ΝΟΜΙΚΗ ΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΣΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΣΑ ΤΠΕΤΘΤΝΟ ΚΑΘΗΓΗΣΗ : κος ΑΝΔΡΕΑ ΔΗΜΗΣΡΟΠΟΤΛΟ ΘΕΜΑ: ΠΝΕΤΜΑΣΙΚΗ ΙΔΙΟΚΣΗΙΑ ΚΑΙ ΙΝΣΕΡΝΕΣ ΔΗΜΗΣΡΗ ΑΠΛΑΔΑ,(Δ ΕΞΑΜΗΝΟ) ΑΜ:1340201200027
Περιεχόμενα: Κεφάλαιο 1 ο : Άρθρο 16παρ.1 του Συντάγματος- η Τέχνη ως Συνταγματικό Δικαίωμα Κεφάλαιο 2 ο : η έννοια της Τέχνης από άποψη Συνταγματικού δικαίου Κεφάλαιο 3 ο : Τέχνη και Πνευματική Ιδιοκτησία Κεφάλαιο 4 ο : προστασια της Πνευματικής Ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο και δικαιώματα δημιουργών Κεφάλαιο 5 ο : Επίλογος
Κεφάλαιο 1 ο : Άρθρο 16παρ.1 του Συντάγματος- η Τέχνη ως Συνταγματικό Δικαίωμα Στο άρθρο 16 παράγραφος 1 του Συντάγματος δηλώνεται ότι «H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Kράτους. H ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγμα». Βλέπουμε λοιπόν ότι τόσο η ελέυθερία της τέχνης όσο και της έρευνας και της διδασκαλίας κατοχυρώνονται συνταγματικά. Το άρθρο 16 ανήκει στο κεφάλαιο με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη της τέχνης είναι λοιπόν ατομικό ή κοινωνικό; Φαίνεται πως το δικαίωμα στην τέχνη είναι παράλληλα ατομικό και κοινωνικό. Αυτό γιατί δικαίωμα στην ανάπτυξη της τέχνης έχει ο καθένας πολίτης ξεχωριστά οπότε πρόκειται για ατομικό δικαίωμα και παράλληλα όπως επισημαίνεται στο Σύνταγμα είναι υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίσει την ελεύθερη ανάπτυξη και προαγωγή της τέχνης. Από αυτή την οπτική λοιπόν το δικαιωμα στην Τέχνη είναι και κοινωνικό. Πάντως γίνεται δεκτό ότι αποδοκιμάζεται το κρατικό μονοπώλειο στην επιστήμη, στην έρευνα και φυσικά στην τέχνη. Η προαγωγή αποτελεί υποχρέωση του κράτους όχι όμως αποκλειστική του αποστολή (Κ.Χρυσογόνος-Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα). Η παράγαφος 1 του αρθρου 16 του Συντάγματος πάντως πέρα από το γεγονός ότι κατοχυρώνει το δικαίωμα της τέχνης ως ατομικό και κοινωνικό δικαίωμα παράλληλα θέτει μια γενική ρήτρα η οποίαα εφαρμόζεται και σε όλες της μορφές της τέχνης. Η γενική ρήτρα του Σ16παρ.1 μιλά για την τέχνη ως έννοια καθιστώντας δυνατη την υπαγωγή όλων των μορφών τέχνης στο άρθρο 16παρ.1. Η κατοχύρωση αυτή υποδηλώνει μια αυξημένη κατοχύρωση συγκριτικά με άλλες μορφές έκρασης και διάδοσης της σκεψης. Παράλληλα, η συνταγματική προστασία της τέχνης υποδηλώνει ότι οι νομοθετικοί περιορισμοί που επιβάλλονται από το κράτος οφείλουν να είναι λιγότερο εκτεταμένοι. Αυτή η ανάγκη για τη μη επιβολή περιορισμών από το κράτος στον τομέα της τέχνης επεκτείνεται και στην απαγόρευση
ειδικών περιορισμών που αφορούν αποκλειστικά την τέχνη. Η τέχνη ως μορφή έκφρασης δεν μπορεί να υπαχθεί σε στενά όρια κρατικού ελέγχου καθώς κάτι τέτοιο θα αναιρούσε την παρεχόμενη από το ίδιο το Σύνταγμα προστασία της. Μια ακόμη απόδειξη ότι η τέχνη οφείλει να είναι ελεύθερη είναι η έλλειψη συγκεκριμένου ορισμού της. Δεν υπάρχει δηλαδή ένας αναγνωρισμένος και μοναδικός ορισμός για την τέχνη. Η έλλειψη κρατικού ορισμού ανοίγει ένα ευρύ πεδίο για την ενταξή μιας μορφής τέχνης στο γενικότερο ορισμό και παράλληλα επιτρέπει στον κάθε πολίτη να ορίσει μόνος αυτό που ο ίδιος θεωρεί τέχνη- λαμβάνοντας βέβαια υποψη του το κοινωνικά και ηθικά επιτρεπτό. [Και ακριβώς γι αυτό το λόγο δεν τίθεται θέμα συγκρουσης της τέχνης με άλλα συνταγματικά αγαθά όπως η θρησκεια. Ακόμη και στην περίτωση που όντως υπάρχει σύγκρουση πρέπει να γίνει μία στάθμιση αγαθών και να διακρίνουμε αν υπάρχει πράμγατι προσβολή ή απλή επίδραση σιτο δικαίωμα.] Έτσι λοιπόν ένας γενικά παραδεκτός αλλά φυσικά όχι επίσημος ορισμός για την τέχνη είναι ότι τέχνη είναι η περί του ωραίου αντίληψη (animus) όπως εκφράζεται σε ανθρώπινο δημιούργημα(corpus) (Α.Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Σάκκκουλα). Για το corpus και το anime θα γίνει ανάλυση παρακάτω. Ως τέχνη λοιπόν αναγνωρίζεται γενικά η ελεύθερη δημιουργία και έκφραση του καλλιτέχνη! Άλλωστε συχνά συμβαίνει οι αποψη περι τέχνης που επικρατεί σε μια κοινωνία να έρχεται σε αντίθεση με την κρατική εξουσία, η τελευταία όμως δεν δικαιούται να ούτε να παρέμβει ούτε να επιβάλλει την άποψή της. Κεφάλαιο 2 ο : Η έννοια της Τέχνης από άποψη Συνταγματικού Δικαίου Η προστασία της τέχνης δεν κατοχυρώνεται μόνο στο ελληνικό Σύνταγμα αλλά και σε ξένα καθώς και δε διεθνείς συμβάσεις όπως η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου(άρθρο 27) κα. Η διευρυμένη αυτή προστασία υποδηλώνει την σημασία που καταλαμβάνει η τέχνη στη ζωή του ανθρώπου ως πολίτη μέσα σε ένα δημοκρατικό κράτος. Η ελευθερία αυτή συνδέεται άμεσα και με την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας βασικού ατομικού δικαιώματος.
Η προστασία της τέχνης από το ελληνικό Σύνταγμα φαίνεται να είναι διφυής. Αυτό γιατί η προστασία της τεχνης κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα και η ανάπτυξη της- που φυσικά είναι ελεύθερη- τίθεται στη διακριτική ευχέρεια του κάθε ατόμου να την ασκήσει. Από αυτή τη απόψη λοιπόν μιλάμε για μια αντικειμενική και μια υποκειμενική πλευρά στην προστασία της τέχνης. Η κατοχύρωση της στο Σύνταγμα είναι αντικειμενική ενώ η ελευθερία άσκησης της είναι υποκειμενική ακριβώς γιατί ο κάθες πολίτης μπορεί να την ασκήσει εάν το θελήσει. Η αντικειμενική κατοχύρωση σημαίνει ότι η τέχνη είναι ένας θεσμός που αναγνωρίζεται στο Σύνταγμα και με την ένταξη αυτού του θεσμού στο Σύνταγμα η προστασία της τέχνης αποτελεί πλέον εγγύηση για το κράτος. Η υποκειμενική προστασία τώρα αναφέρεται σοτυς φορείς του δικαιώματος, δηλαδή στους πολίτες. Έτσι λοιπόν φορείς του δικαιώματος είναι τόσο τα φυσικά όσο και τα νομικά πρόσωπα. Τα νομικά πρόσωπα συγκεκριμένα έχουν δικαιώματα επί των έργων τέχνης. Πρέπει να αναφερθεί ότι το δικαίωμα της καλλιτεχνικής εέυθερίας δεν νοείται παραιτήσεως. Δεν είναι δηλαδή δυνατόν να παραιτηθεί κάποιος από το την παρεχόμενη από το Σύνταγμα προστασία επί της καλλιτεχνικής ελευθερίας. Όπως προαναφέρθηκε, ένας γενικά δεκτός ορισμός της τέχνης είναι «η περι του ωραίου αντίληψη όπως αυτή εκφράζεται σε ανθρώπινο δημιούργημα». Μέσα σε αυτόν τον ορισμό περιλαμβάνονται τόσο το υλικό(corpus) όσο και το πνευματικό (animus) στοιχείο του δικαιώματος. Βλέπουμε λοιπόν ότι στην έννοια της τέχνης συνυπάρχουν τόσο η πνευματική όσο και η υλική πλευρά του δικαιώματος αφού το καθένα μόνο του δεν αρκεί για να μιλήσουμε για τέχνη. Συνήθως το πνευματικό στοιχείο της τέχνης, δηλαδή η περί του ωραίου αντίληψη- είναι το ουσιαστικό στοιχείο της τεχνης, αυτό δηλαδή που την προσδιορίζει στην ουσία της. Έτσι λοιπόν από αυτή την άποψη τέχνη είναι η συγκεκριμένη προσέγγιση του ωραίου και ο συκγεκριμένος τρόπος απόδοσής του, η τεχνοτροπία δηλαδή(α.δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, εκδόσεις Σάκκουλα). Για τον προσδιορισμό της τέχνης από την ουσιαστική της πλευρά (animus) υπάρχουν διάφορες θεωρίες αντικειμενικές και υποκειμενικές. Μερικές από τις υποκειμενικές θεωρίες είναι οι εξής: «η θεωρία του δημιουργού» συμφωνα με την οποία καλλιτενικό δημιούργημα είναι ό,τι ο ίδιος ο δημιουργός θεωρεί ως τέτοιο, η «θεωρία της κρατικής αντίληψης» στην οποία δίδεται ένας ορισμός της τέχνης από το κράτοςγεγονός που όπως προαναφερθηκε δεν νοείται σε ένα δημοκρατικό
κράτος αφού ο κρατικός έλεγχος της τέχνης θέτει πολλούς περιορισμούς στην ελευθερία άσκησής της. Τέλος στην κατηγορία των υποκειμενικών θεωριών ανήκει και η «θεωρία των ειδικών» σύμφωνα με την οποία το έργο τέχνης ορίζεται ως τέτοιο μόνο από ειδικούς, γεγονος που και πάλι περιορίζει αισθητά την καλλιτεχνική ελευθερία. Όσον αφορά τις αντικειμενικές θεωρίες τώρα, δηλαδή θεωριές για να βρεθεί ο ορισμός του τι είναι πραματικά ωραίο, δεν είναι κάτι που αφορά ή θα έπρεπε να αφορά το Συνταγματικό δίκαιο. Αναφορικά τώρα με το τυπικό στοιχείο της τέχνης, δηλαδή το λεγόμενο corpus, αυτό αναφέρεται στο υλικό στοιχείο του καλιτεχνικού δημιουργήματος. Το corpus ταυτίζεται με το έργο τέχνης, το δημιούργημα τέχνης, το αποτέλεσμα δηλαδή της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Κατά κανόνα το corpus πρέπει να υφίσταται υλική ενσωμάτωση χωρίς όμως να αποκλείεται και το γεγονός να μην υπάρχει υλική ενσωμάτωση! Το corpus από μόνο του όμως δεν αρκεί για να θεωρηθεί ένα δημιούργημα έργο τέχνης. Όπως και το animus δεν επαρκεί αν δεν υπάρχει υλική ενσωματωση- πραγμάτωση δηλαδή της ιδέας του δημιουργού. Για τον ορισμό της τέχνης και την ύπαρξη καλλιτεχνικού δημιουργήματος απαιτείται η συνύπαρξη αυτων των δυο στοιχειων- του τυπικού και του ουσιαστικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τέχνη μπορεί να εμφανιστεί και με την ενεργητική της έννοια, δηλαδή το δημιούργημα της τέχνης αλλα και με την αρνητική της, την απόλαυση της τέχνης. Τέλος το προστατευτικό περιεχόμενο της τέχνης από την πλευρά του Συνταγματικού δικαίου στρέφεται κατά του κράτους για οποιαδήποτε απειλή εναντίον της τέχνης. Αντίθετα λοιπόν δεν στρέφεται η αξίωση προστασίας από το σύνταγμα εναντίον ιδιωτών αλλά μόνο εναντίον της κρατικής εξουσίας. Έτσι αντιστοίχως το κράτος έχει υποχρέωση προστασίας της τέχνης αφού έτσι ορίζεται στο θεμελιώδη νόμο του. Η προστασία αυτή παρέχεται κυρίως μέσω του συντάγματος αλλα και από άλλους νόμους που ρυθμίζουν ειδικότερα συγκεκριμένες περιπτώσεις και καταστάσεις που αφορούν θέματα σχετικά με την τέχνη. Κεφάλαιο 3 ο : Τέχνη και Πνευματική Ιδιοκτησία Στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο άρθρο 27παρ.2 αναφέρετται ότι: «Καθένας έχει το δικαίωμα να προστατέυονται τα ηθικά και υλικά συμφέροντά του που απορρέουν
από κάθε είδους επιστημονική,λογοτεχνική ή καλλιτεχνική παραγγωγή του». Αυτό σημαίνει ότι κάθε δημιουργός έχει το δικαίωμα να προστατέυει τα αγαθά που του ανήκουν είτε αυτά είναι υλικά είτε ηθικά και προέρχονται από δική του καλιτεχνική παραγωγή. Αυτό το δικαίωμα είναι το λεγόμενο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο κάθε δηλαδή δημιουργός έχει το δικαίωμα να εξεσφαλίσει την προστασία της πνευματικης του υλης. Αν και το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας εντάσσετται κυρίως στον τομέα του Ιδιωτικού και όχι του Δημοσίου δικαίου όπως τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα- η πνευματική ιδοκτησία επι καλλιτεχνικών δημιουργημάτων συνδέεται άμεσα με την ύλη των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και εν γενει το συνταγματικό δίκαιο. Και αυτό γιατί αφού η τέχνη αποτελεί αγαθό συνταγματικά προστατευόμενο αναλογικά και το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησιας επι των έργων τέχνης είναι και αυτό ένα ζήτημα που αφορά το συνταγματικό δίκαιο. Άλλωστε στο Σ16παρ.1 βρίσκεται και η συνταγματική θεμελίωση της πνευματικής ιδιοκτησίας, χωρίς την προστασίας της οποίας οι πνευματικοί δημιουργοί στερούνται των υλικών προϋποθέσεων της εργασίας τους (Π.Δ.Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο-Ατομικά Δικαιώματα, εκδόσεις Σάκκουλα). Το κράτος όπως οφείλει να προστατέυει την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης έτσι με νόμους υποχρεούται να προστατεύει και την πνευματική ιδιοκτησία. Για την προστασία λοιπόν της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλαδα ισχύει ο Ν2121/1993. Σήμερα, με την ταχύρρυθμη ανάπτυξη της τεχνολογίας συχνά καλλιτεχνικά έργα διακινούνται στο διαδίκτυο και δημιουργείται η ανάγκη για προστασία τόσο των έργων όσο και των δημιουργούν τους από τους κινδύνους που υπάρχουν στο διαδίκτυο. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού πέρα από την ισχύουσα νομοθεσία (Ν2121/1993) ακολουθουνται και οδηγίες από την ΕυρωπαΪκή Ένωση για την ενιαία αντιμετώπιση του προβλήματος. Κεφάλαιο 4 ο : η πρστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο και δικαιώματα των δημιουργών Όπως ειπώθηκε παραπάνω, πνευματική ιδιοκτησία είναι το δικαίωμα που έχει ο δημιουργός κάποιου έργου τέχνης επί του έργου αυτού. Το δικαίωμα αυτό μάλιστα του έχει απονεμειθεί από την πολιτεία. Συχνά το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας χρειάζεται προστασία, ειδικά δε όταν τα έργα του δημιουργού κυκοφορούν στο διαδίκτυο χωρίς ο ίδιος έχει τις απαραίτητες γνώσεις για να τα προστατέψει. Στο Ν2121/1993 υπάρχουν διατάξεις οι οποίες ρυθμίζουν τα δικαιώματα των δημιουργών έργων τεχνης και παρέχουν τρόπους προστασίας της πνευματικής
ιδιοκτησίας. Δικαιούχοι των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι οι δημιουργοί, οι αντιπρόσωποί τους, καθώς και τα πρόσωπα που έχουν την άδεια να χρησιμοποιούν τα δικαιώματα αυτά σύμφωνα με την εφαρμοστέα νομοθεσία, ώστε να εκμεταλλεύονται οικονομικά τα μέσα ενημέρωσης στα οποία δημοσιεύονται τα έργα Βασικό δικαίωμα του δημιουργού είναι αυτό της Αναπαραγωγης όπως ορίζεται στο αρθρο 3 παραγραφος 1 του Ν2121/1993. Το άρθρο 3 αναφέρεται στις περιουσιακές εξουσίες του δημιουργού: «Το περιουσιακό δικαίωμα δίνει στους δημιουργούς ιδίως την εξουσία (δικαίωμα )να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την εγγραφή και την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγή των έργων τους με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει». Προσωρινή αναπαραγωγή μπορεί να νοηθεί μόνο στο ψηφιακό περιβάλλον μέσω του διαδικτύου ενώ αντίθετα μόνιμη αναπαραγωγή είναι αυτή στην οποία δημιουργούνται σταθερα υλικά αντίγραφα όπως βιβλία, δίσκοι, κασέτες, CDs, DVDs κ.α. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαδικασία downloading ανήκει στην σταθερή αναπαραγωγή γιατι τα αρχεία αποθηκεύονται στο σκληρό δίσκο του υπολογιστή. Θα πρέπει να σημειωθεί πως στο άρθρο 3 1 ν.2121/93 ενισχύει την εξουσία του δημιουργού στο ψηφιακό περιβάλλον, περιλαμβάνοντας και την αναφορά της προσωρινής αναπαραγωγής στο περιβάλλον του διαδικτύουπου καταστεί αναγκαία την προηγούμενη λήψη άδειας του δημιουργού. Στην πράξη αναπαραγωγής εμπίπτουν τόσο τα προσωρινά, όσο και τα μόνιμα αντίγραφα (Χρυσοπούλου-Λεφάκης «η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο»). Άλλο ένα θεμελιώδες δικαίωμα πνευματική ιδιοκτησίας είναι το δικαίωμα παρουσίασης έργων και δικαίωμα διάθεσης άλλων αντικειμένων στο κοινό. Αυτό σημαίνει ότι οι δημιουργοί των έργων τέχνης μπορούν ανάλογα με το αν το ειθυμούν ή όχι να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την παρουσίαση της πνευματικής τους παραγωγής στο κοινό και αντίστοιχα και την διάθεση τους στο κοινό. Ακόμη αυτό σημαίνει ότι ο κάθες δημιουργός εχει την ευχέρεια να καθιστά προσιτά τα έργα του στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση στα έργα αυτά, όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος. Πάντως είναι βέβαιο ότι σε κάθε περίπτωση για να μην υπάρξει προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας απαιτείται έγκριση του δημιουργού, η οποία πρέπει να παρέχεται σε οποιαδήποτε φάση της μετάδοσης ή κατά το τέλος μιας μετάδοσης όπου το έργο παρουσιάζεται στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της δημόσιας έκθεσης στο κοινό. Η εξουσία που δίνει ο δημιουργός για την ψηφιακή πρόσβαση και παρουσίαση στο έργο τέχνηςονομάζεται making available right ή digital transmission right. Πρόκειται για μετάδοση κειμένων, μουσικών ή εικαστικών έργων, προγραμμάτων Η/Υ, μέσω διαδικτύου στον προσωπικό υπολογιστή του χρήστη. Το δικαίωμα του making available
right, δημιουργείται όταν ο δημιουργός κάνει upload το έργο στο διαδίκτυο. Επειδή, σε αντίθεση με την κλασική έννοια της παρουσίασης στο κοινό ή της μετάδοσης, κατά τη διαδικασία αυτή υπάρχει διαφοροποίηση στην έννοια του κοινού, κρίθηκε σκόπιμη η εισαγωγή αυτής της διάταξης για να μην υπάρχουν αμφιβολίες υπαγωγής της νέας αυτής εξουσίας στις ήδη γνωστές (Χρυσοπούλου- Λεφάκης, Η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο). Με την ψηφιακή παρουσίαση ενός έργου- σε αντίθεση με την κασσική έννοια που απαιτείται ύπαρξη συγκεκριμένου κοινού σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο- τα χωροχρονικά όρια είναι πιο χαλαρά και το κοινό δεν απαιτέιται να είναι συγκεκριμένο. Η εξουσία της ψηφιακής παρουσίασης μαζί με τη φευγαλέα αναπαραγωγή αποτελεί τον πυρήνα της προσαρμογής του περιουσιακού δικαιώματος του δημιουργού στην κοινωνία της πληροφορίας. Ένα ακόμη βασικό δικαίωμα των δημιουργών είναι αυτό αυτό της Διανομής, μια ρύθμιση που έχει τεθεί με σκοπό την εναρμόνιση προς το ευρωπαϊκό δίκαιο. Το δικαίωμα διανομής αφορά κυρίως την εξουσία που έχουν οι δημιουργοί στο πρωτότυπο και στα αντίτπα των έργων τους, τη διανομή στο κοινό μέσω πώλησης ή οποιασδήποτε άλλης μορφής. Οι όροι πρωτότυπο και αντίτυπα ή αντίγραφα αναφέρονται αποκλειστικά σε έργα που έχουν ενσωματωθεί σε σταθερούς υλικούς φορείς και μπορούν να κυκλοφορούν ως ενσώματα αντικείμενα, άρα δεν περιλαμβάνεται η διανομή έργων on line μέσω ψηφιακών δικτύων. Η διάταξη αυτή (Ν2121/1993 αρθρο3 παρ1, δ ) δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να εφαρμόσουν την αρχή της διεθνούς ανάλωσης, σύμφωνα με την οποία η πρώτη πώληση ενός προστατευόμενου αντικειμένου σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου από το δικαιούχο ή με τη συναίνεσή του αναλώνει διεθνώς το δικαίωμα διανομής για το συγκεκριμένο αντικείμενο (Καλλινίκου, 2005). Η εκμίσθωση και ο δημόσιος δανεισμός νοούνται ως τρόποι υλικής εκμετάλλευσης των έργων που επιφέρουν την προσωρινή παραχώρηση χρήσης των υλικών φορέων τους (πρωτότυπου ή αντιγράφων), έναντι ανταλλάγματος στην πρώτη περίπτωση, και χωρίς αντάλλαγμα στη δεύτερη. Πάντως για να προστατευθούν τόσο οι δημιουργοί των ε ργων τέχνης όσο και τα αγαθά αυτά καθαυτά πρέπει να τεθούν κάποιοι περιορισμοί που ακιρβώς σκοπό έχουν την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι λοιπόν ξεκινώντας και πάλι από το δικαίωμα αναπαραγώγης ο περιορισμός που τίθεται σ αυτό είναι ο εξής: εξαιρούνται από το δικαίωμα αναπαραγωγής οι προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής, οι οποίες είναι μεταβατικές ή παρεπόμενες και οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο και ουσιώδες τμήμα μιας τεχνολογικής μεθόδου, έχουν δε ως αποκλειστικό σκοπό να επιτρέψουν: α) την εντός δικτύου μετάδοση μεταξύ τρίτων μέσω διαμεσολαβητή ή β) τη νόμιμη χρήση, ενός έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου, και οι οποίες δεν έχουν καμία ανεξάρτητη οικονομική σημασία. (άρθρο 28Β ν.
2121/93). Πρέπει όμως να εξαιρεθούν από το αποκλειστικό δικαίωμα ορισμένες προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής, εφόσον ο διαμεσολαβητής δεν τροποποιεί τις πληροφορίες και δεν παρεμποδίζει τη νόμιμη χρήση της τεχνολογίας, η οποία αναγνωρίζεται ευρέως και χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία, προκειμένου να αποκτήσει δεδομένα σχετικά με τη χρησιμοποίηση των πληροφοριών η χρήση θεωρείται νόμιμη εφόσον επιτρέπεται από τον δικαιούχο ή δεν περιορίζεται από το νόμο. Όσον αφορά τώρα τις μόνιμες πράξεις αναπαραγωγής τα κράτη μέλη μπορουν να προβλέπουν εξαιρέσεις ή περιορισμούς από το δικαίωμα αναπαραγωγής αν οι δικαιούχοι θα λαμβάνουν εύλογη αποζημίωση. Πάντως ο Έλληνας νομοθέτης στο πλαίσιο των θέσεων που έχει ακολουθήσει, φαίνεται να προκρίνει το σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας όχι μέσω της καθιέρωσης εύλογης αποζημίωσης αλλά μέσω της νομοθετικής πρόβλεψης αποτελεσματικών τεχνολογικών μέτρων προστασίας. Αναφορικά τώρα με τα τεχνολογικά μέτρα προστασίας, αυτά ορίζονται ως «κάθε είδους τεχνολογία, όπως προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, τεχνικές μεθόδους, οι οποίες βασίζονται στην κρυπτογράφηση ή στεγανογράφηση, κωδικούς, αριθμούς πιστοποίησης, μηχανισμούς που ενσωματώνονται σε προγράμματα Η/Υ και οι οποίοι συνιστούν hardware, και γενικότερα οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία ενδέχεται να παρουσιαστεί στο μέλλον, είτε βασίζεται στο λογισμικό είτε στο hardware, η οποία αποβλέπει στην παρεμπόδιση πράξεων που αντίκεινται στο νόμο, όπως πρόσβαση σε έργα, χρήση, αναπαραγωγή και εκμετάλλευση έργων». Ο ορισμός αυτός περιορίζεται σε τεχνολογικά μέτρα που εμφανίζονται στην κοινωνία της πληροφορίας, που σκοπό έχουν την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα τεχνολογικά μέτρα θεωρούνται "αποτελεσματικά" όταν η χρήση του προστατευόμενου έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου ελέγχεται από τους δικαιούχους μέσω της εφαρμογής διαδικασίας ελέγχου της πρόσβασης ή προστασίας, όπως κρυπτογράφησης, διατάραξης της μετάδοσης ή άλλης μετατροπής του έργου ή άλλου προστατευομένου αντικειμένου, ή προστατευτικού μηχανισμού ελέγχου της αντιγραφής, ο οποίος επιτυγχάνει το στόχο της προστασίας (άρθρο 66Α, 1 ν. 2121/93/ΕΚ). Πρέπει όμως να σημειωθέι ότι δεν είναι όλες οι πράξεις εξουδετέρωσης και προστασίας νόμιμες. Μια πράξη λοιπόν μπορεί να κριθεί ως παράνομη όταν έλλειπει η άδεια του δημιουργού ή δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη. Καθώς επίσης και οι πράξεις που γίνονται εν γνώσει του τελούντος την πράξη, ή όταν αυτός έχει λόγους να γνωρίζει ότι επιδιώκει το σκοπό αυτό. Έτσι φαίνεται να είναι αδιάφορο αν πρόκειται για εξουδετέρωση που έχει ως σκοπό την ενάσκηση νόμιμου δικαιώματος ή όχι. Η πράξης της εξουδετέρωσης είναι παράνομη μόνον αν έχει ως αντικείμενο αποτελεσματικά τεχνολογικά μέτρα.
Τα Ψηφιακά Συστήματα Διαχείρισης Δικαιωμάτων (Digital Rights Management D.R.M.) αποτελούν σήμερα το σημείο στο οποίο επικεντρώνονται όλοι οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τις νέες τεχνολογίες. Αν τα ψηφιακά προϊόντα κυκλοφορούν με D.R.M., γιατί θα πρέπει να καταβάλλεται εύλογη αμοιβή για την ιδιωτική αναπαραγωγή; Σε περίπτωση που ο καταναλωτής έχει νόμιμα αγοράσει το προϊόν, αλλά δεν μπορεί να προβεί σε καμία αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση λόγω των τεχνολογικών μέτρων, παρά το ότι καταβάλλεται η σχετική εύλογη αμοιβή (άρθρο 18 Ν.2121/1993) ή δίκαιη αποζημίωση, κατά τη διατύπωση του κοινοτικού κεκτημένου (άρθρο 5 2 στοιχεία α και β), ποιός ο λόγος θέσπισης του συστήματος επιβολής τελών για την ιδιωτική χρήση;(χρυσοπούλου- Λεφάκης, η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο) Την απάντηση μάλλον θα βρούμε στην Οδηγία 2001/29 στην οποία προβλέπεται ρητά ότι για τον προσδιορισμό της δίκαιης αποζημίωσης συνεκτιμάται η εφαρμογή ή όχι των τεχνολογικών μέτρων (βλ. άρθρο 5 2 στοιχείο β Οδηγίας 2001/29), ενώ από τις αιτιολογικές σκέψεις 35, 38 και 39 της Οδηγίας αυτής διαφαίνεται το ίδιο πνεύμα, ότι δηλαδή η εύλογη αμοιβή για ιδιωτική χρήση δεν αποκλείει τη χρήση τεχνολογικών μέτρων. Τέλος, υπάρχει συγκεκριμένο καθεστώς για τη διαχείρηση των δικαιωμάτων των δημιουργών που και αυτό με τη σειρά του αποσκοπεί στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι Χρυσοπούλου- Λεφάκης αναφέρουν χαρακτηριστικά στην εργασία τους προστασια της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο : «Ο όρος πληροφορία για το καθεστώς των δικαιωμάτων καλύπτει κάθε παρεχόμενη από το δικαιούχο πληροφορία η οποία επιτρέπει την αναγνώριση του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου που αφορά τα συγγενικά δικαιώματα ή το siu generis δικαίωμα σε βάσεις δεδομένων. Στην έννοια αυτή εμπίπτουν επίσης οι πληροφορίες που αφορούν στο δημιουργό ή άλλο δικαιούχο, τους όρους ή τις προϋποθέσεις χρήσης του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου, καθώς και κάθε αριθμός ή κωδικός που αντιπροσωπεύει τις πληροφορίες αυτές». Χαρακτηριστική είναι η διάταξη του άρθρου 66Βπαρ.2 του Ν2121/1993 συμφωνα με τη οποία: «Απαγορεύεται σε κάθε πρόσωπο να προβαίνει εν γνώσει του χωρίς την άδεια του δικαιούχου σε οποιαδήποτε από τις ακόλουθες ενέργειες: α) αφαίρεση ή αλλοίωση οποιασδήποτε πληροφορίας με ηλεκτρονική μορφή σχετικά με τη διαχείριση των δικαιωμάτων, β) διανομή, εισαγωγή προς διανομή, ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, παρουσίαση στο κοινό ή διάθεση στο κοινό έργων ή άλλων προστατευόμενων αντικειμένων με συγγενικό δικαίωμα ή με το δικαίωμα ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων, από τα οποία έχουν αφαιρεθεί ή αλλοιωθεί άνευ αδείας οι πληροφορίες ηλεκτρονικής μορφής σχετικά με τη διαχείριση των δικαιωμάτων, αν το πρόσωπο αυτό γνωρίζει ή έχει βάσιμο λόγο να γνωρίζει ότι με την ενέργεια αυτή
προτρέπει, επιτρέπει, διευκολύνει ή συγκαλύπτει προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού ή των συγγενικών δικαιωμάτων ή του δικαιώματος ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων (άρθρο 7 παρ. 1 Οδηγίας 2001/29)». Αν δεν τηρηθούν όσα αναφέρονται στην παράγραφο 2 του 66Β υπάρχει η δυνατότητα νομοθετικών κυρώσεων που ρποβλέπονται στην παράγραφο 3 του ιδιου άρθρου. Συγκεκριμένα: «Η παράβαση των ανωτέρω διατάξεων τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή 2.900-15.000 ευρώ και συνεπάγεται τις αστικές κυρώσεις του άρθρου 65 του Ν. 2121/1993, όπως ισχύει. Το Μονομελές Πρωτοδικείο μπορεί να διατάξει ασφαλιστικά μέτρα σύμφωνα με τον Κ.Πολ.Δ., εφαρμοζομένης και της ρύθμισης του άρθρου 64 του Ν. 2121/1993, όπως ισχύει (άρθρο 7 Οδηγίας 2001/29)». Ακόμη η ευθύνη για τις δραστηριότητες των παροχέων υπηρεσιών αντιμετωπίζονται σε οριζόντιο επίπεδο από την Οδηγία 2000/31 στα άρθρα 12-15 που προβλέπουν τις περιπτώσεις της απλής μετάδοσης (mere conduit), της αποθήκευσης σε κρυφή μνήμη (caching), και της φιλοξενίας (hosting) (Καλλινίκου, 2005). H Οδηγία 2000/31 δεν επιβάλλει στους φορείς παροχής υπηρεσιών γενική υποχρέωση ελέγχου των πληροφοριών που μεταδίδουν ή αποθηκεύουν, ούτε γενική υποχρέωση αναζήτησης γεγονότων ή περιστάσεων που δείχνουν ότι πρόκειται για παράνομες. Κεφάλαιο 5 ο : Επίλογος Όπως είδαμε η τέχνη ως συνταματικό αγαθό άξιο προστασίας συνδέεται στενά με την πνευματική ιδιοκτησία των δημιουργών έργων τέχνης, οι οποίοι πρέπει να προστατευθούν από τους κινδύνους που ελοχέυουν όταν τα έργα τους δημοσιεύονται και κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Τα βήματα που έχουν γίνει στο δικαίο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πολλα και ο Ν2121/1993 έχει ενσωματώσει νέα δεδομενα και ανάγκες όπω αυτές εκφράζονται από τις Οδηγίες που εκδίδει η Ευρωπαϊκη Ένωση. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν ακόμη να γίνουν βήματα για να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας που έιναι από τα πλέον σημαντικά αγαθά,συνδεόμενο άμεσα με την συνταγματική προστασί της τέχνης.
Βιβλιογραφία: 1. Ανδρέας Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, εκδόσεις Σάκκουλα-ΑΘΗΝΑ-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2. Π.Δ.Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο- Ατομικά Δικαιώματα, εκδόσεις Σάκκουλα-ΑΘΗΝΑ-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 3. Κώστας Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα,, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 4. Σ.Χρυσοπούλου-Π.Λεφάκης, Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο 5. Δ.Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και συγγενικά δικαιώματα, εκδόσεις Δίκαιο και Οικονομία- Π.Ν.Σάκκουλα 6. Οδηγία 92/100/ΕΟΚ σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διανοίας, ΕΕΕΚ Αριθ. L. 346/61-27.11.1992 7. Ν2121/1993 για την πνευματική ιδιοκτησία 8. http://europa.eu/scadplus/leg/el/lvb/l26057a.htm Σεβασμός των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας 9. www.lawnet.gr, πνευματική ιδιοκτησία και Ιντερνετ