαμε την κληρονομιά του Αριστοφάνη με σκοπό να χτίσουμε γέφυρα φιλίας και ειρήνης ανάμεσα στον πολιτισμό των δυο γειτόνων, που ζουν συνεχώς τον πόλεμο και την απειλή του πολέμου. 5 Μπορεί να αντιληφθεί κανείς τι άκουσαν και τι γράφτηκε τότε σε εφημερίδες της ελεύθερης Κύπρου για την αποδοχή της πρόσκλησης από έναν Εύη Γαβριηλίδη και μια Πόπη Δανιήλ, στους οποίους η Κύπρος και η Ελλάδα και το Θέατρο χρωστούν πολλά. Δεν τα γράφουμε από σεβασμό στον πρόσφατο χαμό του Εύη. 4
Κοσμήματα στο Πρόγραμμα της παράστασης 5