ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Εκπαίδευση για την Αειφόρο Αλιεία στη Μεσόγειο Project SeaEnvTraining (2015-1-ES01-KA202-016332) ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Τα πιο κοινά είδη που αλληλεπιδρούν με τους ψαράδες

Εκπαίδευση για την Αειφόρο Αλιεία στη Μεσόγειο (SeaEnvTraining) Ο Οδηγός αυτός έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού Προγράμματος Erasmus+ «Εκπαίδευση για την Αειφόρο Αλιεία στη Μεσόγειο» (SeaEnvTraining), που υλοποιείται από την Ισπανική Ορνιθολογική Εταιρεία (SEO/BirdLife Ισπανίας), τη Γαλλική Ορνιθολογική Εταιρεία (LPO/BirdLife Γαλλίας), την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (BirdLife Ελλάδας) και την Επαγγελματική Σχολή Εκπαίδευσης Ναυτιλίας και Αλιείας της Καταλονίας (ECNP) κατά την περίοδο 2015-2017, στοχεύοντας στην περιοχή της Μεσογείου. Κύριος στόχος του Προγράμματος είναι να παρέχει εργαλεία για την εκπαίδευση των φοιτητών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και των επαγγελματιών αλιέων, ώστε να ενσωματωθεί η περιβαλλοντική διάσταση στη γνώση τους και να αναπτυχθεί μια περισσότερο σεβαστή και βιώσιμη πρακτική σε σχέση με το θαλάσσιο περιβάλλον, σύμφωνα με τη νέα Κοινή Αλιευτική Πολιτική της ΕΕ (ΚΑΠ) και τη σχετική περιβαλλοντική νομοθεσία. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί η κοινωνικοοικονομική βιωσιμότητα της δραστηριότητάς τους, καθώς και η διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας στην περιοχή της Μεσογείου. Το Πρόγραμμα δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις πιθανές επιπτώσεις της αλιείας στο θαλάσσιο οικοσύστημα στο σύνολό του, στο πλαίσιο μιας οικοσυστημικής προσέγγισης στη διαχείριση. Για να δοθούν παραδείγματα γι αυτές τις συχνά παραγνωρισμένες επιπτώσεις, δίδεται ιδιαίτερο βάρος στα θαλασσοπούλια, ως βασικά συστατικά στοιχεία του θαλάσσιου οικοσυστήματος που δεν αποτελούν μεν είδη-στόχο της αλιείας, αλλά μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά από αυτά. J.M.Arcos

IV Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση V H Ισπανική Ορνιθολογική Εταιρεία (SEO) είναι μια επιστημονική, περιβαλλοντική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1954 με σκοπό τη μελέτη και προστασία των πουλιών και της φύσης. Είναι η παλαιότερη Μη Κερδοσκοπική Περιβαλλοντική Οργάνωση στην Ισπανία, με πάνω από 60 χρόνια αδιάλειπτης δράσης. Έχει βραβευτεί, εν μέσω άλλων, με το Βραβείο Διατήρησης Βιοποικιλότητας (2004). Είναι ο εταίρος της BirdLife International στην Ισπανία. Η Γαλλική Ορνιθολογική Εταιρεία (LPO) ιδρύθηκε το 1912 και αποτελεί την παλαιότερη περιβαλλοντική οργάνωση στη Γαλλία. Αναγνωρισμένη ως δημόσια υπηρεσία από το 1986, εργάζεται για την προστασία της βιοποικιλότητας, τη διατήρηση και την εκπαίδευση και την ενημέρωση ευαισθητοποίηση. Είναι ο εταίρος της BirdLife International στη Γαλλία. ελληνικής φύσης. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία είναι περιβαλλοντική, μη κερδοσκοπική οργάνωση με σκοπό τη μελέτη και προστασία των άγριων πουλιών και των βιοτόπων τους στην Ελλάδα, θεωρώντας τα ως βασικά στοιχεία της Από το 1982 εργάζεται ώστε να διασφαλίσει ένα βιώσιμο περιβάλλον τόσο για τα πουλιά όσο και για τον άνθρωπο. Το έργο της περιλαμβάνει δράσεις προστασίας, ενημέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αλλά και παρεμβάσεις για κρίσιμα θέματα του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι εταίρος της BirdLife International, της μεγαλύτερης παγκόσμιας ομοσπονδίας για την προστασία των πουλιών και των βιοτόπων τους. Η Επαγγελματική Σχολή Εκπαίδευσης Ναυτιλίας και Αλιείας της Καταλονίας (ECNP) είναι υπεύθυνη για την εκπαίδευση και τις ανάγκες πιστοποίησης στον τομέα της ναυτιλίας αλιείας και κατάδυσης, ο οποίος διαχειρίζεται τη διδασκαλία και τους βαθμούς της κατάδυσης για επαγγελματικούς λόγους και αναψυχή. Έχει τρεις κατευθύνσεις εργασίας: εκπαίδευση, μελέτη και πειραματισμό, καθώς και οργάνωση και διενέργεια εξετάσεων για την απόκτηση πτυχίων. Παρέχονται μαθήματα κατάρτισης για δραστηριότητες θαλάσσιας αλιείας καθώς και μαθήματα επιμόρφωσης ναυτικών-αλιευτικών σκαφών σε ολόκληρη την Καταλανική ακτή. Επιπλέον, προσφέρονται ενημερωτικά μαθήματα και επιμόρφωση των επαγγελματιών του τομέα.

VI Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση VII SEO/BirLife (www.seo.org) c/melquiades Biencinto 34 28053 Μαδρίτη Τηλ.: 914 340 910; e-mail: seo@seo.org LPO France (www.lpo.fr) 8 rue du Docteur Pujos CS 90263 17305 Rochefort CEDEX Τηλ: +33 (0)5.46.82.12.34 e-mail: lpo@lpo.fr Facebook: @seobirdlife Twitter: @SEO_BirdLife Facebook: @LPO.fr Twitter: @LPOFrance Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία www.ornithologiki.gr/ Θεμιστοκλέους 80, 10681 Αθήνα Τηλ./Φαξ: 210 8228704, 210 8227937 e-mail: info@ornithologiki.gr Facebook: @Elliniki Ornithologiki Etaireia Twitter: @ornithologiki Επαγγελματική Σχολή Εκπαίδευσης Ναυτιλίας και Αλιείας Καταλονίας ECNP (http://agora.xtec.cat/iesnautica/) Carrer Mediterrani, 2, 43860 L Ametlla de Mar, Tarragona Τηλ: 977 45 77 75; e-mail: e3008493@xtec.cat Twitter: @Institut_ECNPC Εικονογράφηση: Juan Varela Γραφιστική επεξεργασία: NETAIGRAF S.L. J.M.Arcos

8 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 9 Εισαγωγή Ο Οδηγός αυτός αποτελεί μέρος ενός συνόλου εκπαιδευτικών υλικών που ενσωματώνουν την περιβαλλοντική διάσταση στη γνώση των αλιέων της Μεσογείου, με στόχο την ανάπτυξη περισσότερο σεβαστών και βιώσιμων πρακτικών σε σχέση με το θαλάσσιο οικοσύστημα. Συγκεκριμένα, ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα και ένα Εγχειρίδιο Ορθών Πρακτικών συμπληρώνουν αυτόν τον Οδηγό και δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα θαλασσοπούλια και στην αλληλεπίδρασή τους με την αλιεία. Ο Οδηγός ξεπερνά πηγαίνει παραπέρα από τα θαλασσοπούλια και εστιάζει στα πιο τυπικά είδη θαλάσσιας μεγαπανίδας (μεγάλα θαλάσσια ζώα όπως θαλασσοπούλια, θαλάσσια θηλαστικά, θαλάσσιες χελώνες και καρχαρίες) στη Μεσόγειο. Αυτά τα είδη συχνά αλληλεπιδρούν με την αλιεία με διάφορους τρόπους, με την τυχαία παγίδευσή τους σε αλιευτικά εργαλεία να είναι η πιο προφανής. Αειφόρος Αλιεία στη Μεσόγειο Οι ψαράδες περνούν σημαντικό μέρος της ζωής τους στη θάλασσα. Έτσι, αποτελούν μέρος του θαλάσσιου οικοσυστήματος και εξαρτώνται από την υγεία του για την (ασφαλή και κερδοφόρα) συνέχιση της εμπειρικά. Ωστόσο, το θαλάσσιο περιβάλλον είναι σύνθετο και η εμπειρία τους επικεντρώνεται στα θέματα που έχουν άμεση σημασία γι αυτούς, δηλαδή στους αλιευτικούς πόρους. Τα υπόλοιπα στοιχεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (ή του οικοσυστήματος) συνήθως λαμβάνουν πολύ λιγότερη προσοχή. Για την κατανόηση της θάλασσας στο σύνολό της πρέπει να τονιστεί η αξία του θαλάσσιου οικοσυστήματος, το οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ των θαλάσσιων οργανισμών και του φυσικού τους περιβάλλοντος (στήλη νερού και πυθμένας). Εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να έχουμε μια περιορισμένη εικόνα αυτού του οικοσυστήματος, καθώς αποτελεί ένα ξένο περιβάλλον για εμάς. Ωστόσο, αποτελούμε και εμείς μέρος αυτού, εφόσον ορισμένες από τις δραστηριότητές μας λαμβάνουν χώρα στη θάλασσα. Τα διάφορα στοιχεία του κάθε οικοσυστήματος αλληλοσυνδέονται με μεγάλη ποικιλία τρόπων, συχνά μη προφανείς και η μεταβολή ενός στοιχείου μπορεί να έχει (απροσδόκητες) συνέπειες σε άλλα. Όταν τα οικοσυστήματα είναι σε καλή κατάσταση, έχουν υψηλή ικανότητα να αντιμετωπίζουν τις εξωτερικές πιέσεις και να ανακτούν την ισορροπία τους (αυτό ονομάζεται ομοιόσταση). Ωστόσο, όταν υπάρχουν πάρα πολλές πιέσεις που επηρεάζουν ένα οικοσύστημα, η αντοχή του μπορεί να παρεμποδιστεί. Αυτό αποτελεί την περίπτωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων στις μέρες μας, καθώς οι άνθρωποι ασκούν έντονη πίεση με ποικίλους τρόπους, οι οποίοι έχουν αρχίσει να δημιουργούν σημαντικές αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα, κάποιες από τις οποίες μη αναστρέψιμες. Θαλάσσια μεγαπανίδα και τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία Η σχέση μεταξύ της θαλάσσιας μεγαπανίδας (μεγάλα ζώα όπως τα θαλασσοπούλια, τα θαλάσσια θηλαστικά, οι θαλάσσιες χελώνες και οι καρχαρίες) και της αλιείας ή η απλή επικάλυψή τους στον χώρο και τον χρόνο, μπορεί περιστασιακά να οδηγήσει σε τυχαία αλίευση της πρώτης, που ονομάζεται τυχαία παγίδευση. Τα τυπικά είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση έχουν ρόλο κορυφαίων θηρευτών στο θαλάσσιο οικοσύστημα και ως εκ τούτου είναι σχετικά σπάνια και πολύ ευαίσθητα στην αυξημένη θνησιμότητα (δηλαδή στη μείωση των επιπέδων επιβίωσης τους). Ως εκ τούτου, η τυχαία παγίδευση προκαλεί συχνά ένα σημαντικό πρόβλημα για τους πληθυσμούς τους και μπορεί να αποτελέσει σοβαρή απειλή γι αυτούς. Από την άλλη πλευρά, η παγίδευση αυτών των ζώων αποτελεί επίσης πρόβλημα για τους αλιείς, λόγω καταστροφή των δολωμάτων, υλικών φθορών στον αλιευτικό εξοπλισμό και μειωμένη ψαριά. Η επίλυση αυτού του προβλήματος ή τουλάχιστον η ελαχιστοποίηση του αριθμού των ειδών που και των ατόμων που πλήττονται θα πρέπει να αποτελεί κοινό στόχο για τους αλιείς, τους ερευνητές και τους επιστήμονες και όλοι θα πρέπει να συνεργαστούν για να την επίλυση του

10 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 11 Υπόμνημα Συμβόλων Η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) συντονίζει την Κόκκινη Λίστα των απειλούμενων ειδών. Παρέχει εκτίμηση της του καθεστώτος διατήρησης για κάθε είδος, σύμφωνα με τον κίνδυνο εξαφάνισης για κάθε είδος και τον βαθμό γνώσης μας γι αυτό. Αναγνωρίζονται οι ακόλουθες κατηγορίες κινδύνου (*): Απειλούμενα Μειωμένου Ενδιαφέροντος Αναφορικά με την επίπτωση από την τυχαία παγίδευση: Άλλα σύμβολα: παγιδεύονται σε αγκίστρια (πελαγικά παραγάδια και παραγάδια αφρού, αλιεία αναψυχής) παγιδεύονται σε δίχτυα (τράτες, γρι-γρι, απλάδια, αφρόδιχτα) εν.: ενήλικο αν.: ανήλικο Μ: μήκος ΑΦ: άνοιγμα φτερούγων Σχεδόν Απειλούμενα Τρωτά Απειλούμενα Κρισίμως Απειλούμενα Είδη DD Ανεπαρκώς γνωστά (*) Οι κατηγορίες κινδύνου της IUCN που αναφέρονται στον οδηγό έχουν εκτιμηθεί για την περιοχή της Μεσογείου, εκτός της περίπτωσης των θαλασσοπουλιών. Γι αυτά δεν έχει γίνει εκτίμηση του καθεστώτος διατήρησής τους στη Μεσόγειο, οπότε παρουσιάζονται οι παγκόσμιες κατηγορίες κινδύνου. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι κάποια είδη απειλούνται σε τοπικό επίπεδο (π.χ. σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας), ακόμα και αν σε διεθνές επίπεδο είναι Μειωμένου Ενδιαφέροντος (LC). J.M.Arcos

12 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 13 Hydrobates pelagicus European Storm Petrel Paíño europeo Océanite tempête Υδροβάτης Puffinus mauretanicus Balearic Shearwater Pardela balear Puffin des Baléares Μύχος των Βαλεαρίδων Μικρός σαν χελιδόνι, ο Υδροβάτης είναι το μικρότερο θαλασσοπούλι της Μεσογείου. Είναι πελαγικό είδος που λόγω μικρού μεγέθους και πληθυσμού στην Ελλάδα, δύσκολα παρατηρείται. Σπάνια ακολουθεί σκάφη και δεν αποτελεί συχνό θύμα παγίδευσης σε αλιευτικά εργαλεία. Το πιο απειλούμενο θαλασσοπούλι της Μεσογείου, το οποίο συνεχίζει να μειώνεται που αν δεν ανατραπεί θα οδηγήσει στη μείωσή του τα επόμενα 60 χρόνια. Φωλιάζει στις Βαλεαρίδες και δεν συναντάται στις ελληνικές θάλασσες. Παγιδεύεται σε παραγάδια, αλλά πιάνεται και σε δίχτυα. Calonectris diomedea Scopoli s Shearwater Pardela cenicienta Puffin de Scopoli Αρτέμης Θυμίζει καφέ γλάρο, αλλά συγγενεύει με τα άλμπατρος, τα θαλασσοπούλια των ωκεανών του νότου. Πετάει πολύ χαμηλά, ακροβατώντας ανάμεσα στα κύματα. Είναι πελαγικό θαλασσοπούλι που παγιδεύεται κυρίως σε παραγάδια. Περίπου 5.000 ζευγάρια εκτιμάται ότι φωλιάζουν στις ελληνικές νησίδες. Puffinus yelkouan Yelkouan Shearwater Pardela mediterránea Puffin Yelkouan Μύχος (της Μεσογείου) Μοιάζει με μικρότερο, μαύρο Αρτέμη, με τον οποίο συγγενεύει. Έχουν τις ίδιες συνήθειες, με τη διαφορά ότι οι Μύχοι συνήθως πετούν σε κοπάδια, ο ένας πίσω από τον άλλον. Στις νησίδες του Αιγαίου και του Ιονίου εκτιμάται ότι φωλιάζουν 4.000-7.000 ζευγάρια Μύχων. Παγιδεύεται σε διάφορα αλιευτικά εργαλεία, κυρίως παραγάδια.

14 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 15 Alca torda Razorbill Alca común Pingouin torda Κοινή Άλκα Phalacrocorax aristotelis ssp. desmarestii European shag Cormorán moñudo Cormoran huppé Θαλασσοκόρακας Χειμερινός επισκέπτης που μοιάζει με πιγκουίνος: μέσο μέγεθος, ασπρόμαυρο, με κοντά φτερά. Είναι δεινός δύτης. Παγιδεύεται συνήθως σε δίχτυα. Δεν απαντάται στην Ελλάδα. Fratercula arctica Atlantic Puffin Frailecillo atlántico Macareux moine Θαλασσοψιττακός νεαρό Προτιμά τις βραχώδεις ακτές, από όπου απομακρύνεται ελάχιστα. Συναντάται συχνά να στέκεται στα βράχια της ακτής με ανοιχτά φτερά. Είναι πιο ψιλόλιγνος από τον συγγενικό του Κορμοράνο. Τρέφεται με μικρά ψάρια, που πιάνει κωπηλατώντας με τα δυνατά του πόδια κοντά στο βυθό, φτάνοντας σε βάθος έως και 60 μ. Φωλιάζει πολύ νωρίς (μερικοί ακόμα και από το Δεκέμβριο) σε απόκρημνες βραχώδεις ακτές, νησίδες και μεγάλες σπηλιές. Τον συναντάμε σε όλες τις νησιωτικές ακτές, όπου φωλιάζουν 1.000-1.200 ζευγάρια, αλλά πιο συχνά στο βόρειο Αιγαίο και τις Σποράδες, που φιλοξενούν τις μεγαλύτερες αποικίες του στην Ελλάδα. Παγιδεύεται κυρίως σε δίχτυα. Phalacrocorax carbo Great Cormorant Cormorán grande Grand cormoran Κορμοράνος εν. Χειμερινός επισκέπτης που μοιάζει με την Κοινή Άλκα, αλλά πιο μικρός, με έντονα κυρτό και χρωματιστό ράμφος. Είναι δεινός δύτης, κυρίως πελαγικό είδος. Παγιδεύεται συνήθως σε δίχτυα. Δεν απαντάται στην Ελλάδα. Μεγαλύτερος και πιο ογκώδης από τον Θαλασσοκόρακα, συναντάται τόσο στον παράκτιο όσο και στον νησιωτικό χώρο. Ο πληθυσμός του αυξάνεται τόσο λόγω της προστασίας των τόπων αναπαραγωγής αλλά και επωφελούμενος από τις ιχθυοκαλλιέργειες. Επιρρεπής στην παγίδευση σε δίχτυα. νεαρό εν.

16 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 17 Morus bassanus Northern Gannet Alcatraz atlántico Fou de Bassan Σούλα (του Βορρά) Rissa tridactyla Black-legged Kittiwake Gaviota tridáctila Mouette tridactyle Τριδάκτυλος Γλάρος Είναι το μεγαλύτερο θαλασσοπούλι της Μεσογείου, με σχεδόν 2 μ. άνοιγμα φτερών. Είναι χειμερινός επισκέπτης και συναντάται συνήθως να βουτά σε παράκτια νερά για να πιάσει πελαγικά ψάρια. Ακολουθεί αλιευτικά σκάφη και μπορεί να παγιδευτεί σε διάφορα αλιευτικά εργαλεία, κυρίως παραγάδια. Δεν απαντάται στην Ελλάδα. Μεσαίου μεγέθους γλάρος με γκρι ράχη και μαύρα στίγματα στα φτερά, κίτρινο ράμφος και μαύρα πόδια. Είναι ο πιο πελαγικός γλάρος, σπάνια παρατηρείται από τη στεριά. Πολύ σπάνιος χειμερινός επισκέπτης στην Ελλάδα. Ακολουθεί συχνά αλιευτικά σκάφη και μπορεί να πιαστεί σε παραγάδια. Stercorarius skua Great skua Págalo grande Grand Labbe Αετοληστόγλαρος Larus adouinii Audouin s Gull Gaviota de Audouin Goéland d Audouin Αιγαιόγλαρος Μοιάζει με μεγάλο και ογκώδη γλάρο, σκούρος καφέ με λευκές πινελιές στα φτερά. Τυπική συμπεριφορά του είναι να παρενοχλεί άλλα θαλασσοπούλια για να τους κλέψει την τροφή. Ακολουθεί σκάφη για να τραφεί από τα απορριπτόμενα αλιεύματα. Δεν απαντάται στην Ελλάδα. Διαφέρει από τους άλλους γλάρους επειδή συνδέεται περισσότερο με τον παράκτιο χώρο και αποφεύγει την ενδοχώρα. Πετά αργά, ανάμεσα στα κύματα και πιάνει μικρά αφρόψαρα. Στην Ελλάδα, περίπου 500 ζευγάρια φωλιάζουν σε ακατοίκητες νησίδες. Το εντατικό ψάρεμα κοντά στις ακτές μειώνει πολύ την τροφή του, αλλά σε αντίθεση με τον Θαλασσοκόρακα μπορεί να τραφεί με τα απορριπτόμενα αλιεύματα. Μαζί με τον Ασημόγλαρο είναι γλάροι που πέφτουν πιο συχνά θύματα τυχαίας παγίδευσης, κυρίως σε παραγάδια. Είναι το πιο απειλούμενο θαλασσοπούλι στην Ελλάδα.

18 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 19 Chroicocephalus ridibundus Black-headed Gull Gaviota reidora Mouette rieuse Καστανοκέφαλος Γλάρος Μοιάζει πολύ με τον Μαυροκέφαλο Γλάρο, αλλά είναι πιο γκρίζος στο επάνω μέρος και με διακριτή λευκή άκρη στα φτερά. Κατά την αναπαραγωγική περίοδο το κεφάλι του γίνεται μαύρο. Συναντάται κυρίως στον παράκτιο χώρο αλλά και στην ενδοχώρα. Larus michahellis Yellow-legged Gull Gaviota patiamarilla Goéland leucophée Ασημόγλαρος Είναι ο πιο κοινός γλάρος στη Μεσόγειο. Συχνάζει σχεδόν παντού, από λιμάνια μέχρι σκουπιδότοπους. Μεγαλόσωμος, με κίτρινο ράμφος και πόδια. Εκμεταλλεύεται ποικίλες πηγές τροφής και ακολουθεί συχνά αλιευτικά σκάφη, κυρίως τράτες, για να τραφεί από τα ψάρια που πετιούνται. Εξαιτίας αυτού, πέφτει συχνό θύμα παγίδευσης, κυρίως σε παραγάδια. Larus melanocephalus Mediterranean Gull Gaviota cabecinegra Mouette mélanocéphale Μαυροκέφαλος Γλάρος Larus fuscus Lesser Black-backed Gull Gaviota sombría Goéland brun Μελανόγλαρος Μικρότερος από τον Αιγαιόγλαρο με φτερά απαλό γκρι (σχεδόν λευκά). Κατά την αναπαραγωγική περίοδο το κεφάλι του γίνεται καφέ σκούρο. Είναι από τους πιο «πελαγικούς» γλάρους, αν και σπάνια τρέφεται μακριά από την ηπειρωτική χώρα. Οι κύριες αναπαραγωγικές του αποικίες βρίσκονται στη Μαύρη Θάλασσα και το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού του διαχειμάζει στη Δυτική Μεσόγειο. Ακολουθεί συχνά αλιευτικά σκάφη και μπορεί να παγιδευτεί σε παραγάδια. Παρόμοιος με τον Ασημόγλαρο, ελαφρώς πιο λεπτός και με πιο σκούρα ράχη. Σπάνιος κατά την αναπαραγωγική περίοδο, αλλά κοινός τον χειμώνα στη Μεσόγειο. Είναι και αυτός οπορτουνιστικό είδος αλλά με πιο ιδιαίτερες τροφικές προτιμήσεις, με αποτέλεσμα να πέφτει θύμα παγίδευσης σε παραγάδια.

20 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 21 Sterna hirundo Common Tern Charrán común Sterne pierregarin Ποταμογλάρονο Ελαφρώς μικρότερο και με πιο ομαλή πτήση σε σχέση με το Χειμωνογλάρονο. Κόκκινο ράμφος με μαύρη άκρη. Τρέφεται με μικρά πελαγικά ψάρια τα οποία πιάνει βουτώντας σε παράκτια νερά. Sterna sandvicensis Sandwich Tern Charrán patinegro Sterne caugek Χειμωνογλάρονο Διακρίνεται από τους γλάρους από τα στενότερα και πιο λεπτά του φτερά (όπως όλα τα γλαρόνια), διχαλωτή ουρά και μυτερό ράμφος το οποίο είναι μαύρο με κίτρινο άκρο. Περισσότερο παράκτιο είδος, πιάνει μικρά πελαγικά ψάρια βουτώντας. J.M.Arcos

22 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 23 Caretta caretta Loggerhead Sea Turtle Tortuga boba Tortue caouanne Χελώνα Καρέτα Dermochelys coriacea Leatherback Sea Turtle Tortuga laúd Tortue luth Δερματοχελώνα M: 120 εκ., 200 κιλά M: 200 εκ., 900 κιλά Είναι ίσως ένα από τα πιο εμβληματικά είδη των μεσογειακών και ελληνικών θαλασσών. Οι χελώνες ζουν περίπου 100 χρόνια και ενηλικιώνονται μετά τη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους. Για την αναπαραγωγή τους γυρίζουν στην παραλία που γεννήθηκαν για να γεννήσουν τα αβγά τους. Η περίοδος ωοτοκίας κάθε χρόνο ξεκινά τον Μάιο και τελειώνει τον Οκτώβριο με την έξοδο των μικρών προς τη θάλασσα. Η τροφή της περιλαμβάνει μέδουσες, οστρακοειδή και μαλάκια. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει στην Ελλάδα είναι η υποβάθμιση των βιοτόπων της όπως η οικιστική και τουριστική ανάπτυξη των παραλιών ωοτοκίας, η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, οι τραυματισμοί από ταχύπλοα αλλά και η ηθελημένη θανάτωση από ορισμένους ψαράδες. Chelonia mydas Green Sea Turtle Tortuga verde Tortue verte Πράσινη Χελώνα Η μεγαλύτερη σε μέγεθος και βάρος χελώνα. Το βάρος φτάνει τα 600 κιλά και το μήκος του κελύφους της τα 2 μέτρα. Είναι ωκεάνιο είδος που μεταναστεύει σε μεγάλες αποστάσεις. Το κέλυφός της δεν αποτελείται από κόκκαλο αλλά από ένα είδος δερμάτινων πλακών. Παγιδεύεται σε διάφορα αλιευτικά εργαλεία, όπως δίχτυα, παρασυρόμενα αφρόδιχτα και παραγάδια. Monachus monachus Mediterranean Monk Seal Foca Monje Phoque moine de Méditerranée Μεσογειακή Φώκια Μ: 230-280 εκ. 240-300 κιλά Μ: 120 εκ., 200 κιλά Όπως όλες οι θαλάσσιες χελώνες, οι πράσινες χελώνες είναι μεταναστευτικά είδη και χρησιμοποιούν με μεγάλη γκάμα ενδιαιτημάτων και τοποθεσιών κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Στη Μεσόγειο, εμφανίζεται πιο σπάνια από τη χελώνα Καρέτα, με τον πληθυσμό της να εκτιμάται μόνο σε 500-1.000 ζευγάρια στην ανατολική Μεσόγειο. Η Μεσογειακή Φώκια δεν είναι απλώς και μόνο ένα ακόμη είδος του θαλάσσιου περιβάλλοντος αλλά ένα αναπόσπαστο κομμάτι του χθες, του σήμερα και του αύριο των ελληνικών θαλασσών και της Μεσογείου. Στην Ελλάδα μάλιστα, ζει και αναπαράγεται ο μισός περίπου παγκόσμιος πληθυσμός της, δηλαδή 250-300 άτομα. Παρότι περνάει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στη θάλασσα, χρησιμοποιεί και την ξηρά, κυρίως απομακρυσμένες και δυσπρόσιτες θαλασσινές σπηλιές, για να γεννήσει τα μικρά της αλλά και να αναπαυτεί. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει είναι η μείωση τροφής, η θαλάσσια ρύπανση, η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία (κυρίως δίχτυα) και η ηθελημένη θανάτωση.

24 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 25 Physeter macrocephalus Sperm Whale Cachalote Grand cachalot Φυσητήρας Μεγάλο κητώδες (που φτάνει μέχρι 18 μέτρα μήκος), με ογκώδες κεφάλι και χαμηλό εξόγκωμα αντί για πτερύγιο. Όταν αρχίζει να καταδύεται βγάζει την ουρά του έξω από το νερό και μπορεί να φτάσει μέχρι και σε 2.000 μέτρα βάθος. Πελαγικό είδος, η σημαντικότερη απειλή που αντιμετωπίζει είναι οι συγκρούσεις με σκάφη, οι στρατιωτικές ασκήσεις και οι έρευνες για υδρογονάνθρακες, η κατάποση στερεών απορριμμάτων και η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, κυρίως παρασυρόμενα αφρόδιχτα. Μ: 11-18 μ. Μ: 18-22 μ. Το μεγαλύτερο ζώο στη Μεσόγειο, που μπορεί να ξεπεράσει τα 20 μέτρα μήκος. Διακρίνεται για το λεπτό και αεροδυναμικό της σχήμα με μυτερό ρύγχος και ένα ραχιαίο πτερύγιο σε σχήμα δρεπανιού που έχει ύψος 60 περίπου εκατοστά. Τρέφεται με μικρά ψάρια που σχηματίζουν κοπάδια (σαρδέλες, γαύρους), καλαμάρια, καρκινοειδή και κριλ (είδος ζωοπλαγκτού). Σε αντίθεση με άλλα είδη φαλαινών, παραμένει στη Μεσόγειο όλο τον χρόνο. Η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει είναι η σύγκρουση με σκάφη. Balaenoptera physalus Fin Whale Rorcual común Rorqual commun Πτεροφάλαινα

26 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 27 Grampus griseus Risso s Dolphin Calderón gris Dauphin de Risso Σταχτοδέλφινο DD Μ: 3,3-4,1 μ. Ξεχωρίζει από όλα τα δελφίνια αφού δεν έχει εμφανές ρύγχος και το σώμα του είναι γεμάτο γρατζουνιές! Είναι το μεγαλύτερο δελφίνι που ζει στις ελληνικές θάλασσες, με μήκος που μπορεί να φτάσει και τα 3,30 μέτρα. Οι καταδύσεις του μπορεί να φτάσουν σε διάρκεια τα 30 λεπτά και τα 500 μέτρα σε βάθος. Τρέφεται κυρίως με καλαμάρια και περιστασιακά με ψάρια. Απειλείται από την τυχαία παγίδευση αλλά και από την κατάποση στερεών απορριμμάτων. Στην Ελλάδα είναι Κινδυνεύον είδος. Delphinus delphis Short-beaked Common Dolphin Delfín común Dauphin commun à bec court Κοινό Δελφίνι Το Κοινό Δελφίνι δυστυχώς μόνο κοινό δεν είναι στις ελληνικές θάλασσες, καθώς κινδυνεύει με εξαφάνιση. Τα χρώματά του, μια σύνθεση από γκρι, μαύρο άσπρο και κίτρινο είναι ιδιαίτερα σύνθετα και διαφέρουν πολύ από των άλλων δελφινιών. Το μέσο μήκος του είναι 1,80 μέτρα και τρέφεται με ψάρια όπως ο γαύρος και η σαρδέλα. Απειλείται από τη μείωση της διαθέσιμης τροφής, από τις αλιευτικές δραστηριότητες (ηθελημένη θανάτωση ή τυχαία παγίδευση), αλλά και τη μόλυνση από τεχνητές χημικές ενώσεις. Μ: 1,7-2,4 μ. Globicephala melas Long-finned Pilot Whale Calderón común Globicéphale noir Μαυροδέλφινο DD Μ: 3,8-6 μ. Stenella coeruleoalba Striped Dolphin Delfín listado Dauphin bleu et blanc Ζωνοδέλφινο Το μικρότερο και πιο κοινό δελφίνι στη Μεσόγειο, αλλά και αυτό που συναντάμε πιο συχνά στα ελληνικά νερά. Με γκρι χρώμα, πήρε το όνομά του από τη μαύρη γραμμή (ζώνη) που ξεκινάει από το μάτι και κατευθύνεται προς την κοιλιά του. Ζει σχεδόν σε όλες τις περιοχές της χώρας, σε μεγάλο βάθος αλλά κοντά στις ακτές. Απειλείται από τις αλιευτικές δραστηριότητες (ηθελημένη θανάτωση ή τυχαία παγίδευση), αλλά και από τη μόλυνση και την εντατική θαλάσσια κυκλοφορία σκαφών. Το Μαυροδέλφινο είναι κατά κύριο λόγο είδος της παράκτιας ζώνης, με προτίμηση στα βαθιά νερά και απαντά σε όλες τις περιοχές της Μεσογείου. Τρέφεται κυρίως με καλαμάρια, αλλά περιστασιακά και με πελαγικά ψάρια. Απειλείται από τους συνήθεις κινδύνους για τα πελαγικά είδη, όπως η σύγκρουση με σκάφη και η ρύπανση. Παγιδεύεται σε παρασυρόμενα αφρόδιχτα και άλλα δίχτυα (περιλαμβανομένων αυτών που χρησιμοποιούνται για το ψάρεμα τόνου). Μ: 1,8-2,5 μ.

28 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 29 Tursiops truncatus Common Bottlenose Dolphin Delfín mular Grand dauphin commun Ρινοδέλφινο Μ: 1,9-3,9 μ. Carcharodon carcharias Great White Shark Jaquetón o Tiburón blanco Grand requin blanc Λευκός Καρχαρίας Είναι αναμφισβήτητα ο πιο γνωστός και σεβαστός πελαγικός καρχαρίας. Συναντάται από κοντά στις ακτές έως μακριά, στην ανοιχτή θάλασσα, και από την επιφάνεια έως σε βάθος πάνω από 250 μ. Έχει την τάση να πλησιάζει σκάφη για να τραφεί με τα ψάρια που πετιούνται, πράγμα που αυξάνει την πιθανότητα τυχαίας παγίδευσής του. Έχει πιαστεί σε διάφορα αλιευτικά εργαλεία, από πελαγικά παραγάδια, έως δίχτυα βυθού και αφρόδιχτα. Είναι το δεύτερο πιο κοινό δελφίνι που συναντάει κανείς στα ελληνικά νερά. Ζει σε όλες τις παράκτιες περιοχές της χώρας, ενώ είναι το μοναδικό είδος κητώδους που ζει στον Αμβρακικό κόλπο. Αναπτύσσει ταχύτητες άνω των 30 χλμ/ώρα παρότι σε μήκος ξεπερνάει τα τρία μέτρα. Για την τροφή του προτιμά ψάρια πολύ αγαπητά και στον άνθρωπο, όπως το μπαρμπούνι, η σαρδέλα και ο μπακαλιάρος, ενώ δεν αγνοεί και τα χταπόδια ή τις σουπιές. Είναι απειλούμενο είδος στην Ελλάδα (Τρωτό). Απειλείται από την υποβάθμιση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, τη μείωση της διαθέσιμης τροφής, καθώς και την τυχαία παγίδευση από τράτες. Μ: έως περίπου 6 μ. Cetorhinus maximus Basking Shark Tiburón pelegrino Requin pèlerin Καρχαρίας Προσκυνητής (Σαπουνάς) Prionace glauca Blue Shark Tintorera Requin bleue Γαλάζιος Καρχαρίας Μ: έως 10 μ. συνολικό μήκος Ο μεγαλύτερος καρχαρίας της περιοχής (έως 10 μέτρα μήκος), πελαγικό μεταναστευτικό είδος που τρέφεται με φυτοπλαγκτόν. Εμφανίζεται σποραδικά στη Μεσόγειο, αλλά καταγράφεται περιστασιακά ως τυχαία παγιδευμένο, κυρίως από τράτες. Μ: μέγιστο μέγεθος ~3,8 μ. Τυπικός πελαγικός καρχαρίας, λεπτός και με εντυπωσιακά βαθύ μπλε χρώμα. Συνήθως παγιδεύεται σε παραγάδια και μπορεί να εκμεταλλευθεί εμπορικά αν και αποτελεί είδος Κρισίμως Κινδυνεύον στη Μεσόγειο.

30 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 31 Isurus oxyrinchus Shortfin Mako Shark Marrajo Requin-taupe bleu Ρυγχοκαρχαρίας Πελαγικός καρχαρίας που συναντάται σε τροπικά και θερμές-εύκρατες θάλασσες, από την επιφάνεια έως σε βάθος 500 μ. Παγιδεύεται συχνά σε αλιευτικά εργαλεία, κυρίως πελαγικά παραγάδια και αφρόδιχτα, αλλά μπορεί να παγιδευτεί και κατά την αλιεία για λόγους αναψυχής. Alopias vulpinus Common Thresher Tiburón zorro Renard de mer Κοινός Αλωπίας Εντυπωσιακός πελαγικός καρχαρίας με μακρύ ραχιαίο πτερύγιο. Αν και είναι προστατευόμενο είδος σε πολλές χώρες, πέφτει περιστασιακά θύμα τυχαίας παγίδευσης (και εκμεταλλεύεται εμπορικά), κυρίως κατά την αλιεία τόνου και ξιφία, σε πελαγικά παραγάδια, δίχτυα και παρασυρόμενα αφρόδιχτα, καθώς και από τράτες και αλιεία αναψυχής. Θηλυκό Μ: 260-465 εκ Αρσενικό Μ: 260-26 εκ Θηλυκό Μ: 175-293 εκ Αρσενικό Μ: 203-215 εκ Lamna nasus Porbeagle Cailón Requin taupe commun Λάμια Sphyrna zygaena Smooth Hammerhead Tiburón martillo liso Requin-marteau commun Ζύγαινα Θηλυκό Μ: 140-233 εκ Αρσενικό Μ: 136-230 εκ Μ: 195-245 εκ. Αυτό το είδος έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τη Μεσόγειο, με καταγραφές από τυχαία παγιδευμένα άτομα σε παρασυρόμενα αφρόδιχτα και παραγάδια, καθώς και σε αλιεία αναψυχής. Εντυπωσιακός καρχαρίας με σφυροειδές κεφάλι. Είναι παράκτιο-πελαγικό είδος, ημι-ωκεάνιο και απαντά έως τα 200 μέτρα βάθος. Είναι σπάνιο στη Μεσόγειο, αλλά μπορεί να παγιδευτεί τυχαία σε πελαγικά παραγάδια, αφρόδιχτα, τράτες κ.ά.

32 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 33 Galeorhinus galeus Tope Cazón Requin-hâ Γαλέος Πρόκειται για το είδος καρχαρία που απαντά κοντά στον πυθμένα και είναι πλέον σπάνιο στη Μεσόγειο. Παγιδευόταν παραδοσιακά σε δίχτυα και υπήρχαν συχνές αναφορές για παγιδευμένα άτομα από τράτες και παραγάδια, αλλά τέτοια περιστατικά είναι πλέον πολύ σπάνια. Το μεγαλύτερο είδος του γένους Mobula, του οποίου η γεωγραφική εξάπλωση είναι περιορισμένη στη Μεσόγειο. Αν και δεν αποτελούν είδος που αλιεύεται, συναντάται συχνά ως θύμα τυχαίας παγίδευσης, κυρίως από πελαγικά παρασυρόμενα αφρόδιχτα και παραγάδια. Mobula mobular Giant Devil Ray Manta Diable de mer méditerranéen Διαβολόψαρο Π: έως 5 μ. Μ: ~200 εκ. Oxynotus centrina Angular Rough Shark Cerdo marino Centrine commune Αχινόγατος Dasyatis pastinaca Common Stingray Pastinaca Pastenague commune Βατοτρυγόνα Θηλυκό Μ: 45-60 εκ Αρσενικό Μ: 50-62 εκ Θηλυκό Μ: 64 εκ Αρσενικό Μ: 78 εκ Το πιο απειλούμενο από τα είδη μικρών καρχαριών που απαντούν στη Μεσόγειο. Είναι είδη που ζουν πολλά χρόνια, ευαίσθητα στην παγίδευση από τράτες (και συχνά πετιέται ως απορριπτόμενο αλίευμα). Πρόκειται για ένα βενθοπελαγικό, είδος υφάλμυρων έως αλμυρών νερών, που συναντάται σε αμμώδη και λασπώδη ενδιαιτήματα έως βάθος 200 μ. Παγιδεύεται τυχαία και μερικές φορές αποτελεί στόχο από ημι-βιομηχανική, μικρής κλίμακας και εμπορικές τράτες βυθού, παραγαδάδικα κ.ά.

34 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 35 Rhinobatos sp. Guitarfishes Pez Guitarra Guitare de mer Ρινόβατος Στην Μεσόγειο απαντούν δύο είδη Ρινόβατου, με παρόμοια εξάπλωση και οικολογία. Είναι από τις πιο απειλούμενες οικογένειες χονδροειδών ψαριών. Λαμβάνεται και διατηρείται ως απορριπτόμενο αλίευμα στην παραδοσιακή αλιεία και στη βιομηχανική αλιεία με τράτες και απλάδια. Θηλυκό Μ: έως και 162 εκ. Αρσενικό Μ: έως και 140 εκ. Squatina sp. Angel Sharks Tiburones angel Ange de mer Σκουατίνα Τρία είδη Σκουατίνας απαντούν στη Μεσόγειο με παρόμοια εξάπλωση και οικολογία. Περιλαμβάνονται στις πιο απειλούμενες οικογένειες χονδροειδών ψαριών. Παγιδεύονται από τράτες, παραγαδάδικα κ.ά. αλλά και κατά το παρελθόν ήταν στόχος με δίχτυα που λέγονταν δίχτυα Σκουατίνων σε ορισμένες περιοχές της Μεσογείου. Μ: 183 εκ. Paco Lopez_CC BY-NC-ND 2.0

36 Μεσογειακή Φυσική Κληρονομιά Κύρια είδη που εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση 37 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ & ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ & ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ