Χαλίλ Γκιμπράν : Τα Σπασμένα Φτερά

Χαλίλ Γκιμπράν : Τα Σπασμένα Φτερά

KAHLIL GIBRAN ΤΑ ΣΠΑΣΜΕΝΑ ΦΤΕΡΑ Μετάφραση ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡΑΨΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ ΑΘΗΝΑ

Τίτλος του έργου Αγγλικά: The broken wings 1974 - Εκδόσεις Μπουκουμάνη Στοιχειοθετήθηκε και τυπώθηκε στην Αθήνα τo Μάιο του 1974 στο τυπογραφείο Γ. ΛΕΟΝΤΑΚΙΑΝΑΚΟΥ (Δουκ. Πλακεντίας 31, Χαλάνδρι, τηλ. 6812457) για λογαριασμό των εκδόσεωνμπουκουμανη (Ακαδημίας 57, Αθήνα, τηλ. 618.502) Διόρθωση: Χριστίνα Γιατζόγλου Μακέτα Εξωφύλλου: Λίκα Φλώρου «Boukoumanis» Publications, 57, Acadimias St., Athens 143, Greece - Tel:. 618-502

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Λίγα λόγια για το συγγραφέα 9 Πρόλογος 11 1. Θλίψη σιωπηλή 15 2. Το χέρι της μοίρας 18 3. Η είσοδος στο ιερό............................ 22 4. Ο λευκός πυρσός 26 5. Η καταιγίδα 29 6. Η λίμνη της φωτιάς.......................... 39 7. Μπροστά στο θρόνο του θανάτου 54 8. Ανάμεσα στο Χριστό και την Ίσταρ 67 9. Η θυσία 72 10. Ο λυτρωτής 81

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Θερμός και ανυπόκριτος αγωνιστής για τα δικαιώματα του ανθρώπου ηταν ο Γκιμπράν, απο τους πιο ξεχωριστούς στην ιστορία των ανθρώπων. Έδωσε μάχη μακρόχρονη και σκληρή, για ν' αναγνωριστούν τα δικαιώματα των νεων, αντρών και γυναικών, στο ζήτημα του έρωτα και του γάμου. Α- γωνίστηκε ιδιαίτερα για την κατάργηση των δυναστικών ε- θίμων και συνηθειών του γάμου που επικρατούσαν απο αιώνες στην κοινωνική δομή των χωρών της Μέσης Ανατολής. Το πιο άδικο απο τα έθιμα αυτα ήταν να αρραβωνιάζουν οι γονείς τα παιδιά τους και να κανονίζουν το γάμο τους χωρίς αυτα να έχουν γνώμη, αλλα και ούτε γνώση πολλές φορές, γιατί τα αρραβώνιαζαν απο πολύ μικρή ηλικία. Η α- τομική ελευθερία χτυπιόταν ετσι στο πιο ζωτικό σημείο της. Όσοι επαναστατούσαν ενάντια στα έθιμα αυτα, τους περίμενε σκληρό χτύπημα, συκοφαντία απο την εκκλησία και την Πολιτεία, απομόνωση και αργός θάνατος, ιδιαίτερα για τις γυναίκες. Όμως η καρδιά του Γκιμπράν είναι μ' αυτούς τους επαναστάτες, που δεν πετούν στα άχρηστα το χάρισμα της ελευθερίας. Δεν τον τρομάζει ο θάνατος, γιατι «η αγάπη είναι δυνατότερη απο το θάνατο», γράφει. Το έργο του «Ανυπόταχτες Ψυχές» κάηκε δημόσια στη Βηρυτό, με δια- 9

ταγή του σουλτάνου, και ο ιδιος αφορίστηκε απο την Εκκλησία και εξορίστηκε απο την πατρίδα του. Αλλά πέρα απο το θαρραλέο ξεσκέπασμα των καταχρήσεων της εξουσίας, κοσμικής ή θρησκευτικής, ο Γκιμπράν εκφράζει, με τη δύναμη που χαρακτηρίζει τον αληθινά πηγαίο λόγο, αλήθειες παγκόσμιες κι αιώνιες. Και τις παρουσιάζει με το γοητευτικό ντύμα της παραβολής, κληρονομιά της αρχαίας αραμαικής παράδοσης. Ξεκάθαρα τονίζει το γεγονός, που ολοι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να κατανοήσουν, αλλά που οι πιο πολλοί το α- γνοούν, οτι πολύ λίγα είναι τα σπουδαία πράγματα στη ζωή. Πολύ συχνά ο Λιβανέζος ποιητής μας θυμίζει πως αν οι ανθρώπινες σχέσεις πάσχουν, κανένα άλλο μέρος της ζωής δεν μπορεί να εχει μεγάλη σημασία. Μήπως τάχα μπορούν ο πλούτος, ή δύναμη ή το κύρος να αναπληρώσουν τη σιωπηλή αγωνία της προδομένης καρδιάς; Πως μπορεί να υ- πάρχει χαρά και νόημα στη ζωή μας οταν η αγάπη εξαφανίζεται και η φιλία καταστρέφεται; Για να εξασφαλίσουμε την αληθινή πρόοδό μας, αλλα και αυτή την επιβίωσή μας, οφείλουμε να δυναμώσουμε τους δεσμούς της αδελφικότητας με ολους τους συνανθρώπους μας, χωρίς διάκριση, όπως κάνουμε με τους προσωπικούς και οικογενειακούς δεσμούς μας. Τις αλήθειες αυτές ο Γκιμπράν τις χαράζει στην καρδιά μας, με τη δύναμη του λόγου του, κι εύκολα δεν σβήνουν. Σαν την αθάνατη μουσική του Μπετόβεν, για την οποία ο δημιουργός της ειπε, «Απο την καρδιά ανάβλυσε και στην καρδιά θα τρέξει», τα γραφτά του Γκιμπράν, με την πηγαία ειλικρίνειά τους, φτάνουν στο πιο μεγάλο βάθος της συγκινησιακής και διανοητικής μας επίγνωσης. Ε. Γ 10

Πρόλογος Ήμουν δεκαοχτώ χρονών οταν η αγάπη άνοιξε τα μάτια μου με τις μαγικές ακτίνες της και άγγιξε το πνεύμα μου για πρώτη φορά με τα νεραϊδοδάχτυλά της, και η Σέλμα Καράμη ηταν η πρώτη γυναίκα που ξύπνησε το πνεύμα μου με την ομορφιά της και με οδήγησε στους κήπους με τα πιο εύωδιαστά λουλούδια της αγάπης, οπου οι μέρες περνούν σαν όνειρο νυχτιάτικο, κι οι νύχτες σα μέρες γαμήλιας γιορτής. Η Σέλμα Καράμη ηταν η γυναίκα που με δίδαξε να λατρεύω την ομορφιά με το παράδειγμα της δικής της ομορφιάς, και μου αποκάλυψε το μυστικό της αγάπης με τη δική της αγάπη. ηταν εκείνη που πρώτη μου τραγούδησε το τραγούδι της πραγματικής ζωής. Καθε νεος θυμάται την πρώτη του αγάπη και προσπαθεί να ξαναζήσει την παράξενη εκείνη ωρα, που η θύμησή της αλλάζει τα πιο βαθιά του αισθήματα και τον κάνει τόσο ευτυχισμένο, παρ' ολη την πίκρα που κρύβει μέσα στο μυστήριό της. Στη ζωή κάθε νεου υπάρχει κάποια «Σέλμα» που έρχεται κοντά του ξαφνικά, όταν αυτός βρίσκεται ακόμα στην άνοιξη της ζωής και μεταμορφώνει τη μοναξιά του σε ώρες ευτυχίας, και γεμίζει τη σιωπή της νύχτας του με μουσική. Ήμουν βαθιά απορροφημένος σε σκέψεις και διαλογισμούς που προσπαθούσαν να κατανοήσουν τη σημασία της φύσης, και την αποκάλυψη των βιβλίων και των γραφών, οταν άκουσα την ΑΓΑΠΗ που ψιθύρισαν στ' αφτιά μου τα χείλη της Σέλμας. Η ζωή μου βρισκόταν σε λήθαργο, κι ήταν άδεια όπως ήταν η ζωή του Αδάμ στον Παράδει- 11

σο, οταν ειδα τη Σέλμα να υψώνεται μπροστά μου σα μια στήλη απο φως. Ηταν η Εύα της καρδιάς μου, που τη γέμισε με μυστήρια και θαύματα και μ' έκανε να καταλάβω το νόημα της ζωής. Η πρώτη Εύα ειχε βγάλει τον Αδάμ εξω απο τον Παράδεισο με τη θέλησή της, ενω η Σέλμα μ' έκανε να μπω θεληματικά στον Παράδεισο της καθαρής αγάπης και αρετής, με τη δική της γλυκύτητα και αγάπη. εκείνο όμως που συνέβη στον πρώτο άντρα συνέβη και σε μένα, και το φλεγόμενο σπαθί που κυνήγησε τον Αδάμ και τον έδιωξε απο τον Παράδεισο, ηταν ομοιο με το σπαθί που τρόμαξε και μένα με τη λαμπερή του κόψη και μ' έδιωξε απο τον Παράδεισο της αγάπης μου, χωρίς όμως να εχω παρακούσει καμιά εντολή και χωρίς να εχω γευτεί τον καρπό του απαγορευμένου δέντρου. Σήμερα, ύστερα απο πάρα πολλά χρόνια, δε μου εχει μείνει τίποτα απο κείνο το όμορφο όνειρο εκτος απο οδυνηρές αναμνήσεις, που φτερουγίζουν γύρω μου σαν αόρατα φτερά, που γεμίζουν τα βάθη της καρδιάς μου, και φέρνουν δάκρυα στα μάτια μου. και η αγαπημένη μου, η υπέροχη Σέλμα, είναι νεκρή και τίποτα δεν εχει μείνει για να μου τη θυμίζει, εκτος απο την κομματιασμένη μου καρδιά κι ενα μνήμα που το περιτριγυρίζουν κυπαρίσσια. Το μνήμα εκείνο και η καρδιά μου αυτή είναι τα μόνα που μπορούν να μιλήσουν για τη Σέλμα. Η σιωπή που τυλίγει το μνήμα δεν μπορεί ν' αποκαλύψει του Θεού το μυστικό μέσα στο σκοτάδι του τάφου και το θρόϊσμα της φυλλωσιάς του δέντρου, που με τις ρίζες του ρουφά τα στοιχεία του νεκρού σώματος δεν μπορεί ν' αποκαλύψει τα μυστικά του τάφου. Αλλά οι πονεμένοι αναστεναγμοί της καρδιάς μου μπορούν να διηγηθούν στους ζωντανούς το δράμα που έπαιξαν η αγάπη, η ομορφιά κι ο θάνατος. Ω, φίλοι της νιότης μου, που είστε σκορπισμένοι στις 12

γειτονιές της πόλης της Βηρυτού, οταν περνάτε κοντά απο εκείνο το κοιμητήρι, κοντά στο πευκόδασο, μπείτε μέσα σιωπηλοί και περπατείστε αργά, ετσι, που το πάτημά σας να μην ταράξει τον ύπνο των νεκρών, και σταθείτε ταπεινά δίπλα στο μνήμα της Σέλμας και χαιρετείστε το χώμα που κρύβει το κορμί της και πείτε το όνομά μου με βαθύ αναστεναγμό και κρυφομιλείστε στον εαυτό σας λέγοντας, «Εδω είναι θαμμένες ολες οι ελπίδες του Γκιμπράν, που ζει σαν αιχμάλωτος της αγάπης πέρα απο τη θάλασσα. Σ' αυτό εδω το μέρος, ο φίλος μας έχασε την ευτυχία του, στράγγιζε τα δάκρυά του, και λησμόνησε το χαμόγελό του». Δίπλα στο μνήμα αυτό ζει πάντα η θλίψη του Γκιμπράν μαζί με τα κυπαρίσσια, και το πνεύμα του φτερουγίζει πάνω απο τον τάφο αυτό κάθε νύχτα για να θυμάται τη Σέλμα, και κάνει τα κλαδιά των δέντρων να τραγουδούν θρηνητικά, να μοιρολογούν το χαμό της Σέλμας, που, χθες ακόμα, ήταν σα μια όμορφη μελωδία πάνω στα χείλη της ζωής και σήμερα είναι ενα σιωπηλό μυστικό μέσα στα στήθη της γης. Ω, σύντροφοι της νιότης μου, σας παρακαλώ στ' όνομα της παρθένας που αγαπήσατε κάποτε, ν' ακουμπήσετε μια γιρλάντα απο λουλούδια στο λησμονημένο τάφο της αγαπημένης μου, γιατί τα λουλούδια που θα βάλετε εκει θα είναι σα σταγόνες δρόσου, που πέφτουν απο τα μάτια της αύγης πάνω στα φύλλα ενός μαραμένου ρόδου. 13

1. Θλίψη Σιωπηλή Φίλοι μου, θυμάστε την αυγή της νιότης με χαρά και λυπάστε για το τελείωμα της. εγω όμως τη θυμάμαι σαν το φυλακισμένο που αναθυμάται τα σίδερα και τα δεσμά της φυλακής του. Εσείς μιλάτε για κείνα τα χρόνια που είναι ανάμεσα στην παιδική ηλικία και στη νιότη σα μια χρυσή εποχή γεμάτη ελευθερία απο τους περιορισμούς και τις έγνοιες, ενω εγω ονομάζω τα χρόνια εκείνα εποχή θλίψης σιωπηλής που ειχε έρθει σα σπόρος μέσα στην καρδιά μου και μεγάλωσε μαζί της και δεν μπορούσε να βρει κανένα άνοιγμα προς τον κόσμο της γνώσης και της σοφίας, μέχρι τη μέρα που ήρθε η αγάπη κι άνοιξε τις πύλες της καρδιάς μου και φώτισε κάθε της γωνιά. Η αγάπη μου έδωσε τότε και γλώσσα και δάκρυα. Εσείς θυμάστε τους κήπους και τα πάρκα και τις κρυφές γωνιές των δρόμων που στάθηκαν μάρτυρες των παιχνιδιών σας κι άκουσαν τα αθώα ψιθυρίσματά σας. κι εγω θυμάμαι, επίσης, το όμορφο εκείνο μέρος στο Βόρειο Λίβανο. Κάθε φορά που κλείνω τα μάτια μου βλέπω και ξαναβλέπω εκείνα τα λιβάδια τα γεμάτα μαγεία και μεγαλοπρέπεια, και κείνα τα βουνά τα γεμάτα δόξα και μεγαλείο που προσπαθούν να φτάσουν στον ουρανό. Καθε φορά που κλείνω τα αφτιά μου στο θόρυβο της πόλης ακούω το μουρμουρητό των ρυακιών και το θρόϊσμα της φυλλωσιάς των δέντρων. Ολες εκείνες οι ομορφιές, που γι' αυτές τώρα μιλώ, και που λαχταρώ να ξαναδώ, ό- πως ενα μικρό παιδί λαχταρά την αγκαλιά της μάνας του, είχαν πληγώσει το πνεύμα μου, που ήταν αιχμάλωτο μέσα στο σκοτάδι της νιότης, σαν το γεράκι που υποφέρει μέσα στο κλουβί του όταν βλέπει ενα κοπάδι πουλιά να πετούν 14

ελεύθερα στον ανοιχτό ουρανό. Εκείνα τα λιβάδια και οι λόφοι φλόγιζαν τη φαντασία μου, αλλα σκέψεις πικρές έ- πλεκαν γύρω απο την καρδιά μου ενα δίχτυ απελπισίας. Κάθε φορά που έβγαινα να περπατήσω στους αγρούς, γύριζα απογοητευμένος, χωρίς να μπορώ να καταλάβω την αιτία της απογοήτευσής μου. Κάθε φορά που κοίταζα το γκρίζο ουρανό ένιωθα την καρδιά μου να σφίγγεται. Κάθε φορά που άκουγα το τραγούδι των πουλιών και τους φλύαρους θορύβους της Άνοιξης υπόφερα χωρίς να μπορώ να καταλάβω την αιτία. Λένε οτι η αδιαφορία κάνει τον άνθρωπο αδειανό και οτι αύτη η αδειοσύνη τον κάνει ξέγνοιαστο. Αυτό μπορεί να είναι αλήθεια για κείνους που γεννήθηκαν νεκροί, και που υπάρχουν σα συντηρημένα πτώματα. αλλα το ευαίσθητο αγόρι που αισθάνεται πολύ και γνωρίζει λίγο, είναι το πιο άτυχο πλάσμα, γιατί βρίσκεται ανάμεσα σε δυο δυνάμεις. Η πρώτη δύναμη το ανυψώνει και του δείχνει την ομορφιά της ύπαρξης μέσα απο ενα σύννεφο ονείρων. η άλλη το κρατά δεμένο στη γη και γεμίζει τα μάτια του με σκόνη και το δυναστεύει με το φόβο και το σκοτάδι. Η μοναξιά εχει απαλά σα μετάξι χέρια, αλλα με τα δυνατά της δάχτυλα αρπάζει την καρδιά και την κάνει να πονεί απο τη θλίψη. Η μοναξιά είναι ο σύμμαχος της θλίψης, οπως ακριβώς είναι και ο σύντροφος της πνευματικής έξαρσης. Η ψυχή του αγοριού που δοκιμάζει το βάσανο της θλίψης είναι σαν ενας άσπρος κρίνος που μόλις ξεδιπλώνεται. Τρέμει μπροστά στην πρωινή αύρα κι ανοίγει την καρδιά του στην αυγή της μέρας και μαζεύει πάλι τα φύλλα του οταν πέφτει η σκιά της νύχτας. Αν το αγόρι αυτό δεν εχει διασκέδαση, φίλους ή συντρόφους στα παιχνίδια του, η ζωή του θα είναι σα μια στενή φυλακή όπου δε βλέπει τίποτ' άλλο απο τους ιστούς της αράχνης και δεν ακούει 15

τίποτ' άλλο απο το σούρσιμο των εντόμων. Η θλίψη εκείνη που με κράταγε στη νιότη μου δεν είχε σαν αιτία την έλλειψη διασκέδασης, γιατί διασκέδαση θα μπορούσα να εχω ούτε την έλλειψη φίλων, γιατί και φίλους θα μπορούσα να εχω. Η θλίψη εκείνη είχε σαν αιτία μια εσώτερη αδυναμία που μ' έκανε να αγαπώ τη μοναξιά. Και σκότωνε μέσα μου την τάση για διασκέδαση και παιχνίδια. Έκοβε απο τους ώμους μου τα φτερά της νιότης και με μεταμόρφωνε σε μια λιμνούλα νερού πάνω στο βουνό που καθρέφτιζε στα ήρεμα νερά της τις σκιές των πνευμάτων, και τα χρώματα των διαβατικών σύννεφων και των δέντρων, αλλα που δεν μπορούσε να βρει ενα πέρασμα για να κατέβει τραγουδώντας προς τη μεγάλη θάλασσα. Τέτοια ήταν η ζωή μου μέχρι τη μέρα που έγινα δεκαοχτώ χρονών. Η χρονιά εκείνη είναι σα μια βουνοκορφή στη ζωή μου, γιατί τότε ξύπνησε μέσα μου η γνώση και μ' έκανε να καταλάβω τη σκληρή μοίρα της ανθρώπινης ζωής. Τη χρονιά εκείνη ξαναγεννήθηκα και κατάλαβα πως αν ενας άνθρωπος δεν ξαναγεννηθεί, η ζωή του θα είναι σαν ενα άγραφο φύλλο στο βιβλίο της ύπαρξης. Τη χρονιά εκείνη είδα τους αγγέλους τον ουρανού να μ' αντικρύζουν μέσα απο τα μάτια μιας όμορφης κοπέλας. αλλα είδα και τους δαιμόνους της κόλασης να λυσσομανούν στην καρδιά ενός κακού ανθρώπου. Αυτός που δε βλέπει τους αγγέλους και τους δαιμόνους στην ομορφιά και στην κακία της ζωής θα βρίσκεται πολύ μακριά απο τη γνώση και το πνεύμα του θα είναι άδειο απο αγάπη. 2. Τά σπασμένα φτερά 16

2. Το Χέρι της Μοίρας Την άνοιξη εκείνης της υπέροχης χρονιάς βρισκόμουν στη Βηρυτό. Οι κήποι ήταν γεμάτοι απο άνθη Νιζάν και η γη ήταν στρωμένη με την πράσινη χλόη, και ολα έμοιαζαν μ' ενα μυστικό της γης που φανερώθηκε στον ουρανό. Οι πορτοκαλιές και οι μηλιές, που έμοιαζαν με νυφούλες που ειχε στείλει η φύση για να εμπνέουν τους ποιητές και να φλογίζουν τη φαντασία, φορούσαν ολόλευκη στολή αρωματισμένη απο τα άνθη. Η άνοιξη είναι παντού όμορφη, αλλα είναι πολύ πιο ό- μορφη στο Λίβανο. Η άνοιξη είναι ενα πνεύμα που τριγυρνά πάνω απο ολη τη γη αλλα που στέκεται πάνω απο το Λίβανο, κουβεντιάζει με βασιλιάδες και προφήτες, τραγουδά με τα ποτάμια τους ύμνους του Σολομώντα, και ξαναλέει μαζί με τους ιερούς κέδρους του Λιβάνου τις μνήμες της αρχαίας δόξας. Η Βηρυτός, χωρίς τη λάσπη του χειμώνα και τη σκόνη του καλοκαιριού, είναι σα μια νύφη όλη την άνοιξη, ή σα μια γοργόνα που κάθεται στην άκρη του ρυακιού και στεγνώνει το βρεγμένο της κορμί στις ακτίνες του ήλιου. Κάποια μέρα, το μήνα του Νιζάν, πήγα να επισκεφτώ ενα φίλο που βρισκόταν κάμποσο έξω απο την όμορφη πόλη. Καθώς μιλούσαμε, μπήκε στο σπίτι ενας άνθρωπος α- ξιοσέβαστος, περίπου 65 χρονών. Σηκώθηκα να τον χαιρετήσω και ο φίλος μου τον παρουσίασε. Ονομαζόταν Φαρίς Εφάντη Καράμη. Ύστερα ο φίλος έδωσε το δικό μου όνομα με κολακευτικά λόγια. Ο γέρος με κοίταξε για μια στιγμή, ακουμπώντας το μέτωπό του με την άκρη των δαχτύλων του σα να προσπαθούσε να θυμηθεί κάτι. Μετά με πλη- 17

σίασε χαμογελαστός και ειπε, «Εισαι ο γιος ενός πολύ αγαπητού μου φίλου και χαίρομαι πολύ που ξαναβλέπω αυτόν το φίλο στο δικό σου πρόσωπο». Τα λόγια του με συγκίνησαν πολύ, και ένιωθα κάτι να με τραβάει προς αυτόν, όπως το πουλί που το ενστικτό του το οδηγεί στη φωλιά του πριν απο τον ερχομό της καταιγίδας. Καθίσαμε, και ο γέρος μας διηγήθηκε τη φιλία του με τον πατέρα μου, κι αναθυμήθηκε τον καιρό που πέρασαν μαζί. Ο γέρος αγαπά πάντα να γυρίζει με τη μνήμη του στις μέρες της νιότης του, ακριβώς οπως ο ξένος λαχταρά να γυρίσει στην πατρίδα του. Χαίρεται πολύ να ξαναλέει ιστορίες απο τα παλιά, σαν τον ποιητή που χαίρεται ν' απαγγέλει το καλύτερό του ποίημα. Ζει πνευματικά στο παρελθόν γιατί το παρόν περνάει πολύ γρήγορα, και το μέλλον τον φαίνεται σαν ενα γρήγορο πλησίασμα στη λησμονιά του τάφου. Μια ώρα γεμάτη απο αναμνήσεις απο την παλιά ζωή πέρασε όπως περνούν οι σκιές των δέντρων πάνω απο τη χλόη. Όταν ο Φαρίς Εφάντη ξεκίνησε να φύγει, ακούμπησε το αριστερό του χέρι πάνω στον ώμο μου και έσφιξε το δεξί μου χέρι λέγοντας, «Πάνε είκοσι χρόνια που δεν ξαναείδα τον πατέρα σου. Ελπίζω οτι εσυ θα πάρεις τη θέση του και θα επισκέφτεσαι συχνά το σπίτι μου». Με χαρά μου υποσχέθηκα να ξεπληρώσω το καθήκον μου αυτό απέναντι σ' έναν αγαπητό φίλο του πατέρα μου. Όταν ο γέρος έφυγε, ζήτησα απο το φίλο μου να μου πει περισσότερα γι' αυτόν. Μου ειπε, «Δε γνωρίζω κανέναν άλλο άνθρωπο στη Βηρυτό που ο πλούτος του να τον έκανε καλό, και που η καλοσύνη του να τον έκανε πλούσιο. Είναι ενας απο τους λίγους ανθρώπους που έρχονται στον κόσμο και φεύγουν χωρίς να βλάψουν κανένα, αλλα οι άνθρωποι αυτού του είδους είναι συνήθως δυστυχισμένοι και καταπιεσμένοι, γιατί δεν είναι αρκετά έξυπνοι για να σωθούν απο τις πονηριές των άλλων. Ο Φαρίς Εφάντη εχει μια κόρη που ο χαρακτήρας της είναι όμοιος με το δικό του 18

και που η ομορφιά κι η χάρη της είναι πέρα απο κάθε περιγραφή, αλλα που κι αυτη θα είναι δυστυχισμένη, γιατί ο πλούτος του πατέρα της τη σπρώχνει κιόλας στο χείλος ενος φρικτού γκρεμού.» Καθώς έλεγε αυτά τα λόγια, πρόσεξα οτι το πρόσωπό του συννέφιασε. Μετά συνέχισε, «Ο Φαρίς Εφάντη είναι ενας καλός γέρος μ' ευγενική καρδιά, αλλα που δεν έχει δυνατή θέληση. Οι άνθρωποι μπορούν να τον σύρουν, ό- πως θα έσερναν εναν τυφλό. Η κόρη του τον υπακούει, παρά την περηφάνεια και την εξυπνάδα της, κι αυτό είναι το κρυφό μυστικό που παραμονεύει στη ζωή του πατέρα και της κόρης. Το μυστικό αυτό το ανακάλυψε ενας κακός άνθρωπος, που είναι επίσκοπος, και που κρύβει την κακία του κάτω απο το κάλυμμα του Ευαγγελίου. Κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν οτι είναι καλός κι ευγενικός. Είναι ο αρχηγός της θρησκείας σ' αυτή τη χώρα των θρήσκων. Οι άνθρωποι τον υπακούουν και τον λατρεύουν. Αυτός τους οδηγεί σαν κοπάδι πρόβατα στο σφαγείο. Ο επίσκοπος αυτός εχει έναν ανεψιό που είναι γεμάτος κακεντρέχεια και διαφθορά. Δε θ' αργήσει η μέρα που ο επίσκοπος θα βάλει τον ανεψιό του στα δεξιά του και την κόρη του Φαρίς Εφάντη στ' αριστερά του, και, κρατώντας με το κακό του χέρι το στεφάνι του γάμου πάνω απο τα κεφάλια τους, θα δέσει μια αγνή κόρη μ' ένα διεφθαρμένο άντρα, σκεπάζοντας το φως της μέρας με το σκοτάδι της νύχτας. Αυτά είναι όλα που μπορώ να σου πω για τον Φαρίς Ε- φάντη και την κόρη του και σε παρακαλώ μη με ρωτάς περισσότερα.» Και λέγοντας αυτά, γύρισε το κεφάλι του προς το παράθυρο λες κι έψαχνε να βρει απάντηση στα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης παρατηρώντας την ομορφιά του σύμπαντος. Φεύγοντας απο το σπίτι, είπα στο φίλο μου ότι θα έκανα 19

επίσκεψη στον Φαρίς Εφάντη σε λίγες μέρες, γιατί ήθελα να ξεπληρώσω την υπόσχεσή μου, και για χάρη της φιλίας που έδενε αυτόν και τον πατέρα μου. Ο φίλος με κοίταξε έντονα για μια στιγμή, και πρόσεξα μια αλλαγή στην έκφρασή του ωσάν τα λίγα εκείνα απλά μου λόγια να του είχαν αποκαλύψει μια καινούργια ιδέα. Ύστερα, ο φίλος με κοίταξε ίσια στα μάτια με εναν τρόπο παράξενο, με ενα βλέμμα που ειχε αγάπη, λύπηση, και φόβο. με το βλέμμα ενός προφήτη που προβλέπει κάτι που κανένας άλλος δεν μπορεί να δει. Ύστερα, τα χείλη του τρεμόπαιξαν λίγο, αλλα δεν ειπε τίποτα, ενω εγω κινούσα προς την πόρτα. Το παράξενο εκείνο βλέμμα με ακολούθησε, και το νόημά του δεν μπόρεσα να το καταλάβω μέχρι τη μέρα που έμαθα πολλά απο την πείρα της ζωής, τότε που οι καρδιές μπο- ούν να νιώθουν η μια την άλλη χωρίς λόγια, και που τα πνεύματα είναι ώριμα με τη γνώση. 20

3. Η Είσοδος στο Ιερό Σε λίγες μέρες ένιωσα πάλι μοναξιά, και τα βιβλία άρχισαν να με κουράζουν. Πήρα ενα αμάξι και ξεκίνησα για το σπίτι του Φαρίς Εφάντη. Οταν φτάσαμε στο πευκόδασο όπου οι άνθρωποι περνούν τις ημερήσιες εκδρομές τους, ο άμαξας μπήκε σ' ενα ιδιωτικό δρομάκο, που τον ίσκιωναν ιτιές κι απο τις δυο μεριές. Καθώς περνούσαμε ανάμεσα, βλέπαμε την ομορφιά της πράσινης χλόης, των κληματαριών, και των πολύχρωμων λουλουδιών του Νιζάν που μόλις ειχαν ανθίσει. Πολύ σύντομα το αμάξι στάθηκε μπροστά σ' ένα μοναχικό σπίτι στη μέση ενος μεγάλου κήπου. Το άρωμα των ρόδων, της γαρδένιας, των γιασεμιών γέμιζε τον αέρα. Ό- ταν κατέβηκα και προχώρησα στο μεγάλο κήπο, είδα τον Φαρίς Εφάντη να έρχεται προς συνάντησή μου. Μ' έμπασε στο σπίτι του με ενα ολόκαρδο καλοσώρισμα και κάθισε δίπλα μου σαν τον ευτυχισμένο πατέρα που γύρισε ο γιος του, και μου έκανε βροχή τις ερωτήσεις για τη ζωή μου, το μέλλον μου και τη μόρφωσή μου. Του απάντησα με μια φωνή που ήταν γεμάτη φιλοδοξία και ζήλο άκουγα να αντηχεί στα αφτιά μου ο ύμνος της δόξας και ένιωθα να ταξιδεύω πάνω σε μια γαλήνια θάλασσα ελπιδοφόρων ονείρων. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή, παρουσιάστηκε πίσω απο τη βελουδένια κουρτίνα η κόρη του και προχώρησε προς εμένα. Ήταν μια όμορφη κοπέλα, ντυμένη με ενα υπέροχο άσπρο μεταξένιο φόρεμα. Ο Φαρίς Εφάντη κι εγω σηκωθήκαμε απο τις θέσεις μας. «Αυτή είναι η κόρη μου Σέλμα», ειπε ο γέρος. Ύστερα, με παρουσίασε στην κόρη του, λέγοντας, «Η 21

μοίρα μου ξανάφερε εναν αγαπητό παλιό μου φίλο στο πρόσωπο του γιου του.» Η Σέλμα με κοίταξε με έντονη απορία για λίγες στιγμές ωσάν να αμφέβαλε αν κάποιος ξένος ειχε μπει στο σπίτι τους. Το χέρι της, οταν το άγγιξα, έμοιαζε με άσπρο κρίνο, κι ενας παράξενος πόνος διαπέρασε την καρδιά μου. Καθίσαμε ολοι σιωπηλοί, άφωνοι, ωσάν η Σέλμα να είχε φέρει μαζί της στο δωμάτιο ενα ουράνιο πνεύμα άξιο για σιωπηλό σεβασμό. Όταν εκείνη ένιωσε τη σιωπή μου χαμογέλασε και ειπε, «Πολλές φορές ο πατέρας μου διηγήθηκε τις ιστορίες της νιότης του και των ημερών που πέρασε μαζί με τον πατέρα σου. Αν και ο δικός σου πατέρας σου μίλησε με τον ιδιο τρόπο, τότε η συνάντησή μας αυτή δεν είναι η πρώτη μας συνάντηση.» Ο γέρος ευχαριστήθηκε πολύ οταν άκουσε την κόρη του να μιλάει έτσι, και ειπε, «Η Σέλμα είναι πολυ συναισθηματική. Βλέπει το κάθετι με τα μάτια της ψυχής.» Ο γέρος συνέχισε την κουβέντα του μ' ενδιαφέρον κι ευγένεια, λες και ειχε βρει σε μένα μια κάποια μαγεία που τον σήκωσε ψηλά με τα φτερά της μνήμης και τον έφερε πίσω στις παλιές μέρες. Καθώς εγώ τον παρακολουθούσα, συλλογιζόμουν τη δική μου ζωή τα τελευταία χρόνια. Ο γέρος με κοίταζε όπως ενα μεγαλόπρεπο γέρικο δέντρο που εχει αντέξει καταιγίδες και ηλιοκάματα ρίχνει τη σκιά του πάνω σ' ενα μικρό νεαρό δεντράκι που τρεμοσαλεύει μπροστά στην πρωινή αύρα. Η Σέλμα όμως έμενε σιωπηλή. Που και που, έριχνε μια ματιά, πρώτα σε μένα κι ύστερα στον πατέρα της σα να διάβαζε το πρώτο και το τελευταίο κεφάλαιο απο το δράμα της ζωής. Η μέρα πέρασε γρήγορα σ' αυτό το περιβόλι, κι είδα μέσα απο το παράθυρο το υπέροχο κίτρινο φιλί του ηλιοβασιλέματος πάνω στα βουνά του Λιβάνου. Ο Φαρίς Εφάντη συνέχιζε να ιστορεί τις περιπέτειές του κι 22

εγω άκουγα σα μεθυσμένος και αντιδρούσα με τέτοιο ενθουσιασμό που η θλίψη του γέρου ειχε μεταμορφωθεί σε ευτυχία. Η Σέλμα καθόταν κοντά στο παράθυρο και παρακολουθούσε με μάτια θλιμμένα, χωρίς να μιλά, αν και η ομορφιά έχει τη δική της ουράνια γλώσσα, ανώτερη απο τους ήχους της γλώσσας των θνητών. Είναι μια γλώσσα άχρονη, κοινή για ολη την ανθρωπότητα, μια γαλήνια λίμνη που τραβά κοντά της τα τραγουδιστά ρυάκια, τα δέχεται στα βάθη της και τα βουβαίνει. Μόνο τα πνεύματά μας μπορούν να νιώσουν την ομορφιά, ή να ζήσουν και ν' άναπτυχτούν κοντά της. Η ομορφιά αινιγματίζει τις ψυχές μας. δεν μπορούμε να την περιγράψουμε με λόγια. είναι μια αίσθηση που τα μάτια μας δεν μπορούν να δουν, μια αίσθηση που πηγάζει και απο αυτόν που παρατηρεί και απο το αντικείμενο της παρατήρησής του. Η πραγματική ομορφιά είναι μια ακτίνα που πηγάζει απο τα άγια των αγίων του πνεύματος, και φωτίζει το σώμα, όπως η ζωή έρχεται απο τα βάθη της γης και δίνει χρώμα και άρωμα στο λουλούδι. Η πραγματική ομορφιά βρίσκεται στην πνευματική συμφωνία που ονομάζουμε αγάπη και που μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σ' έναν άντρα και μια γυναίκα. Τάχα, το πνεύμα μου και της Σέλμας το πνεύμα να ενώθηκαν κείνη τη βραδυά, κι η λαχτάρα αυτή ήταν που μ' έκανε να τη βλέπω σαν την πιο όμορφη γυναίκα που ζούσε κάτω απο τον ήλιο; Η μήπως είχα μεθύσει με το κρασί της νιότης που μ' έκανε να φαντάζομαι κάτι που ποτέ δεν ύπηρξε; Τάχα, η νιότη να τύφλωσε τα φυσικά μου μάτια και μ' έκανε να δω με τη φαντασία τη λάμψη των ματιών της, τη γλύκα του στόματός της, και τη χάρη του προσώπου της; Η μήπως η λάμψη της, η γλύκα και η χάρη της άνοιξαν τα μάτια μου και μου φανέρωσαν την ευτυχία και τον πόνο 23

της αγάπης; Είναι δύσκολο ν' απαντήσω στα ερωτήματα αυτά, αληθινά, όμως, θα μπορούσα να πω οτι κείνη την ώ- ρα ένιωσα μια συγκίνηση που δεν είχα ποτέ πριν νιώσει, ενα καινούργιο αίσθημα αγάπης, που αγκάλιαζε απαλά την καρδιά μου, σαν το πνεύμα που φτερούγιζε πάνω απο τα νερά, την ώρα της δημιουργίας του κόσμου, και απο το αίσθημα αυτό γεννήθηκε η ευτυχία μου και η θλίψη μου. Έ- τσι τέλειωσε η ώρα της πρώτης μου συνάντησης με τη Σέλμα, κι έτσι, το θέλημα τ' ουρανού μ' απελευθέρωσε απο τα δεσμά της νιότης και της μοναξιάς και με οδήγησε να περπατήσω πάνω στο μονοπάτι της αγάπης. Η αγάπη είναι η μόνη ελευθερία στον κόσμο, γιατί αύτη ανυψώνει το πνεύμα ετσι που οι νόμοι της ανθρωπότητας και τα φαινόμενα της φύσης δεν μπορούν ν' αλλαξουν την πορεία του. Όταν σηκώθηκα για να φύγω, ο Φαρίς Εφάντη πλησίασε και μου ειπε σοβαρά, «Και τώρα, γιε μου, αφού ξέρεις το δρόμο για το σπίτι μας, θα πρέπει να 'ρχεσαι συχνά και να νιώθεις σαν να 'ρχεσαι στο σπίτι του πατέρα σου. Νά με βλέπεις σαν πατέρα, και τη Σέλμα σαν αδερφή». Μιλώντας ετσι, στράφηκε στη Σέλμα σα να ζητούσε επιβεβαίωση για οσα ειπε. Εκείνη κούνησε το κεφάλι της καταφατικά, και ύστερα με κοίταξε σα να έβλεπε κάποιο παλιό της γνώριμο. Τα λόγια αυτά που πρόφερε ο πατέρας της Σέλμας μ' έβαλαν δίπλα στην κόρη του, στο ιερό της αγάπης. Τα λόγια εκείνα ήταν ένα ουράνιο τραγούδι που άρχισε με έκσταση και τελείωσε με θλίψη. Ανύψωσαν τα πνεύματά μας στο χώρο του φωτός και της φλόγας που καίει και καθαρίζει. ήταν το δοχείο απ' όπου ήπιαμε ευτυχία και πίκρα. Έφυγα απο το σπίτι. Ο γέρος με συνόδεψε ως την ά- κρη του κήπου, ενώ η καρδιά μου σκιρτούσε σαν τα τρεμάμενα χείλη του διψασμένου ανθρώπου. 24

4. Ο Λευκός Πυρσός Ο μήνας του Νιζάν ειχε σχεδόν περάσει. Εγω συνέχισα τις επισκέψεις μου στο σπίτι του Φαρίς Εφάντη, και τις συναντήσεις μου με τη Σέλμα στ' όμορφο εκείνο περιβόλι, όπου αντίκρυζα την ομορφιά της, θαύμαζα την εξυπνάδα της, και αφουγκραζόμουν τη σιωπή της θλίψης. Ένιωθα πως ενα αόρατο χέρι με τραβούσε κοντά της. Κάθε συνάντησή μας μ' έκανε να βλέπω κάποια καινούργια πλευρά της ομορφιάς της και ν' αποκτώ νεα αντίληψη της γλυκειάς ψυχής της, μέχρι που η Σέλμα έγινε για μένα ενα βιβλίο που τις σελίδες του μπορούσα πια να διαβάζω και να τραγουδώ τους ύμνους του, χωρίς όμως ποτέ να μπορώ ν' αποτελειώσω το διάβασμά του. Μια γυναίκα που η Πρόνοια της χάρισε ομορφιά στο σώμα και στο πνεύμα, είναι μια αλήθεια και κρυφή και φανερή ταυτόχρονα, που μπορούμε να καταλάβουμε μόνο με την αγάπη, και ν' αγγίξουμε μόνο με την αρετή. Κι όταν δοκιμάζουμε να περιγράψουμε μια τέτοια γυναίκα, εξαφανίζεται σαν ατμός. Η Σέλμα Καράμη ειχε και σωματική και πνευματική ομορφιά. αλλα πως μπορώ να την περιγράψω σε κάποιον που ποτέ δεν τη γνώρισε; Μπορεί ενας νεκρός να θυμηθεί το τραγούδι του αηδονιού και το άρωμα του ρόδου και το μουρμουρητό του ρυακιού; Μπορεί ένας φυλακισμένος, με βαριά δεσμά στα πόδια να τρέξει πίσω απο την αύρα της αυγής; Δεν είναι η σιωπή πιο οδυνηρή απο το θάνατο; Τάχα, να μ' εμποδίζει η περηφάνεια απο το να περιγράψω τη Σέλμα με απλά λόγια, επειδή δεν μπορώ να τη ζωγραφίσω πιστά με λαμπερά χρώματα; Ο πεινασμένος που βρίσκεται στην έρημο δε θ' αρνηθεί να φάει ξερό ψωμί αν ο 25

ουρανός δεν του βρέξει μάνα κι ορτύκια. Μέσα στο λευκό μεταξένιο φόρεμά της, η Σέλμα ήταν λεπτή σαν ακτίνα του φεγγαριού που γλιστρά απο το παράθυρο. Περπατούσε με χάρη και ρυθμό. Η φωνή της ήταν απαλή και γλυκειά. οι λέξεις έπεφταν απο τα χείλη της σα σταγόνες δροσιάς που πέφτουν απο τα πέταλα των λουλουδιών όταν τα ταράζει ο άνεμος. Αλλα, τι να πω για το πρόσωπο της Σέλμας! Οι λέξεις δεν μπορούν να περιγράψουν την έκφραση αυτού του προσώπου, που αντανακλούσε πρώτα κάποια βαθιά εσωτερική θλίψη, και μετά μια ουράνια έξαρση. Η ομορφιά του προσώπου της Σέλμας, δεν ήταν κλασική. Ηταν σαν ενα όνειρο αποκάλυψης που δεν μπορεί να μετρηθεί, να συλληφτεί, ή να αντιγραφεί απο το πινέλο του ζωγράφου ή τη σμίλη του γλύπτη. Η ομορφιά της Σέλμας δε βρισκόταν στα χρυσά μαλλιά της, αλλα στην α- ρετή και την αγνότητα που την περιτύλιγε. ούτε στα μεγάλα της μάτια, αλλα στο φως που πήγαζε απ' αυτά. ούτε στα ρόδινα χείλη της, αλλα στη γλύκα της λαλιάς της. ούτε στο φιλντισένιο λαιμό της, αλλα στο ανάλαφρο γέρμα του προς τα μπρός. Και δε βρισκόταν η ομορφιά αυτή στο τέλειο παράστημά της, αλλα στην ευγένεια της ψυχής της, που έφεγγε σα λευκός πυρσός ανάμεσα στη γη και τον ουρανό. Η ομορφιά της σαν ενα χάρισμα ποιητικό. Οι ποιητές όμως ειναι δυστυχισμένοι άνθρωποι, γιατί, οσο ψηλά κι αν φτάνουν τα πνεύματά τους, οι ιδιοι είναι πάντα τυλιγμένοι μέσα σ' ενα μανδύα δακρύων. Η Σέλμα ήταν πιο πολύ στοχαστική, παρά ομιλητική, και η σιωπή της ήταν ενα είδος μουσικής, που σε πήγαινε σ' εναν κόσμο ονείρων και σ' έκανε ν' ακούς το σκίρτημα της καρδιάς της και να βλέπεις τα είδωλα των σκέψεων και των αισθημάτων της, να στέκονται ανάμεσα σε σένα και σε κείνη και να σε κοιτάζουν στα μάτια. Φορούσε ένα μανδύα βαθιάς θλίψης σ' ολη τη ζωή της, 26

κι αυτο δυνάμωνε την παράξενη ομορφιά και αξιοπρέπειά της, όπως ενα ανθισμένο δέντρο που φαίνεται πιο όμορφο όταν το αντικρύζεις ανάμεσα απο την πάχνη της αυγής. Η θλίψη ένωσε το πνεύμα της με το δικό μου, ωσάν ο καθένας μας να ειδε στο πρόσωπό του άλλου τα αισθήματα της καρδιάς του, και ν' άκουσε την ηχώ κάποιας φωνής κρυμμένης. Ο Θεός ειχε ενώσει δύο πλάσματα σε ενα, και ο χωρισμός δεν μπορούσε να είναι τίποτα άλλο εκτος απο αγωνία. Το θλιμμένο πνεύμα βρίσκει ανάπαυση όταν ενώνεται μ' ενα όμοιο πνεύμα. Τα ενώνει η αγάπη, ακριβώς όπως ένας ξένος που χαίρεται όταν βρίσκει εναν άλλο ξένο σε μια ξένη χώρα. Οι καρδιές που ενώνονται μέσα απο τη θλίψη δε θα χωριστούν απο τη δόξα της ευτυχίας, η αγάπη που εχει πλυθεί με τα δάκρυα θα μείνει παντοτινά αγνή και ωραία. 27

5. Η Καταιγίδα Κάποια μέρα, ο Φαρίς Εφάντη με κάλεσε σε γεύμα στο σπίτι του. Δέχτηκα, γιατί η ψυχή μου πεινούσε για το θείο ψωμί που ο Θεός ειχε βάλει στα χέρια της Σέλμας, το πνευματικό ψωμί που κάνει τις καρδιές μας να πεινούν πιο πολύ οσο περισσότερο τρώνε. Ήταν το ψωμί εκείνο που ο Καής, ο Άραβας ποιητής, ο Δάντης και η Σαπφώ ειχαν δοκιμάσει και που ειχε φλογίσει τις καρδιές τους. το ψωμί. που ζυμώνει η Θεά - μητέρα με τη γλύκα των φιλιών και την πίκρα των δακρύων. Όταν έφτασα στο σπίτι του Φαρίς Εφάντη, ειδα τη Σέλμα να κάθεται σ' έναν πάγκο στον κήπο, έχοντας α- κουμπισμένο το κεφάλι της στον κορμό του δέντρου, και να φαίνεται σα νύφη με το λευκό μεταξένιο φόρεμά της, η σα φρουρός που φύλαγε κείνο το περιβόλι. Σιωπηλά και με σεβασμό πλησίασα και κάθισα δίπλα της. Δεν μπορούσα να μιλήσω. Γι' αυτό, κατέφυγα στη σιωπή, τη μόνη γλώσσα της καρδιάς, ένιωθα ομως πως η Σέλμα άκουγε το άφωνο κάλεσμά μου κι έβλεπε το πνεύμα της ψυχής μου στα μάτια μου. Σε λίγη ώρα, ο γερο - πατέρας της βγήκε απο το σπίτι και με χαιρέτησε, οπως έκανε πάντα. Όταν άπλωσε το χέρι του προς εμένα, ένιωσα σα να ευλογούσε τα μυστήρια που ένωναν εμένα και την κόρη του. Μετά ειπε, «Το φαγητό είναι έτοιμο, παιδιά μου. ας πάμε να φάμε.» Σηκωθήκαμε και τον ακολουθήσαμε, και τα μάτια της Σέλμας έλαμπαν. γιατί ενα καινούργιο αίσθημα ειχε προστεθεί στην αγάπη της τη στιγμή που ο πατέρας της μας αποκάλεσε 28

παιδιά του. Καθίσαμε στο τραπέζι και γευόμαστε με ευχαρίστηση το φαγητό και το παλιό κρασί, αλλα οι ψυχές μας ζούσαν σ' εναν κόσμο πολυ μακρινό. Σκεφτόμαστε το μέλλον και τις δυσκολίες του. Τρία πρόσωπα ηταν χωρισμένα στις σκέψεις τους, αλλα ενωμένα με την αγάπη. τρεις αθώοι άνθρωποι με πολυ αίσθημα αλλα λίγη γνώση. ενα δράμα παιζόταν εκείνη τη στιγμή απο ενα γέρο που αγαπούσε την κόρη του και φρόντιζε για την ευτυχία της, μια κόρη είκοσι χρονών που ατένιζε το μέλλον με ανησυχία, κι ένα νέο που ονειροπολούσε κι αγωνιούσε, που δεν ειχε γευτεί ούτε το κρασί ούτε το ξύδι της ζωής, και που προσπαθούσε να φτάσει στα ύψη της αγάπης και της γνώσης, αλλα που δεν μπορούσε ν' ανυψωθεί. Εμεις οι τρεις καθόμασταν στο απαλό φως και τρώγαμε και πίναμε σε κείνο το μοναχικό σπίτι, οπου μας θωρούσαν τα μάτια του ουρανού, αλλα στον πάτο των ποτηριών μας κρυβόταν η πίκρα και η αγωνία. Την ώρα που τελειώναμε το φαγητό μας, μια υπηρέτρια ανάγγειλε κάποιον ξένο που ήθελε να δει τον Φαρίς Ε- φάντη. «Ποιος είναι;» ρώτησε ο γέρος. «Ο άνθρωπος του επισκόπου», ειπε η κοπέλα. Έγινε λίγες στιγμές σιωπή, και στις στιγμές αυτές ο Φαρίς Εφάντη κοίταξε κατάματα την κόρη του, σαν τον προφήτη που ατενίζει τον ουρανό για ν' αποκαλύψει το μυστικό του. Ύστερα ειπε στην κοπέλα, «Ας περάσει.» Η υπηρέτρια έφυγε και σε λίγο μπήκε ενας άνθρωπος ντυμένος με ανατολίτικη φορεσιά, με μεγάλα μουστάκια στριφτά στην άκρη. Χαιρέτησε το γέρο, και ειπε, «η αγιότης του, ο επίσκοπος, μ' έστειλε να σας πάρω με το ιδιωτικό του αμάξι. θέλει να συζητήσει κάποιο σοβαρό ζήτημα μαζί σας.» Η οψη του γέρου συννέφιασε και το χαμόγελό του εξαφανίστηκε. Ύστερα απο λίγες στιγμές βαθιάς σκέψης, ήρθε κοντά μου και μου ειπε με φιλική φωνή, «Ελπίζω να σε ξαναβρώ εδω όταν γυρίσω, η Σέλμα 29

θα χαρεί με τη συντροφιά σου σ' αυτο το μοναχικό σπίτι.» Λέγοντας αυτα, ο γέρος στράφηκε προς τη Σέλμα και, χαμογελώντας, τη ρώτησε αν συμφωνούσε. Εκείνη κούνησε το κεφάλι καταφατικά, ενω τα μάγουλά της κοκκίνισαν, και με φωνή πιο γλυκειά κι απο τη μουσική της λύρας είπε, «Θα κάνω ο,τι μπορώ, πατέρα, για να ευχαριστήσω τον ξένο μας.» Η Σέλμα παρακολούθησε το αμάξι που ειχε πάρει τον πατέρα της και τον άνθρωπο του επισκόπου μεχρι που εξαφανίστηκε. Μετά, ήρθε και κάθισε απέναντι μου σ' ενα ντιβάνι στρωμένο με πράσινο ύφασμα μεταξένιο. Έμοιαζε με κρίνο που ειχε γείρει στο χαλί της πράσινης χλόης απο την αύρα της αυγής. Ήταν θέλημα του ουρανού να μείνω μόνος με τη Σέλμα, εκείνη τη νύχτα, στο όμορφο σπίτι της, το τριγυρισμένο απο δέντρα, οπου η σιωπή, η αγάπη, η ομορφιά, και η αρετή κατοικούσαν μαζί. Μέναμε και οι δυο σιωπηλοί, ο καθένας περιμένοντας τον άλλο να μιλήσει, αλλα η ομιλία δεν ειναι το μόνο μέσο επικοινωνίας ανάμεσα σε δυο ψυχές. Δεν είναι μόνο οι συλλαβές και οι λέξεις που βγαίνουν απο τα χείλη και τη γλώσσα που ενώνουν τις καρδιές. Υπάρχει κάτι πολύ πιο μεγάλο και αγνό, απο οσα μπορεί να πει το στόμα. Η σιωπή φωτίζει τις ψυχές μας, ψιθυρίζει στις καρδιές μας, και τις ενώνει. Η σιωπή μας ξεχωρίζει απο τους εαυτούς μας, μας κάνει να ταξιδεύουμε στο άπειρο στερέωμα του πνεύματος, και μας φέρνει πιο κοντά στον ούρανό. μας κάνει να νιώθουμε οτι τα σώματα δεν είναι τίποτα περισσότερο απο φυλακές και οτι αυτός ο κόσμος είναι μονάχα ένας τόπος εξορίας. Η Σέλμα με κοίταζε και τα μάτια της φανέρωναν το μυστικό της καρδιάς της. Ύστερα ειπε απαλά, «Ας πάμε στον κήπο να καθίσουμε κάτω απο τα δέντρα και να κοιτάξουμε το φεγγάρι που ανατέλλει πάνω απο τα βουνά.» Υ- πάκουα σηκώθηκα απο τη θέση μου, μόλο που ένιωθα δι- 30

σταγμό. «Δε θα ήταν καλύτερα να μείνουμε εδω ώσπου ν' ανεβεί το φεγγάρι και να φωτίσει τον κήπο;» Και μετα συνέχισα, «Το σκοτάδι κρύβει τα δέντρα και τα λουλούδια, δε θα δούμε τίποτα.» Τοτε εκείνη ειπε, «Εαν το σκοτάδι κρύβει τα δέντρα και τα λουλούδια απο τα μάτια μας, δε θα κρύψει την αγάπη απο τις καρδιές μας.» Προφέροντας τα λόγια αυτά με μια παράξενη φωνή, έ- στρεψε τα μάτια της και κοίταξε έξω απο το παράθυρο. Εγω έμεινα σιωπηλός, και στοχαζόμουν τα λόγια της, ζυγίζοντας την αληθινή σημασία κάθε συλλαβής. Τότε εκείνη με κοίταξε σα να ειχε μετανιώσει για οσα ειπε και να προσπαθούσε να πάρει πίσω τα λόγια εκείνα απο τ' αφτιά μου με τη μαγεία των ματιών της. αλλα τα μάτια εκείνα, αντι να με κάνουν να ξεχνώ οσα ειχε πει, ξανάλεγαν μέσα στα βάθη της καρδιάς μου πιο καθαρά και πιο δυνατά τις γλυκειές λέξεις που είχαν κιόλας χαραχτεί στη μνήμη μου για πάντα. Κάθε ομορφιά και μεγαλείο σ' αυτό τον κόσμο δημιουργείται απο μια μόνο σκέψη η συναίσθημα μέσα στον άνθρωπο. Κάθετι που βλέπουμε σήμερα, κάθετι που έφτιαξαν οι προηγούμενες γενιές, ήταν, πριν φανερωθεί, μια σκέψη στο νου ενός ανθρώπου ή μια παρόρμηση στην καρδιά μιας γυναίκας. Οι επαναστάσεις που έχυσαν τόσο αίμα και έστρεψαν το νου των ανθρώπων προς την ελευθερία ήταν η ιδέα ενος ανθρώπου που ζούσε ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους ανθρώπους. Οι καταστρεφτικοί πόλεμοι που γκρέμισαν αυτοκρατορίες ήταν μια σκέψη που υπήρχε στο μυαλό ενος ανθρώπου. Τα πιο υψηλά διδάγματα που άλλαξαν την πορεία της ανθρωπότητας ήταν ιδέες ενός ανθρώπου που η μεγαλοφυΐα του τον ξεχώρισε απο το περιβάλλον του. Μια μοναδική σκέψη έχτισε τις πυραμίδες, θεμελίωσε τη δόξα του Ισλάμ, και προκάλεσε την πυρκαγιά της βιβλιο- 31

θήκης της Αλεξάνδρειας. Μια σκέψη μπορεί να 'ρθει σε σας κάποια νύχτα που θα σας ανεβάσει στη δόξα ή θα σας οδηγήσει στο άσυλο. Ένα βλέμμα απο τα μάτια μιας γυναίκας σας κάνει τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο του κόσμου. Μια λέξη απο τα χείλη ενος ανθρώπου μπορεί να σας κάνει πλούσιο ή φτωχό. Η λέξη εκείνη που πρόφερε η Σέλμα αυτή τη νύχτα με σταμάτησε ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον μου, σαν ενα καράβι που αγκυροβολεί στη μέση του ωκεανού. Η λέξη εκείνη με ξύπνησε απο τον ύπνο της νιότης και της μοναξιάς μου και μ' οδήγησε πάνω στη σκηνή όπου η ζωή και ο θάνατος παίζουν τους ρόλους τους. Το άρωμα των λουλουδιών ανακατευόταν με την αύρα που μας δρόσισε καθώς μπαίναμε στον κήπο. Καθίσαμε σιωπηλοί σ' έναν πάγκο κοντά σ' ένα δέντρο γιασεμιού, κι ακούγαμε την ανάσα της κοιμισμένης φύσης, ενω μέσα στο βαθυγάλανα ουρανό βλέπαμε τ' αστέρια σα μάτια που παρακολουθούσαν το δράμα μας. Το φεγγάρι ανέβηκε πίσω απο το όρος Σανίν και φώτισε την ακρογιαλιά, τους λόφους, και τα βουνά. και βλέπαμε τα χωριά που περιστοίχιζαν την κοιλάδα σαν παραστάσεις που βγήκαν ξαφνικά μέσα απο το τίποτα. Βλέπαμε την ομορφιά όλου του Λιβάνου κάτω απο τις ασημένιες ακτίνες του φεγγαριού. Οι ποιητές της Δύσης βλέπουν το Λίβανο σαν εναν τόπο θρυλικό, ξεχασμένον απο τον καιρό που πέρασε ο Δαβίδ και ο Σολομών και οι Προφήτες, σαν τον κήπο της Εδέμ που χάθηκε ύστερα απο την πτώση του Αδάμ και της Εύας. Γι' αυτούς τους δυτικούς ποιητές, η λέξη Λίβανος είναι μια ποιητική έκφραση συνυφασμένη με κάποιο βουνό που οι πλαγιές του διαποτίζονται. απο το άρωμα των ιερών κέδρων. Τους θυμίζει τους ναούς απο χαλκό και μάρμαρο, αμετάβλητους στους αιώνες και ενα κοπάδι ελαφιών, που βόσκουν στις κοιλάδες. Τη νύχτα εκείνη ειδα το Λίβανο σα 3. Τα σπασμένα φτερά 32

σε όνειρο με τα μάτια του ποιητή. Έτσι, η εμφάνιση των πραγμάτων αλλαζει ανάλογα με τα συναισθήματα μας, και ετσι, βλέπουμε μαγεία και ομορφιά σ' αυτά, ενω η μαγεία και η ομορφιά είναι πραγματικά μέσα μας. Καθώς οι ακτίνες του φεγγαριού έλαμπαν πάνω στο πρόσωπο, το λαιμό και τα μπράτσα της Σέλμας, έμοιαζε σαν άγαλμα φιλντισένιο, σμιλεμένο απο τα δάχτυλα κάποιου λάτρη της Ιστάρ, της θεάς της ομορφιάς και της αγάπης. Καθώς με κοίταζε, ειπε, «Γιατί είσαι σιωπηλός; Γιατί δε μου λες κάτι απο το παρελθόν σου;» Καθώς την κοίταζα στα μάτια, η αλαλιά μου εξαφανίστηκε, άνοιξα τα χείλη μου και ειπα, «Δεν άκουσες τι ειπα όταν μπήκα σ' αυτό τον κήπο; Το πνεύμα που ακούει τον ψίθυρο των λουλουδιών και το τραγούδι της σιωπής μπορεί επίσης να ακούσει την κραυγή της ψυχής μου και το ξεφωνητό της καρδιάς μου.» Η Σέλμα σκέπασε το πρόσωπό της με τα χέρια της και είπε, μ' όλότρεμη φωνή, «Ναι, σ' άκουσα - άκουσα μια φωνή που ερχόταν απο τα βάθη της νύχτας και μια κραυγή που έσκιζε την καρδιά της μέρας.» Ξεχνώντας το παρελθόν μου, την ιδια μου την ύπαρξη - τα πάντα, εκτος απο τη Σέλμα, απάντησα, λέγοντάς της, «Κι εγω σ' άκουσα, Σέλμα. άκουσα μουσική γεμάτη έξαρση να πάλει μέσα στον αέρα και να δονεί ολάκερο το σύμπαν.» Ακούγοντας τα λόγια αυτά, η Σέλμα έκλεισε τα μάτια της, και, πάνω στα χείλη της, ειδα ενα χαμόγελο χαράς ανάμεικτης με θλίψη. Ψιθύρισε απαλά, «Τώρα ξέρω οτι υ- πάρχει κάτι πιο υψηλό απο τον ουρανό και πιο βαθύ απο τον ωκεανό και πιο παράξενο απο τη ζωή και το θάνατο και το χρόνο, τώρα ξέρω κάτι που δεν ήξερα πριν.» Τη στιγμή εκείνη η Σέλμα μου έγινε πιο αγαπητή και απο ενα φίλο, πιο κοντινή απο μια αδερφή, και πιο αγαπητή απο μια ερωμένη. Έγινε μια υπέρτατη σκέψη, ενα υπέ- 33

ροχο όνειρο, ενα παντοδύναμο συναίσθημα που ζούσε μέσα στην ψυχή μου. Είναι λάθος να νομίζουμε οτι η αγάπη έρχεται απο τη συντροφιά που κρατά πολύ καιρό και απο την επίμονη έρωτοτροπία. Η αγάπη είναι το παιδί της πνευματικής συγγένειας, κι αν η πνευματική αυτή συγγένεια δε δημιουργηθεί μέσα σε μια στιγμή, δεν μπορεί να δημιουργηθεί μέσα σε χρόνια ή και σε γενιές. Ύστερα, η Σέλμα ύψωσε το κεφάλι της και ατένισε προς τον ορίζοντα, οπου το όρος Σανίν συναντά τον ουρανό, και ειπε, «Χθες ήσουν σαν αδερφός για μένα, που ζούσα μαζί του και που μαζί του καθόμουν ήσυχα κάτω απο τη φροντίδα του πατέρα μου. Τώρα, αισθάνομαι την παρουσία ενος συναισθήματος πιο παράξενου και πιο γλυκού απο την ά- δερφική αγάπη, ενα παράξενο ανακάτεμα αγάπης και φόβου που γεμίζει την καρδιά μου με θλίψη κι ευτυχία.» Απάντησα, «Το συναίσθημα αυτό που φοβόμαστε και που μας ταράζει όταν περνά μέσα απο την καρδιά μας, είναι ο νόμος της φύσης που οδηγεί το φεγγάρι γύρω απο τη γη και τον ήλιο γύρω απο το Θεό.» Η Σέλμα έβαλε τα χέρια της πάνω στο κεφάλι μου και πέρασε τα δάχτυλά της μέσα στα μαλλιά μου. Το πρόσωπό της φωτίστηκε και τα δάκρυά της άρχισαν να τρέχουν απο τα μάτια της σα σταγόνες δροσιάς πάνω στα φύλλα του κρίνου, και ειπε, «Ποιος θα πίστευε την Ιστορία μας - ποιος θα πίστευε πως αυτή τη στιγμή ξεπεράσαμε το εμπόδιο της αμφιβολίας; Ποιος θα πίστευε πως ο μήνας του Νιζάν, που μας έφερε κοντά για πρώτη φορά, θα ήταν ο μήνας που μας έφερε μπροστά στα Άγια των Αγίων της ζωής;» Το χέρι της ήταν ακόμα επάνω στο κεφάλι μου καθώς μιλούσε, κι εγώ δε θα προτιμούσα ούτε βασιλική κορώνα ούτε στεφάνι δόξας αντί γι' αυτό το όμορφο, απαλό χέρι που τα δάχτυλά του τυλίγονταν στα μαλλιά μου. 34

Κατόπιν της απάντησα: «Οι άνθρωποι δε θα πιστέψουν την ιστορία μας επειδή δεν ξέρουν οτι η αγάπη είναι το μόνο λουλούδι που μεγαλώνει και ανθίζει χωρίς τη βοήθεια των εποχών είναι όμως ο Νιζάν που μας έφερε κοντά για πρώτη φορά, και είναι η ώρα αυτή που μας βρήκε μπροστά στα Άγια των Αγίων της ζωής; Δεν είναι, τάχα, το χέρι του Θεού που έφερε τις καρδιές μας τη μια κοντά στην άλλη πριν απο τη γέννηση και μας έκανε αιχμάλωτους τον ενα του άλλου για όλες τις μέρες και τις νύχτες της ζωής μας; Η ζωή του ανθρώπου δεν αρχίζει στη μήτρα και δεν τελειώνει ποτέ στον τάφο. κι αυτό το στερέωμα, το γεμάτο απο το φως του φεγγαριού και τα αστέρια, είναι γεμάτο απο ψυχές που αγαπούν και απο πνεύματα που διαισθάνονται.» Τη στιγμή που τράβηξε το χέρι της απο το κεφάλι μου, ένιωσα ενα είδος ηλεκτρικής δόνησης στις ρίζες των μαλλιών μου μαζί με την αύρα της νύχτας. Σαν αφοσιωμένος λάτρης που δέχεται την ευλογία τη στιγμή που φιλεί το βωμό του ιερού, πήρα το χέρι της Σέλμας, ακούμπησα τα καφτά μου χείλη πάνω σ' αυτό, και του έδωσα ενα μακρόσυρτο φιλί, που η θύμησή του λιώνει την καρδιά και με τη γλύκα του ξυπνά ολη την αρετή του πνεύματός μου. Πέρασε μια ώρα, που κάθε λεπτό της ήταν ένας χρόνος αγάπης. Η σιωπή της νύχτας, το φεγγαρόφωτο, τα λουλούδια και τα δέντρα μας έκαναν να ξεχνούμε κάθε πραγματικότητα εκτός απο την αγάπη, όταν ξαφνικά ακούσαμε την ποδοβολή των αλόγων και το θόρυβο των τροχών του αμαξιού. Ξυπνήσαμε απο το γλυκό μας όνειρο και πηδήσαμε ξανά μέσα στον κόσμο των περιπλοκών και της αθλιότητας, και βρήκαμε το γέρο που γύριζε απο την αποστολή του. Σηκωθήκαμε και προχωρήσαμε προς την άκρη του κήπου για να τον συναντήσουμε. Όταν το αμάξι έφτασε στην είσοδο του κήπου, ο Φαρίς Εφάντη κατέβηκε και περπάτησε αργά προς εμάς σκύβον- 35

τας ανάλαφρα μπροστά, σα να κουβαλούσε κάποιο βαρύ φορτίο. Πλησίασε τη Σέλμα και ακούμπησε τα δυο του χέρια στους ώμους της και την κοίταξε στα μάτια. Δάκρυα έτρεξαν στα ρυτιδωμένα μάγουλά του και τα χείλη του έ- τρεμαν με θλιβερό χαμόγελο. Με φωνή πνιγμένη ειπε, «Αγαπημένη μου, Σέλμα, πολύ σύντομα θα σε πάρουν απο την αγκαλιά του πατέρα σου, και θα σε πάνε στα χέρια ε- νός άλλου άντρα. Πολύ σύντομα η μοίρα θα σε πάρει μακριά απο αυτό το μοναχικό σπίτι, και θα σε φέρει στη μεγάλη αυλή του κόσμου και ο κήπος αυτός θα νοσταλγεί το πάτημα των ποδιών σου, και ο πατέρας σου θα είναι για σένα ενας ξένος. Όλα τελείωσαν. ειθε ο Θεός να σε ευλογεί.» Ακούγοντας τα λόγια αυτά το πρόσωπο της Σέλμας συννέφιασε και τα μάτια της πάγωσαν σα να ένιωσε ενα χροάγγελμα θανάτου. Ύστερα έβγαλε μια κραυγή, σαν το πουλί που πέφτει χτυπημένο, πονεμένη, τρεμάμενη, και με φωνή πνιγμένη ειπε, «Τι ειπες; Τι εννοείς; Που με στέλνεις ;» Ύστερα τον κοίταξε ερευνητικά, προσπαθώντας να άνακαλύψει το μυστικό του. την άλλη στιγμή ειπε, «Κατάλαβα, τα κατάλαβα όλα. Ο επίσκοπος με ζήτησε απο σένα και έ- χει φτιάξει ενα κλουβί για το πουλί αυτό με τα σπασμένα φτερά. Είναι αυτή η θέλησή σου, πατέρα;» Η απάντησή του ήταν ενας βαθύς αναστεναγμός. Τρυφερά, οδήγησε τη Σέλμα στο σπίτι, ενω εγω έμεινα στον κήπο και ένιωθα τα κύματα της αγωνίας να με χτυπούν ό- πως η καταιγίδα χτυπά τα φθινοπωρινά φύλλα. Ύστερα, τους ακολούθησα στο σαλόνι και για ν' αποφύγω τη στενοχώρια, έσφιξα το χέρι του γέρου, κοίταξα τη Σέλμα, το υπέροχο άστρο μου, και έφυγα απο το σπίτι. Όταν έφτασα στην άκρη του κήπου άκουσα το γέρο να με φωνάζει κι έτρεξα να τον συναντήσω. Έπιασε το χέρι μου απολογητικά και ειπε, «Συγχώρεσέ με, γιε μου, χάλα- 36

σα τη βραδιά σας με τα δάκρυά μου, αλλα σε παρακαλώ να έρχεσαι να με βλέπεις όταν το σπίτι μου θα ερημώσει και θα είμαι μόνος μου και απελπισμένος. Η νιότη, αγαπημένο μου παιδί, δεν ταιριάζει με τα γηρατειά, όπως και το πρωινό δεν ταιριάζει με το βράδυ. εσυ όμως θα έρχεσαι σε μένα και θα ξαναζωντανεύεις στη μνήμη μου τις μέρες της νιότης που πέρασα με τον πατέρα σου, και θα μου λες τα νεα της ζωής, που τώρα πια δε με λογαριάζει ανάμεσα στα παιδιά της. Θα μ' επισκέφτεσαι λοιπόν όταν η Σέλμα φύγει και θα μείνω εδω στη μοναξιά;» Ενώ έλεγε αυτά τα θλιβερά λόγια κι εγω έσφιγγα το χέρι του σιωπηλά, ένιωσα τα ζεστά δάκρυα απο τα μάτια του να πέφτουν πάνω στα χέρια μου. Έτρεμα απο τη θλίψη και απο μια στοργή του παιδιού για τον πατέρα, και ένιωσα την καρδιά μου να λιώνει απο τον πόνο. Όταν ύψωσα το κεφάλι μου, και εκείνος ειδε τα δάκρυα στα μάτια μου, έσκυψε κι ακούμπησε τα χείλη του στο μέτωπό μου. «Στο καλό, παιδί μου, στο καλό.» Τα δάκρυα ενός γέρου είναι πιο δυνατά απο τα δάκρυα ενος νέου, γιατί είναι το υπόλοιπο της ζωής στο αδύναμο σώμα του. Το δάκρυ του νέου είναι σα μια σταγόνα δροσιάς πάνω στο ψύλλο του τριαντάφυλλου, ενώ το δάκρυ του γέρου είναι σαν ενα κίτρινο φύλλο που πέφτει με τον άνεμο καθώς πλησιάζει ο χειμώνας. Καθώς ξεμάκραινα απο το σπίτι του Φαρίς Εφάντη Καράμη, η φωνή της Σέλμας αντηχούσε ακόμα στ' αφτιά μου, η ομορφιά της με ακολουθούσε, σα φάντασμα, και τα δάκρυα του πατέρα της στέγνωναν αργά πάνω στο χέρι μου. Η φυγή μου έμοιαζε με την έξοδο του Αδάμ απο τον παράδεισο, αλλα η Εύα της καρδιάς μου δεν ήταν μαζί μου για να κάνει ολάκερο τον κόσμο μια Εδέμ. Τη νύχτα εκείνη, όπου ειχα ξαναγεννηθεί ένιωσα οτι ειδα το πρόσωπο του θανάτου για πρώτη φορά. Έτσι, ο ήλιος δίνει τη ζωή αλλα και σκοτώνει τους α- γρούς με τη ζέστη του. 37

6. Η Λίμνη της Φωτιάς Όλα οσα κάνει ο άνθρωπος κρυφά μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, θα ξεφανερωθούν στο φως της μέρας. Λόγια που ειπώθηκαν ιδιωτικά θα γίνουν απροσδόκητα κοινή συνομιλία. Πράξεις που κρύβουμε σήμερα στις γωνιές του σπιτιού μας θα τις κραυγάσουν στους δρόμους αύριο. Έτσι ακριβώς τα φαντάσματα της νύχτας αποκάλυψαν το σκοπό της συνάντησης του επισκόπου Μπούλος Γκαλίμπ με τον Φαρίς Έφάντη Καράμη, και τη συνομιλία τους την ξανάπε όλη η γειτονιά μέχρι που έφτασε στ' αφτιά μου. Η κουβέντα που έγινε κείνο το βράδυ ανάμεσα στον επίσκοπο Μπούλος Γκαλίμπ και τον Φαρίς Εφάντη δεν είχε τίποτα να κάνει με τα προβλήματα των φτωχών, των χήρων και των ορφανών. Ο κύριος σκοπός που ο επίσκοπος κάλεσε τον Φαρίς Έφάντη και τον έφερε με το ιδιωτικό του αμάξι στο σπίτι του ήταν να αρραβωνιάσει τον ανεψιό του Μανσούρ Μπέη Γκαλίμπ με τη Σέλμα. Η Σέλμα ήταν η μοναχοκόρη του πλούσιου Φαρίς Ε- φάντη, και ο επίσκοπος τη διάλεξε όχι για την ομορφιά της και την ευγένεια του πνεύματός της, αλλα για τα χρήματα του πατέρα της που θα εξασφάλιζαν στο Μανσούρ Μπέη μια σπουδαία περιουσία και θα του έδιναν σημαντική κοινωνική θέση. Οι θρησκευτικοί αρχηγοί στην Ανατολή δεν ικανοποιούνται με το δικό τους πλούτο, αλλα προσπαθούν να κάνουν όλα τα μέλη των οικογενειών των οικονομικά ανώτερους και καταπιεστές. Η δόξα ενός πρίγκηπα πηγαίνει στον πρωτότοκο γιο του με την κληρονομιά, αλλα το μεγάλο όνομα του θρησκευτικού αρχηγού είναι μεταδοτικό και στα άδέρ- 38

φια του και στους ανεψιούς του. Έτσι, ο χριστιανός επίσκοπος, και ο μωαμεθανός ιμάμης και ο βραχμάνος ιερέας, γίνονται σαν τα ερπετά της θάλασσας που περισφίγγουν τη λεία τους με πολλές λαβίδες και αναρροφούν το αίμα τους με αναρίθμητα στόματα. Όταν ο επίσκοπος ζήτησε το χέρι της Σέλμας για τον ανεψιό του, η μόνη απάντηση που έλαβε απο τον πατέρα της ήταν βαθιά σιωπή και δάκρυα, γιατί δεν ήθελε να χάσει το μόνο του παιδί. Η ψυχή κάθε πατέρα τρέμει όταν χωρίζεται απο τη μοναχοκόρη του, που τη μεγάλωσε και την έφτασε σε ηλικία γάμου. Η λύπη των γονέων για το γάμο μιας θυγατέρας είναι ιση με τη χαρά τους για το γάμο ενος γιού, γιατί ο γιος φέρνει στην οικογένεια ενα καινούργιο μέλος, ενω η κόρη, με το γάμο της, φεύγει για πάντα απο κοντά τους. Ο Φαρίς Εφάντη αναγκάστηκε να υποχωρήσει στην α- παίτηση του επισκόπου, να υπακούσει στη θέλησή του χωρίς να το θέλει, γιατί ήξερε τον ανεψιό του επισκόπου πολύ καλά, ήξερε οτι ήταν άνθρωπος επικίνδυνος, γεμάτος μίσος, πονηριά και διαφθορά. Στο Λίβανο, κανένας χριστιανός δε θα μπορούσε να αντιταχτεί στον επίσκοπο του και μετά να διατηρήσει την καλή του θέση. Κανένας δε θα μπορούσε να παρακούσει το θρησκευτικό του αρχηγό και μετά να εχει την καλή του φήμη. Το μάτι δε θα μπορούσε να αντισταθεί σε μία λόγχη χωρίς να τρυπηθεί, και το χέρι δε θα μπορούσε να πιάσει ενα σπαθί χωρίς να κοπεί. Αν υποθέσουμε πως ο Φαρίς Εφάντη ειχε αντισταθεί στη θέληση του επισκόπου, τότε η καλή φήμη της Σέλμας θα καταστρεφόταν και τ' ονομά της θα βρωμιζόταν απο τη λάσπη των γλωσσών και των χειλιών. Σύμφωνα με την πονηριά της αλεπούς, τα τσαμπιά των σταφυλιών που βρίσκονται ψηλά και δεν μπορεί να τα φτάσει, είναι ξυνά. Έτσι η μοίρα άρπαξε τη Σέλμα και την οδήγησε σαν. 39

ταπεινωμένο σκλάβο στο δρόμο των δυστυχισμένων γυναικών της Ανατολής, κι ετσι αυτό το ευγενικό πνεύμα έπεσε στην παγίδα αφού πρώτα πέταξε ελεύθερα με τα κάτασπρα φτερούγια της αγάπης σ' έναν ουρανό γεμάτο με το φως του φεγγαριού κι αρωματισμένο με το άρωμα των λουλουδιών. Σε ορισμένες χώρες, ο πλούτος των γονέων είναι πηγή δυστυχίας για τα παιδιά τους. Το μεγάλο σιδερένιο σεντούκι που χρησίμευσε στον πατέρα και στη μητέρα σα χρηματοκιβώτιο του πλούτου τους, γίνεται μια στενή, σκοτεινή φυλακή για τις ψυχές των κληρονόμων τους. Το παντοδύναμο χρήμα που λατρεύουν οι άνθρωποι γίνεται ενας δαίμονας που τυράννα το πνεύμα και σκοτώνει την καρδιά. Η Σέλμα Καράμη ήταν ενα απο αυτά τα θύματα του πλούτου των γονιών και της άπληστης λαιμαργίας των γαμπρών. Αν δεν υπήρχε ο πλούτος του πατέρα της, η Σέλμα θα ζούσε ακόμη ευτυχισμένη. Πέρασε μια βδομάδα, και η αγάπη της Σέλμας ήταν η μόνη μου παρηγοριά, που μου τραγουδούσε τραγούδια ευτυχίας τη νύχτα, και με ξυπνούσε την αυγή, και μ' έκανε να νιώσω το νόημα της ζωής και τα μυστικά της φύσης. Είναι μια ουράνια αγάπη ελεύθερη απο τη ζήλεια, πλούσια και άβλαβη για το πνεύμα. Είναι μια βαθιά συγγένεια που λούζει την ψυχή στην ευλογία, μια βαθιά πείνα για στοργή που, όταν ικανοποιηθεί, γεμίζει την ψυχή με γενναιοδωρία. μια τρυφεράδα που γεννά ελπίδες χωρις να ταράζει την ψυχή, και μεταμορφώνει τη γη σε παράδεισο και τη ζωή σ' ενα γλυκό και όμορφο όνειρο. Τα πρωινά, όταν περπατούσα στα χωράφια, έβλεπα την αποδειξη της αιωνιότητας στο ξύπνημα της φύσης, κι όταν καθόμουν στην ακρογιαλιά, άκουγα τα κύματα να τραγουδούν το τραγούδι του αιώνιου. Κι όταν περπατούσα στους δρόμους, έβλεπα την ομορφιά της ζωής και το θαύμα της ανθρωπότητας στα πρόσωπα των περαστικών και στις κινήσεις των εργατών. 40