Ε Μ Π 2 0 1 2-2 0 1 3 ΔΠΜΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Β ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ έ μ φ υ λ ε ς π ο λ ι τ ι σ μ ι κ έ ς π ρ ο σ ε γ γ ί σ ε ι ς τ ο υ α σ τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Ε Σ : Ν Τ. Β Α Ϊ Ο Υ, Ρ. Λ Υ Κ Ο Γ Ι Α Ν Ν Η φύλο, οικογένεια και γονεϊκότητα σ τ ο μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α τ η ς F a n n i e F l a g g π ρ ά σ ι ν ε ς τ η γ α ν η τ έ ς τ ο μ ά τ ε ς [1987] Λιονάκη Μαρία-Χρύσα
Εισαγωγή Μια ογδοντάχρονη γυναίκα (Νίνι), ενώ πλησιάζει η δύση της ζωής της, αφη- τιλήψεων για το τι συνιστά μια οικογένεια και ως πρόταση για την ομάδα γείται τις αναμνήσεις της από τα χρόνια της μεγάλης ύφεσης. Διηγείται σε αυτήν, πέρα από τις λέξεις μητέρα, πατέρας και συγγένεια (αίματος) και πέρα μια γυναίκα (Έβελιν) που μόλις γνώρισε και που σύντομα θα συνδεθούν, η από τις βιολογικές συνιστώσες των αντιλήψεων περί αναπαραγωγής και γο- οποία βρίσκεται στην εμμηνόπαυση και σε μια περίοδο σύγχυσης, ανίχνευσης νεϊκότητας. του εαυτού της και αναπροσαρμογής. Οι αναγνώστες ταξιδεύουν μαζί τους Το μυθιστόρημα της Fannie Flagg, Πράσινες Τηγανητές Τομάτες, εκδόθηκε συνεχώς στο χρόνο και στο χώρο, σα να βλέπουν φωτογραφίες σε άλμπουμ. το 1987. Η ίδια η συγγραφέας προσάρμοσε το σενάριο για την ταινία που Μέσα από τις αναμνήσεις της ηλικιωμένης γυναίκας αναδύονται και δια- προβλήθηκε το 1991, στην οποία απένειμε βραβείο η GLAAD (Gay & Lesbian πλέκονται ζητήματα όπως φύλου, οικογένειας, ρατσισμού, ρόλων, επιλογών, Alliance Against Defamation) παρόλο που στη μεγάλη οθόνη περιορίστηκαν ζωής και θανάτου. Επέλεξα να φωτίσω και να διερευνήσω τις αναπαραστά- (ή λογοκρίθηκαν) έντονα τα ζητήματα που θίγονται στο μυθιστόρημα. σεις του μυθιστορήματος που λειτουργούν ως αμφισβήτηση των τότε (;) αν-
Οικογένεια και Γονεϊκότητα Μέσα από την ανάλυση της Irene Théry [1996, ελληνική μετάφραση 2002] για το θεσμό της οικογένειας, όπου παρουσιάζεται η αδυναμία της κοινωνίας και των κατασκευών της να ανταποκριθούν στους ρόλους που τα ίδια τα άτομα της οικογένειας έχουν αναλάβει, κρατώ έναν ορισμό για την οικογένεια: Τι είναι οικογένεια, εάν δεν είναι ένα δίκτυο αλληλεγγύης μεταξύ ενός άντρα, μιας γυναίκας, ενός παιδιού, μεταξύ των γέρων και των δραστήριων ατόμων; Τι είναι μια κοινωνία, εάν δεν είναι αυτό το δίκτυο πολλαπλής αλληλεγγύης που εξελίσσεται, που κινείται; Georgina Dufoix, 1987 [THERY I., 2002] Επιλέγω τον ορισμό αυτόν καθώς αρθρώνει μία πρόταση για την οικογένεια πέρα από λέξεις συγγένειας (αίματος) και θέτει ερωτήματα σχετικά με λέξεις, ρόλους, λειτουργίες, αντιλήψεις, σχέσεις συζυγικές, γονεϊκές και καταγωγής. Η εργασία της Thery με αφετηρία την ανασυσταμένη οικογένεια διακρίνει τα ερωτήματα που μέχρι πριν ήταν ενιαία στα πλαίσια του γάμου: το ερώτημα του ζευγαριού, το ερώτημα της οικογένειας και το ερώτημα της καταγωγής. Παρουσιάζει έτσι την οικογένεια όχι ως το απλό γεγονός του κοινού αίματος και του οικιακού εδάφους, αλλά ως μια κατασκευή που δεν υπάρχει παρά μόνο μέσα από τη δύναμη που έχει η θέση που αναγνωρίζεται στον καθένα. Ο ορισμός αυτός διατρέχει τη ματιά μου στο μυθιστόρημα της Fannie Flagg και μέσα από αυτόν θα προσπαθήσω να φωτίσω τον τρόπο που τίθενται οι συντροφικοί και γονεϊκοί ρόλοι / σχέσεις. Δίνεται έτσι έμφαση στην καθημερινή αναδριάρθρωση των έμφυλων σχέσεων μέσω ανατρεπτικών ή ανώμαλων πρακτικών, οι οποίες διαταράσσουν την κανονικότητα και τη διαδοχή των καθιερωμένων μιμητικών διαδικασιών, ή τις εγκαθιδρύουν ξανά με άλλους όρους, εκθέτοντας την τυχαία και αναστρέψιμη τάξη αυτών των κανονιστικών πρακτικών [ΜΑΡΝΕΛΑΚΗΣ Γ. 2003]. Διερευνώντας το ρόλο της γονεϊκότητας και τον τρόπο με τον οποίο οι γονεϊκοί ρόλοι ενσαρκώνονται μέσα από το φύλο ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό, χρησιμοποιούμε ως όχημα τη θεωρία της Butler ώστε να αναδείξουμε τους τρόπους που ανατρέπεται η ετεροκανονικότητα στις αντιλήψεις περί πατρότητας και μητρότητας. Η Butler [1990] παρουσιάζει την παρατήρηση του Foucault για τον τρόπο με τον οποίο ο λόγος του δικαίου ως εξουσία (ως διαδικασία/στρατηγική) διαμορφώνει και αναπαράγει τα υποκείμενα που εντέλει θα αντιπροσωπεύσει. Τα άτομα δεν είναι φορείς εξουσίας, ούτε διαθέτουν εξουσία, ούτε υφίστανται συντριβή των δυνατοτήτων τους από την εξουσία, ούτε αλλοτριώνονται από αυτή - αντίθετα, μία από τις κύριες επιδράσεις της εξουσίας [είναι] ότι ορισμένα σώματα, ορισμένες χειρονομίες, ορισμένες μορφές λόγου, ορισμένες επιθυμίες καταλήγουν να αναγνωρίζονται και να ορίζονται ως άτομα. Το άτομο είναι ταυτόχρονα ένα αποτέλεσμα της εξουσίας και το στοιχείο έκφρασής της Michel Foucault, Two Lectures [SMART B. 2003]
Η έννοια του φυσικού γονέα - της φυσικής ιδιότητας του να είναι κανείς γονιός - παράγεται έτσι από το δικαιικό λόγο, ενώ παράλληλα ό,τι δεν εμπίπτει σε αυτόν πρέπει να ενσωματωθεί. Για παράδειγμα, οι λεσβίες αμφισβητούν το δυαδισμό του φύλου όταν πρέπει να επινοήσουν νέες ονομασίες για το ρόλο της συντρόφου-γονιού όμως η ανατρεπτική αυτή διάταξη μπορεί να ενσωματωθεί μέσα στο δυϊκό κανόνα της ετεροκανονικής νόρμας, παρουσιάζοντας για παράδειγμα τη μία γονιό με πιο ανδροπρεπή ρόλο, ως την πατρική φιγούρα, ενώ την άλλη, που καταλαμβάνει το χώρο των παραδοσιακά εννοούμενων διαδικασιών φροντίδας ή στοργής ως τη μητρική φιγούρα. Φυσικοποιείται έτσι και επαναλαμβάνεται η κυρίαρχη ετεροκανονικότητα σχετικά με τη γονεϊκότητα. Μία διαδεδομένη αντίληψη είναι ότι η φυσιολογική ετεροφυλοφιλική πορεία ζωής περιλαμβάνει την τεκνοποίηση ως αναπόφευκτο σκοπό. Έτσι η γονεϊκότητα θεωρείται φυσική και προφανής για τα ετερόφυλα ζευγάρια ως διαδικασία που συμβαίνει κατά κανόνα μετά το γάμο, ιδωμένη ως αναμενόμενη και αλληλένδετη με το γάμο και τη δημιουργία οικογένειας [Donovan, 2000 στο: MORISON T. 2011]. Η επιθυμία για την ανάληψη του γονεϊκού ρόλου διατυπώνεται συχνά από τον κοινό λόγο ως επιθυμία κατασκευής του εαυτού ως κανονικού, ως σύμφωνου με τα πρότυπα γυναικείας και αντρικής κανονικότητας μέσα από τη μητρότητα και την πατρότητα [MORISON, 2011]. Ηκυριαρχία του ετεροκανονικού προτύπου της γονεϊκότητας καθρεφτίζεται στις αντιλήψεις για την οικογένεια που κυριαρχούν στην κοινωνία των ΗΠΑ σε έρευνα του Πανεπιστημίου της Indiana. Στην έρευνα αυτή σχετικά με τις αντιλήψεις του τι συνιστά οικογένεια, η ύπαρξη παιδιών ή όχι έπαιζε δραματικό ρόλο: περίπου τα 2/3 των ερωτηθέντων αναγνωρίζουν το ομόφυλο ζευγάρι με παιδί ως οικογένεια, ενώ από αυτά τα 2/3 λιγότεροι από τους μισούς συμφωνούν όταν πρόκειται για ομόφυλο ζευγάρι άτεκνο. Η αντίληψη αυτή μάλλον εξυπηρετεί την πίστη ότι το ζευγάρι που έχει παιδιά αντικατοπτρίζει μία δέσμευση και συντροφικότητα σε βάθος χρόνου, μια πραγματικότητα που δεν μπορεί εύκολα να ανατραπεί. Αυτό είναι ένα επιχείρημα που αρθρώνεται, μεταξύ άλλων, στον αντιτιθέμενο στην υιοθεσία (από ομόφυλα ζευγάρια) λόγο: οι υποψήφιοι ομοφυλόφιλοι γονείς, καθώς εμφανίζονται πολυγαμικοί, ασταθείς και με μεγαλύτερα ποσοστά χωρισμού από ό,τι τα ετερόφυλα ζευγάρια, θα αδυνατούν να παρέχουν σταθερό και μόνιμο οικογενειακό περιβάλλον στο παιδί. Η εικόνα του κοινωνικά ανήθικου και κοινωνικά επίφοβου ομοφυλοφιλικού τρόπου ζωής, η άποψη ότι οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις αποτελούν μυστική και παρεκκλίνουσα συμπεριφορά που αντιτίθεται στο συμφέρον του παιδιού, χαρακτηρίζει τη νομολογία των δικαστηρίων των ΗΠΑ ως τη δεκαετία του 1980, παρόλο που δεν αποτελούν προνομιακές συμπεριφορές των ομοφυλοφίλων. Στην υπόθεση Matter of Adoption of Evan (1992), το δικαστήριο αναγνώρισε γονεϊκά δικαιώματα και στη σύντροφο της βιολογικής μητέρας, με την αιτιολόγηση: Το θέμα που προκύπτει δεν αποτελεί κενό. Ο κοινωνικός τεμαχισμός και οι πολυμορφικές διαμορφώσεις της οικογένειας έχουν παρουσιάσει προβλήματα και περιπλοκές που δε δίνον το περιθώριο προς αναζήτηση λύσης στην εξιδανίκευση του παρελθόντος. Σήμερα, ένα παιδί που τρέφεται σωστά, εχει επαρκή εκπαίδευση και στήριξη, συγκαταλέγεται στα τυχερά παιδιά, ανεξάρτητα από την πηγή στήριξης και φροντίδας. Ένα παιδί που νιώθει την αγάπη, συγκαταλέγεται μεταξύ των ευλογημένων. Εδώ αυτό το δικαστήριο βρίσκει ένα παιδί που απολαμβάνει όλα τα ανωτέρω οφέλη και δύο ενηλίκους που είναι αφοσιωμένοι στην ευημερία του, ασφάλεια και φροντίδα του με πολλή αγάπη. Δεν υπάρχει κανένας λόγος στο νόμο, τη λογική ή την κοινωνική φιλοσοφία που να μπορεί να εμποδίσει αυτήν την ευνοϊκή κατάσταση [ΧΑΤΖΗΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, 2005].
Με όχημα την κυριαρχία του κοινωνικού πλαισίου πάνω στο βιολογικό ορισμό του φύλου, όπως και την αναγκαστική τάξη που προβάλλεται στην υποτιθέμενη αιτιακή σειρά βιολογικό φύλο / κοινωνικό φύλο / ετεροφυλοφική νόρμα, επιχειρείται μια μεταφορά στο επίπεδο της γονεϊκότητας ως αναπόφευκτη πορεία: -θηλυκό / γυναίκα / μητέρα -αρσενικό / άντρας / πατέρας Η δομή αυτή αντικατοπτρίζει την ανατομική ιδιότητα του σώματος ως αίτιο σχηματισμού της γονεϊκής ιδιότητας που ορίζεται από τις λέξεις μητέρα /πατέρας. Η ετεροκανονική ερμηνεία των φύλων ως συμπληρωματική αντίθεση στηρίζει έτσι τη λογική του προτύπου των φύλων ως μοντέλο για την υγιή συναισθηματική, ψυχολογική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, ενισχύοντας την αντίληψη ότι το παιδί χρειάζεται δύο ετερόφυλους γονείς [Folerø, 2009: MORISON, 2011] Αναφερόμενη στην ανασυσταμένη οικογένεια, η Théry [2002] περιγράφει την αδυναία των κοινωνικών κατασκευών να ορίσουν αυτό που συμβαίνει ήδη κελεισμένων των θυρών : Η ανεπάρκεια της γλώσσας, ο κόπος για να βρεθεί η σωστή λέξη για να ορίσουν τους εαυτούς τους ή για να αποκαλέσουν ο ένας τον άλλον [οι σύντροιφοι των βιολογικών γονιών], η έλλειψη λεξιλογίου, εκφράζουν τη δυσκολία μας να σκεφτούμε την οικογένεια πέρα από τους κλασικούς δεσμούς αγχιστείας και καταγωγής [...] Αυτό τοέργο που σήμερα στηρίζεται ολοκληρωτικά στους ώμους των ατόμων, τα επιφορτίζει να αναγγέλλουν για λογαριασμό τους αυτό που η κοινωνία δε λέει ακόμη: αυτό που είναι μια οικογενειακή θέση, η οποία χωρίς να είναι γενεαλογική είναι παρόλα αυτά μια θέση καθορισμένη από τη διαφορά των γενεών (générationelle). Ημετατόπιση από την αντίληψη της οικογένειας ως γονεϊκό δικαίωμα στην απόκτηση παιδιού προς την παιδοκεντρική αντίληψη της οικογένειας ως δικαίωμα στην απόκτηση γονέων, αν μπορούμε να το διατυπώσουμε έτσι, θέτει την έννοια της γονεϊκότητας πολύ έξω από τα όρια των λέξεων που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε. Αναφέρεται η περίπτωση της υπόθεσης Chasky v. Wood (1881) [ΧΑΤΖΗΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, 2005] όπου απορρίπτεται το αίτημα από έναν πατέρα να ανακτήσει την κηδεμονία του παιδιού του από την αδελφή της γυναίκας του που είχε πεθάνει. Το δικαστήριο αναγνωρίζει (1881) τους δεσμούς πέραν των βιολογικών, ότι τα παιδιά δεν είναι στοιχεία κινητής περιουσίας και ότι το δικαίωμα της κηδεμονίας δεν είναι απόλυτο: είναι εμφανές ότι τα δεσμά που δημιουργούνται από τη συντροφικότητα δυναμώνουν, λόγω ατοπήματος του χρόνου. Η προκοπή και η ευημερία ενός παιδιού εξαρτάται από τον αριθμό και από τη δύναμη αυτών των δεσμών, καθώς και από το πόσο εξαναγκαστικοί είναι γι αυτό.
Πράσινες Τηγανητές Τομάτες, 1987 Στο μυθιστόρημα της Fannie Flagg, η Ίτζι και η Ρουθ αποτελούν μια οικογένεια και ανήκουν σε μία κοινότητα όπου όχι μόνο είναι απόλυτα αποδεκτό, αλλά ούτε καν αποτελεί άξιον απορίας το γεγονός ότι οι δύο γυναίκες συντελούν μαζί μια οικογένεια, ένα σπιτικό και μεγαλώνουν ένα παιδί μαζί. Παρά την απουσία μιας οποιασδήποτε διήγησης για το τι συμβαίνει στην κρεβατοκάμαρά τους, η συντροφικότητα, η κοινή ζωή και έπειτα η από κοινού ανατροφή ενός παιδιού, είναι όλα αυτά που κάνουν το νοικοκυριό των δύο γυναικών να ονομάζεται οικογένεια. Η αναγνώριση και η απουσία οποιασδήποτε άνωθεν αναγνώρισης των δύο γυναικών ως συντρόφους, ως γονείς, έρχεται από την κοινωνία όπου αυτές ζουν ως αυτονόητη : παρόλο που και στις μέρες μας είναι κυρίαρχη η σύνδεση του γάμου ως αναγκαία συνθήκη για να αναγνωριστεί μια ομάδα ανθρώπων ως οικογένεια, στο μυθιστόρημα της Fannie Flagg μένει ίσως σκόπιμα η σχέση στο συμβολικό επίπεδο - πιθανόν για να αναρωτηθεί κανείς αν αρκεί η θέση που έχει ο καθένας για να νοηματοδοτήσει μια σχέση οικογενειακή. Χαρακτηριστική είναι η απουσία έμφυλων λέξεων στο μυθιστόρημα για να περιγραφούν οι σχέσεις γονεϊκότητας και συντροφικότητας: Η Ιτζι λαμβάνει από τη Ρουθ, η οποία ζει με τον άντρα, μία σελίδα από τη Βίβλο: Στεκόταν ακίνητη, διαβάζοντας ξανά και ξανά αυτά τα λόγια και μετά έδωσε τη σελίδα στη Μαμά και τη ρώτησε τι πίστευε ότι σήμαινε. Η Μαμά τη διάβασε, την άφησε στο τραπέζι και συνέχισε να καθαρίζει τα φασολάκια της. Σημαίνει ακριβώς αυτό που λέει, γλυκιά μου, της είπε. Νομίζω πως αύριο θα πρέπει, μαζί με τ αδέλφια σου και τον Μπιγκ Τζορτζ, να πάτε ως εκεί και να την πάρετε. Εσύ τι λες; Το ξέρεις πολύ καλά ότι, αν δεν το κάνεις, δε θα μπορέσει να ζήσει μαζί σου άνθρωπος. όπως χαρακτηριστική είναι και η απόδοση των ρόλων απλά επειδή υπάρχουν ως σχέσεις: Η Ρουθ σηκώθηκε και έφυγε προτού γεννηθεί [ο γιος της]. Δεν ήξερε, μάλιστα, καν εκείνο τον καιρό ότι ήταν έγκυος. Είχαν περάσει κάπου δύο μήνες από τη μέρα που είχε γυρίσει στην Ίντζι, όταν παρατήρησε ότι είχε αρχίσει να φουσκώνει η κοιλά της. [...] Ο γιος της γεννήθηκε εκεί, στο μεγάλο σπίτι, ένα χαριτωμένο μωρό με ξανθά μαλλιά και καστανά μάτια, που ζύγιζε τριάμισι κιλά. Η Μαμά, την πρώτη φορά που τον είδε, είπε: Κοίτα, Ίντζι, έχει τα μαλλιά σου! Κι έτσι ήταν. Ξανθομπάμπουρας. Τότε ο Μπαμπάς Θρέντγουντ κάθισε την Ίντζι κάτω και της είπε ότι, τώρα που ήταν υπεύθυνη για την Ίτζι και το μωρό, καλό θα ήταν να σκεφτεί τι ήθελε να κάνει και της έδωσε πεντακόσια δολάρια για να αρχίσει μια δική της δουλειά. Μ αυτά τα χρήματα αγόρασε το εστιατόριο _Ο Κουλός Θρέντγκουντ, γιος της Ίτζι Θρέντγκουντ και της Ρουθ Τζάμισον, φιγουράρει σε ένα μεγάλο άρθρο των Νέων του Μπέρμινγκχαμ. Συγχαρητήρια! Είμαστε όλοι πολύ περήφανοι, αλλά μην πάτε στο εστιατόριο, εκτός εάν έχετε διάθση ν ακούσετε την Ίτζι να σας περιγράφει επί μία ώρα τον αγώνα. Δεν έχω ξαναδεί γονιό να καμαρώνει τόσο. Τα νέα της Γουίμς, Το εβδομαδιαίο Φύλλο της Αλαμπάμα _Το Σάββατο η Ρουθ και η Ίτζι γιόρτασαν τα γενέθλια του πιτσιρίκου τους. Τα νέα της Γουίμς, Το εβδομαδιαίο Φύλλο της Αλαμπάμα
Η Ιντζι παρουσιάζεται ως προσωπικότητα τολμηρή, ατίθαση και επαναστατική, από τη στιγμή που τη γνωρίζοτμε και σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Λειτουργώντας ως σύντροφος δείχνει να έχει αναλάβει το ρόλο του κοινωνικού προσώπου, της εξωτερίκευσης της οικογένειας. Έχει μεγαλύτερη κινητικότητα στην κοινότητα, κάνει υπερβάσεις, ωστόσο δε στερείται των ενοούμενων ως θηλυκών ή γυναικείων στοιχείων που φαίνονται στο συναισθηματισμό της και στη σχέση της με το παιδί. Περιγράφεται αυτόνομη, διεκδικητική και το προφίλ της σχέσης της με τη Ρουθ σε αρκετές σκηνές θυμίζει εκείνο της στερεοτυπικής ετερόφυλης σχέσης: Με την πρώτη ματιά που της έριξαν [της Ρουθ], όλα τα αγόρια στην πόλη, που δεν πήγαιναν ποτέ στην εκκλησία, άρχισαν να μαζεύονται εκεί κάθε Κυριακή. Δε νομίζω ότι το ήξερε πόσο όμορφη ήταν. Έδειχνε σε όλους καλοσύνη και της Ίτζι, μόνο που την έβλεπε, της έτρεχαν τα σάλια... [...] Πολύ σύντομα, η Ίτζι άρχισε να φέρεται σαν άριστα εκπαιδευμένο σκυλάκι [...] Όπου ήταν η Ρουθ, ήταν σίγουρο ότι θα έβρισκες και την Ίτζι. Ήταν κάτι το αμοιβαίο. Άρεσαν η μία στην άλλη και τις άκουγες, καθισμένες έξω στην κούνια, να χασκογελούν όλη νύχτα. Ακόμη και η Σίπσι το είχε καταλάβει. Έβλεπε καμιά φορά την Ίτζι μόνη της κι έλεγε: Πάει, τη δάγκωσε τη λαμαρίνα η Ίτζι. περιγράφοντας τα προβλήματα των ζευγαριών, η ηλικιωμένη Νίνι Θρέντγκουντ διηγείται: Έρχεται όμως μια εποχή που αρχίζει να χτυπάει ο ένας στα νεύρα του άλλου. [...] Αυτά τα πράγματα συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες. Πάρε την Ίτζι και τη Ρουθ, για παράδειγμα. Δεν έχεις ξαναδεί ποτέ πιο αγαπημένους ανθρώπους, αλλά ακόμα κι αυτές πέρασαν μια περίοδο που είχαν τα προβληματάκια τους. Η Ρουθ ήρθε κι έμεινε μαζί μας μια φορά [...] Πιστεύω πωςδεν της άρεσε να πηγαίνει η Ίτζι κάτω στο ποτάμι, εκεί που έμενε η Εύα Μπέιτς. Έλεγε πως η Εύα έκανε την Ίτζι να πίνει περισσότερο απ όσο έπρεπε, και είχε δίκιο. Η καλύβα της Εϋας στο ποτάμι είναι το μέρος που η Ίτζι καταφεύγει όταν η σχέση της με τη Ρουθ περνάει κρίση: Κάποιος σε μια γωνιά σιγοτραγούδησε ένα μελαγχολικό σκοπό για μια χαμένη αγάπη και η Ίτζι σταμάτησε απότομα στη μέση ενός ανέκδοτου, έβαλε το κεφάλι της πάνω στο τραπέζι και άρχισε να κλαίει. [...] Γύρω στις τρεις εκείνο το πρωί η Εύα είπε: Έλα, πάμε. Έβαλε το χέρι της Ίτζι γύρω απ τον ώμο της, την πήγε στο καλύβι και τη βοήθησε να ξαπλώσει στο κρεβάτι της. Η Εύα δεν άντεχε να βλέπει κάποιον να πονάει τόσο πολύ. Κάθισε δίπλα στην Ίτζι, που έκλαιγε ακόμα, και είπε: Δεν ξέρω, κούκλα μου, για ποιον κλαις κι ούτε που έχει σημασία, γιατί στο τέλος θα σου περάσει. Σώπα, τώρα... το μόνο που χρειάζεσαι είναι κάποιον που να σου δείξει ότι σ αγαπάει, τίποτ άλλο... μη νοιάζεσαι... η Εύα είναι εδώ.... Κι έσβησε το φως. Η Εύα δεν ήξερε πολλά πράγματα, αλλά σ ό,τι είχε σχέση με τον έρωτα ήταν δασκάλα. Θυμάμαι κάποτε που η Ίτζι έκανε πάλι τα δικά της - μπεκρόπινε και δεν είχε γυρίσει σπίτι όλη νύχτα - την έπιασε [η Όνζελ] στην κουζίνα την άλλη μέρα και της είπε: Θέλω να σας πω κάτι, κυρία Ίτζι... Η κυρία Ρουθ παράτησε ήδη έναν ανεπρόκοπο. Δε θα της ήταν δύσκολο να παρατήσει δύο, και η πρώτη που θα τη βοηθήσει να φτιάξει τη βαλίτσα της θα μαι εγώ! Την ημέρα που η Νίνι αφηγείται τη γέννα του γιου της, η Ίτζι είναι εκείνη που φέρνει το ουίσκι στον άντρα της και λέει ότι: είχε περάσει ακριβώς την ίδια δοκιμασία τη μέρα που γεννούσε η Ρουθ το δικό της το μωρό. Σε γενικές γραμμές η Ίτζι παίρνει τον αντρικό συζυγικό ρόλο και σε περιγράφεται ως πατρική φιγούρα, αλλά οι τρέλες στις οποίες επιδίδεται δίνουν ταυτόχρονα και την εικόνα ενός ατίθασου αγοροκόριτσου.
Ο χαρακτήρας της Ίτζι αναδεικνύεται και μέσα από άλλους ρόλους ως τολ- φέρεια, εξωτερικό, διαφορετικό, ξένο, καταλαμβάνοντας ένα χώρο εκτός της μηρή και ατρόμητη, όπως ως προστάτιδα των φτωχών και απόρων, μέσα από κυρίαρχης κουλτούρας [MUNT, 1998] την ενσάρκωση του Μπιλ των Τρένων. Αποτελεί έτσι τη μασκοφόρο ηρωίδα Ωστόσο, μέσα από αυτό το παιχνίδι κοστουμιών η Ίτζι υποδύεται από την που όλοι θεωρούν αυτονόητο ότι είναι άντρας, που επαναφέρει την τάξη και αρχή της ιστορίας ένα ρόλο, βγάζοντας τα φουστάνια και φορώντας παντεδιορθώνει τα κακώς κείμενα και που ανήκει στο χώρο του μήθου. Διηγείται λόνια έτσι ξαφνικά, χωρίς να μπορέσει κανείς να καταλάβει ποια μύγα την ο Κουλός Θρέντγουντ για την Ίτζι: τσίμπησε. Η υπενθύμιση αυτή επαναλαμβάνεται σταθερά μέσα στο μυθιστό- Ενα πρωί, γύρω στα χαράματα, σηκώθηκα να πάω στην τουαλέτα [...] Όταν ρημα αλλά υπό το πρίσμα της θεωρίας της Butler, μπορεί να θεωρηθεί ως μια μπήκα μέσα, ο νιπτήρας ήταν ακόμα γεμάτος καρβουνόσκονη και στο πά- κωμική έκφραση της δυαδικής ετεροκανονικότητας, ως μιας συμβολικής τωμα, πίσω από την πόρτα, είδα μια μαύρη κάλτσα [...] Τελικά, η θεία μου η αλλά σωματικής αναπαράστασης της καννιβαλικής αναμέτρησης. Η αμφίεση Ίντζι ήταν ο Μπιλ των Τρένων. της φιγούρας του transgender λειτουργεί ανατρεπτικά, περιγελώντας τη μιμητική κατασκευή μέσω της οποίας το κυρίαρχο φύλο αυτο-δημιουργείται Η φιγούρα της δυναμικής εκδικήτριας / ηρωίδας / αμαζόνας εμφανίζεται και αμφισβητεί τον ισχυρισμό της φυσικότηας και πρωτοτυπίας ξανά στο μυθιστόρημα, στην ιστορία της Έβελιν και αποτελεί χαρακτηριστική αναφορά του φεμινισμού των δεκαετιών 1960-1990 στον πόλεμο ενάντια στην πατριαρχία. Οι λεσβίες έτσι αυτο-προσδιορίστηκαν ως περι- [BERGLUND, 2006]
Η Ιτζι δε γίνεται ποτέ υποτακτική και αδιαφορά σταθερά για την εξουσία λευκών, η ενοποίηση και ομογενοποίηση αυτή των χαρακτήρων απέναντι που επιχειρείται να της επιβληθεί και η οποία ενσωματώνεται στους λευκούς στον κοινό εχθρό έρχεται για να εκφράσει την εξουσία που ασκούν οι χα- άντρες της Κου-Κλουξ-Κλαν και τον άντρα της Ρουθ, που εμφανίζονται στο ρακτήρες αυτοί. Η βία προσφέρει ένα πρωτογενές μέσο, με το οποίο το εστιατόριο για να απειλήσουν και μετά να εξαφανιστούν - ίσως ως ενσαρ- άτομο μεταβαίνει από την ανυπαρξία στην ύπαρξη, από αντικείμενο εξουσίας κωτές της αόρατης / πανταχού παρούσας / διάχυτης εξουσίας. Η εξουσία σε υποκείμενο. Για τον Fanon, η πράξη βίας δημιουργεί μια υπαρξιακή ενό- αυτή ωστόσο είναι μία επιβολή στην οποία η Ίτζι δεν υποτάσσεται, αλλά αν- τητα ενός λαού ενάντια στους δυνάστες του και για τον English, εκτός από τιθέτως έχει ανταπαντήσει με τα ίδια μέσα: με απειλή βίας, με απειλή αφανι- τα πολιτικά οφέλη, επαναφέρει τον αυτοσεβασμό [YOUNG R. 2007]. σμού - και μάλιστα επανειλημμένα. Η Ιτζι εμφανίζεται έτσι ως άφοβη Η Σίπσι, ακολουθώντας την ίδια τελετουργία όπως με τα ζώα που προορί- προστάτιδα της οικογένειάς της, ωστόσο εξίσου διάχυτη και πανταχού πα- ζονταν για κατανάλωση, θάβει και το κεφάλι του Φρανκ στον κήπο, ενώ το ρούσα εμφανίζεται η εκδίκηση, όχι μέσω του χαρακτήρα της Ίτζι, αλλά μέσω σώμα του προσφέρεται στους αστυνομικούς που έρχονται για να ερευνήσουν της έμπιστης μαύρης βοηθού. την εξαφάνιση του άντρα. Τη στιγμή που οι γυναίκες σερβίρουν το κρέας Η οικογένεια των γυναικών που ζει στο πίσω μέρος του εστιατορίου και οι στην ανυποψίαστη εξουσία, επιτελώντας ένα ρόλο στενά συνδεδεμένου με μαύροι που εργάζονται εκεί, εμφανίζονται ως ενιαίο σώμα από φιγούρες που τη γυναικεία υπόσταση, αυτόν της τροφού, πραγματοποιούν μια επικυριαρ- αποτελούν αντικείμενα της εξουσίας και του εκφοβισμού των λευκών. Και χία με τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, όπως το φονικό όπλο. Ο ρόλος ίσως να μην αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και την ίδια καταπίεση από της γυναίκας, από τον ιδιωτικό χώρο της κουζίνας, μεταβαίνει στο δημόσιο την εξουσία, ωστόσο αποτελούν φιγούρες που ανήκουν στην περιφέρεια της χώρο του εστιατορίου και επιτίθεται με όσα μέσα διαθέτει. Μέσα στο μυθι- ετεροκανονικότητας, ταυτότητες που υπονούνται και που ορίζουν το κυ- στόρημα η προσφορά, η προετοιμασία, η σημασία της τροφής και η επεξερ- ρίαρχο άλλο: μαύρος, βία, καννιβαλισμός. γασία της διαχέεται σε όλες τις ιστορίες του βιβλίου, συχνά για να αποτελέσει Ο θάνατος του Φρανκ, του άντρα της Ρουθ, έρχεται από τη μικροκαμωμένη μέσο αποκλειστικά στα χέρια των γυναικών: είτε ως μέσο ενδυνάμωσης και Σίπσι με φονικό όπλο ένα τρίκιλο τηγάνι. Παρόλο που κάποιος πρέπει να ενο- αίσθησης κοινότητας, είτε ως εικόνα συντροφικότητας και γονεϊκότητας, χοποιηθεί για το φόνο στο μυθιστόρημα και παρόλο που θα μπορούσαν να είτε ως μέσο ανίχνευσης εαυτού, είτε ως όπλο ενάντια στην επιβολή, ή ίσως περιγραφούν δομές και σχέσεις στο ρόλο των μαύρων στην κοινότητα των και ως μάθημα πολιτισμού.
Βιβλιογραφία BERGLUND J. [2006] "American Explorations of Colonialism, Race, Gender and Sexuality", Ray and Pat Browne Books BUTLER, J. [1990] 'Gender Trouble Feminism and the Subversion of Identity", Routledge, NY. FLAGG, F. [1992] "Πράσινες Τηγανητές Τομάτες στο Χουίστλ Στοπ Καφέ", εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, μετάφραση Κοβαλένκο Γ. INDIANA UNIVERSITY, SOCIOLOGY DEPT. "Americans are expanding their definitions of 'family' to include same-sex couples and their children", παρουσίαση του: POWELL B. [2010] "Counted Out, Same-Sex Relations and American Definitions of Family", Russell Sage Foundation http://newsinfo.iu.edu/web/page/normal/16680.html MORISON.T. [2011] "'But What Story?' A Narrative-Discursive Analysis of 'White' Afrikaners' Accounts of Male Involvement in Parenthood Decision-Making" - Thesis submitted in fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy, Rhodes University, supervised by Prof. Catriona Macleod MUNT, S. [1998] "Heroic Desire Lesbian Identity and Cultural Space: The Lesbian Outlaw", CASSELL SMART B. [2003] "Michel Foucault: Υποκείμενα Εξουσίας, Αντικείμενα Γνώσης", συλλογικός τόμος: Σύγχρονη Κοινωνιολογική Θεωρία, επιμ. Πετμεζίδου Μ., Πανεπιστημικές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο THERY I. [2002] "Διαφορά των Φύλων και Διαφορά των Γενεών. Ο οικογενειακός θεσμός σε αποκλήρωση", συλλογικός τόμος: Αλλάζοντας Χέρια Διεπιστημονική Προσέγγιση της Διακίνησης και της Τοποθέτησης των Παιδιών, επιμ. Αμπατζόγλου Γ., University Studio Press, Θεσσαλονίκη YOUNG, R. [2007] "Μεταποικιακή Θεωρία Μια Ιστορική Εισαγωγή", εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα ΜΑΡΝΕΛΑΚΗΣ, Γ. [2003] "Μεταλλαγές των ιδεών για την έννοια του φύλου", τεύχος σημειώσεων για το μάθημα 'Φύλο και Χώρος Ταυτότητα, Διαφορετικότητα, Χώρος', διδακτική ομάδα Βαΐου Ντ., Μαρνελάκης Γ., ΕΜΠ 2005-2006 ΜΠΡΟΥΣΚΟΥ Α. [2002] "Η Εγκατάλειψη των Παιδιών: Φαινόμενο Διαχρονικό και Πάντα Επίκαιρο", συλλογικός τόμος: Αλλάζοντας Χέρια Διεπιστημονική Προσέγγιση της Διακίνησης και της Τοποθέτησης των Παιδιών, επιμ. Αμπατζόγλου Γ., University Studio Press, Θεσσαλονίκη ΧΑΤΖΗΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Λ. [2005] "Η Υιοθεσία στο πλαίσιο των Ομοφυλοφιλικών Σχέσεων", Διπλωματική Εργασία στα πλαίσια του ΠΜΣ Αστικού Δικαίου, επιβλέποντες: Παπαχρίστου Α., Σταμπέλου Χ., ΕΚΠΑ, Σχολή ΝΟΠΕ, Τμήμα Νομικής, Αθήνα