Θέµατα Ασφάλειας στη χρήση Φυσικού Αερίου σε κτίρια (Νίκος Ζαχαριάδης, Χηµικός Μηχανικός, ιευθυντής Τεχνικών Υπηρεσιών ΕΛΠΕ. ΠΣΧΜ/Περιφερειακό Τµήµα Κεντρικής και υτικής Μακεδονίας) Συνάδελφοι, Ξεκινώντας θα ήθελα να συγχαρώ την οµάδα εργασίας για τη δουλειά που έκανε φέρνοντας µάλιστα στην επιφάνεια θέµατα ασφαλείας, κάτι που δε γίνεται συχνά. Με εντυπωσίασε ιδιαίτερα το παράδειγµα που η σωλήνωση εγκιβωτίζεται στον φέροντα οπλισµό της γειτονικής πολυκατοικίας που όπως είναι γνωστό σε περίπτωση σεισµού θα κινηθεί ανεξάρτητα προκαλώντας κατά πάσα πιθανότητα διαρροή. Αναρωτιέµαι αν η ΕΠΑ διέκοψε ήδη την παροχή; Εδώ και καιρό στην προσπάθεια εκµετάλλευσης της νέας αγοράς του φυσικού αερίου, δηλαδή για καθαρά εµπορικούς λόγους, όλοι εκθειάζουν τα πλεονεκτήµατα του φυσικού αερίου παραλείποντας να επισηµάνουν τα µειονεκτήµατά του και προτρέπουν τους καταναλωτές να συνδεθούν µε το δίκτυο φυσικού αερίου. Για παράδειγµα στο παρελθόν σε διαφηµιστική καµπάνια τονιζόταν ότι το φυσικό αέριο δεν είναι εκρηκτικό. Χρειάστηκε το ατύχηµα της Αλγερίας για να αντιληφθούν ότι η κατάταξη µιας ουσίας στις εκρηκτικές έχει να κάνει µε την ταχύτητα µετάδοσης της φλόγας και συνεπώς ότι το φυσικό αέριο είναι εκρηκτικό. Η ΕΠΑ επειδή το φυσικό αέριο είναι φθηνότερο και φιλικότερο προς το περιβάλλον σε σύγκριση µε το πετρέλαιο θέρµανσης προτείνει την αντικατάσταση του πετρελαίου θέρµανσης µε φυσικό αέριο. Θα έπρεπε όµως να επισηµάνει, ότι το φυσικό αέριο είναι εύφλεκτο καύσιµο σε αντίθεση µε το πετρέλαιο θέρµανσης που είναι καύσιµο αλλά δεν είναι εύφλεκτο και συνεπώς οι κίνδυνοι όταν χρησιµοποιείται φυσικό αέριο είναι περισσότεροι. Επίσης ο κάθε επαγγελµατικός σύλλογος σε µια σαφή προσπάθεια αύξησης του κύκλου εργασιών των µελών του διατυµπανίζει ότι τα µέλη του είναι οι µόνοι αρµόδιοι για να έχουν λόγο στο θέµα του φυσικού αερίου παραλείποντας να επισηµάνει ότι τα συστήµατα διανοµής αερίου καυσίµου είναι µια χηµική διαδικασία µε εκτεταµένους κινδύνους. Εργάζοµαι στην πετρελαϊκή βιοµηχανία σχεδόν 20 χρόνια και έχω σχεδιάσει πολλά συστήµατα αερίων, που σήµερα λειτουργούν, και είναι πιο πολύπλοκα και πολύ πιο επικίνδυνα από τα συστήµατα διανοµής αερίου καυσίµου σε κτίρια που πρακτικά λειτουργούν χωρίς πίεση. Παρόλα αυτά δεν υποτιµώ τους κινδύνους που κρύβουν οι µικρές εγκαταστάσεις, όπως τα δίκτυα διανοµής των κτιρίων, και επισηµαίνω ότι τις µεγάλες εγκαταστάσεις τις προσέχουµε και µειώνουµε τους κινδύνους ενώ για τις µικρές αδιαφορούµε µέχρι που γίνεται το κακό.
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι σαν ΠΣΧΜ δεν είµαστε αρνητικοί στην χρήση του φυσικού αερίου αλλά λόγω επικινδυνότητας αυτό θα πρέπει να γίνει κάτω από προϋποθέσεις και εφόσον γίνουν συγκεκριµένες ενέργειες. Στη σηµερινή παρουσίαση θα αναφερθώ σε τέσσερα θέµατα που συσχετίζονται µε την ασφαλή λειτουργία των εγκαταστάσεων Φ.Α. Αυτά είναι: 1. Χρήση Φυσικού Αερίου 2. Πληρότητα υφιστάµενου κανονισµού 3. Ετοιµότητα των πολιτών και της πολιτείας να δεχθούν το φυσικό αέριο. 4. Ποιοι έχουν δικαίωµα µελέτης και επίβλεψης και ποιοι θα έπρεπε να έχουν. Χρήση Φυσικού Αερίου Μέχρι τώρα οι εγκαταστάσεις φυσικού αερίου σχεδιάζονται για χρήση στην κεντρική θέρµανση στο µαγείρεµα και στην παραγωγή ζεστού νερού. Αν αναλογιστεί κανείς ότι η παραγωγή ζεστού νερού στην χώρα µας γίνεται κυρίως µε ηλιακό θερµοσίφωνα, γιατί είναι φθηνότερο και περιβαλλοντικά φιλικότερο, τότε εγείρονται ερωτηµατικά για το αν αξίζει το ρίσκο σε σεισµογενείς περιοχές να επεκτείνεται η εγκατάσταση φυσικού αερίου µέσα στα διαµερίσµατα για τροφοδοσία µιας συσκευής µαγειρέµατος; Μήπως θα πρέπει προς το παρόν να περιοριστούµε µόνο στην εγκατάσταση κεντρικής θέρµανσης; Η χρήση του µόνο για θέρµανση, αυξάνει τα περιβαλλοντικά οφέλη, αφού η ηλιακή ενέργεια καλύπτει την παραγωγή ζεστού νερού, χωρίς παραγωγή ρύπων. Παρατήρησα στην εργασία της οµάδας ότι για λόγους αρχιτεκτονικούς προτείνεται η εγκατάσταση των µετρητών, συσκευών κλπ στον εσωτερικό χώρο των διαµερισµάτων. Μήπως οι φωτογραφίες αναφέρονται σε χώρες που ζουν χωρίς το φόβο των σεισµών; Πληρότητα υφιστάµενου κανονισµού Πριν από είκοσι περίπου χρόνια, τρεις συνάδελφοι ανέλαβαν να γράψουν µια οδηγία για τη χρήση ενός άγνωστου εύφλεκτου αερίου που θα διανέµονταν σε άγνωστους πελάτες µέσω ενός άγνωστου δικτύου από άγνωστες εταιρίες. Και όλα αυτά σε µία χώρα µε ανύπαρκτους κανονισµούς. Οι συνάδελφοι αυτοί έκαναν µια εξαίρετη εργασία, η οποία διορθώθηκε ελάχιστα το 1986 και έτσι δηµιουργήθηκε η ΤΟΤΕΕ 2471/86. Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι και τελικά το καλοκαίρι του 2003 µε την Υπουργική Απόφαση 3/Α/11346 (ΦΕΚ 963/15.07.2003) δόθηκε σε χρήση ο νέος κανονισµός. Ο κανονισµός αυτός πρέπει να θεωρηθεί µία δυναµική προσπάθεια και θα πρέπει να βελτιώνεται συνεχώς ανάλογα µε τις παρατηρήσεις των µηχανικών και τις διερευνήσεις των ατυχηµάτων. Αναφέρω για παράδειγµα δύο περιοχές που ο κανονισµός κατά τη γνώµη του ΠΣΧΜ χρήζει βελτιώσεων.
ΥΛΙΚΑ ΣΩΛΗΝΩΣΕΩΝ. Η χρήση χαλκοσωλήνων σύµφωνα µε τον κανονισµό επιτρέπεται ανεξάρτητα της περιεκτικότητας υδροθείου στο φυσικό αέριο. Σύµφωνα µε τον αµερικανικό κώδικα απαγορεύεται η χρήση χαλκοσωλήνων όταν η περιεκτικότητα υδροθείου υπερβαίνει τα 4.5 ppmvol λόγω διάβρωσης του χαλκού. Σήµερα η περιεκτικότητα υδροθείου είναι µικρότερη από 0.5 ppmvol αλλά η ΕΠΑ προδιαγράφει το φυσικό αέριο για 50 ppmvol και κανείς δεν µπορεί να διαµαρτυρηθεί στην ΕΠΑ αν αύριο αυξηθεί η περιεκτικότητα υδροθείου στο αέριο, επειδή αλλάζει η πηγή του, οπότε και οι εγκαταστάσεις των κτιρίων θα θεωρηθούν ακατάλληλες. ΒΑΛΒΙ Α ΣΕΙΣΜΟΥ. Η εγκατάσταση βαλβίδας σεισµού που θα διακόψει την παροχή σε περίπτωση σεισµού δεν είναι υποχρεωτική. Σε περίπτωση σεισµού οι διαρροές που θα προκύψουν θα είναι κυρίως από τα σπειρώµατα και δεν θα είναι µεγάλες ώστε να ενεργοποιηθούν οι αυτοµατισµοί προστασίας αλλά µικρές και ικανές να φέρουν τους κλειστούς χώρους σε όρια ανάφλεξης. Ετοιµότητα των πολιτών και της πολιτείας να δεχθούν το φυσικό αέριο. Κάθε εύφλεκτο προϊόν που διακινείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να συνοδεύεται από φύλλο πληροφοριών ασφαλείας που δίδεται στον χρήστη µε ευθύνη της εταιρείας που το διακινεί. Αυτό το φύλλο πληροφοριών είναι απαραίτητο να το λάβουν οι πολίτες πριν την χρήση του φυσικού αερίου. Σήµερα η τροφοδοσία του αερίου γίνεται σε οικοδοµές όπου οι πολίτες δεν έχουν ενηµερωθεί για το τι πρέπει να κάνουν σε περίπτωση διαρροής και δεν είναι γνωστό ότι τις φωτιές αερίων δεν τις σβήνουµε αλλά τις κατευθύνουµε µέχρι να αποµονώσουµε το κύκλωµα. Αυτό αποδείχθηκε από την φωτιά στην Θεσσαλονίκη όπου µέχρι να επέµβει το συνεργείο της ΕΠΑ για να αποµονώσει το δίκτυο η Πυροσβεστική προσπαθούσε να σβήσει την φωτιά ενώ οι κάτοικοι των πολυκατοικιών ήταν ακριβώς από επάνω καπνίζοντας και απολαµβάνοντας το θέαµα. Επιπρόσθετα στις παλιές πολυκατοικίες που τροφοδοτούνται µε φυσικό αέριο δεν απαιτείται να έχει γίνει µελέτη πυροπροστασίας και συνεπώς δεν είναι βέβαιο, ιδίως στις παλαιές πολυκατοικίες, αν υπάρχουν ασφαλείς οδεύσεις διαφυγής. Προτείνουµε να υποχρεωθεί η κάθε πολυκατοικία να αναπτύξει σχέδιο δράσης σε περίπτωση διαρροής ή πυρκαγιάς και να µην τροφοδοτείται µε φυσικό αέριο αν δεν υλοποιηθεί αξιόπιστη διαδικασία αντίδρασης σε φωτιά. Τέλος όσον αφορά τη συντήρηση της εγκατάστασης θα πρέπει να γίνει κατανοητό από τους πολίτες και την πολιτεία ότι η εγκατάσταση φυσικού αερίου δεν είναι σαν την εγκατάσταση ύδρευσης που επεµβαίνουµε για επιδιόρθωση όταν έχει διαρροή. Θα πρέπει να κωδικοποιηθεί ο τρόπος και η συχνότητα προληπτικού ελέγχου καθώς και ποιος φέρει την ευθύνη σε περίπτωση ατυχήµατος. Το νοµοθετικό πλαίσιο υπάρχει µε το Π 38/91. Θα πρέπει να ενεργοποιηθεί. Η κωδικοποίηση του προληπτικού ελέγχου είναι ελλιπής και θα πρέπει να ολοκληρωθεί. Η πρόταση του
ΠΣΧΜ προβλέπει ότι δεν θα πρέπει να λειτουργεί εγκατάσταση αν δεν υπάρχει υπεύθυνος λειτουργίας και συντήρησης. Ποιοι έχουν δικαίωµα µελέτης και επίβλεψης και ποιοι θα έπρεπε να έχουν. Στη βιοµηχανία είναι επιβεβληµένο να µην ανταγωνιζόµαστε αλλά να σεβόµαστε τις άλλες ειδικότητες. Οι ειδικότητες του Χηµικού Μηχανικού και του Μηχανολόγου Μηχανικού συνεργαζόµαστε αρµονικά για τις εγκαταστάσεις αερίων και πριν την υλοποίηση των έργων πάντα δεχόµαστε τα σχόλια των υποµηχανικών και τεχνιτών. Από τη θέση αυτή, δηλαδή του εργαζόµενου σε πετρελαϊκή βιοµηχανία, θα ήθελα να δεχτείτε τη δυνατότητά µου να κρίνω την κατάσταση από µία άλλη οπτική γωνία. Σύµφωνα µε τη νοµοθεσία όπως ίσχυε µέχρι το 1987 οι εγκαταστάσεις φυσικού αερίου µπορούσαν να καταταχθούν µόνο στην ειδικότητα ΣΤ του Β 16/17.3.1950 η οποία σε κάθε περίπτωση χαρακτηριζόταν ως µη απλή µηχανολογική εργασία και βάσει του Β 1/5/58 χαρακτηριζόταν χηµική. Συνεπώς απαιτούνταν υπογραφή Μηχανολόγου Μηχανικού και Χηµικού Μηχανικού. Στη συνέχεια όταν άρχισαν οι εγκαταστάσεις φυσικού αερίου εκδόθηκε το Π 420/87 και στο άρθρο 4 αναφέρεται ότι: «ικαίωµα µελέτης και επίβλεψης για εγκαταστάσεις εσωτερικού δικτύου διανοµής αερίων καυσίµων στις οικοδοµές έχουν, σύµφωνα µε το από 16/17.3.1950 Β.. όπως τροποποιήθηκε µε το από 2411/17.12.53 Β.. όσοι ασκούν ελεύθερα το επάγγελµα µηχανολόγου ή µηχανολόγου ηλεκτρολόγου ή ηλεκτρολόγου µηχανικού ή Ναυπηγού, σύµφωνα µε το άρθρο 1 του Ν.6422/34 ή Τεχνολόγου µηχανικού σύµφωνα µε τα Β. /τα 657/1970 και 699/1971.». ηλαδή το Π 420/87 κινούµενο στα όρια του νόµου παραχωρούσε δικαίωµα υπογραφής στους Τεχνολόγους Μηχανικούς. Η απαίτηση συνυπογραφής Χηµικού Μηχανικού παρέµενε, γιατί αφενός δεν αναφερόταν τίποτε και αφετέρου ένα Π δεν µπορεί να τροποποιήσει νόµο. Είναι σαφές ότι ο νοµοθέτης ήθελε να περιορίσει τα άτοµα που έχουν δικαίωµα µελέτης και επίβλεψης σε αυτούς που πραγµατικά γνωρίζουν το αντικείµενο και να επιβάλλει την συνεργασία των κατάλληλων ειδικοτήτων των µηχανικών, αναγνωρίζοντας την επικινδυνότητα των εγκαταστάσεων φυσικού αερίου, οι οποίες ούτως ή άλλως µε το Β 16/17.3.1950 καθορίζονταν ως µη απλές µηχανολογικές εγκαταστάσεις ανεξάρτητα µεγέθους. υστυχώς για συντεχνιακούς λόγους τελικά µε το Π -38/91 τροποποιήθηκε το Β 16/17.3.1950 και τα δίκτυα διανοµής αερίου καυσίµου για την εξυπηρέτηση κτιρίων εντάχθηκαν και στην ειδικότητα Θ. Συνεπώς το Π -38/91 κατέστησε ανενεργό το άρθρο 4 του Π 420/87, γιατί εφόσον οι εγκαταστάσεις φυσικού αερίου για την εξυπηρέτηση κτιρίων εντάχθηκαν στην κατηγορία Θ αυτές υποβαθµίστηκαν αυτόµατα σε απλές µηχανολογικές εγκαταστάσεις (εκτός αν είναι πολύ µεγάλες) και δικαίωµα υπογραφής έχουν ανεξαίρετα όλες οι ειδικότητες µηχανικών και όλοι όσοι προβλέπονται στο άρθρο 3 του Ν6422/34.
Αυτή η ενέργεια κατά την άποψη του ΠΣΧΜ είναι λανθασµένη γιατί υποτιµά τους κινδύνους που κρύβει µια εγκατάσταση αερίου καυσίµου και θα πρέπει να επιδιωχθεί να περιοριστεί το δικαίωµα µελέτης και επίβλεψης σε αυτούς που πραγµατικά γνωρίζουν το αντικείµενο γιατί µε το σηµερινό νοµοθετικό καθεστώς υπάρχει κίνδυνος. Ευτυχώς αυτό έγινε αντιληπτό και στο τελευταίο σχέδιο νόµου της Ρυθµιστικής Αρχής Ενέργειας για την απελευθέρωση της αγοράς του φυσικού αερίου γίνεται προσπάθεια να περιοριστούν τα άτοµα που έχουν δικαίωµα µελέτης και επίβλεψης και προβλέπεται ότι «ικαίωµα µελέτης και επίβλεψης για εγκαταστάσεις εσωτερικού δικτύου διανοµής αερίων καυσίµων στις οικοδοµές έχουν όσοι ασκούν το Επάγγελµα Μηχανολόγου ή Μηχανολόγου-Ηλεκτρολόγου ή Ηλεκτρολόγου Μηχανικού ή Ναυπηγού Μηχανικού ή Χηµικού Μηχανικού ή Τεχνολόγου Μηχανικού. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Συνοψίζοντας λοιπόν κατά την άποψή του ΠΣΧΜ οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν έτσι ώστε η χρήση φυσικού αερίου να είναι ασφαλής είναι: Η πολιτεία να καταργήσει τη διάταξη του Π 38/91 µε την οποία µετέτρεψε την εγκατάσταση του φυσικού αερίου σε απλή µηχανολογική εγκατάσταση. Η πρότασή µας είναι να ψηφιστεί η διάταξη του σχέδιου νόµου της Ρυθµιστικής Αρχής Ενέργειας για την απελευθέρωση της αγοράς του φυσικού αερίου που περιορίζει τα άτοµα που έχουν δικαίωµα µελέτης και επίβλεψης. Το ΤΕΕ να ετοιµάσει ενηµερωτικό δελτίο ασφαλείας προς τους πολίτες και να συνεργαστεί µε την Πυροσβεστική Υπηρεσία για την αρτιότερη εκπαίδευση της. Μαζί µε την σύµβαση για τη σύνδεση του Φ.Α. να διανέµεται ενηµερωτικό το έντυπο µε τις οδηγίες ασφάλειας για τη χρήση του Φ.Α. στις κατοικίες. Να υποχρεωθεί η κάθε πολυκατοικία να αναπτύξει σχέδιο δράσης σε περίπτωση διαρροής ή σεισµού και να µην τροφοδοτείται µε φυσικό αέριο αν δεν υλοποιηθεί αξιόπιστη διαδικασία αντίδρασης σε φωτιά. Το ΤΕΕ να παροτρύνει τους πολίτες να συνδέσουν µόνο την εγκατάσταση θέρµανσης ή κλιµατισµού µε Φ.Α. εφόσον αυτή βρίσκεται στο ισόγειο ή στο πρώτο υπόγειο ή σε εξωτερικό χώρο και µόνο αν έχει εξασφαλισθεί ο έλεγχος και η συντήρηση της εγκατάστασης. Η πολιτεία να επιβάλλει την εφαρµογή του Π 38/91 περί εκτέλεσης, συντήρησης και επισκευής θερµουδραυλικών εγκαταστάσεων έτσι ώστε να γίνεται προληπτική και κατασταλτική συντήρηση και η εταιρεία αερίου να διακόπτει την παροχή αν δεν είναι υπογεγραµµένο το βιβλίο συντήρησης σε µηνιαία βάση. Ο ΠΣΧΜ έχει καταθέσει πρόταση στο ΤΕΕ που προβλέπει ότι για τη λειτουργία της εγκατάστασης θα πρέπει να υπάρχει υπεύθυνος λειτουργίας και συντήρησης. Κάτι παρόµοιο µε τους ανελκυστήρες. Οι υπεύθυνοι µηχανικοί συντήρησης να αναφέρουν προς το ΤΕΕ οποιοδήποτε περιστατικό αστοχίας εγκατάστασης ώστε να αναθεωρείται ο κανονισµός.
Ή πολιτεία σε συνεργασία µε το ΤΕΕ να δηµιουργήσουν επιτροπή από εµπειρογνώµονες που θα ερευνά τα περιστατικά ατυχήµατος για να ενηµερώνονται οι υπόλοιποι Μηχανικοί µέσω του περιοδικού του ΤΕΕ και να αναθεωρείται ο κανονισµός. Η αναθεώρηση του κανονισµού θα πρέπει να γίνεται από µηχανικούς που έχουν τουλάχιστον δεκαετή καθηµερινή εµπειρία σε λειτουργία εγκαταστάσεων αερίου και η οµάδα εργασίας να συνδυάζει όλες τις ιδιότητες µηχανικών.