Δειγματική διδασκαλία στην Ιστορία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου «Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου «Εναρκτήριο / Ανακεφαλαιωτικό μάθημα» Δ. Γιαννακόπουλος Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ02 Διδακτικοί Στόχοι: Να κατανοήσουν οι μαθητές τους εξελικτικούς παράγοντες της Ιστορίας Να αποκτήσουν μία συνολική εικόνα της διδακτέας ύλης της Ιστορίας του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου Να γνωρίσουν την ιστορική πραγματικότητα της περιόδου και να αντιληφτούν την ιδιαιτερότητά της Να εξοικειωθούν με τη μεθοδολογία της ιστορικής της προσέγγισης Να εξοικειωθούν με την επεξεργασία των γραπτών πηγών Διδακτική μέθοδος: Χρησιμοποιείται η μέθοδος του scaffolding/ πλαισίου στήριξης (προσφορά του προς μάθηση συνολικού έργου και «βήματα» γνωστικής του προσέγγισης), σε συνδυασμό με τη χρήση μετα-γνωστικών στρατηγικών (αξιοποίηση προγενέστερης γνώσης) και την εφαρμογή της τεχνικής «εργασία κατά ομάδες» στην επεξεργασία των πηγών. Στάδια διδακτικής επεξεργασίας 1.Επισήμανση βασικών όρων ιστορικής μεθοδολογίας (γεγονός, φαινόμενο, δομή κλπ) και επιζήτηση συγκεκριμενοποίησής τους από τους μαθητές, μέσα από την προγενέστερη γνώση της περιόδου Ιστορικό Γεγονός σχετικά (π.χ. Η Ελληνική Επανάσταση Οι Επαναστάσεις του 1848) Ιστορικό Φαινόμενο (Η Βιομηχανική Επανάσταση Η Αποικιακή Εξάπλωση) Δομή (π.χ. Μεσοπόλεμος)
2. Σύνθεση με τη βοήθειά τους ενός εννοιολογικού περιοδολογικού χάρτη της ιστορίας του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου και των βασικών της χαρακτηριστικών Η.Π.Α ΑΠΟ ΤΟ 1991-1945 - Ε.Ε Δ Υ Σ Η Ευρώπη (1815-1945) Α Ν Α Τ Ο Λ Η ΚΙΝΑ -1991 Ρ Ω Σ Ι Α ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ 3. Καθοδήγηση των μαθητών στην επισήμανση των ιδεολογιών ως παράγοντα κίνησης της ιστορίας, με βάση: Την εξελιξιμότητα του ανθρώπου Την αλληλεπίδρασή του με τις εξωτερικές (κοινωνικές / φυσικές) συνθήκες Ιστορικό Γεγονός σχετικά (π.χ. Η Ελληνική Επανάσταση Οι Επαναστάσεις του 1830) Ιστορικό Φαινόμενο (Η Βιομηχανική Επανάσταση Η Αποικιακή Εξάπλωση) ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ Δομή (π.χ. Μεσοπόλεμος) 4. Επιβεβαίωση της σημασίας των ιδεολογικών ρευμάτων για την Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου μέσα από την προσέγγιση γραπτών πηγών του ίδιου του βιβλίου, ταξινομημένων στον άξονα του χρόνου: Φιλελευθερισμός Εθνικισμός Σοσιαλισμός Φασισμός
Διπολισμός/ Ψυχρός Πόλεμος Ευρωπαϊκή Ιδέα Παγκοσμιοποίηση 5. Διαμορφωτική Αξιολόγηση, μέσω: Ανάθεσης της επεξεργασίας των πηγών στους μαθητές Με τη μορφή της συναγωγής από τους ίδιους των ιδεολoγιών που σφράγισαν διαδοχικά τoν Νεότερο Κόσμο και συνεχίζουν να επηρεάζουν τον Σύγχρονο Ιστορία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου Γραπτές Πηγές από το Βιβλίο του Μαθητή 1 Ούτε ο εθνικισμός ούτε η δημιουργία εθνικών κρατών βρίσκονταν σε αναγκαία αντίθεση με τον φιλελευθερισμό- αντίθετα, στον βαθμό που ο εθνικισμός τιμούσε τα επιτεύγματα ενός συγκεκριμένου απλού λαού ως ανώτερα εκείνων κάποιας κοσμοπολίτικης αριστοκρατικής ηγετικής τάξης, αντανακλούσε την απέχθεια του φιλελευθερισμού προς τα παραδοσιακά προνόμια. Ωστόσο, στην προθυμία του φιλελευθερισμού να αποδεχτεί το καινούριο, ο εθνικισμός απαντούσε με την εκτίμηση, αν όχι τη λατρεία, του παρελθόντος. Ακόμα, στην επίμονη προσήλωση των φιλελευθέρων στην αξία και στη σημασία του ατομικισμού, οι δημιουργοί των εθνικών κρατών απαντούσαν ότι το ζωτικό έργο τους απαιτούσε ίσως τη θυσία ενός μέρους της ελευθερίας κάθε πολίτη. Η επιτυχία της δημιουργίας των εθνικών κρατών στηρίχτηκε στα θεμέλια μιας γενικής ισορροπίας διεθνούς ισχύος, που επιτεύχθηκε από τα ευρωπαϊκά κράτη στη διάρκεια των πενήντα χρόνων που ακολούθησαν το 1815 (Ε.Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Εισαγωγή στην Ιστορία και τον πολιτισμό της Νεότερης Ευρώπης χ.χ. σ.118-119) 2 Σ' ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά του έργα της εποχής, το (Κομμουνιστικό Μανιφέστο», 1848), ο Μαρξ υποστήριξε, απευθυνόμενος προς τους εργάτες, ότι «η ιστορία κάθε κοινωνίας είναι η ιστορία της πάλης των τάξεων», «ελεύθεροι και δούλοι, πατρίκιοι και πληβείοι, αφέντες και δουλοπάροικοι, βρίσκονταν πάντοτε μεταξύ τους αντιμέτωποι». Σε αντίθεση προς άλλους σοσιαλιστές της εποχής, όπως ο Βρετανός Ρόμπερ Όουεν, ο οποίος υποστήριζε την αγαστή συνεργασία μεταξύ εργοδοτών και των εργατών, ο Μαρξ πίστευε στην ανατροπή του κοινωνικού καθεστώτος από τους εργάτες, τους οποίους θεωρούσε ως την πιο προοδευτική τάξη, προορισμένη να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να επιτύχει την κοινωνική επανάσταση και την κομμουνιστική αταξική κοινωνία. (Συμπληρωματικό κείμενο των συγγραφέων του βιβλίου) 3 O φασισμός αποτελούσε άρνηση του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού. Κατά τον Μουσολίνι και τον βασικό θεωρητικό του ιταλικού φασισμού Τζεντίλε (Giovanni Gentile), τα συστήματα αυτά θυσιάζουν τα ιδεώδη της κοινότητος και του έθνους στο όνομα μιας ελευθερίας που ευνοεί τον κατακερματισμό της κοινότητος και την ανάπτυξη του ατομικισμού και του υλισμού. Ο φασισμός, αντίθετα, κατοχυρώνει την ελευθερία διά του αυταρχισμού και ευνοεί τον ηρωισμό και την ανωτερότητα διά της πειθαρχίας και της θυσίας. Επρόκειτο, βέβαια, για θέσεις που δεν συμβιβάζονταν με την κοινή λογική ούτε μπορούν ν' αποδειχθούν. Ο φασισμός όμως, κατά τους θεωρητικούς του, ήταν εχθρός του ορθολογισμού. "Κράτος", "ισχύς", "θάρρος", "αίμα", "θυσία", "πειθαρχία", "νίκη" και "θέληση" ήσαν οι προσφιλείς έννοιες των θεωρητικών του φασισμού. Κατά τον [Μπενεντέτο] Κρότσε, τον μεγάλο Ιταλό στοχαστή της περιόδου αυτής, επρόκειτο για ακατανόητο και παράδοξο μίγμα προτροπών, στείρες ανατάσεις προς έναν πολιτισμό χωρίς θεμέλια, μυστικιστική αποχαύνωση και κυνισμό».
Ι.Σ. Κολιόπουλος, Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, 1789-1945, 1993, σ. 344-345. 4 «Κατά την παρούσαν στιγμήν εις την Ιστορίαν του Κόσμου σχεδόν κάθε έθνος οφείλει να εκλέξη μεταξύ των τρόπων ζωής. Η εκλογή συχνάκις δεν είναι ελευθέρα. Ο εις τρόπος ζωής βασίζεται επί της θελήσεως της πλειοψηφίας και διακρίνεται διά των ελευθέρων θεσμών της αντιπροσωπευτικής Κυβερνήσεως, των ελευθέρων εκλογών, των εγγυήσεων της ατομικής ελευθερίας, ελευθερίας λόγου και θρησκείας και ελευθερίας από πάσης πολιτικής καταπιέσεως. Ο δεύτερος τρόπος ζωής βασίζεται επί της θελήσεως μιας μειοψηφίας, δυναμικώς επιβληθείσης επί της πλειοψηφίας. Ο τρόπος ούτος στηρίζεται επί της τρομοκρατίας και της καταπιέσεως, επί ελεγχομένου Τύπου και ραδιοφώνου, επί προκαθωρισμένου αποτελέσματος εκλογών και καταπιέσεως της ατομικής ελευθερίας. Πιστεύω ότι η πολιτική των Ην. Πολιτειών δέον να υποστηρίξη τους ελευθέρους λαούς, οι οποίοι ανθίστανται εις την επιχειρουμένην υποδούλωσίν των εκ μέρους ενόπλων μειοψηφιών ή δι' εξωτερικών πιέσεων. Πιστεύω ότι οφείλομεν να βοηθήσωμεν τους ελευθέρους λαούς να καθορίσουν τα πεπρωμένα των κατά τον ίδιον αυτών τρόπον. Πιστεύω ότι η βοήθειά μας πρέπει πρωταρχικώς να συνίσταται εις οικονομικήν αρωγήν, ήτις είναι αναγκαία διά την οικονομικήν σταθερότητα και την ομαλήν πολιτικήν εξέλιξιν». Εφημ. Η Καθημερινή, φ. 13 Μαρτίου 1947 5 «Οι προτάσεις Σουμάν είναι επαναστατικές ή δεν είναι τίποτα. Η θεμελιώδης τους αρχή είναι η παραχώρηση κυριαρχίας σ' έναν περιορισμένο αλλά αποφασιστικό τομέα. Κατά τη γνώμη μου, ένα σχέδιο που δεν ξεκινά από την αρχή αυτή δεν μπορεί να προσφέρει καμιά συνεισφορά χρήσιμη για τη λύση των μεγάλων προβλημάτων που μας πλήττουν. Η συνεργασία ανάμεσα στα έθνη, όσο κι αν είναι σημαντική, δε λύνει τίποτα. Αυτό που πρέπει να επιδιώκεται είναι η συνένωση συμφερόντων των ευρωπαϊκών λαών και όχι απλώς η διατήρηση της ισορροπίας αυτών των συμφερόντων». Jean Monnet, (Jean Monnet, Απομνημονεύματα, 1988, σ.332 6 Είναι γνωστό ότι ο πολιτισμός αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς στη θεωρητική συζήτηση για την παγκοσμιοποίηση, για τον προσδιορισμό της ταύτισης και της διαφορετικότητας. Στον βαθμό που ο κόσμος, πιο σωστά ορισμένες πλευρές της ζωής των ατόμων και των κοινωνιών, ενοποιείται πολιτισμικά ή ορισμένες δυνάμεις επιδιώκουν να επιβάλουν αυτή την ενοποίηση, δημιουργούνται και αντίρροπες δυνάμεις, επιβεβαιώνοντας και σε αυτόν τον τομέα τη διαλεκτική παγκοσμιοποίησης και κατακερματισμού. Η διάδοση συγκεκριμένου τύπου μουσικής, χορευτικών κινήσεων, είδους ντυσίματος και φαγητού και οι αντιστάσεις που υπάρχουν σε αυτή τη διάδοση (αντίσταση η οποία εξαρτάται ευθέως ανάλογα με την ποιότητα της εθνικής-τοπικής πολιτισμικής εξέλιξης στον κάθε τομέα, καθώς και από τη δημιουργική αφομοίωση των σύγχρονων τεχνικών-τεχνολογιών από τον τοπικό-εθνικό πολιτισμό) αποτελούν την καθημερινή επιβεβαίωση της διαλεκτικής ανάμεσα στην τάση παγκοσμιοποίησης και κατακερματισμού. Νίκος Κοτζιάς, Προλεγόμενα στο Ούλριχ Μπεκ, Τι είναι παγκοσμιοποίηση, μτφρ. Γ. Παυλόπουλος,1999. (Από το Βιβλίο Μαθητή Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου, Ι.Τ.Υ 2013)
Ερωτήσεις 1.Σε ποιο ιδεολογικό ρεύμα αναφέρεται το κάθε παράθεμα 2.Σε ποια εποχή τοποθετείτε την επικράτηση του ιδεολογικού αυτού ρεύματος 3.Στο παράθεμα υπάρχει: Μόνο η «θέση» κάποιου ιστορικού προσώπου ; Μόνο η ιστορική εκτίμηση του συντάκτη της πηγής; Και τα δύο προηγούμενα στοιχεία;