ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤIΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Θ.Ε.: Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό (2007-2008) 1 η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Jacques-Louis David, «Ο Όρκος των Ορατίων», 1784. Andy Warhol, «Η Σούπα του Campbell», 1968. Με αφετηρία τα εικονιζόμενα έργα τέχνης και τις μέχρι τώρα γνώσεις σας από το 1 ο κεφάλαιο του 1 ου τόμου της «Εισαγωγής στον Ελληνικό Πολιτισμό», σε οκτώ δακτυλογραφημένες σελίδες, σας ζητούνται τα εξής: 1. Να ορίσετε τις πολιτισμικές κατηγορίες στις οποίες ανήκουν τα παραπάνω έργα, τεκμηριώνοντας επιστημονικά την απάντησή σας. 2. Να εκθέσετε την πιθανή επιχειρηματολογία, υπέρ ή κατά του καθενός έργου, με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίησή τους και τις θεωρίες στις οποίες ανάγονται τα έργα αυτά.
2 Εισαγωγή Παρουσίαση του θέματος: Υψηλή τέχνη και μαζική κουλτούρα, δημοφιλής κουλτούρα Εικονιζόμενα έργα τέχνης «Ο Όρκος των Ορατίων», 1784, Jacques- Louis David «Η Σούπα του Campbell», 1968, Andy Warhol Τι σημαίνουν ιστορικά οι όροι μαζική κουλτούρα, δημοφιλής κουλτούρα και υψηλή τέχνη Μαζική κουλτούρα ορισμός.η μαζική κουλτούρα απευθύνεται στη μάζα, έχει ημερομηνία λήξης.(εαπ Α σελ.49,51-52) Δημοφιλής κουλτούρα ορισμός. Μετά τον πόλεμο του 40 εμφανίστηκε μία νέα πολιτισμική κουλτούρα η δημοφιλής, η οποία ήταν μάγμα της υψηλής τέχνης και της μαζικής κουλτούρας. Ταυτίζεται με την παγκοσμιότητα (ΕΑΠ Α σελ.63,70) Υψηλή τέχνη. Απευθύνεται σε ένα μικρό κύκλο, ανθρώπους των γραμμάτων, μίας ανώτατης κοινωνικής στάθμης. Η υψηλή τέχνη πρέπει να έχει θέμα από την αρχαιότητα. Πρέπει να πατά σε ένα παρελθόν (ΕΑΠ Α σελ.77-78) Πρώτο ερώτημα εργασίας Κυρίως θέμα Πολιτισμικές κατηγορίες στις οποίες ανήκουν τα έργα Jacques-Louis David, «Ο Όρκος των Ορατίων», 1784- υψηλή τέχνη Andy Warhol, «Η Σούπα του Campbell», 1968 -μαζική κουλτούρα, δημοφιλής κουλτούρα Το έργο του Jacques-Louis David, «Ο Όρκος των Ορατίων», δημιουργήθηκε το 1784 μερικά χρόνια πριν την Γαλλική Επανάσταση (1789). Ο David είναι Γάλλος ζωγράφος, ακαδημαϊκός, εκπρόσωπος της υψηλής τέχνης και του κλασικισμού. Το έργο του διέπεται από καλλιτεχνικά πρότυπα της κλασσικής αρχαιότητας. Τεχνοτροπία-Νεοκλασσικισμός Τα πρότυπα ιδιαίτερα τα αρχαιοελληνικά και
3 ελληνορωμαϊκά είχαν βρεθεί στα μέσα του 18 ου αιώνα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Οι αστοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες της εποχής εξιδανικεύουν την κλασσική τέχνη (ΕΑΠ Α σ.62) Επιρροές από τον Διαφωτισμό : Αμφισβήτηση της απολυταρχίας και των πολιτισμικών και ιεραρχικών αξιών της εποχής. Διαμόρφωση ενός εναλλακτικού,μεταρρυθμιστικού πολιτικοπολιτισμικού οράματος. (ΕΑΠ Α σ.31) Αντιλήψεις των Διαφωτιστών: Ο Ορθός λόγος είναι οικουμενικός, έμφυτος σε κάθε άνθρωπο κάθε εποχής ή κοινωνίας. Θεμελίωση της πίστης τους στην προοδευτική πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας. Γνώση, επιστήμη, δυνατότητα προς την τελειοποίηση. (ΕΑΠ Α σ.31) Επιρροές από την επερχόμενη Γαλλική Επανάσταση (1789),απόψεις του Condorcet. Για τον Condorcet, αλλά και για τους Διαφωτιστές ο πολιτισμός αποτελεί ταυτόχρονα το μέλλον της ανθρωπότητας και τον δρόμο που οδηγεί σε αυτό (ΕΑΠ Α σ.32) Η Γαλλική Επανάσταση (1789) προκάλεσε αλλαγές όχι μόνο στο πολιτικό προσκήνιο αλλά και στον πολιτισμό και την τέχνη. (ΕΑΠ Α σ.52) Τι γινόταν τον 18ο αιώνα στη Γαλλία; Ποιος ο ρόλος της τέχνης τον 18ο αιώνα; Να περάσει την ιδεολογία της αστικής τάξης που παλεύει να μπει στο πολιτικό προσκήνιο και να πάρει τα ηνία από την παρακμάζουσα αριστοκρατία του ροκοκό. (ΕΑΠ Α σσ.78-83) Υψηλή τέχνη.η υψηλή τέχνη πραγματεύεται θέματα «υψηλά»,σχετικά με ήρωες και θέματα από την ιστορία. Επίσης πραγματεύεται θέματα από την θρησκεία και τη μυθολογία. Στην περίπτωση της ζωγραφικής χρησιμοποιούνται θέματα από την λογοτεχνία. (ΕΑΠ Α σσ. 81-82) Το έργο του Jacques-Louis David ανήκει στην υψηλή τέχνη γιατί το θέμα του πίνακά του πραγματεύεται θέμα «υψηλό», έχει θέμα από την ιστορία και ασχολείται με ήρωες Γράφουμε για το θέμα του πίνακα, π.χ Τον 7 ο αιώνα π.χ τα τρία αδέρφια (Οράτιοι) Επιλέχθηκαν από τους Ρωμαίους να αγωνιστούν εναντίον των Κουράτιοι τους πρωταθλητές της πόλης Άλμπα. Εδώ παρουσιάζονται να δίνουν όρκο δηλ. να νικήσουν τους εχθρούς τους ή να πεθάνουν
4 Συγκεκριμένα, το έργο ανήκει στον Νεοκλασικισμό μιας και το θέμα που πραγματεύεται έχει ως θέμα πρότυπο από την κλασική αρχαιότητα. Τα πρότυπά του είναι αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά (ΕΑΠ Α σ.82) Επίσης, το 1784 δεν υπάρχει μαζική κουλτούρα, υπάρχει λαϊκή τέχνη. Η μαζική κουλτούρα εμφανίζεται το 19ο αιώνα Andy Warhol, «Η Σούπα του Campbell», 1968 Ο Warhol ζει στην πλουραλιστική κοινωνία. Πολιτισμικός πλουραλισμός, προοδευτικός εξελικτισμός, ποιότητες κουλτούρας, Shils, Εco, μαζικές κοινωνίες, κλπ). (ΕΑΠ Α σσ.63,66,67) Σύνοψη της πλουραλιστικής προσέγγισης στη μαζική κουλτούρα (ΕΑΠ Α σ.68) Έχουν προηγηθεί η Σχολή της Φραγκφούρτης-«μαζάνθρωπος», «ευκολόπεπτη» κουλτούρα) Η τέχνη προσαρμόζει και προσαρμόζεται στις ανάγκες μιας καταναλωτικής κοινωνίας με τα έργα τέχνης να μετατρέπονται σε προϊόντα, κοινωνία του καταναλωτισμού και του κομφορμισμού Αλλάζουν οι κοινωνίες, συνεπώς αλλάζει και η τέχνη. Αλλάζουν οι εποχές, και ασφαλώς αλλάζει και ο ρόλος της τέχνης Έργο Warhol : Ο Warhol είναι εκπρόσωπος της pop art. Το έργο του είναι βιομηχανικό προϊόν, Αμερικανική κουλτούρα. Δεν είναι δηλαδή υψηλή τέχνη, είναι ένα προϊόν κατανάλωσης (κονσέρβα). Από την άλλη δεν είναι έργο μαζικής κουλτούρας. Είναι δημοφιλής κουλτούρα. Διότι έχει χαρακτηριστικά υψηλής τέχνης της pop art. Δεκαετία του 1960 : ζωγραφικό κίνημα της pop art, με επίκεντρο το Λονδίνο και την Νέα Υόρκη,ένας απ τους κύριους εκπροσώπους είναι ο Andy Warhol. Χρησιμοποιεί κάποια από τα πιο δημοφιλή είδη της μαζικής κουλτούρας :τα κόμικς, τη διαφήμιση, το βιομηχανικό design, ως πηγές για την εικονογραφία του.(εαπ Α σ.92) Κατάργηση των προτύπων της υψηλής τέχνης, ανάμειξη του υψηλού και του χαμηλού, του επίσημου και του ανεπίσημου, του παραδοσιακού και του μοντέρνου,του νέου και του παλιού (ΕΑΠ Α σ.92)
5 Ο δημιουργός είναι καταξιωμένος, παγκοσμίου φήμης, τα έργα του εκτίθενται σε γκαλερί. Όμως το συγκεκριμένο προϊόν (η σούπα του Campbell) απευθύνεται σε πολλούς Το έργο του David κατατάσσεται στην υψηλή τέχνη και πιο συγκεκριμένα στον νεοκλασικισμό. Ενώ το έργο του Warhol κατατάσσεται στη δημοφιλή κουλτούρα, διότι έχει χαρακτηριστικά υψηλής τέχνης, της pop art. Δεύτερο ερώτημα εργασίας. Συνέχεια του πρώτου ερωτήματος (υψηλή τέχνη, μαζική κουλτούρα, δημοφιλής κουλτούρα). Θα συνεχίσετε με το τι θα έλεγαν οι διάφοροι διανοούμενοι για τα συγκεκριμένα έργα. Τις ξεχωριστές απόψεις που θα είχαν οι συντηρητικοί και οι αριστεροί διανοούμενοι Επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά με βάση τις θεωρίες περί μαζικής κουλτούρας, δημοφιλούς κουλτούρας και υψηλής τέχνης Η συντηρητική κριτική: «Θιασώτες» της υψηλής τέχνης, διότι είναι με το κατεστημένο. Εάν έβλεπαν την κονσέρβα του Warhol θα τη θεωρούσαν αποδεκτή μόνο για τα πλήθη, «την μάζα», δεν θα την αποδεχόταν. Συντηρητικοί διανοούμενοι όπως οι T.S. Eliot, F.R Leavis,O.y Gasset καταγγέλλουν τη νόθευση που υφίσταται η υψηλή τέχνη, όταν αυτή παύει να αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των λίγων και εκλεκτών (ΕΑΠ Α σ.85) Η αριστερή κριτική: (σοσιαλδημοκράτες, καπιταλιστές, μαρξιστές, άνθρωποι με γνώσεις και χρήματα, όλοι άνθρωποι που θέλουν την πρόοδο). Ο αριστερός εάν έβλεπε το έργο του David δεν θα του άρεσε. Γιατί ο απλός λαός δεν θα το καταλάβαινε. Απευθύνεται στους λίγους, στους έχοντες χρήματα, μόρφωση και οι ίδιοι ως εκπρόσωποι «της μάζας» το καταδικάζουν.
6 Πιστεύουν ότι πρέπει να ανέβει κοινωνικά και πολιτισμικά η «μάζα». Από την άλλη καταδικάζουν και το έργο του Warhol διότι είναι Αμερικάνικο προϊόν, προϊόν ευτελές, προϊόν εκβιομηχάνισης. Επίσης, θα αναφερθείτε στο ιστορικό-κοινωνικό γίγνεσθαι που επέβαλαν στην συγκεκριμένη φάση μία τέτοια στροφή της τέχνης, ώστε πάλι να αιτιολογήσετε. Μην αναφέρεστε γενικά και αόριστα στο τι συνέβαινε τότε, αλλά δέστε τα με την τέχνη, πώς δηλαδή όλα αυτά που συνέβαιναν επηρέασαν αυτή τη στροφή. Αυτό είναι το ζητούμενο. Το ίδιο θα κάνετε και με τον Warhol.Τα δεδομένα έχουν αλλάξει πολύ από την εποχή του David. Έχει προηγηθεί η βιομηχανική επανάσταση, τα λαϊκά στρώματα δεν είναι πια θεατές των πάντων, αλλά μπαίνουν δυναμικά σε όλους τους τομείς και διεκδικούν πρόσβαση τόσο στην παιδεία όσο και στην τέχνη. Κάποιοι θα αντιδράσουν, κάποιοι θα συναινέσουν. (ΕΑΠ Α σσ.51-52) Η ουσία είναι όμως ότι οι καλλιτέχνες πλέον δημιουργούν τα έργα τους σε διαφορετική βάση. Η ιδεολογία που περνούν τώρα είναι τελείως διαφορετική. Μέσα από τα δύο έργα δείξτε πώς η τέχνη κάνει κι αυτή τον κύκλο της, ακολουθώντας την κοινωνία που τη γεννά κάθε φορά. Ο Herbert Gans αντικατέστησε τον υποτιμητικό όρο «μαζική κουλτούρα» με τον περιγραφικό όρο «δημοφιλής κουλτούρα». Ο Gans τονίζει τον θετικό ρόλο που έχει η δημοφιλής κουλτούρα στην ανάπτυξη της ατομικότητας και της ταυτότητας των καταναλωτών της. Υποστηρίζει «την κουλτούρα του γούστου». Ο Gans υπερασπίζεται τον αισθητικό ή πολιτισμικό πλουραλισμό και θα υποστήριζε το έργο του Warhol (ΕΑΠ Α σσ.66-68) Ο Uberto Eco προτείνει την συστηματική μελέτη των μέσων μαζικής επικοινωνίας, την διερεύνηση της ρητορικής τους, τις καινοτομίες που εισήγαγαν και τη δομή των μηνυμάτων τους. Με άλλα λόγια θα πρέπει να μελετηθεί ο τρόπος πρόσληψης των μηνυμάτων και το πώς το αντιλαμβάνεται το κοινό. (ΕΑΠ Α σσ.68-70) και (Ουμπέρτο Έκο, Κήνσορες και θεράποντες,σ.59) Δεν θα επέκρινε τα έργα των δύο καλλιτεχνών γιατί θα βασιζόταν στα μηνύματα και στον τρόπο πρόσληψης που θα εκλάμβανε το κοινό της κάθε εποχής
7 Η πολεμική της Σχολής της Φραγκφούρτης και συγκεκριμένα ο Frederic Jameson καταδικάζει το πολιτισμικό φαινόμενο της κατάργησης των προτύπων της υψηλής τέχνης, της ανάμειξης του υψηλού και του χαμηλού, ως σύμπτωμα της ολοκληρωτικής εμπορευματοποίησης της τέχνης. Θεωρεί ότι «η κατάργηση των ορίων ανάμεσα στην υψηλή και τη μαζική τέχνη σηματοδοτεί την κατάργηση των ορίων ανάμεσα στην κουλτούρα και την οικονομία και κατ επέκταση,την κατάργηση της κριτικής απόστασης της τέχνης από την κοινωνία» (ΕΑΠ Α σ,92) Ο Karl Manheim,τοποθετείται με αισιοδοξία απέναντι στην αρνητική και απαισιόδοξη διάγνωση του Frederic Jameson. Κάνει μια ανασκόπηση της εξέλιξης της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Προβλέπει, «ότι η μείωση της κοινωνικής απόστασης ανάμεσα στο «υψηλό» και το «χαμηλό» θα αποτελέσει την αναγκαία συνέπεια του κοινωνικού και πολιτισμικού εκδημοκρατισμού της τέχνης» (ΕΑΠ Α σ,92) Επίλογος Αναφέρουμε τα συμπεράσματα που βγάλαμε από την ακριβώς προηγούμενη διαδικασία Επιπλέον, (απαντάμε συνοπτικά) και για ποιον λόγο είμαστε υπέρ ή κατά του καθενός έργου με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίησή τους και τις θεωρίες στις οποίες ανάγονται τα έργα αυτά. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ι. Βούρτσης, Ε. Μανακίδου, Γ. Πασχαλίδης, Κ. Σμπόνιας: Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, Τόμος Α, Η Έννοια του Πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού Πολιτισμού, ΕΑΠ,Πάτρα,1999 Ουμπέρτο Έκο, Κήνσορες και θεράποντες, εκδ. Γνώση Αθήνα,1987 (Υπάρχει απόσπασμα στα παράλληλα κείμενα) Πληροφορίες σχετικά με τα βιογραφικά των καλλιτεχνών και τα έργα τους μπορείτε να βρείτε στο διαδίκτυο και σε βιβλία ιστορίας της τέχνης, τα οποία φυσικά θα συμπεριλάβετε στην βιβλιογραφία
8 Προσοχή. Να μην γίνει ανάλυση των έργων. Απλή αναφορά του θέματος. Τι παρουσιάζει και τι συμβολίζει το κάθε έργο