EΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Επιλογή κειμένων 31Ε029 Υποχρεωτικό Χειμερινό Εξάμηνο Διδάσκουσα: Αναπλ. Καθηγήτρια Κίρκη Κεφαλέα ΑΘΗΝΑ 2016
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος σ. 3-4 1. Paul Claudel, «Θρησκεία και ποίηση» σ. 4-9 2. T.S. Eliot, «Θρησκεία και λογοτεχνία» σ. 10-18 3. Παντελής Καλαϊτζίδης, «Θεολογικές προϋποθέσεις του διαλόγου με τη μοντέρνα λογοτεχνία» σ. 19-38 4. Ευάγγελος Γκανάς, «Μυθιστόρημα και θεολογία: δρόμοι ασύμβατοι;» σ. 39-46 5. Παναγιώτης Ι. Μπρατσιώτης, «Η Αποκάλυψις» σ. 47-76 6. Γ. Σεφέρης, Δοκιμές Β σ. 77-82 7. Κίρκη Κεφαλέα, «Μηνύματα της Αποκάλυψης στη Λογοτεχνία του 20ού αιώνα» σ. 83-94 8. Αλέξης Eudald Sola, «Η μορφή της Παναγίας στη νεοελληνική ποίηση» σ. 95-116 9. Εμμανουήλ Π. Περσελής, «Η έννοια της θρησκευτικότητας στην ποίηση του Κ. Π. Καβάφη» σ. 117-120 10. Ανδρέας Σωκράτους, «Η θρησκευτική πίστη στο έργο του Σολωμού» σ.121- σ. 121-125 11. Μαρία Χατζηνικολάου, «Το θρησκευτικό στοιχείο στο έργο του Κωστή Παλαμά» σ. 126-129 12. Κώστας Γάλλος, «Ο Καβάφης υπό το φως του ορθοδόξου χριστιανικού ήθους» σ. 130-134 13. Αλέξανδρος Ταπάκης, «Τάκης Παπατσώνης, ένας κατ εξοχήν θρησκευτικός ποιητής» σ. 135-137 14. Γιώργος Ορφανόπουλος, «Αναφορά στη θρησκευτικότητα της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη με ειδική αναφορά σ. 138-139 στο Άξιον Εστί» 15. Νίκος Ορφανίδης, «Στρατηγού Μακρυγιάννη: Οράματα και Θάματα και ο μυστικός λόγος της Ανατολικής σ. 140-142 Ορθοδοξίας» 16. Ευάγγελος Μόσχος, «Η μεταπολεμική μας ποίηση και το θρησκευτικό συναίσθημα» σ. 143-146 17. Πίτσα Γαλάζη, «Δημήτρης Παπαδίτσας, ο Αποκαλυπτικός» σ. 147-151 18. Κώστας Σαρδελής, «Βιβλιογραφία ορθόδοξης νεοελληνικής λογοτεχνίας» (1940-1990) σ. 152-154 19. «Έπαινος Κικής Δημουλά της Καθηγήτριας του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, Άννας Κόλτσιου-Νικήτα σ. 155-163 20. Κυριάκος Χαραλαμπίδης, «Ύμνοι του Ρωμανού του Μελωδού: Φανέρωση της μυστικής λειτουργικότητας του σ. 164-170 Λόγου» 21. Πωλ Κλωντέλ, Η ποίηση, το βιβλίο, ο χρόνος σ. 171-177 Βιβλιογραφικά στοιχεία σ. 178 2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το βιβλίο αυτό συγκεντρώνει σε τόμο κείμενα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, τα οποία αναφέρονται στο θέμα των σχέσεων της λογοτεχνίας με τη θρησκεία. Η απελευθέρωση και αναζωπύρωση του θρησκευτικού αισθήματος στις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά και η υποδαύλισή του σήμερα μέχρι φανατισμού για πολιτικούς λόγους σε ορισμένες άλλες χώρες (όπου παρατηρούνται ακόμη και προγραφές λογοτεχνών, όπως π.χ. στο Ισλάμ, Σαλμάν Ράσντυ), καθιστούν το θέμα αυτό ιδιαίτερα επίκαιρο. Το θρησκευτικό αίσθημα ως θεμελιώδες βίωμα του ανθρώπου ήταν φυσικό να ζητήσει, όπως και τα άλλα του αισθήματα, την έκφρασή του μέσα από την τέχνη άλλωστε κατά ένα μεγάλο μέρος της διαχρονικής πορείας της η τέχνη ήταν έκφραση θρησκευτική. Στον χριστιανικό κόσμο η καλλιτεχνική μορφή του θρησκευτικού αισθήματος είχε και έχει ως βασικότερη πηγή της τη Βίβλο, η οποία με τη μορφική ποικιλία των κειμένων της έχει ασκήσει επίδραση στη λογοτεχνία και από άποψη των μορφών. Δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι στα βιβλικά κείμενα αναγνωρίζεται μεγάλη λογοτεχνική αξία όχι μόνο από θρησκευόμενους αλλά και από αγνωστικιστές και άθεους συγγραφείς. Η επιλογή των κειμένων του παρόντος τόμου υπαγορεύτηκε από τις κατευθύνσεις του μαθήματος «Συγκριτική Θρησκευτική Λογοτεχνία», το οποίο στηρίζεται σε δύο άξονες: η Βίβλος ως λογοτεχνία και η Βίβλος ως πηγή λογοτεχνίας. 3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. Paul Claudel, «Θρησκεία και ποίηση», μετάφραση Χρυσούλας Τσικριτσή-Κατσιανάκη, Αστρολάβος/Ευθύνη, Αθήνα 1996. 2. T.S. Eliot, «Θρησκεία και λογοτεχνία», Άμλετ, Θρησκεία και λογοτεχνία, μετάφραση Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Έρασμος, Αθήνα 1987. 3. Παντελής Καλαϊτζίδης, «Θεολογικές προϋποθέσεις του διαλόγου με τη μοντέρνα λογοτεχνία», Νέα Εστία, τεύχ. 1776, Μάρτιος 2005. 4. Ευάγγελος Γκανάς, «Μυθιστόρημα και θεολογία: δρόμοι ασύμβατοι;», Νέα Εστία, τεύχ. 1765, Μάρτιος 2004. 5. Παναγιώτης Ι. Μπρατσιώτης, «Η Αποκάλυψις», Η Αποκάλυψις του Αποστόλου Ιωάννου, Χαρ. Συνοδινός, Αθήνα 1950. 6. Γ. Σεφέρης, Δοκιμές Β, Ίκαρος, Αθήνα 1994, σ. 282-293. 7. Κίρκη Κεφαλέα, «Μηνύματα της Αποκάλυψης στη Λογοτεχνία του 20ού αιώνα», Επιστημονική Επετηρίς της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών: Τιμητικόν αφιέρωμα εις Αρχιεπίσκοπον Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστάσιον, τόμ. 37, 2002, σ.611-632. 8. Αλέξης Eudald Sola, «Η μορφή της Παναγίας στη νεοελληνική ποίηση», Δύο κείμενα για την ελληνική ποίηση, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2005. 9. Εμμανουήλ Π. Περσελής, «Η έννοια της θρησκευτικότητας στην ποίηση του Κ. Π. Καβάφη», Αλεξανδρινός Αμητός, Αφιέρωμα στη μνήμη του Ι. Μ. Χατζηφώτη, Τόμ Β, Αθήνα 2009, σ. 485-492. 10. Πίστη και Νεοελληνική Λογοτεχνία. Η αναζήτηση του Θεού στη Λογοτεχνία μας. Λευκωσία 1990. 11. Αναγόρευση της Κικής Δημουλά σε επίτιμη διδάκτορα του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, Ίκαρος, Αθήνα 2016, σσ. 25-39. 12. Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Ολισθηρός Ιστός, Τόμος Β, Άγρα, Αθήνα 2009, σσ.203-215. 178