ΙβΝ ΚΑΤΑ ΤΟ 182ΐ) ΕΝ ΤΗ ΝΗΣΩ ΚΥΠΡΩ ΤΡΑΓΙΚΩΝ ΣΚΗΝΩΝ ΥΠΟ. Δικηγόρου. ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

γ- ν\ α- ^ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑΣ^ ΙβΝ ΚΑΤΑ ΤΟ 182ΐ) ΕΝ ΤΗ ΝΗΣΩ ΚΥΠΡΩ ΤΡΑΓΙΚΩΝ ΣΚΗΝΩΝ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΥΠΟ Δικηγόρου. Ι. ^ΠΙ ΑΔΟΥ «τ'αγήρως ή δόξα τδν δπέρ πατρίδος πεσόντων». ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Η ΟΜΟΝΟΙΑ ]λ /^'^5'^ '^Ί^ «^ ΕΚ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΊΑΣ Η ΟΜΟΝΟΙΑ -'λ!^ ΒΙΤΑΛΗ & ΜΑ1I0ΥΣλΚI/'^'^ ^ - ** 1888. ίντ/' ^^ α».. ^ ΙΑΑΜΑΙ

Ή έπανέκδοσις τοΰ βιβλίου τούτου έγένετο ύπό της Μορφωτικής Υπηρεσίας τοϋ Υπουργείου Παιδείας έπ' εύκαιρίφ τοϋ Διεθνοϋς "Ετους Βιβλίου 1972.

ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΑΓΗΡΩ ΜΝΗΜΗ ΤΟΓ ΑΟΙΔΙΜΟΤ ΘΕΙΟΤ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΪ ΜΟΤ ΛΗΜΗΤΡΙΟΪ Γ ΘΕΜΙΣΤΟΚΑΕΟΪΣ ΑΝΔΡ03 ΕΠΙ ΜΑΚΡΟΝ ΧΡΟΝΟΝ ΤΑ ΜΑΑΑ ΤΗΝ ΦΪ2Α2ΑΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΕΓΕΡΓΕΤΗΣΑΝΤΟΣ ΣΒΒΑΣΜΟΓ ΚΑΙ ΕΥΓΜΗΟΣΥΙΙΗΣ ΕΚΕΚΕΝ ΑΝΑΤΙΘΗΣΙΝ Ο ΕΚΠΟΝΗΣΑΣ

^Επει,άη Σύ, ώ αγαστέ της Πατρίδος γόνβ, καί κατα την κρναψον καί τζολνοτένακτον εκείητιγ του 48^4 έπο^ζην^ καί είς τον μετέπειτα χρόνον, μετά ζήλου καί προθυμίας, έπί χρόνους μακρο-ύς 6ίργάΰθΎ\ς υπέρ της άναμορφ^σεΐύς καί αναπλάσεως τών συμ" πομτών Σου, ού μόνον ώς Ιερο^άντης τών Μουσών έν τη πρώτη ύπο Σοΰ συσταθιίση 'Έ^Ληνικη ΣχοΧη, ά^ίλά καί ώς κηρυζ ενγλωττος έπ' Εκκλησίας τοϋ θείου Λόγου, άπό τοϋ 1819 μεχρν τοϋ 1848, τό ελάχιστον τοϋτο έργον μο^ κατά καθήκον άφιερώ είς την μνήμην Σον τήν ίεράν, δπως τό δνομά Σου άπαν τφ καί γεραίρηται μετά τών συγχρόνων ονομάτων τών Μαρτύρων εκείνων, οίτινες θύματα προσηνέχθη^ σαν ίλασμοϋ έπί τοϋ βωμοϋ της Πατρίδος, έν έποχη καθ ην βονλη τοϋ Μεγάλου Σαβαώθ, ύπό όοκιμα' οΐαν φοβεράν καθυπεβάλλετο ό περιούσιος λαός Του, προωρισμένος παρ' Αύτοΰ έπίζηλον νά λάβγ] καί αύθις έν τω κόσμω θέσιν, καί νά έπαναλάβη τό καθήκον της μεγάλης αποστολής του, κατά την θεοβάάιστον *Ανατο.Ιην, την πρώτην ταύτην κοιτίδα τοΰ άνθρωπου, τών γραμμάτων καί τών επιστημών. Γ. Ι. ΚΗΠΙΑΔΗΣ

ΙϋΕΡΟΧ Α'. Καθ' ον χρόνον έν Πελοποννήσφ τ ααΐ στίοεα Ελλάδι άνεπετάσθη ή κυανόλευκος ση(λαία του ΣταυροΟ καί της Ελευθερ.ίας, καϊ σύσσω}χος η τότε φοβερά "Οθωμανική Αυτοκρατορία συνεταράχθη, και διά στόλων και στρατών επετέθη ώς Γολιάθ κατά Δαβίδ, καΐ ΐνα καταπνίξγ) πανταχού τής επικρατείας της πάσαν εξεγερθησορ-ένην φωνήν καΐ συμπάθειαν τών δούλων Ελλήνων προς τοΰ; ήρωϊ/ΐώς μαχόμενους αδελφούς, τον άφοπλισμόν και τήν σφαγήν διέταττε απειραρίθμων χριστιανών αθώων, καί έν μέν τ^ Κωνσταντινουπόλει μαρτυρικόν πρωτόλειον, κατ' αύτήν τήν μεγάλην ήμε'ραν τοΰ Πάσχα 10 Απριλίου 1821, προσηνε'χθη επί τής αγχόνης ό άοίδιμος τών Ελλήνων Πατριάρχης Γρηγόριος ό Ε'. καί οί σύν αύτφ σφαγιαοθεντες Συνοδικοί του, έν δέ ταϊς λοιπαί; της τλήμονος Ανατολής πόλεσι καί χώραις πολλά επίσης άλλα θύματα Ιερωμένων τε καί προυχόντων καί λογάδων του Γένους έ'πιπτον, τότε καί ή πολύπαθης πατρίς ημών Κύπρος, το πικρόν τής σκληράς ταύτης δοκιμασίας ποτήριον έποτίσθη, καί μετά φρίκης τά εκλεκτότερα είδε τέκνα της, τά μέν έπί τής αγχόνης, τά δέ ύπό τοΰ δημίου τήν μάχαιραν σφαδάζοντα, καί καθ'άπερ ή πάλαι ποτέ Ραχήλ έκλαυσε καΐ έθρήνησε, καί ούκ ήθελε παρακληθήναι. Ήγεμών τής μαρτυρικής Νήσου έτύγχανεν ήδη άπο τοΰ 1820 ό Κουτσούκ-Μεχεμέτης, ό μετά ταΰτα Τπουργό; έν Κωνσταντινουπόλει τής Αστυνομίας γενόμενος, ύπο το δνομα Πεπεή-Μεχεμέτ-Πασίάς, άνήρ κρυψίνο»ς λίαν καί υπερό-

»8» πτης, δν ό Καπετάν-Πασίας, ώς δργανον κατάλληλον έζελέξατο καί άπέστειλεν ένταοθα, δπως τήν κρατούσαν καταστρέψω) ιτοΰ Ανωτάτου Έκκλησιαστικοΰ "Αρχοντος έπιρροήν, όστις περιβεβλημένος δυνάμει Άχτιναμέδων καί Βερατίων προνομίας έξαιρετικάς, το μέγα τοΰ ίθνάρχου έ'φερεν άζίωμα, καΐ έν χερσίν άπασαν σχεδόν χατεΐχε τήν διοικητικήν έξουσίαν καί οΰ μόνον ανεξάρτητος, ούτως ειπείν, διετέλει τών εκπεμπόμενων Ηγεμόνων, άλλ' ακόμη καΐ περί τής εκλογής ή καί ανακλήσεως αυτών άπεφάσιζεν, άνά πάσας τάς επαρχίας τής Νήσου κατ' έκλογήν καί βούλησιν διορίζων τους υπαλλήλους οΰ μήν άλλα καί περί τοΰ ποσοΰ τών ενιαυσίων φόρων έθέσπιζεν, οΐτινες τότε μόνον είσεπράττοντο, δτε οί ενός εκάστου χωρίου φορολογικοί πίνακες διά τής πορφύρας περιεβάλλοντο υπογραφής του* πλην καί τους φόρους τούτους αυτός άπ' ευθείας έ'πεμπεν είς τόν Μέγαν Βεζύρην καί τό κεντρικόν Αΰτοκρατορικόν Ταμεΐον. αύτη είς τό κατακόρυφον σημεΐον Σουλτάνων Σελήμ τοΰ Γ'. Μουσταφά τοΰ Δ'. καί ΜάχαμούτΒ'. 1789 1821. Ή δέ παντοδυναμία του ίδίως άνήλθεν έπί τών Κατά τήν αυτήν έπίση; έποχήν^ έπί τοΰ Θρόνου τοΰ Αποστόλου Βαρνάβα έχάθητο ικανότατος άνήρ περί τε τά Εκκλησιαστικά χαί πολιτικά, καί έπί φιλομουσίι:}: μάλιστα διακρινόμενος, ό Κυπριανός Αρχιεπίσκοπος πάσης Κύπρου (α). Ούτος έγεννήθη έν τω πάρα ΤΪ) πρωτευούσγ) τής Νήσου Λευκωσία: χωρίω Στροβίλφ, παιδιόθεν άποκαταστάς έν τψ Ιερφ (α\ Τώ Ίζζ,άρ/τι τούτοί ό^ίίλεται η συστασις της έν Αευκωσία ύφκϊτιςμενης και νΰν Έλλτ,ν;/.τ,ς Σ/ολης, ην ώκοδομησ: τό 1812, δτε και πανηγυρικώς τά εγκαίνια αΰτης έτέλεσε ττ,ν πρώτην Ιανουαρίου, ώς έν τη Σελίδι 173 τοΰ Κωδικός της Άρ/.ΐίπισκοπης ανημονεύεται. Τοΰτου δέ πανομοιοτάτη δι* ελαιογραφίας ίίκών σώζεται έν τϊ) μεγάλτ; της Μονής Μαχαιρά «ΐΟούσΐϊ.

= 9^ Μοναστηρίφ τοΰ Μαχαιρά, έν φ έχειροτονήθη Ιεροδιάκονος, καί ειτα ίδρεΰς έν ταϊς Παραδουναβίοις Ήγεμονίαις, είς άς κατά τό ετος 1783 ώς άχόλο"\)θος μετέβη τοΰ Ηγουμένου τής Μονής Χαραλάμπους προς εϊσπραξιν βοηθημάτων ύπερ τών αναγκών τής Μονής. Καί οπόθεν έπανελθών κατά τό 1802 προεχει^ίσθη οικονόμος τοΰ Αρχιεπισκοπικού Θρόνου, ύπό τοΰ προκατόχου του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου, ον χαί διεδέξατο περί τό 1810 τελευτήσαντα ύπέργηρον έν ΤΥ) κατά Χαλκίδα τής Νήσου Ευβοίας ύπερορίί^:, Συνεπεία τής, ώ; εΐ'ρηται, Ελληνικής επαναστάσεως, ή Γψηλή Πύλη πανταχού τοΰ Κράτους διέταξε τό κατ' αρχάς τόν άφοπλισμόν ανεξαιρέτως δλων τών ραγιάδων Ελλήνων, έπεμψε δέ ώς έκ τούτου κάί είς Κύπρον διάταγμα ειδικόν, έν φ έπί τό εΰνοϊκότερον ούτωσίν έξεφράζ^το. «Εί καί τους Κώδικας ημών έξετάσαντες, ουδέποτε εύρομεν, άφ* ής εποχής ριετέβη εί; τήν ήμετέραν ύποταγήν ή Νήσος αύτη, τους Χρητιανοΰς τοΰ τόπου τούτου ένοχοποιηθέν.- τας τό παραμικρόν κατά τής Κυβερνήσεα^ς ημών, άλλ' απεναντίας καί άποστατησάντων τών Τούρκων κατά περιστάσεις τινάς, ήνώθησαν ούτοι μετά τών νικηφόρων στρατευμάτων ημών, καί συνετέλεσαν προθύμως είς τήν κατατρόπωσιν καΐ τήν ύποταγήν τών αποστατών, πλην προς έκτέλεσιν τής γενικής ημών διαταγής, περί αφοπλισμού δλων τών χριστιανών τής Επικρατείας, διατάττομεν νά εκτελεσθεί καΐ έν τίί Νήιφ ταύττ)». "Οθεν τήν 23 Απριλίου 1821 άνευ ουδεμιάς ουδόλως αντιστάσεως καθ' άπασαν τήν Νήσον έξετελέσθη τό τοΰ αφοπλισμού διάταγμα, καί ουδέν άπευκταΐον θά έπηκολούθει, Ιάν ή τοΰ Κουτσοΰκ-Μεχεμέτη φιλοχρηματία δέν έξεγείρετο έν δλτ) ΤΥ) θηριώδει παράφορα, επειδή εϋκαιρον τήν περίστασνι

= 10 = έθεώρησε νά πλουτήστι, άν κατώρθωνε νά θυσιασθώσιν οΐ χδν τής Κύπρου Ελλήνων κράτιστοι. Τούτου ένεκα συνενοηθείς μετά τίνων Αγάδων, οΐτινες άρμοδίαν ωσαύτως έθεώρησαν τήν περίστασιν, δπως δι' εύτελοΰς τιμήματος κάτοχοι γίνωσι τών δημοπρατηθησομένων κτήσεων τών προγραφησομενων, σύν τ?) προς τήν Πύλην αγγελία του, δτι ό αφοπλισμός έπετελέσθη έν ησυχία καθυπέβαλε καί όνομαστικόν >ιατάλογον 486 πρωτευόντων Κυπρίων χριστιανών, συμπεριλαμβανομένου καί τοΰ Αρχιεπισκόπου, τών τριών Μητροπολιτών καΐ τών Ηγουμένων απάντων τών τής Νήσου Ίερών Μοναστηρίων, κατηγορών αυτούς, ώ; δήθεν συνεννοηθέντας προς έξέγερσιν μετά τών έπαναστατησάντων Ελλήνων. Ένισχύθη δέ /) κατηρρία αύτη καί έκ τής άφίξεως είς τήν Νήσον τοΰ Κυπρίου Άρχιμανδρίτου Θεοφύλακτου Θησέως, δβτις έλλιμενιοθίίς είς Αάρνακα, διέδωκεν έπιστολάς καΐ προκηρύξεις προτρεπτικάς είς έπανάστασιν, αϊτινες περιήλθον βίς χείρας τοΰ Ήγεμόνος, δστις συνεπεία τούτου έγραψε πάραυτα είς Κωνσταντινούπολιν καί ήτήσατο στρατόν, καί έπί '.ούτφή Κυβέρνησις διέταξε καΐ έφθασαν έξ "Ακρης περί τάς αρχάς τοΰ Μαίου τετρακισχίλιοι (β'.). Καί ούτω ή Κυβέρνησις τοΰ Σουλτάνου Μαχαμοΰτ, ύπό τών παραστάσεων τούτων παραπεισθεΐσα, δι' Αυτοκρατορικού όρισμοΰ διέταξε τόν θάνατον δλων τούτων, καί τήν δήμευσιν άπάσης τής περιουσίας των. Τινέ; τόν αριθμόν τών προγραφέντων έθεώρησαν ύπερβολικόν, κς^θό λαβόντες ύπ δψιν μόνον τους έν τη προτευούση Λευκωσίί^ θυσιασθέντας. Καί δμως άνά πάσαν τήν Νήσον Κύπρον πλειότερα τοΰ αριθμού τούτου έπεσαν θύματα. 'Επειδή είς τό άκουσμα τής *Ελληνικής Επαναστάσεως έξήφθητό (β) δρ. Ίστ. Έλλ. Έπαναστ. Σ. Τριχβύπη Τομ. Α'. Κεφ. ιστ'.

= 11 = φανατικόν μίσος τών τότε όθωμανών, καί ώς έκ τούτου υπόπτους έθεώρουν πάντας ανεξαιρέτως τοΰ; Έλληνας ραγιάδας ίδίως μετά τό άπερίσκεπτον πραξικόπημα τοΰ, ω; είρηται, Άρχιμανδρίτου Θεοφύλακτου Θησέως* είς τρόπον ώστε καί ή ελαχίστη αφορμή ήρκει νά κατασττ) αίτία θανάτου. Πολλών δέ θανατωθέντων τά όνόματα, τνΐ παρελεύσει χρόνων μή παραδοθέντα γραφτ) παρεδόθησαν τών εί; τήν λήθην. Άλλα καΐ ό κάλαμος αδυνατεί τω δντι νά περιγράψει τήν έμπλεων φρίκης έκείνην κατάστασιν, ήτις έπί μήνα δλον διήρκεσε, καθ ον ουδείς χριστιανός έτόλμα νά εϊπνι είς τοϋρκον, δ,τι καί άν ήκουεν, ούτε νά έξέλθτρ τήν νύκτα τή; οίκίας του δ,τι καί άν έχρειάζετο. Πανικός δέ φόβος τους χριστιανούς ραγιάδας έκράτει, καί οί Ναοί τοΰ 'Γψίστου κατεπατήθησαν, έσυλήθησαν, έδημεύθησαν, τά ίερά τών Ναών έχλευάσθησαν, παρθένοι διεκορεύθησαν, γυναίκες ήτιμάσθησαν, καί πάσα αιδώς έν ένί λόγφ έξελειψε, καί πάς σπινθήρ ελέους έσβέσθη, Ιν ταϊ; ήμέραις έκείναις τής οδύνης καί τών στεναγμών, καθ' ας οί ταλαίπωροι χριστιανοί έν δάκρυσι καΐ πικρίαις ετρωγον τόν άρτον των, καΐ απέλπιδες κατεκλίνοντο αμφιβάλλοντες άν τήν έπομενην πρωίαν θά εφερον έπί τών ώμων τήν κεφαλήν. Καί ταύτα πάντα έπράχθησαν εναντίον λαοΰ αθώου, λαοΰ μή δόντος ούδέν άπωλύτως σημεΐον εξεγέρσεως, καΐ μήτε κάν δπλα έχοντος, διότι καί άν τίνες έξ αύτοΰ είχον, άφγιρουν οί κρατούντες κατά πάντα οί επιζώντες μαρτυροϋσιν τό περί άφοπλισμοΰ διάταγμα. Ταύτα έκ τής γεναιάς εκείνης, οί τήν παροϋσαν ημών μακαρίζοντες έποχήν. Σύν τούτοις δέ χαΐ ό πολύς περΐ τήν ίστορίαν Σπυρίδων Τρικούπης έν περιλήψει ώδε πως καί περί τής Κύπρου αφηγείται (γ). «'Εκτών (γ) Ίβτ. Έλλ. Έπαναστ. Τομ. Α'. Κεφ. ιστ'.

= 12 = οδυνηρών συμβάντων τής Σμύρνης φέρομεν τόν λόγον είς τά οδυνηρότερα τή; Κύπρου. Παρατρέχομεν δ έ άλλα άλλων μερών είς άποφυγ/,ν έ~αναλήψΐω; τών αύτών δεινών, νομίζοντε;, δτι δσα διτγούμίοα είναι ίκανά αυτά μόνα ύπό ποίας τίγρεις διετέλουν οί άθλιοι χριστιανοί. Ό Κουτσοΰκ-Μεχεμέτη, τίνων άνάδων, νά δείξωσιν συνίννοήθη διά μυστικού συμβουλίου μετά καΐ δέν ήρκίσαν νά θυσιασθώσιν οί τέσσαρες μόνοι Άρχιιρεϊς καΐ ολίγοι τινέ; τών εγκρίτων χριστιανών, άλλ' δλοι δσοι, ΕΪτί διά τήν π=ρ'.ουσίαν των, εϊτε δι' άλλην αίτίαν, είχον έπιρροήν έπί τών ομοεθνών των, καί έδύναντο νά τους όθήσωσιν εί; έπανάστασιν. Έ-' αυτή τή βάσει συνέταξαν μακρόν'κατάλογον π(;')γρ αφής, συμπεριλαμβάνοντες (αναμφιβόλως καί όσου; έκαστο: ίυ.{σ-ι ή δσων έπεθύμει νά οίκιοποιηθγ) μικρά τιμή τήν περιουσίαν»..καΐπαρακατιόν, έ'τι έπϊ έπιπροσθέτει, «ή τρομερά αύτη κατάστασις διήρκεσεν έν διαστήματι τριάκοντα ήμερων». Άλλοι δέ πάλιν τά ημέτερα άγνοοΰντες παθήματα τούς ημετέρους κατίμέμφθησαν πατέρας, δτι απαθείς διετέλεσαν είς τόν υπέρ ελευθερίας αγώνα. Καί δμως οί καλοί ούτοι κύριοι μεγάλω; τή άληθεί^^^ άμαρτάνουσι, καθότι δ τε ανώτερος ίερός Κλήρος καί πολλοί τών τά πρώτα φερόντων Κυπρίων έμυήθησαν μέν τά τής φιλικής έταιρίςις ύπό μελών αύτή; έπί τούτφ είς Κύπρον κατελθόντων, ούς ό Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός φοβηθείς νά ξενίσττ, έν τή Άρχιεπισκοπν) μήποτε λάβωσι περί αύτών υπόνοιας, έξένισεν έ'ν τινι δωυιατίφ τής παρακειμένης'ελληνικής Σχολής, πλην δέν έθεώρησαν κα. λόν νά έξεγείρωσι τόν κυπριακόν λαόν είς έπανάστασιν, άλλα περιωρίσθησαν είς ίκανάς χρηματικάς συνεισφοράς, τάς οποίας *λαβόντες οί απεσταλμένοι άνεχώρησαν είς τά ϊδια. Πάνυ δέ φρονίμω; έσκέψαντο, δτι ήτο δλως άπερίσκετρτον

= 13 = καί παρακεκινδυνευμένον τό διάβημα τή; εξεγέρσεως των, διότι αναμφιβόλως χείρονας τών τής άτυχους Χίου σφαγάς θα έπέφερεν,άτε τής Νήσου παρακείμενης είς τάς άκτάς τής Συρίας καί Κιλικίας, οπόθεν ευκόλως καΐ εν χρόνω βραχεί πολυπληθείς ήδύναντο νά καταφθάσωσιν όρδαί πολεμίων, καί να έπενέγκώσιν ανήκουστους αυτούς. Κανάρης, ωμότητα; καί καταστροφάς είς Αλλά καΐ οπότε ακόμη ό ατρόμητος στολοκαύτης άπό τά παράλια τής Αίγύπτου, περΐ τήν 19ην Ιουνίου τοΰ 1821 κατέπλευσε μετά τοΰ στόλου του καί έπί τήν ήμετέραν Πατρίδα, έλλιμενισθεΐς εν λιμενίσκω τινί παρά τόν Άγιον Σέργιον, ειτα δέ καί είς τόν παρά τήν Λάπηθον λιμενίσκον Άσπρόβρυσιν, καί είς αμφότερα τά μέρη δέν έλειψαν οί Κύπριοι νά τω προσφέρωσιν ασμένως καΐ χρήματα, καί ολόκληρα φορτία, τριών φορτηγίδων νηών, πρόβατα χαί βόας καί σΐτον καί κριθήν καΐ διάφορα άλλα τρόφιμα. Είς τρόπον ώστε ή πτωχή καί δούλη Κύπρος Ι/.ανά προς τήν μητέρα Ελλάδα ύ/τέρ ελευθερίας συνεισέφερε κατά τήν έποχήν έκείνην. Σύν τούτοις καΐ πολλά τέκνα της προούμως καΐ ενθουσιωδώς εδραμον καΐ ήγωνίσαντο κατά τον ίερόν καΐ άγιον αγώνα. Καΐ χείμαρρος μαρτυρικού αίματος ακόμη έχύθη καί κατέβρεξεν τό έ'δαφός της, οί δ' αμφιβάλλοντες ά.; διεξέλθωσι καΐ τό Δοκίμιον τής Ελληνικής Ίστορίας τοΰ Ιωάννου Φιλήμονος, καιτό Μητρώον τών Απομάχων τής Ελευθέρας Ελλάδος, έ'νθα εγγεγραμμένα φαίνονται τών Κυπρίων αγωνιστών τά όνόματα. 'Εν τούτοις άμα τή άφίξει του, ώς ανωτέρω εϊρηται, Αυτοκρατορικού όρισμοΰ, ό Ήγεμών μετεκαλέσατο παρ* έαυτφ :ούς τεσσάρας Αρχιερείς, χαί αίτηοάμενος έ'λαβε παρ' αύτών ομήρους κληρικούς, ούς καΐ έ'θετο ύπό κράτησιν έν ταϊς φυλα^αΐς τού Σεραγίου. Συγχρόνως μετεκαλέσατο επίσης είς

= 14 = Λευκωσίαν καί συμπαντας τους πρωτεύοντας τών 'Οθωμανών, καί είς Ιττήκοον τούτων δλων άνέγνωσε τόν αύτοκρατορικόν δρισμόν, ή μάλλον τήν καταδικαοτικήν τών ιτρογιγραμμε'νων άπόφασιν. Μεταξύ τών πρωτευόντων τούτων όθωμοίνΰν ήσαν, ό Μετέβαγας Άλαη-Βεης της Λευκωσίας, Χουσεΐν-Άγάς Κιόρογλους Γεννιτσάραγας Λευκωσίας, Καρα-Μεχέμέτης Σπαχής Άγίου 'Ιωάννο') Μαλούντας, Ίμβραήμ 'Ιίραγας άπό Γρούταν της Πάφου, Άλή-Β«ϊρακτάρης τής Πάφου, Ούστά-Χασάνης Σκελαγασίς Λάρνακος, Καράμανίάς αδελφός του, Κΐ' ριττόγλους, Τηλαβερτόγλους, Φεζουλάς Τουρκεστάνι, Μουσταφάς Τουφεξίπασις Λεμησσοϋ, Κοφτερός Τουφεξίπασις Λευκωσίας, Σουλεϊμάν-Άγας Κεχαγιάς του Έγεμόνος, Κέντζ-'Οσμάναγας, Μεχεμέτ-Άγας Μουτεβελής τών Βακουφιών Λαπήθου 'καί Καραβά, καί ό Χατζή Ταχίραγας, δν κατάτό 1838 ό-σουλτάνος Μα,χμούτης, δι* επίτηδες απεσταλμένου δημίου άπέκοψε καί μετέφερεν εις Κωνσταντινούπολιν τήν κεφαλήν του, συνεπείο}: σοβαρά; μηνύσεως τής συζύγου τοΰ έν Κύπρφ δηλητηριασθέντος και τελευτήσαντος 'Οσμάν-Πασίά, ήτις οδαλίσκη ετύγχανε τοΰ Αυτοκρατορικού Χαρεμίου, καί ευνοούμενη τοΰ Σουλτάνου. Τήν δέ 9ην Ιουλίου τοΰ αύτοΰ έτους, ήμέραν Σάββατον, διέταξεν ό Ήγεμών καί έ'κλεισαν τβς πύλας τής πόλεως Λευκωσίας, καί έν τη πλατβίίΐ}: τοΰ πάλαι ποτέ διασήμου Ανακτόρου τών Λουζινιάνων Βασιλέων, παρέστη τό φρικώδέστερον τών θεαμάτων, άφ'δσα ή πολυτλήμων Κύπρος ειδεν άπό τηις ύπό τών ΤούρΛων αλώσεως της. Πρώτος ό Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, δν προηγουμένως ό Ήγεμών μεθ' δρκου διεβεβαίωσεν δτι δέν ήθελεν άποχεφαλίσν), χαΐ δν 4;ινές είς μάτην παρεκίνηβαν νά δραπε-

= 15 = τεύσγ) καί νά σώση ούτω εαυτόν, απάγεται καΐ άπαγχονίζεται εξαρτηθείς έπι τής έ'ναντι τής πύλης του Σεραγίου μέχρι πρό τινος υφισταμένης συκαμινεας. Συνάμα έν τη αύτη περίπου θέσει άποτέμνουσι τήν κεφαλήν του έκ Λεμησσοϋ Γεωργίου Μασούρα, δστις έφερε τό ύψηλόν αξίωμα τοΰ ΚαππΙ- Κεχαγίά έν Κωνσταντινουπόλει (έπιτετροεμμένου τά τής νήσου\ είτα έκαρατόμησαν τβύς τρεις Μητροπολίτας Χρύσανθον Πάφου, Μελέτιον Κιτίου καί Λαυρέντιον Κυρηνείας, τόν δέ Άρχιδιάκονον του Αρχιεπισκόπου Μελέτιον άπηγχόνισαν, έζαρτήσαντες αυτόν είς τήν έναντι τής Σύν τούτοις έκαρατόμησαν καί τινα Δημήτριον συκάμινου πλάτανον. βοσκόν άπό Άγιον Ίωάννην Μαλούντας, δ ν έπί τούτφ έ'φερον είς Λευκωσίαν πείσαντες δι' απειλών νά μαρτυρήση, δτι δήθεν δ Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός επεμψεν είς τά χωρία τής νήσου έπιστολάς, δι* ών διήγειρεν είς άποστασίαν τους Χριστιανούς, καί δι* ών παρώτρυνεν αύτοΰς νά ώσιν έτοιμοι ίνα σφάξωσι τους Όθωμανούς, δτε θά έδίδετο έκ Λευκωσίας τό σύνθημα διά βολή; κανονίου. Καί ούτω άμα τή καταθέσει ταύτη έκαρατόμησαν καί τοΰτον, δπως μή έπομένω; όμολογήση τήν άλήθειαν. "Αμα τφ θανάτφ τών Αρχιερέων, οί τέσσαρες κρατούμενοι "Ομηροι οΐτινες έν παρακείμενη φυλακή έν άγωνί:»: τό^ αυτόν προσεκαρτέρουν θάνατον, άπεφυλακίσθησαν καί περιβληθέντες τάς είθισμένας τιμητικά; άλουργίδας, άνεδείχθησαν ύπό του Ήγεμόνο; πολιτικώς διάδοχοι εκείνων - καΐ έπιβιβασθέντες έπί τών ήμιόνων, έφ' ών πρό μικρού έπέβησαν τό ύστατον οί μάρτυρες προκάτοχοι των, όδηγήθησαν ύπό τιμητικής φρουράς Γιαννιτζάρων είς τήν Άρχιεπισκοπήν. Μεθ* Ικανόν δέ χρόνον καΐ τής κεκανονισμένης έ'τυχον εκκλησιαστικής χειροτονείας ύπό τών έπί τούτφ κατά πρόσκλησιν τής

= 16 = Αυτοκέφαλου "Εκκλησίας τής Κύπρου προσελθόντων έξ Αντιοχείας τριών Αρχιερέων, Ίωαννικίου "Επιφανείας,Κυπρίου τό γένος, Γενναδίου Σελευκίας καί Μεθοδίου Έμμεσης. ΚαΙ ούτω τοΰ μέν Αρχιεπισκοπικού Θρόνου ελαχεν ό τέως Οικονόμος τοΰ Αρχιεπισκοπικού Μοναστηρίου Άγίου Βαρνάβα Ιωακείμ, τοΰ δέ Μητροπολιτικού Θρόνου τής Πάφου, ό τούτου Άρχιδιάκονος Πανάρετος, τοΰ δέ Κιττιακοΰ ό τούτου Αρχιμανδρίτης Λεόντιος, και τοΰ τής Κυρηνείας, ό τούτου εξαρχος Δαμασκηνός, ό μετά ταΰτα προχειρισθείς Αρχιεπίσκοπος, δ στις κατόπιν διαβολής έγένετο έ'κπτωτος καταδικασθείς είς ύπερορίαν είς τά Σπάρτα τής Μικρασίας, δπόθεν πάλιν άνεκλήθη καί ανέλαβε τήν διεύθυνσιν τοΰ χηρεύσαντος Θρόνου τών Κιττιέων, αποθανόντος τοΰ Λεοντίου. Τήν έπομενην ήμέραν 10 Ιουλίου, άπήγαγον είς τήν άγχόνην τόν Ήγούμενον τής ευαγούς καί Βασιλικής Μονής τής Κύκκου Ιωσήφ, άνδρα λόγιον, εύσωμον καί καλλίφωνον μουσικόν, όρμώμενον Ικ τοΰ χωρίου τής Πάφου Πενταλίάς, δστις παιδιόθεν κατετάχθη είς τήν τής Κύκκου Μονήν, καί εξεπέμφθη ειτα διά δαπάνης τοΰ Κοινοΰ αυτής προς έκπαίδευσιν είς τήν έν Κωνσταντινουπόλει Σχολήν τοΰ Γένους, καί δστις κατάτό 1817 μετά υπηρεσίας πολυχρονίους προεχειρίοθη Ηγούμενος. Τοΰτον άπαγχονίσαντες έξήρτησαν έπί τής έναντι τοΰ Τζαμιού τοΰ Σεραγίου ν.ειμένης συκαμινέας. Αυθημερόν έκαρατόμησαν έν τή αύτη πλατείίΐ^ τόν Δοσίθεον Οίκονόμον τοΰ έν Όμόδφ ίίροΰ Μοναστηρίου τοΰ επίσης τόν έν Κύπρφ Σταύρου, Άρχιμανδρίτην καΐ Ήγούμενον τοΰ 'Ιεροσολυμιτικοΰ Μοναστηρίου Χρυσοστόμου, τους δύο ωσαύτως έν Κύπρφ άντι-τγ/τώπους Κληρικού; του Σινά "Ορους, ών τά όνόματα τί- τού /:όνου παρελεύσει παρεδόθησαν είς τήν λήθην. Παρ κ Α ε ττν ^ατά τήν άγοράν «Πασματζίδικα»

= 17 = μικράν γέφυραν έκαρατόμησαν Ιπίσης τόν ίερομόναχον τής έν Λευκωσίί;}^ Ίεράς Εκκλησίας Φανερωμέννχς Λαυρέντιον, κατήγγειλαν, δτι κεκρυμμένην είχε πυρίτιδα. Προς δε έκαρατόμησαν τόν Χριστόδουλον ον Κουρτελλαρίδην δημογέροντα τοΰ Κριτηρίου Λευκωσία: τους δύο τοΰ Σεραγίου δημογέροντας Πέτρον Οίκονομίδην καί Γΐαννάκην Άντωνόπουλον. Τοΰ τελευταίου τούτου συνέλαβον καΐ τάς τρεις θυγατέρας Πάγωναν, Πεζούναν καί Άγγελέτταν, άς τινας έπί πολλάς ημέρας πεφυλακισμένας έτήρουν έκάστην αύτών έν ίδιαιτέρφ δωματίφ πειρώμενοι ότέ μέν δι' υποσχέσεων, ότέ δέ δι* απειλών νά τάς πείσωσι νά έξομώσωσιν,- άλλ* αύται καρτερικώς υπέστησαν πάσαν δοκιμασίαν κραταιούμεναι έν -.ή πίστει τών πατέρων των και διά των αγαθών συμβουλών του ευνοουμένου ^τρυσοχόου τοΰ Ίίγεμόνος Ευαγγέλη Γρηγορίου, πατρός του επιζώντος καλοκάγαθου γέροντος έμπορου Ιωάννου Εύαγγελίδου, δστις διά τών ίσχυρών αύτοΰ μ,έσων κατώρθωνε έπισκέπτηταί αΰτάς, ρ εχρι? ού επετεύχθη ή άπελευθέρωσίς των, διά πολλών ίσχυρών μέσων. Τήν ΙΟην Ιουλίου επίσης έκαρατόμησαν έν τή ίδίί*: πλατεία, καί τους έν Λευκωσί(>: διαπρέποντας έπί κοινωνική θέσε' Μιχαήλ Γλυκύ, πατέρα τοΰ πρό τίνος αποβιώσαντος νά εύπαιδεύτου Γεωργίου Γλυκύ, Χατζή Νικόλαον Ζωγράφον, Σαντζάκ-Βέη τής Λευκωσίας, τόν Χατζή Νικόλαον άδελφόν τοΰ έν Κωνσταντινουπόλει καταί τό 1808 καρατομηθέντος Δραγομάνου Χατζή Γεωργάκη πατρός τοΰ έπί πολλά έ'τη διατελέσαντος Δραγομάνου τοΰ Σεραγίου Γιάγκου Γεωργιάδου, τοΰ καΐ Τσελεπή Γιάγκου έπωνυΐίουμένου κοινώς, τόν Σ. Συμεώπουλον, τόν Χατζή Νικόλαον Πίτσοπούλην, τόν Χατζή Γΐαννάκνν Πασπαλλίδη>' -'.α τόν Χατζή Γιαννάκην Γεμενιτζήν. Ό τελευταίο; οΰτος, κχιτοι μη <-ν ΙΛ τών προγε-

= 18 = γραμμένων, κατηγγέλθη όμως καΐ έλαχε τοΰ μαρτυρ κοΰ θανάτου ύπό τοϋ συνεταίρου του Οθωμανού, δπως έπωφεληθή τής περιουσίας του, διά τής επομένης διαβολής. Τή αυστ7)33ί τής Κυβερνήσεως διαταγή ένετάλησαν οί χριστιανοί ραγιάδες ανεξαιρέτως νά κρημνίσωσιτά άνωγέω τής κατοικίας των, καθό τοιούτα έπετρέπετο νά εχωσι μόνοι οί οθωμανοί. 'Ενω δέ ούτος κατεγίνετο νά κρημνίση τήν άνώγεω, ώς εϊρηται, κατοικίαν του, ό συνεταίρος του Οθωμανός ύποκριθείς, δτιήγνόει τήν διαταγήν, προσήλθε καί, έπυνθάνετο, τίνος ένεκεν πράττει τοΰτο, άπαντήσχντο; δέ αύτοΰ, δτι τοιαύτην ή Κοοέρνησις έδωκε διαταγήν καί οφείλει νά ύπακούση, ό συνεταίρος του διέστρεψε κακοβούλως τήν άπάντησιν του, καί κατήγγειλεν αυτόν είς τόν Ηγεμόνα, δτι δήθεν άιςήντησε : «Τίνα κάμωμεν άφοΰ σάς έ'^^ωμεν ώ; τήν όργήν τοΰ Θεοΰ έπί τής κεφαλής μας. Άλλα μή σάς μέλλει, καΐ σήμερον είναι ίδιχόν σας πλην, έ'χει ό Θεός, αύριον είναι ίδικόν μας (Αλλάχ κερίμ).» Τοιαϋται διαβολαι κχί συκοφαντίαι πολλαί τότε έγένοντο κατά διαφόρους τρόπους. Σύν τοις άναφερομένοις έκαρατόμησαν αυθημερόν τον Χατζή Ανδρέαν Γίαπανήν, τόν Ζχ^^αρίαν Κολλιόν, τόν Γεώργιον Κουρτελλάν, Λευκωσιάτας καΐ -τούτους. Ωσαύτως τόν έκ τοΰ χωρίου τής Σολέας Φλάσο Χατζή Πετρήν Βοσκόν, γραμματοκομιστήν τών μεμυημένων μετά τής Φιλικής Εταιρίας, δντινα συνέλαβον κ,ομίζοντα έντό; δερματίνου χωρικού σάκκου (κοινώ; ύπό Των κυπρίων καλούμενης βούρκας) έπιστολάς τών φιλικών προς τόν Άρχιεπίσκοπον καί Μηχαήλ Γλυκΰ. Έκαρατόμησαν έπίση; τόν Σ. Σολωμήν προύχοντα τής Κωμοπόλεως Μόρφου καΐ τόν άδελφόν αύτοΰ Χατζή Κυριχκον Σολωμή προύχοντα Σολέας ετι άπηγχόνιοαν τόν Ίεροδιάκονον Μόρφου Χριστόφορον, καΐ τόν άνεψιόν τοΰ

= 19 = άπαγχονισθέντος Αρχιεπισκόπου Χατζή Σάββαν, καΐ καθ' ά λέγουσι, δι; κατά τήν άπαγ/όνισίν του διεσπάσθη τό φονικόν τής αγχόνης σχοινίον. Αυθημερόν έκαρατόμησαν τους έκ τής πόλεως Λάρνακος άπαχθέντας, καΐ διαπρέποντας πολίτα; Χατζή Ήλιάσην Συμεοΰ, Συμεών Ήλιάστ,, Παυλήν Χάρτα ν, Χατζάντζουλον Παταροΰ, Νικόλαον Τσικκίνην, Νκόλαον Φράγκου δημογέροντα Λάρνακος, Πιεράκην Δημητρίου, πατέρα τοΰ επιζώντος εύπαιδεύτου καί σεβασμίου γέροντος Δημητρίου Πιερίδου. Επίσης έκαρατόμησαν τους έκ τής πόλεως Λεμησσοϋ Χριστόφορον Άραποΰδι, τόν Άνδρίαν Δαβίδ δημογέροντα Λεμησσοϋ καί άδελφόν τοΰ, ώς εϊρηται, καρατομηθέντος Γεωργίου Μασούρα, είς οΰ τινο; τήν οίκίαν έφιλοζενήοη ό Κουτσοΰκ-Μεχεμέτη;, δτε κατερχόμενο; τής Κωνσταντινουπόλεως απέβη τό πρώτον έν Λεμησσφ. Προς δέ τόν καλλίφωνον ψάλυην τή; έν Λεμησσφ Ίερά; Εκκλησίας Άγιας Νάπας Γΐονούζην, δστις τό κατ αρχάς εί/ε καταφυγή έν τή οικίί^ τοΰ έν τή αύτή πόλει προξένου τής Ρωσσίας καΐ Αγγλίας Δημητρίου Φραγκούδη, άλλ' ςπομένω; καταλιπών τό άσυλον του ύπό φόβου, κατέφευγεν εί; τό όρεινόν τής νήσου, καί κατηγγέλθη ύπό τίνος χριστιανής γραίας, ήτις τόν κρυπτόμενον έπί έλαιοδίνδρου έξωθεν τής πόλεως. παρετήρησε Τήν 12ην Ιουλίου άπηγχόησαν έ'ςωθεν τοϋ φρουρίου Λευκωσίας ετερόν τινα άνεψιόν τοΰ Αρχιεπισκόπου, καί έν τή πλατείί}: τοΰ Σεραγίου τόν έ'. τοΰ προαστίου Λευκωσίας Α γίου Δεμετίου Παπά Μάρκον. Έκαρατόμησαν δέ καΐ τούς γραμματείς τών Δη7.ογίρόντων τών επαρχιών Πάφου Κτήματος και Χρυσοφού Χριστούδίαν καί Χατζή Ζαχαρίάν. Τήν 13ην Ιουλίου άπήγαγον καί έκαρατόμησαν, έν τη

= 2α = αύτη πλατεί^. τόν έκ τής κωμοπόλεως Λαπήθου Χατζή Η λίαν μεθ'έτέρων 17 πρωτίστων κτηματιών συγχωριτών του, ών τά όνόματα τή παρελεύσει τών χρόνων παρεδόθησαν εις τήν λήθην. Τούτους, λέγεται, δτι κατήγγειλεν ό τών Βακουφιών Λαπήθου καί Καραβά Μουτεβελής (επιτετραμμένος) Μεχμέτ-Άγάς, δπως έπωφεληθή τών βαχουφικών αύτών γαιών καί υδάτων τοΰ αφιερώματος «Μεδινάς», καλουμένων ρουπιών. Μετ' αύτών συναπήχθη καί έκαρατομήθη καί ό έκ του χωρίου Καραβά δημογέρων Λαπήθου καί Καραβά πλουσιώτατος κτηματίας Χατζή Νικόλας Λαυρεντίου Πρωτοσυγγέλου, δν άπεπειράθη νά λύτρωση δ εύνοών αυτόν Σείκ-Μεχμέταγας, άλλ* ό τών, ώς εϊρηται. Βακουφιών Μουτεβελής ήπείλησε τόν Κουτσούκ Μεχμέτην, δτι θά τον καταγγείλη ένεκεν τής χάριτος ταύτης είς τόν Σουλτάνον, διό έκαρατόμησαν καί τοΰτον. / Αύθ/ιμερόν άπήγαγον είς Λευκωσίαν καί έκαρατόμησαν τούς έκ Κυθραίας διαπρέποντας έπί κτήμασι καί πλούτφ Χατζή Ίωνάν καί Χατζή Άτχλλαν, τόν έκ τοΰ χωρίου «Εξω Μετοχίου» Πρωτοπαπάν Χριστόδουλον, καί τόν έ* του χωρίου Βώνης παπά Ίωάννην. Τήν δέ 14ην Ιουλίου συνέλαβον καί τόν πρό ήμερων άναζητούμενον καί έ'ν τινι κρύπτη τής κατά τήν συνοικίαν Λευκωσίας Φενέρωμένην οίκίας του κρυπτόμενον Χατζή Συμεών Γλυκΰ, δν τινα κατήγγειλεν ό,γείτο)ν αύτοΰ ^τριστιανός έκ Συρίας Χαπίπης, δστις επέτυχε νά τόν παρατήρηση έξερχό- Αενον τήν νύκτα του άσυλου του, καΐ δντινα άπηγχόνισαν έξαρτήσαντες αυτόν έπί τοΰ παραθύρου τής οίκίας του. Τά μαρτυρικά λείψανα τών θυσιασθέντων ιερωμένων τε καί λαϊκών, τινά μέν έρρίφθησαν άπό τοΰ φρουρίου έ'ξωθεν τή; πόλεως ύπό έπί τούτφ άγγαρευθέντων χριστιανών, οπόθεν

= 21 = έτεροι ομογενείς τά παρέλαβον καί τά έ'θαψαν, άλλα μέν εν τφ νεκροταφείφ τής Παλλουργιοτίσσης, άλλα δέ έν τω νεκροταφείφ τών Αγίων Όμολογητών, ένφ ετάφη καί τό του Ανδρέου Δαβίδ, τινά δέ μετέφερον καΐ έ'θαψαν εντός τοΰ περιβόλου τής Ίεράς Εκκλησίας Φανερωμένης, έν άκρα σιγή καί έν ώρα βο-θείας νυκτός. Γά μέν τών Αρχιερέων καΐ Κληρικών έν ίδιαιτέρφ τάφφ, τά δέ τών λαϊκών επίσης παραπλεύρως. Τόν τόπον δέ τής μετά ταΰτα μετακομ.ιδής τών μαρτυρικών τούτων λειψάνων δεικνύει πλάξ φέρουσα τήν άκόλουθον έπιγραφήν: «.^Εν τώ ϋπό την ίεράν ταύτην Τράπεζαν κενοτα ωεί'ω, κείνται τά όοτα τών κατάτό 1821, 9 10 Ιουλίον άπηγχονιαθέντων καί καρατομηθέντων ιερωμένων και λαϊκών, καί εντός τοΰ περιβόλου της Φανερωμένης ένταφ^ααθένιων. Άνακαινισθείοης δέ της Εκκλησίας ΐ872 1873, άπεκομίσθησαν έκ τοϋ προτέρου αυτών τάφου και τά Ιερά όοτίΐ τών τότε θα~ νατωθέντων, και ετέθησαν, ώς ανωτέρω ειρειται, είς μνημόσννον αίώνιον. Τά ονόματα αύτών είσί ταϋτα. α Κυπριανού Αρχιεπισκόπου, Χρύσανθου Πάφου. Μελετίου Κιττίου, Αανρενιίου Κυρήνειας, Ίωσηφ Ηγουμένου Κύκκου, Μελετίου Άρχιδιάκονον, Γ. Μασον^"- Π. Οίκονομίδου.^ Μ. Γλυκΰ, Πιεράκη, Ιωάννου Αντωνοπούλου, Π. ίίοσκοϋ, Ν. Ζωγράφου, Σ. Σο.Ιομη, Σ. Συμεωπούλου, Χρ. Κουρτελλαρίδην^. Άξια δντως θαυμασμοΰ είναι καί ή μεγίστη ευστάθεια του χαρακτήρος, τήν όποίαν ό ίερός Κλήρος έδειξεν έπί τής καταδιώξεώς του καί κατ' έμπροσθεν τής έπονειδίστου αγχόνης καΐ 6πό τήν άνθρωποκτόνον μάχαιραν. Πολλοί έξ αύτών παρορμώντο ν' άρνηθώσι τόν Χριστόν προς διαφύλαξιν τής ζωής

= 22 = των χαΐ πολλών άλλων εφήμερων αγαθών άπόλαυσιν, αλλ δλοι μέχρις ενός τόν αγώνα τόν καλόν ήγωνίσαντο, την πίστιν τοΰ Σωτήρος Χριστού τετηρήκασι, καΐ ούτω του αμάραντου ετυ/ον στεφάνου τής αιωνίου μακαριότητος, παρά τοΰ μεγάλου άθλοθέτου Θεοΰ. Άλλα καί αί τελευταΐαι στιγμαΐ τοΰ Αρχιεπισκόπου Κυπριανοϋ, καθ' ά οί είδότες έβεβαίωσαν, έφάνησαν τφόνη στιγμαί πίστεως ακραιφνούς, οποίας τάς προπαρασκευάζει έν περιστάσεσι τοιαύτίΐς συνείδησις άκηλίδωτος, καρδία άγαθοποιό; καΐ μεγάλη, περιφρόνησις τής πρόσκαιρου ζωή; καί προσδοκία τής μελλούσης καΐ μακαρίας εκείνης, ήν ήτοίμασεν ό Θεός τοΐς άγαπώσιν αυτόν. Τό πρωτόλειον τοΰτο θΰμα λαβών τήν ήν ό δήμιος έκράτει θ^λείαν τής αγχόνης, ηύλόγησεν αύτήν σταυροειδώ; τρεΐς, καί ειτα διά φωνής βαρείας ειπεν, «Έκτέλεσον ήδη τήν έντολήν τοΰ άπεινοΰς κυρίου σου». Μεταξύτών προγεγραμμένων Παφίων καταλέγονται καί οί αδελφοί Χατζή Νικόλαος καί Χατζή Γεώργιος Χατζή Τομάζου έκ τοΰ χωρίου Κρίτου Τέρα; ό τελευταίος έπωνομαζόμενος Καππατοής ήτο πατήρ τοΰ επιζώντος Νικόδημου Γεωργιάδου, τελειοφοίτου τοΰ Εθνικού Πανεπιστημίου τής τε θεολογίας καί φιλολογίας. Άλλα τούτους οί εγχώριοι οθωμανοί άμα τφ άκούσματι εδραμον καί διέσωσαν έκ τής αγχόνης, άνομολογήσαντες, δτι ούτοι ηααν ού μόνον οί εύεργέται καί π,οστάται τής επαρχίας πάσης, άλλα καί αυτοί τοΰ Σουλτάνου οί ταμίαι, καθό τοΰ; φόρους τών εαυτών συγχωριτών πληρώνοντες. Και» δμως κατά τήν έν Πύλφ καταστροφήν τοο οθωμανικού στόλου, ένεργηθείση; έν Κύπρφ δευτέρας σφα_ γής προς έκδίκησιν, υπέκυψαν καί ούτοι είς τό μοιραϊον τέλος, έπειοό δεν προέλαβον οί συγχωιρϊταί των Οθωμανοί νά σπεύσωσι καΐ πά)iv καί να σώσωσιν αύτοΰς έκτων χειρών τώνδημίων των

= 23 = Έκ τών ύποστάντων δέκατα τό 1821 τό μαρτύριον τής φυλακίσεως καί επομένως διασωθέντων, ήσαν δ τε Χατζή Μιχαήλ Αντωνίου, ό καί Μαρίνου λεγόμενος, δστις Ιπί πολύν χρόνον διετέλει έν τή τοΰ Σεραγίου φυλακή βασανιζόμενος, καΐ ό υίός τοΰ καρατομηοέντος Ανδρέου Δαβίδ, Μάρκος Ανδρεάδης καλούμενος, ό 17ετής τότε ών τήν ήλικίαν, δν έπί τρίΐς κατά συνέχειαν μήνας έβασάνιζον σκληρώς ϊνα έξομώση, καΐ είς άμοιβήν νά τφ έπιστρέψωσιν όλόκληρον τήν δημευθεΐσαν τοΰ πατρός του περιουσίαν, καί δστις δπως άπαλλάξη εαυτόν τοΰ μαρτυρίου ήναγκάσθη νά προσποιηθή τόν φρένοβχαβί. ΚνΠΡΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚ " Ό Κουτσοΰκ-Μεχεμέτ άπεπειράθη ν* απαγάγη καίτ^,νέννεατη τότε τυ^χάνουσαν θυγατέρα τοΰ Ανδρέου Δαβίδ χαί σύζυγον επομένως τοΰ Κωνσταντίνου Ρώτα Τερεζοΰν, άλλ αύτη τό άπαίσιον τούτο καταμαθουσα, έδραπέτευσεν άπό τοΰ παραθύρου του ανωγείου τής οίκίας τοΰ Γιαννάκη Πελεντρίδου, ένθα ειχεν ζητήση άιυλον μετά τήν δήμευσιν τής περιουσία; του, καί ούτω διέφυγε τόν κίνδυνον κχταφυγοΰσα μετά τής μητρός καί λοιπών αδελφών είς Λάρνακα. Τάς σφαγάς έπεσφράγισαν αί λεηλασίαι καί άρπαγαί καί αί δημεύσεις τών κινητών καί ακινήτων περιουσιών, αϊτινες δέν περιωρίσθησαν ιίς μόνους τούς προγραφέντας καί θανατωθέντας. Αί τών Μητροπόλεων, Μοναστηρίων καί Εκκλησιών περιουσίαι, τά ίερά άμφια και σχεύη, δ τών ίερών εικόνων διάκοσμος καί πάν άλλο κινητόν καΐ άκίνητον έλεηλατήθησαν, ήρπάγησαν, έδημεύθησαν. Αί σύζυγοι καιτά τέκνα τών φονευθέντων ή διαφυγόντων τήν μάχαιραν καΐ τήν άγχόνην έρρίφθησαν Ιξω νών οίκιών καΐ διετέλεσαν άστεγα καΐ έστερημένα καί αύτών τών απολύτως αναγκαίων. Έκτος τή; κινητής περιουσίας, ήν ήρπασαν έκ τής Αρχιεπισκοπής, έδήμευ-

= 24 = σαν καΐ τό τής Αύγασίδος Μετόχιον, δπερ είτα άντί πολλών χρημάτων ήγόρασεν ό έν μακαρίίκ τή λήξει Αρχιεπίσκοπος Πανάρετος, ωσαύτως καί τό έν Κοντέρ πλούσιον εις προσόδους, δπερ 'ήδη κατέχουσι τά τέκνα Λαπιέρ. Τήν αύτην ύπέσχησαν λεηλασίαν αί Μητροπόλεις καί αί Έκκλησίαι Πάφου, Κιττίου καί Κυρηνείας, εξαιρουμένης τής έν Λάρνακι Εκκλτ.σίας Χρυσοπολιτίσσης. ή; τά ίερά σκεύη έπρόλαβε καί έ σωσεν ό Πρόξενο; της Αγγλίας Αντώνιος Βονδετσιάνος. Τό ίερόν καί Βασίλικόν Μοναστήριον τοΰ Μαχαιρά τήν αύτήν ώϋΐ( ΐ» ω^ ώϊέρμτξ^ατρ^ ^εηλα^ίαν, διασωθείσης μόνης τής άγιας Εικόνος, ήν κατόρθωσαν οί Μοναχοί νά έξαγάγωσιν έξαπατήσαντες τους φρουρούντας Γΐαννιτσάρους, καί νά κρύψωσιν ε'ι/ τινι φαράγγι. Σύν τούτοις έδημεύθη ό έν τφ χωρίφ Πέρί^ί Μήλος τοΰ αύτοϋ Μοναστηρίου, δν κατότιν έξηγόρασεν Οικονόμος Ίζεκιήλ, έπίσ-λς τό έν Λιθροδόντ;^ πλούσιον είς {ΛίΛς καί έλαιόδενδρα Με-.όχιον, δπερ έξηγόρασεν μετά ταΰτα ό Ηγούμενος Καλλίνικος, προς οε καί" τό έν τφ χωρίφ Στροβίλφ Μετόχιον, χαί τό παρά τήν Λευκωσίαν Τσίφλίκιον καλούμενον Κιόσκι, καΐ τό τής Τύμβου, άπερ διατελούν μέχρι τοϋ νϋν ύπό ξένην κατοχή /. Ινα δέ ό αναγνώστης λάβ/) ίοέαν τής τότε φρικώδους κατα;^τροφής καί λεηλασίας, καταχωροομεν αύτολεξΐ τόν έν τω Κώδικι τοΰ ί-ροΰ Μοναστηρίου τής Κύκκου ύφιστάμενον κατάλογον, τών δσων καί παρά τού Μοναστηρίου τούτου ήρπασαν καΐ έλεηλάτησαν, έπεται. έχοντος ώς Σημείωοις τών οόων ήρπασαν άπό τό Μοναστήριον της Κύκκου οί άνθρωποι τοϋ Ήγεμόνος Κουτσούκ-Μεχεμέτη, δτε Κεχαγιάς του, Σουλεϊμάν-'Αγάς, ό Καφτάν-Άγασίς, καί ό Κέντζ-'Οσμάνιχγας^

= 25 = καί ό Κχατίπης τοϋ Μσχκεμέ Νετζίπ ^Εφέτδη(\, καί δέκα τουφεκλίδες έν ετει 1821». «"Ενα στεφάνι μέ μαργαριτάρι καΐ πετράδια άξιας Γρ. 14.000 "Ενα σενδοοκι χαπλατισμένον μέ βελοοδον, τό μ{ χος μ(αν πήχυν, τό φάρδος δύο ρούπια, τό ψΰλος δύο ρούπια γεμάτο φλωρία. Ένα σιδερένιον σενδοδκι μ%%ος ήμισείαν πήχυν, φάρδος δύο ρούπια, τό δψος του ήμισείαν πήχυν γεμάτον μονέδα λογής λογιών. Ένα Ιτερον σενδοδκι ήμισο πήχον μήκος, τό πλάτος τοο ήμισείαν πήχον, τόο ψος τοο ήμισείαν πήχον γεμάτον τάλληρα. Είς μετρητά έκ διαφόρφν μερδν η 90,600 Άσημη κ3ουλτζέδες (ράβδους) όκάδ3ς 60 Χρυσάφι κ^οολτζέδες (ράβδους) δράμια 4,800 Έτερα άσπρα χρήματα δποδ Ιλ^ββν δ Κέντζ-Όσμάναγας εις Λευκωσίαν. 4 κανδύλαις χρυσαγς αξίας η 55,000 ΠρΙν θανάτωση τόν Ήγούμενον έλαβε παρ' αδτο8» 55,000- Διά χειρός τοδ Κέντζ-Όσμάν»γα λάδι οκάδες 3,000 Διά τοδ Ιδίου κηρίον οκάδες 1,630 ΚηρΙ καφοδρι'δια τοδ ϋίοη οκάδες 150 Διά τοδ Ιδίου μουλάρια 25 προς Γρ. 500 * 12,500 Ό ϊδιος άπό Μετόχια 30 ϊπλους προς γρ. 200» 6,000 12 έτερα μουλάρια δποϋ έπήρεν δ Κέντζ-'Οσμάναγας κβΐ δ Όμέραγας καΐ δ Τελίπασις» 6,000 Ένα σενδοδκι ήμισείαν πήχυν μήκος, δύο ρούπια φάρδος καΐ ένα ροδπιν δψος γεμάτον τζεβαχερικά (χρυσί κοσμήματα άφιερωθέντα ύπό Χριστιάνδν), καί τό άτενδοδκι κεχρυσωμένον διά χειρός Κεχαγ^Λ-Σουλεϊμάν-Άγά. Οί άνθρωποι ήρπασαν άπό τά διάφορα Μετόχια Μοναστηρίου*.» 75,000 Ό Κέντζ-Όσμάναγας καΐ δ Χατζή Όμέραγας ΙλαβονκαΙ Ιφερον άηό τό Μοναστήρι 100 Σιτ!?ατέδες (τάπητας) καί 120 κιλίμια (βΐδος άλλων ταπήτων). Τυρία δποδ έστειλεν εις Αευκωσίαν 14,000.

= 26 = Μυζίθραις κομάτια ωσαύτως 6,000 Άλυμα χαΐ τυπάρια κηρί οκάδες 1,200 Ασημικά Ιτερα δποΰ επιασεν καΐ έζύγισεν ό Κουτσούκ-Μεχεμέτης οκάδες 46. Ό Χοτζεκιάνης Ινα σταυρό/ θαυμαστόν μέ διαμαντικά. Ζάρφια, χανάπια, δισκάρια, περονομαχαιροκοχλιάρια τών Πατέρων ασημένια κομμάτια 500. Ωρολόγια κόρφου τών Πατέρων 60. Στητά ώ/ίολόγια θαυμαστά 5. Άπό τά Μετόχια σιτάρι καΐ κριθάρι Μόδια (=6 κοιλά Ικαστον) 200. Τάς εις φορέματα Πατέρων καΐ λοιπάς περιουσίας τάς ήρπασαν οί φύλακες Γενίτσαροι (δ). Έπτά πολυέλαιοι ασημένιοι, οί μικρότεροι οκάδες 35, οΐ μεγαλείτεροι δέ οκάδες 85. Έτι 32 καμήλους, έφ' ών έφόρτωσαν τά ανωτέρω συλληθέντα. ΚαΙ άλλα διάφορα, άτινα δι' Δύτοκρατορικοϋ διατάγματος διετάχθησαν νά έπιστραφώσιν εις τήν Άρχιεπισκοπήν, άλλ' εδέησε νά πληρώσωσι δήθεν [Χριστιανοί πρόστιμον (πελάϊ μοριέ τουρκιστί καλούμενον), καί οδτω άνελήθησαν τά χρυσά καί αργυρά εϊδη, καί έπωλήθη δ άργυρος προς παράδες 13 τό δράμι, Ι'να πληρωθή τό χρέος. Τά δέ πράγματι έπιστραφέντα είναι Ινα Εύαγγέλιον μέγα ρωσσικόν καΐτέσσαρα άλλα μικρά, καί Ινας σταυρός μεγάλος τής ώεγάλης Παρασκευής άργυροδς τοδ Αυξεντίου δώρον, άνευ τοδ δποποδίου του, δπερ Ικράτησαν». Έκ τών διασωθέντων καί είς τήν άλλοδαπήν μεταναστευσάντων χριστιανών Κυπρίων, ήσαν καί οί έκ Λάρνα^ιος αδελφοί Σαρίπολοι Χριστόπουλος καί Ίωάννης, πατήρ ό τελευταίος τοΰ αποβιώσαντος διαπρεπούς Νομομαθοΰς Καθηγητού Νικολάου Σαριπόλου. Επίσης ό Χριστόδουλος Φραγκούδης καί ό Άρχιδιάκονος τοϋ Μητροπολιτικοΰ Θρόνου Κυποιανός, οΰς έσωσεν ό Χατζή-Ούσεϊν-Έφένδης Σέχης τοΰ παρά τάς (δ) Έν έκάστΐ3, Μητροπόλει Μοναστηρίφ καί Εκκλησίς' ετάχθησαν φρουροί,γενίτσαροι, δπως έξασφαλίσωσι τί]ν λεηλασίαν καί δήμευσιν, οϊτινες καί ούτοι έλάμβανον μέρος εις τάς άρπαγας καί δι^ώσεις.

= 27 = Άλυκάς τής Λάρνακος Τεκκέ (αρχαίου όθωμχνικοΰτεμένους). Ό έκ τή; αυτής πόλεως Χατζή-Παταρός, δν ό Πρόξενος τής Αμερικής Μαρίνος, δπω; έπιβιβάσ/; έντό; αποπλέοντος Ευρωπαϊκού πλοίου έκρυψεν έντό; βαρίλείου. Οί έκ Λεμησσοϋ Δαβίδ Άνδρεάόης, όστις κατέφυγίν εί; Βενετίαν /.αι είτα είς Σύρον, μετερ/όμενο; μέχρι τελευτής τόν Συμβολ7ΐογράφον, ό 'Ονούφρίο; Ίασωνίδης καΐ ό Δημήτριο; Σιβιτάνος. Οί έκ Λευκωοίας Χατζή-Ραφαήλ Τελεβάντος μετά τής σν/ζύγου καΐ τών τέκνων του, ό Χατζή-Γιαννάκης, ό έξαρ^ος τοΰ Άρ^επισκοπικοΰ Θρόνου Ίωχννί/.ιος, ό μετά ταΰτα τή προστασία: τών ίσ/υρών φίλων του, μεθ ών έγνωρίιθη έν Παρισίοις Χοσρέφ-ΙΙασίά καΐ Φεττΐχ-Πασ^ά Αρχιεπίσκοπος τής Κύπρου γενόμενος. Έτι ό έκ Λαπήθου Χατζή-Λ'.ϊζή; Ευαγόρα; μετά τών δύο υίών του, έξ ών ό ίς Χατζή-ίΐαναγιώτης Ευαγόρας μετέβη άπ είς τήν Ελλάδα κχί έ'λαβε μέρος ένεργόν αρχή; μέχρι τέλους τοϋ Ίεροϋ Λγώνο:, καΐ οί έκ Κυθραίας Χατζή-Πίτράκης καΐ Χατζή-Πχσχαλής, ί/. τών μάλα πλουσίων γαιοκτημόνων. Διεσώθη δέ (< τοΰ θχνχτου καί ό Ηγούμενος τής Μονής Μαχαιρά Γερμανός, τυχαίω; ευρεθείς κατά τόν χρόνον τοΰτον είςτό χωρίον Πραστίόν τής Μεσαορίας, δν έσωσεν ό Γεώργιος Ααπιέρ, αδρά λαβών χρηματικά λύτρα τής ζωής καΐ δώδεκα καμήλους άνηχούσας τψ Μοναστηρίφ. Οί δέ δι'.αδυναμίας χαρακτήρος έξομόσαντές περί τους τεσσαράκοντα τόν αριθμόν, οί πλεΐιτοι παρελθόντες τοΰ τροαεοοΰ καί καταστρεπτικού κλύδωνος, προσήλθον καΐ άπέθανον μετ' άφωσιώσεως είς τό πάτριον θρήσκευμα, οί μέν έν χ-ξ αλλοδαπή μεταναστεύσαντες, οί δέ καΐ έν τή ίδία πατρίδι διαμείναντες. Δίκαιος τής αρετής ό έπαινος, καί ώς έκ τούτου δέν πρέπει

= 28 = νά παρέλθωμεν έν σιωπή καΐ τήν κατά τήν λίαν κρίσιμον έ κείνην έποχήν φιλάνορωπον διαγωγήν ευρωπαίων τινών Προξένων, οΐτινες. ήνοιξαν τάς οίκίας των είς καταφυγήν καί σωτηρίαν πλήθους ανδρών καί γυναικών καί παιδίων καταδιωκοαένων καΐ κινδυνευόντων, καΐ έτίμησαν ούτω εαυτού; καί τάς σημαίας των. Έν Λάρνακι μέν ό τής Αγγλίας Αντώνιος Βονδιτσιχνος, ό τής Ρωσσίας καί Σουηδίας Κωνσταντίνος Περιστιάνης, πάππος τοΰ νΰν επιζώντος ί* Λεμησσφ, Διδάκτορος τής νομικής Θεοδώρου Π-ριστιάνη, αμφότεροι Κεφαλλήνες τό γένος. Ό τής Γαλλίας Μβθ1ΐ3,ϊΐ1, ό τής Αυστρίας Καπράρας, ό τής Νεαπόλεως Καλημέρης, ό τών Ίίνωμένων Πολιτιών τής Αμερικής Μαρίνος καΐ Βοζεβικ, μολονότι δέον νά ύπομνήσωμεν, δτι οί τελευταίοι τέσσαρες αδρά έ'λαβον λύτρα τής ζωής, πλουτίσαντες ώς έκ τούτου. Εν Λεμησσφ δέ ό τής Ρωσσίας καΐ Αγγλίας Δημήτριος ών δικαίως πάνυ συγκαταλέγεται Φραγκούδης, μεθ' καΐ ό αγαθός τήν καρδίαν Χουσείν-Έφένδης, προϊστάμενο; τοϋ, ώ; είρηται, κατά τάς άλυκά; τής Λάρνακος Όθωμανικοϋ Τεμίνους. Άλλ άλλοι δμως κατ* δνομα Ευρωπαίοι Χριστιανοί, προσηνέχθησαν ήκιστα τιμιω; κχί φιλανθρώπως, οΰ μόνον ώφεληθέντες καΐ πλουτί/ϊαντες έκ τών περιουσιών τών τλημόνων χριστιανών ραγιάδων, άλλα καΐ διότι συνετέλουν είς τόν θάνατον των, προδιδοντες αυτούς έμμέσω; προς τήν Κυβέρνησιν, δτε κατέφευγον ύπό τήν προστασίαν των. Μεθ' ών συγκαταρυθμεΐται ό Γίακουμ'έττο; Ματέης πρόξενος τής Ποωσσίας, καΐ καθ' ά ύπό τών ειδήσεων Ίστ. Έκκλ. Κύπο. ύπό Φ. Γεωργίου, αναφέρεται καΐ ό Διερμηνεΰς τοΰ Γαλλικού Προξενείου καΐ επιστήθιο; φίλος τοϋ ΊΊγεμόνος Γεώργιος Ααπιέρ, δστις καθ' όλον τό διάστημα τής άπαγ/ονίσεως καρατομήσεως τοΰ Αρχιεπισκόπου καΐ λοιπών άλλων πρού- καί

«2ί) = χόντων, διετέλει παρά τό πλευρόν τού ΊΙγεμόνος θεώμενος άπαοώς τά θύματα. Άλλα καΐ ό έξομόσας Ανδρέα; Σολομονί^)ης, ό μετωνομασθεΐ; Χουρσΐτ-Άγάς, σφόδρα τους ομογενείς του κάτεόίωξεν, επωφεληθείς τής περιουσίας πολλών θυμάτων. Άξιον δντως θαυμασμοΰ είναι, δτι ή θ ία Δικαιοσύνη δέν έβράδυνε νά τιμωρήση δλους "εκείνους, οΐτινες διά τε τής προδοσίας χαί τών αδικημάτων έθησαύρισαν. Καΐ άπόδειξις αναμφισβήτητος είναι, δτι ό ούτω συσσωρευθείς πλοΰτός των, οΰ μόνον δέν περιήλθεν εί; δευτέραν γενναιαν, άλλα καί πολλοί τούτων έτελεύτησαν πενέστατοι^ τά δέ αδίκως προσκτηθέντα κτήματα περιήλθον καΐ πάλιν είς τήν κατοχήν τών Ελλήνων κατοίκων τής Κύπρου. Τοιαύτα έν μ,ικρογραφήματι τά κατά τό 1821 μαρτυρικά τής μαρτυρικής Κύπρου γεγονότα, άπερ μετά τών δύο σχετικών ποιημάτων μας δημοσιεύομεν, κχτχ προτροπήν αξιόλογων φίλων - ϊνα μή έκ τοΰ χρόνου λησμονηθώσιν οΰοέν άλλο προτχσσοντες, είμή δτι τό μικρόν τοΰτο έργον μας θέλει χρησιμεύση μετ' άλλων προσομοίων είς τελειοτέραν πραγματείαν ίστορικην ύπό δοκίμων καΐ πεπειραμένων ανδρών. Είς τήν άθροισιν τών ανεκδότων τούτων ειδήσεων άπό πολλού κατενείναμεν άναδιφήσαντε; επισταμένως τους Κώδικας τών Μητροπόλεων, σύγχρονον τι μικρόν χειρόγραφων Ι ω άννου Παπά Παύλου αυτόπτου τών^γεγονότων, καΐ μεθ' υπομονής άνιχνεύσαντίς παρά τών γερόντων τα πιθανά, (ε) θέλο- (ε) "Αξιοι μντίμης τϋγ /άνουσι μεταξύ τούτι»ν ολίον ο τε ^;.α /.αρ'!τη; Χατζή Κυριάκος Πιερίοης, ό'στις κατά την τζολυατενακτον Ξκείν/,ν αποχήν διετε'λξΐ γραμματεΰ; τοΰ Γραφείου τής Δηαογεροντία; εν τω Σερχγίφ, κ«\ έπουενως Γ, ζώσα και αληθής τών γεγονότων ίοτορίακαοό αυιοπτη; τών τραγικών τούτ(ονσκηνών, ά; μετά συγκ'.νησεό: μά; αφηγεΐτο, πολλά/.ις προς οε και ό έκ Καραδα σεβαστός γε'ριον Ν. Φυλακτος.

= 30 = μεν δέ λογίσει έμαυτοΰ; ευτυχείς, άν ό όβολό; μας ούτος χρτοσιμεύση ώ; ό περιλάλητος τή; /ήρας εκείνη; τοϋ Ίεροϋ Ευαγγελίου, τοΰτο δι' ήμχς έ'σετχι ή μεγχλειτέρχ χμοιβή. Τό πρώτον ποίημχ μα; πιστή κχί αληθής είναι τών συμβεβηκότων άφήγησις. Τό δέ δεύτερον σανίτχξαμεν ύπδ άπλήν ποιητικήν εμπνευσιν, μεταπλχσχντε; τό αληθές ίστορικόν γεγονός, δπερ έχει ώς ά <ολούθως. Ό άπαγχονισθεΐς Χατζή Συμεών Γλυκΰ; έ'σχε δύο θυγατέρας, τήν μέν κϊλουμένην Άννέταν, τήν δέ Μα^γαρόναν, αϊτινε; εύειδεΐ; ούιαι επέσυραν τήν προσοχήν τοΰ Κουτσοΰκ- Μεχεμέτη, καΐ τήν μέν πρώτην έ'λαβε δι' εαυτόν, τήν δέ έδωκε τω Βεκκιληχάρτζη του. Καθ' δν δέ χρόνον κατελίμπανε τήν Κύπρον, κληθείς ύπό τοΰ Σουλτάνου Μαχαμούτη είς Κωνσταντινούπολιν, ή Άννέτα εύτόλμως απέρριψε τας τβροτροπάς καΐ υποσχέσεις του, δπως τόν άκολουθήση. Ούτος δέ έμμανής γενόμενο; ύπ' οργής, ήπείλησε νά τήν φονεύσει, άλλα καί την άπ ιλ/)ν του ταύτην ήραϊκώς έπ:ριφρόνησεν, ώστε, τή λύσση τοΰ θυμού του ό Κουστοΰκ-Με/εμέτης, τρεΐς κατ' αυτής ανεπιτυχώς έ πυροβόλησε, κχί ούτω τή άπέδωκε τήν έλευθερίαν καΐ διέμεινε έν Κύπρφ βιώσασχ έναρέτως καΐ πιστώς είς τό πάτριον θρήσκευμα. ^«^ί?))@"^ρπι- έν μέχρι τελευτής

ΜΈΡΟΧ α\ Καθώς δπόταν εις τας θάλασσας Πνεύμα άνεμου σφοδρόν φυσήσΐ(], Κ' έγείρη κύματα κελαινά. Κ' ε2ς τούς αίθέρας συνάμα πάσας Τάς καταιγίδας εξαίφνης σείστζ), Κλονίστζ] βράχους τε και βουνά. ΚαΙ μ' ενα πάταγον ανάσπαση Πρόρριζα δένδρα μικρά μεγάλα, Νέφη υφώση κονιορτοΰ, ΚαΙ έρημώση σπαρτά και δάση, Πτηνά διώξη, έμψυχα άλλα, Οΰτω ή Κύπρος υπο φρικτού. Συνεταράχθη τρόμου οπότε, Τοϋ τότε "Ανακτος Μαχμούτ άφίχθη Ό αποτρόπαιος όρισμδς, "Ινα Β?ρίσΊ;ι τ6 άνθος τότε Τών ευγενών της, οδς όπωπτεύθη, "Οτι συνώμοσαν έχθρικώς.

= 32 = Ό είς κατόπιν του άλλου τρέχει, Ό μεν 'ς τών Φράγκων τήν προστασίαν Ό δέ εις φάραγγας, είς βουνά. Άλλα ουδείς των άσυλον έχει, Παντοΰ τυγχάνων τήν άπαισίαν Άγχόνην, μάχαιραν και δεινά. Τά τέκνα κλαίουσι τον πατέρα, Ή δέ νεόνυμφος τον νυμφίον Κ' ύψοϋται γόος και οίμωγή. θύματα νέα πάσα ημέρα, Ή νύξ δέ φρίκην τών μαρτυρίων, θάνατον αίμα πάσα αυγή. Πρώτος τών άλλων είς τοΰ Τοπάρχου θύμα πρωτόλειον μαρτυρίου, Φέρετ' ό Κύπρου Κυπριανός. Ό μύστης ούτος δέ του Άναρχου Δένετ' ύψοϋται διά σχοινίου Έπι του δένδρου, ώσπερ αμνός. Πικρώς αγόμενος κατηράσθη Το θηριώδες τής καταδίκης, Τψώσας δμμα 'ς τον ούρανόν. Ώς μέγας μάρτυς καθηγιάσθη Ό γεραρϋ)τατος ΆρχιΟύτης, Κοθότι στέφανον φαεινδν.

33 Περιεβλήθη ό θεΐος ήρως, Ό μέχρι τέλους έγκαρτερήσας Είς τάς βασάνους τάς άλγεινάς. Ώς πιστδς δούλος δέ τοΰ Σωτήρος, Τάς έπιγείους περιφρονήσας Τιμάς καΐ δόξας μηδαμινάς. Μετά δέ τοΰτον 'ς τοΰ μαρτυρίου Τήν θέσιν ψέροό)^ συλλειτουργούς του Τρεις άλλους ετι Αρχιερείς Τδν Πάφου πρώτον, είτα Κιτίου, Και Κυρηνείας Συνοδικούς του Και Ηγουμένους καΐ Ίερεϊς. "Αλλοι μέν τούτων έκ τοΰ τραχήλου Σφάγια ήρτηνταΐ τοΰ Υψίστου Έπι πλατάνων κατά σειράν. Ώς θαρσαλέως και μετά ζήλου Ύποστηρίξαντες τοΰ Άκτίστου "Γπαρξιν, δόξαν ύπερφυά. "Αλλοι δέ έ'κειντο έσφαγμένοι Και πορφυρόχροοι άπδ αίμα. Μετά μαρτύριον ίκανόν Άλλ' δλοι έ'φερον δοξασμένοι Τδ φαεινότατον θεΐον Στέμμα Του βασιλέως τών ουρανών.

= 34 = Σέβας δέ μέγα Ιτι παρεΐχεν Είς δλους τ' άγια λείψανα των, Χάρις δέ θεία και Εερά "Ανωθεν ηργετο, και κατεΐχεν Ούράνιον τι τά πρόσωπα των Κ' ή δψις δλων ήτο φαιδρά. "Οψιν τοιαύτην καΐ μεγαλεϊον Δίδει ό Πλάστης τής αληθείας Είς πάντας δσοι καρτερικώς, Τπέρ δογμάτων του τών αγίων, ΚαΙ τής Πατρίδος καΐ τής θρησκείας Μάχονται, πίπτουν μαρτυρικώς. Τρεΐς δλας ήσαν εκτεθειμένοι Ημέρας ούτοι 'ς τοϋ μαρτυρίου Τήν θέσιν ταύτην πρδς έμπάιγμόν. 'Αλλ' ή ψυχή των δεδοξασμένη, Έντδς τών κόλπων τοϋ Αίωνίου Φέρει τδν άφθαρτον στολισμόν. Διά μαχαίρας καρατομείται Μασούρας είτα πρώτος της Νήσου, ΚαΙ δ Άνδρέας δ άδελφδς, Ού πάς δ οι-λος λεηλατείται ΚαΙ είς τούς δρόμους ρίπτοντ' εξίσου Σύζυγος, τέκνα, άσυμπαθώς.

= 35 = Γιονούζης έτι, δστις ένδύθη, Ίνα τδν θάνατον άποφύγη, "Ενδυμα, λέγουν, τοΰ χωρικοϋ ΚαΙ έφ' ημέρας ειχ' επιτύχει Ύπδ τήν σκέπην νά καταφυγή Τοΰ Προξενείου τοΰ Ρωσσικοϋ. Κατόπιν δ' έκρύβη έπι έλαίας, "Όπου διήγε πολλάς ημέρας Έστερημένος καΐ τής τροφής. Άλλ(^ δπόθεν έκ τίνος γραίας, Πρδς τδ κατόπιν του τρέχον τέρας Προύδόθη κ' έτυχε τής σφαγής. Τούς δέ δμαίμονας Σαριπόλους, Τδν Μιχαήλ τε καΐ Ίωάννην, Σύντψ Φραγκούδη Χριστοδουλη, Ό Τεκκεσέχης έφείσθη δλους. Και λάθρα έ'πεμψεν είς γήν άλλην, Εμπνεύσει θείςι τε καΐ βουλ-^. Τής δάφνης ^δτω τοϋ μαρτυρίου. Γενναίως έδρεψαν πολλοί άλλοι, Βοσκδς δ γέρων Χατζή Πετρής, Χατζή Αοΐζος δ τοϋ Παφίου, Χατζή Γιαννάκης, μικροί, μεγάλοι, ΚαΙ δ Άνδρέας δ Γχαπανής.

= 36 = Χατζή Νικόλαος Πεταοπούλης, Νικόλαος τε Αογιωτάτου, Ό Χατζή Άττάλλας, Χατζ' Ίωνάς Πέτρος ωσαύτως Οίκονομίδης, Χατζή Γιαννάκης Λευκωσιάτου Και ό Γεώργιος Κουρτελλάς. Παυλής δ Χάρτας και Δημητροΰδι Και Αντωνόπουλος Δημογέρων, Χατζάντζουλός τε δ Παταροΰ, Νΐίίόλαος έτι δ τοΰ Τσικκίνη, Νικόλαος Φράγκου δ Πρωτογέρων Και Συμεών δ τοΰ Ήλιου. Χατζή Γιαννάκης δ Πασπαλίδης, Χατζή Νικόλαος ό Ζωγράφου ΚαΙ Ζαχαρίας δέ δ Κολλχδς, Χριστόδουλός τε Κουρτελλαρίδης, Χατζή Νικόλαος δ έκ Πάφου Τοΰ Δραγομάνου δ αδελφός. Και Χατζή Λιάσης και Πιεράκης Και πλείστοι άλλοι χρηστοί πολίται, ^Ων τίνων δλων ό αριθμός, Προσαναβαίνει έξηκοντάκις Τών δσων ήδη μνείαν ποιείται Κατάλογος μας δ θλιβερός.

= 37 = 'Εκ τούτων άλλους διά μαχαίρας Ό θηριώδης άσπλάγχνως σφάζει, Κρέμα δέ άλλους ώς σταφυλάς. Αίματοβάφων τήν γήν τδ τέρας. Γυναίκας, κόρας παραβιάζει Μέ υποσχέσεις ή άπειλάς. "Ετεροι πάλιν εις τήν παγίδα Πίπτουν δολίως τής προδοσίας Τινών άσπλάγχνων καΐ ίσχυρών Είς ούς προσφέρουν, μέ τήν ελπίδα Ζωήν νά σώσουν, περιουσίας Χρυσοΰ, κτημάτων τε και αγρών. Τετυφλωμένοι πλην έκ τοΰ φθόνου, ΚαΙ έκ τοΰ πάθους τής απληστίας, Τά θύματα των, φευ! παντελώς, Άπογυμνώνουσιν άνευ πόνου, ΚΙ' αυτής τής μόνης των κατοικίας, "Ωστε νά μείνωσιν εντελώς "Ανευ εστίας γεγυμνωμένα, "Ερμαια πείνης, δεινών και σάλων, "Οπως τά"τέκνα τά ορφανά. Τά προστασίας έστερημένα, Κχ άπδ καθένα μικρδν, μεγάλον Δεδιωγμένα και ταπεινά.

= 38 = "Ω! πόσας τότε, Πατρίς φιλτάτη. Τέκνων αρίστων είδες στερήσεις! "Ω! πόσας έλαβες, φεϋ! πληγάς! Όποΐα δίκαια κατεπάτει Ό τύραννος σου, δστις επίσης, Διέπραττε φόνους και άρπαγας! Όποΐον δ' αίματος τότε ρεΰμα Έλικοδρόμει τήν Αευκωσίαν, "Ενθα άντήχει δλοφυρμός! Φρίκη δ' δποία είχε πάν πνεϋμα, 'Σ τήν θέαν ταύτην τήν άπαισίαν, ΚαΙ οίος θρήνος καΐ όδυρμός!... "Ω!ναΙ, Πατρίς μου, πάθη τοιαΰτα Ίερ&μίοΌ έχρηζον λύρας, "Ινα Σοι ψάλλη αυτά θρηνών "Ως ποτε έψαλλε τηλικαΰτα 'Σ τοΰ Σιωνίτου Ναοΰ τάς θύρας, Ψυχάς μαλάττων και συγκινών. Τήν άλυσόδετον δεξιάν Σου "Γψωσον, Μήτερ, είς εύλογίαν Έπευχομένη διακαώς, "Ινα παρέλθωσι τά δεινά Σου, Κ' ύπδ δμόφυλον Βασιλείαν Νά Σέ ένωση, ει'θ'δ θεός.

ϋίεροχ Γ\ Έν μέσφ τόσων δεινών και σάλων. Κόρη ωραία και εύανθής, Φεύγουσα κίνδυνον, φεΰ! μεγάλον Τά δρη τρέχει δεινοπενθής. Είς τόπους έβαινεν απάτητους, Αόγρυς έλάλει ασυνάρτητους, Μέ γοργδν βήμα και τρομασμένον 'Επήδα χάσματα καΐ κρημνούς, Κ^' άπδ τδ στόμα τδ πικραμένον. Βαρείς εξέφερε στεναγμούς. @ Ταύτης έκρέμασαν τδν πατέρα Είς Ιν παράθυρον άπεινώς, Μίαν δέ άλλην του θυγατέρα "Ηρπασε φαΰλος άγαρηνός. Διδ ή νέα αΰτη δραπέτις, "Ην έπεθύμει δ Μεχεμέτης, Ό Μέγας άρχων δλης τής Νήσου, Ίδών τήν ϊξοχον καλλονήν, ΠρΙν έτι πέμψη νά τήν ζητήσουν. Εις χώραν έφυγεν όρεινήν.

= 40 = Τής μονωθείσης οδτω τριγόνος. Όμοία, 'ήτις παντοτεινά, Είς τά πυκνόφυλα τοΰ ΖρΌμώνος Πλανάται ψάλλουσα αλγεινά. Και μ' ΰδωρ πάντοτε θολωμένον Ψύχει τδ στόμα,τδ φλογισμένον Και δλα ταΰτα τά υποφέρει Άπαρνουμένη καΐ νά γευθή, "Οπως ταχύνασα έπιφέρη Τδ τέλος, δπερ έπιποθεΐ Οδτω διέτρεχεν ή παρθένος "Ανευ προατάτοό και δδηγοϋ, Ώς λαγωός τις άπηλπισμένος Ύπδ τδ δπλον τοΰ κυνηγοΰ. 'Σ τής επαρχίας Μυριανθούσης, Τής άπδ δένδρα, άνθη πληθούσης, "Εφθασε τέλος άπηυδημένη, Κ' ύπδ παχύσκιον καρυάν, Κάθηται μόνη δδυρομένη Τήν τόσην μαύρην της συμφοράν.

= 41 = ΕΙς κάθε κρότον τρέμει, τρομάζει, Τινάσσετ' άνω δρθοτριχεΐ, Τήν ροδινήν της δψιν αλλάζει, ΚαΙ στεναγμός τις βαρύς ήχεΐ, Άπδ τά βάθη τής τεθλιμμένης, Κι' άπδ τάς λύπας φαρμακευμένης Τρυφερωτάτης αυτής καρδίας, Τής άλλως ξένης εις τά δεινά, "Ητις μέ φίλτρα μέ θυμηδίας Χρηστάς έτράφη παντοτεινά. θεέ, φωνάζει κλίνασαγόνο, Τήν εύσπλαγχνίαν Σου τήν σεπτήν Δαψίλευσόν μοι, διότι μόνη 'Εγκατελείφθην, φεΰ! είς τήν γήν. "Ανευ πατρός τε και κηδεμόνος, Κι' άντι ού έ'τυχον άρραβώνος Μετά μνηστήρος προσφιλέστατου, Σύνευνον δήμιος μ' απαιτεί, 'Οπαδδς δαίμονος άποστάτου, "Οστις τά πάντα καταπατεί.

42 Προσέτι θέλει νά μ' αφαίρεση Τδ Βάπτισμα μου τδ Σερόν, Και τήν τιμήν μου νά μ' άπολέση Βίον διάγων τδν πο'^'ηρό'^. Κ'είς γυναικώνα έγκεκλεισμένη Κ' ύπδ ευνούχων φυλαττομένη, Άφωρισμένη έκ τής θρησκείας, Τής εμπνευσμένης έξ ούρανοϋ, Βίον νά ζήσω έκεΐ αθλίας, "Ιλεως! "Ιλεως! Ιίλάστα γενοϋ!.. Άπλοΰται είτα επάνω χλόης ΚαΙ μέ τδν πήχυν τής δεξιάς Τήν κεφαλήν της βαστάζει μόλις Άπδ τδ ^άρος της συμφοράς. "Ασιτος δλως τε και διψήρης, Κ' έκ τής οδύνης σχεδδν φρενήρης, Έκεΐ κοιμάται κλείσασα τ' δμμα ΚαΙ συνταράττει σπασμωδικώς, Τ' ώραίον εΰρυθμον αυτής σώμα, Τδ πεπλασμένον άγγελικώς.

= 43 = Άπδ όνείρους φρικτούς ά-γρίομς, Άπδ δράματα φοβερά. θύματα βλέπουσα και δημίους Και ξίφη πάλλοντα "ϋοπτερά. Έδώ πατέρα είς άγωνίαν Έκεΐ μνηστήρα 'ς άπελπισίαν, Έντδς ζ,ο^ρώοοός δεσμο3τηρίου, Άλλου δέ πάλιν τήν άδελφήν, Άπαγομένην ύπδ αθλίου, Και πανταχόθεν καταστροφήν!... Τά τε δράματα και δ τρόμος Άπέσβεσάν της τδ λογικδν. Και έγερθεΐσα τήν πρδς τδ δρος Κρημνώδη έλαβεν άτραπόν. "Οθεν είς βάραθρον έκρημνίσθη, Καθά έκεΐθεν παρετηρήθη, Ή τρισαθλία ύπδ ποιμένων, "Οτε έφάνη πρδ τοΰ κρημνού, Κχ άφαντος έγεινεν είς τδ -/^οιχνον Χάσμα τοΰ κάτωθεν πόταμου.

= 44 = ΌπόθενεΙτατδ λείψανον της Ήραν έκεΐθεν Χριστιανοί, Καταμαθόντες τδν θάνατον της, ΚαΙένέρήμφ Ναψ τινι, "Εθαψαν τοΐίτο μετ' εύλαβείας, "Οπως ηύχήθη άπδ καρδίας, Είς τών Πατέρων της τήν θρησκείαν Νά μέν' ασάλευτος καΐ πιστή. "Οθεν 'ς τοΰ Πλαστού τήν αιωνίαν Ζωήν μετέστη φωτδς μεστή. -ίυι1^((ί)"^ργϊ-

Ε:ΙΙΙΛΟΓΟ22 Κατά καθήκον, ώς εφθημεν είπόντες, τό πόνημα μας τούτο άφιερώσαντες είς τήν ίεράν τοΰ άοιδίμου Δημητρίου Θεμιστοκλέους μνήμην, σκόπιμον έκρίναμεν, ϊνα έν τ(^^ τέλει καί συνοπτικήν έπισυνάψωμεν τοΰ μεγάλου τούτου ανδρός βιογραφίαν, δπως, καθ' άπερ οΐ παρ' αύτοΰ τούτου διδαχθέντες καί έκ τοΰ σύνεγγυς αυτόν γνωρίσαντες, μετ' εθνικής ομολογουμένως υπερηφάνεια; άναμιμνήσκωνται τοΰ ονόματος του, καΐ οί έπιγιγνόμενοι μή λησμονώσιν ωσαύτως, δτι καί ή κατά τήν έσχατιάν τοΰ Ελληνισμού κειμένη ωραία μέν, πλην πολύπαθης πατρίς μας, καίτοι κχτά μοΐραν κακήν ύπό μακραίωνα μαύρην διατελούσα δουλείαν, ουδόλως δμως έπαύσατο άπό καιροΰ είς καιρόν άνδρας καί αύτη γεννώσα, οϊτινες τόν Έλληνισμόν καί τά γράμματα έτίμησαν καί έθεράπευσαν. Όποιοι Ιν παραδείγματι οί άνά πάντα τόν φιλολογικόν κόσμον γνωστότατοι Οίκονομίδαι Γεώργιος καΐ ό πολύς εκείνος Ίωάννης, ό Νικόλαος Σαρίπολος, ό "Ονούφριος Παυλίδης, ό Μάρκος Ανδρεάδης, οί έν Αθήναις Κωνσταντινίδαι Γεώργιος τε καί Αναστάσιος, οί διαπρεπείς Κληρικοί Ιερώνυμος Μυριανθεΰς καΐ Ιορδανού Έπιφάνιος, καΐ άλλοι γεραροί συμπολΐται, έν τοις πρώτοις τών οποίων δικαίως πάνυ καταλέγεται καΐ ό Δημήτριος Θεμιστοκλής.

= 40 = Ήθέλαμεν δέ άσύγγνωστον διαπράξει αμάρτημα,εάν άπτόμενοι τοΰ θέματος καΐ τούς έν αυτή ταύτη τή Πατρίδι τοΰτου, πχρελείπομεν νά ύπομνήσωμεν υπέρ αυτής τά μάλα κοπιώντας καί εργαζομένους, ήτοι τόν τή; Κύπρου Μακαριώτατον Πρωθιεράρχην Κ. Σωφρόνιον, τόν Πανιερώτατον Μητροπολίτην Κυρηνείας Κ, Χρύσανθον, πτυχιούχους τής τε φιλολογίας, φιλοσοφίας καΐ θεολογίας τοΰ έθνικοΰ τής Ελλάδος Πανεπιστημίου, οΐτινες ύπερ είκοσαετίαν έδίδαξαν, ό μέν έν Λευκωσία, ό δέ έν Λάρνακι, καΐ ήδη 1 ροπρεπώς τοΰ; επιλαχόντα; ίθύνουσι θρόνους, "Ετι τους έν τοις άνωτάτοις Γερμανικοϊς Έκπαιδευτηρ'Όις τχ τής παιδείας νάματα επιμελώς άντλήσαντας καΐ διακριθέντας, Κωνσταντΐνον Ζαχαριάδην, Άνδρέαν Θεμιστοκλήν κχί Εΰστάθιον Κωσταντινίδην, τόν έν Αθήναις εκπαιδευθέντα Χριστόδουλον Ίωαννίδην, καί τόν έν Ίεροσολύμοις έκδιδαχθέντα Ίεροδιδάσκαλον Κύριλλον Παπίιδόπουλον, ών οί τελευταίοι τέσσαρες επιτυχώς ό μέν πρώτος έν Λεμησσφ, οί δέ λοιποί έν Λευκωσί:) τήν νεότητα διδάσκουσι καΐ άναπλχττουσι. Τόν πρό τίνος αποβιώσαντα καί έπί δεκχοκταετίαν ευδοκιμώ; έν Λεμησσφ διδάξαντα, καΐ ώ; Βουλευτην έν τψ Κυπριακω Βουλευτηρίφ, μετά τήν Βρεττανικήν κατοχήν διαπρέψαντα Δημήτριον Νικολαίδην, τρόφιμον καΐ τοΰτον Ελληνικής παιδεύσεως, προς δε τόν τούτου τελειόφοιτον τής φι>ολογίας έν Ελλάδι υίόν Νικόλαον Λανίτην, Σχολάρχην ήδη τής Λάρνακος τυγχάνοντα. Τούς τής Νομικής Διδάκτορας Διόφαντον Θεμιστοκλέα, Θεόδωρον Περιοτιάνην, Νικόλαον Ρώσσον καί Ίωάννην Θεοδότου. Τους διακεκριμμένους Διδάκτορας τής Ιατρικής, σεβαστόν γέροντα Παΰλον Βαλσαμάκην, καί τό κενόν ίν Λάρνακι άναπλήρωτον διά τοΰ άωρου θανάτου του άφέντα υιόν του Κωνσταντΐνον Βαλσαμάκην, ίτι δέ