Πολιορκία της Τριπολιτσάς [τέλη Μαΐου - 23 Σεπτεµβρίου 1821] Η Τριπολιτσά (Δροπολιτσά, Δροµπογλίτσα, Τριπολιτζά, Ντροµπολιτσά, Ντροπολιτσά), πόλη που δηµιουργήθηκε στα µέσα του 15ου αιώνα, αναπτύσσεται στα τέλη του 17ου και το 1768 γίνεται, επί Αχµέτ πασά Σαλτάµπαση-Ναυπλιώτη, διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο-πρωτεύουσα του πασαλικιού της Πελοποννήσου. Στο τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα (σύµφωνα µε πηγές το 1770 ή το 1785 ή το 1789) η Τριπολιτσά οχυρώθηκε µε περιµετρικό τείχος µήκους 3.5 χιλιοµέτρων, ύψους 4 µέτρων, µε έξι πύλες και προµαχώνες-κανονιοστάσια κατά τακτά διαστήµατα. Οι πληροφορίες για τον πληθυσµό της πόλης (Μουσουλµάνοι, Χριστιανοί και Έβραίοι) τις παραµονές της επανάστασης δεν συµφωνούν απολύτως ωστόσο, κατά προσέγγιση, υπολογίζεται σε 20.000 (13.000 Χριστιανοί, 7.000 Μουσουλµάνοι και 400 Εβραίοι. Στην πόλη βρίσκονταν 38 πρόκριτοι και αρχιερείς από διάφορες επαρχίες της Πελοποννήσου που είχαν κληθεί από τον καϊµακάµη ο οποίος έχοντας πληροφορίες για επικείµενη εξέγερση ήθελε να αποκόψει τους επαναστάτες από τη φυσική ηγεσία τους. Με την εκδήλωση της επανάστασης και τις επακόλουθες στρατιωτικές επιτυχίες των εξεγερµένων, η πόλη δέχτηκε µεγάλο αριθµό Μουσουλµάνων από διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου (κυρίως από την Καρύταινα, το Φανάρι, τα Μπαρδούνια, το Λεοντάρι και τον Μυστρα) οι οποίοι κατέφυγαν πίσω από την ασφάλεια των τειχών της. Έτσι, ο πληθυσµός της πόλης είχε αυξηθεί κατά πολύ φτάνοντας τις 25.000 (σύµφωνα µε άλλες πηγές τις 34.000) άµαχους µουσουλµάνους, κυρίως, αλλά και Εβραίους, καθώς και µερικές χιλιάδες ενόπλων, ενώ ο χριστιανικός πληθυσµός είχε εγκαταλείψει την πόλη πριν την έναρξη της πολιορκίας. Το σχέδιο για την πολιορκία της Τριπολιτζάς ανήκε στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ο οποίος φαίνεται να είχε συλλάβει τη στρατηγική σηµασία της πόλης και τα οφέλη που θα προέκυπταν από την κατάληψή τους. Με µεγάλη προσπάθεια έπεισε, τους άλλους οπλαρχηγούς -και κυρίως τον ισχυρό µπέη της Μάνης Πέτρο Μαυροµιχάλη- να µην περιορίσουν τη δράση τους εναντίον φρουρίων και παράλιων πόλεων. Άλλωστε ο Μαυροµιχάλης ήταν, µε απόφαση της Πελοποννησιακής Γερουσίας, ο επίσηµος αρχιστράτηγος των όπλων της Πελοποννήσου, ενώ στις αρχές της εξέγερσης ο Κολοκοτρώνης δεν διέθετε δικό του σώµα. Πολύ γρήγορα όµως, αµέσως µετά την κατάληψη της Καλαµάτας, ο Κολοκοτρώνης επέτυχε να διοριστεί µε την υποστήριξη των Δεληγιανναίων "αρχηγός των όπλων" της Καρύταινας και να αποκτήσει κύρος στις; ορεινές κοινότητες της Αρκαδίας και στους ντόπιους µικροκαπετάνιους της περιοχης. Η πολιορκία της πόλης από τα σωµάτα του Κολοκοτρώνη, του Πέτρου Μαυροµιχαλη, του Παναγιώτη Γιατράκου και άλλων οπλαρχηγών ξεκίνησε από τα τέλη Μαϊου 1821, και µετά τις νίκες των επαναστατών στα Δολιανά και το Βαλτέτσι (Μάιος) και στη Γράνα (Αύγουστος) τα διάφορα "στρατόπεδα" των
επαναστατών κίνήθηκαν όλο και πιο κοντά στην πόλη καθιστώντας ασφυκτική την πολιορκία. Από τον Αύγουστο οι ελλείψεις σε τρόφιµα και άλλα εφόδια είχαν δηµιουργήσει µία εφιαλτική κατάσταση στην πόλη. Οι ισχυρές και πλούσιες οικογένειες των µπέηδων και των αγάδων που βρίσκονταν σε αυτήν, διαβλέποντας το αναπόφευκτο τέλος, είχαν να έρχονται σε συνεννοήσεις µε διάφορους γνωστούς τους οπλαρχηγούς (ο Κολοκοτρώνης, οι Μαυροµιχαλαίοι και η Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα διακρίθηκαν σε αυτές τις συµφωνίες) µε στόχο την έναντι χρηµάτων διάσωσή τους, και αρκετοί εγκατέλειψαν την πόλη µε την κινητή περιουσία τους. Ξεχωριστή συµφωνία είχε συνάψει ο Κολοκοτρώνης µε την αλβανική φρουρά (1.500 άνδρες), η οποία εγκατέλειψε µε ασφάλεια την πόλη υπό την προστασία σωµάτων του Δηµήτρη Πλαπουτα. Η επικείµενη κατάληψη της πόλης είχε προσελκύσει χιλιάδες χωρικούς οι οποίοι συνέρρεαν µε την προσδοκία λαφύρων, ενώ σκληρές διαπραγµατεύσεις γίνονταν µεταξύ των ελλήνων οπλαρχηγών σχετικά µε τη διανόµή των λαφυρών. Τελικώς κατέληξαν σε συµφωνία που πρόβλεπε ότι τα τρία τέταρτα των λαφύρων θα έπαιρναν οι στρατιώτες και το ένα τέταρτο το δηµόσιο θησαυροφυλάκιο, ενώ υπήρχε πρόβλεψη για επιπρόσθετη αµοιβή για τις οικογένειες των νεκρών πολεµιστών και για κάθε αιχµάλωτο ή κοµµένο κεφάλι εχθρού. Στις 23 Σεπτεµβρίου του 1821 ο τσάκωνας µικροκαπετάνιος Μανόλης Δούνιας κατόρθωσε να ανέβει µε µία µικρή οµάδα ενόπλων στο τείχος και να ανοίξει την πύλη του Ναυπλίου. Τα ελληνικά σώµατα µπήκαν στην πόλη και ακολούθησε γενικευµένη λεηλασία και σφαγή. Οι ιστορικοί που κατέγραψαν το γεγονός δεν δείχνουν να συµφωνούν ως προς τον αριθµό των νεκρών τους οποίους υπολογίζουν από 10.000 έως 30.000 µουσουλµάνους και 2.000 Εβραίους. Πάντως, το 1839 ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης αναφέρει σχετικά στα Αποµνηµονεύµατα του: Το ασκέρι όπου ήτον µέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάντα δύο χιλιάδες. Το άλογό µου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη. Έλληνες εσκοτώθηκαν εκατό. Οι περιγραφές από αυτόπτες ευρωπαίους φιλέλληνες είναι συγκλονιστικές: "Αιχµάλωτοι τους οποίους υποπτευόταν οι Έλληνες ότι έκρυβαν τα χρήµατά τους βασανίστηκαν βίαια. Τους ξερίζωσαν χέρια και πόδια και τους σούβλισαν αργά πάνω σε φωτιές. Άνοιγαν τις κοιλιές των εγκύων γυναικών, τους έκοβαν τα κεφάλια και έβαζαν κεφάλια σκυλιών ανάµεσα στα πόδια τους. Από την Παρασκευή ως την Κυριακή ο αέρας ήταν γεµάτος από κραυγές. Ένας Έλληνας καυχάτο ότι έσφαξε ενενήντα αµάχους. Οι Eβραίοι της πόλης υπέστησαν συστηµατικούς βασανισµούς... Επί εβδοµάδες µετά λιµοκτονούντα παιδιά Τούρκων που έτρεχαν αβοήθητα µέσα στα χαλάσµατα σφαγιάσθηκαν και πυροβολήθηκαν από ενθουσιώδεις Έλληνες... Όλα τα πηγάδια µολύνθηκαν από τα πτώµατα που είχαν πέσει µέσα." Την ίδια εικόνα καταγραφει και ο Ιωάννης Φιλήµων "Γυναίκες ων η λευκότης διεφιλονείκει και προς αυτήν την χιόνα, νεανίδες, ων ουδ ο θάνατος κατεµάρανε την χιόνα, βρέφη, τα µεν χειραπτάζοντα τους µαστούς και βαβάζοντα, τα δε το στόµα έχοντα επί µαστού αιµοφύρτου, νέοι, γέροντες, άντρες, ανάµικτοι κατέκειντο θέαµα βαρυπενθές...
Ιδίως δε η εκ της πύλης των Καλαβρύτων µέχρι του σατραπείου λεωφόρος από λιθοστρώτου µετεσχηµατίσθη, ιν είπωµεν, εις πτωµατόστρωτον, και ουθ ο πεζός, ουθ ο ίππος επάτει επί της γης, αλλά επί πτωµάτων." Στρατιωτικά η άλωση της Τριπολιτσάς έδωσε σηµαντικό πλεονέκτηµα στους επαναστατηµένους Έλληνες. Η κατάληψη του κυριότερου στρατιωτικού και διοικητικού κέντρου των Οθωµανών ενίσχυσε την αυτοπεποίθηση των ραγιάδων, και επιδείνωσε την κατάσταση στο στρατόπεδο των Οθωµανών επηρεάζοντας αρνητικά για αυτούς τη γενικότερη εξέλιξη των επιχειρήσεων. Περαιτέρω, τα λάφυρα έδωσαν τη δυνατότητα εξοπλισµού µεγάλου αριθµού χριστιανών, ενώ τα χρηµατικά ποσά και τα τιµαλφή που συγκέντρωσαν οι διάφοροι οπλαρχηγοί τους έδωσαν τη δυνατότητα συγκρότησης στρατιωτικών σωµάτων. Ωστόσο, ο αντίκτυπος των ακροτήτων που έλαβαν χώρα µετά την άλωση της πόλης υπήρξε αρνητικός στην Ευρώπη και αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη του φιλελληνικού κινήµατος και στη δηµιουργία θετικού πολιτικούδιπλωµατικού κλίµατος για την προώθηση του Ελληνικού Προβλήµατος. Δηµοτικά τραγούδια - ποιήµατα Διονύσιος Σολωµός Παντού φόβος και τροµάρα και φωνές και στεναγµοί. Παντού κλάψες, παντού αντάρα και παντού ξεψυχισµοί. Ήταν τόσοι: πλέον το βόλι, εις τ' αυτιά δεν τους λαλεί. Όλοι χάµου εκείτοντ' όλοι εις την τέταρτην αυγή. Σαν ποτάµι το αίµα εγίνει και κυλάει στη λαγκαδιά και τ' αθώο χόρτο πίνει αίµα, αντίς για τη δροσιά... Τρίτη Τετάρτη θλιβερή, Πέφτη φαρµακωµένη, Παρασκευή ξηµέρωσε, ποτέ να µ' είχε φέξει. Έβαλαν οι Γραικοί βουλή το κάστρο να πατήσουν. Σαν αϊτοί πηδήσανε και µπήκαν σαν πετρίτες. Κι άδειασαν τα τουφέκια τους, τη λιανοµπαταρία. Κολοκοτρώνης φώναξεν απ' τ' Αγιωργιού την πόρτα. "Μιλάτε τα ντουφέκια σας, σύρετε τα σπαθιά σας. Βάλετε την Τουρκιά µπροστά σαν πρόβατα στη µάντρα". Τους πήγαν και τους έκλεισαν εις την µεγάλην τάπια. Απολογάτ' ο Κεχαγιάς προς τον Κολοκοτρώνη. "Κάνε νισάφι στην Τουρκιά, κόψε, µόν' άφσε κιόλας" Τι τσαµπουνάς, βρωµότουρκε; τι λες παλιοµουρτάτη; Νισάφι έκαµες εσύ στην έρηµη Βοστίτσα οπόσφαξες τ' αδέρφια µας κι όλους τους εδικούς µας;
Εικονογραφία Του µάθητι τι γίνηκε φέτος του καλοκαίρι; Γίνηκι ένας πόλεµους κι ένα κακό σεφέρι, κλείσανε οι στράτες του Μουργιά, κι οι στράτες στα ντερβένια, κλαίγουν τ' αχουργιά για άλουγα κι τα τζαµιά γι' αγάδες, κλαίει κι µια χανούµισσα, κλαίει για τον γιο της, που 'ταν στην Πόλη φλάµπουρο κι στο Μουργιά κουλώνα κι µέσα στην Τριπουλιτσά, πύργους θεµελιουµένους. Κι µέσα τους κλείσανε στης Τριπουλιτσάς του κάστρου, δίχους ψωµί, δίχους νερό, δίχους κάνα µιντάτι. Κουλουκουτρώνης φώναξε, Κουλουκουτρώνης λέγει: - Προσκύνα, βρε Κιαµήλµπεη, προσκύνα, βρε Κιαµήλη. - Δεν προσκυνώ, εσάς παιδιά, σένα Κουλουκουτρώνη. Κουλουκουτρώνης σαν άκουσε, πολύ του βαρουφάνκη. - Κάτσι κι φκιάσει µια γραφή, βρε αδερφέ Γιουργάκη, να στείλουν του Κιαµήλµπεη, αυτόνε τον Κιαµήλη. Σαν δεν τον πιάσω ζουντανόν, κοµµάτια να τον κάνω! Τα µπαϊράκια βγαίνανι τα τρι' αράδ', αράδα, το 'να είνι τ' Κουλουκουτρών', του άλλου του Γιουργάκη, του τρίτου του µικρότερου, ήτανε του Κουστάκη. Κι πάνε κι σταθήκανε στης Τριπουλιτσιάς του κάστρου. - Προσκύνα, βρε Κιαµήλµπεη, προσκύνα, βρε Κιαµήλη. - Δεν προσκυνώ βρε σας παιδιά, σας τους παλιοραγιάδες, έχουν άρµατα διαλεχτά, κι Τούρκοι παλληκαράδες, που θέλουν δέκα στου σπαθί κι πέντε στο ντουφέκι. Κουλουκουτρώνης γιούρντηξι, του γιο του τον αρπάχνει; - Περικαλώ σας, βρε πηδιά, σένα Κουλουκουτρώνη, αυτόνε τον Χασάνη µου, µην τον τυραγνάτι. Θέλεις γρόσια σου δίνου 'γω, φλωριά µε το βιδούρι. - Τι να τα κάµω τα φλουριά, τι να τα κάµω τ' άσπρα, µας ήρθε γράµµα απ' τη Φραγκιά, κι γράµµα απ' τη Ρουσία, να πάρουµι τον τόπου µας κι την παλιά πατρίδα, να µπει παπάς µεσ' στ' Άγια, παπάς να λειτουργήσει. Η ορθογραφία του κειµένου παραµένει όπως έχει. Πήραν τα κάστρα, πήραν τα πήραν και τα ντερβένια, πήραν και την Τριπολιτσά, την ξακουσµένη χώρα. Κλαίουν τ' αχούρια γι' άλογα και τα τζαµιά γι' αγάδες, κλαίουν στους δρόµους Τούρκισσες, κλαίουν εµιροπούλες, κλαίει και µια χανούµισα το δόλιο τον Κιαµίλη. «Αχ, που 'σαι και δε φαίνεσαι, καµαρωµένε αφέντη; Ησουν κολόνα στο Μοριά και φλάµπουρο στην Κόρθο, ήσουν και στην Τριπολιτσά πύργος θεµελιωµένος. Στην Κόρθο πλιά δε φαίνεσαι, ούδε µες στα σαράγια. Ενας παπάς σου τα 'καψε τα γέρµα τα παλάτια. Σκλάβος ραγιάδων έπεσες και ζεις ραγιάς ραγιάδων».
Παναγιώτης Ζωγράφος. Η πολιορκία της Τριπολιτσάς
Peter von Hess. Ο Παναγιώτης Κεφάλας υψώνει τη σηµαία στην Τριπολιτσά Βιβλιογραφία Γ.Γ. Γερβίνος, Ιστορία της Επαναστάσεως και της Αναγεννήσεως της Ελλάδος, τόµος Α', Αθήνα 1864, σ. 276., ασ. 244, 294-295 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Διήγησις Συµβάντων της Ελληνικής Φυλής, Αθήνα 1846.
Λάµπρος Κουτσονίκας, Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόµος Α', Αθήνα, σ. 156. Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος Ε, Αθήνα 1902, σ. 801 Παναγιώτης Παπατσώνης, Αποµνηµονεύµατα, [Βιβλιοθήκη ΓΑΚ], Αθήνα, 1969 Φρ. Πουκεβιλ, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόµος Γ', Αθήνα, σ. 124 'Αντον Πρόκες-Όστεν, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως των Ελλήνων κατά του Οθωµανικού Κράτου, Αθήνα 1838, σ. 113. Maxime Raybaud, Memoires sur la Grèce pour servire a l histoire de la guerre de l Independence accompagnes de plans topographiques, Paris, 1824, σσ. 436, 467, 514., Σπυρίδων Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόµος Β', Λονδίνο, 1857, σ.71 Ιωάννης Φιλήµων, Δοκίµιον περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόµος Δ', Αθήνα 1859, σσ. 219-220, 230-231. Αµβρόσιος Φραντζής, Επιτοµή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδοε, τόµος Β', Αθήνα 1841, σσ. 60-62 Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος), Αποµνηµονεύµατα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα, 1858, σ. 59. Γ, Φρ, Χέρτσβεργ, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόµος Α', Αθήνα 1917, σ. 176. Συντάκτης Στέφανος Παπαγεωργίου