Η Σηρική Εταιρία Απόστολος Θηβαίος επιμέλεια, φωτογραφίες (από τις πλατείες Δουρούτη και Λέοντος Αυδή στο Μεταξουργείο): Γιώργος Πρίμπας
Η ΣΗΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Μεταξουργείο
Υπάρχουν τόποι που έθρεψαν την ελληνική λογοτεχνία. Την κάθε γενιά για λόγους διαφορετικούς. Τις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα τόποι όπως η περιοχή Μεταξουργείο της Αθήνας αποτέλεσαν τ ορμητήριο της, μελλοντικής τότε, αστικής τάξης, αναγνωρίσιμης ηθικά και κοινωνικά. Αυτής που θα μεγαλουργήσει κατακτώντας βαθμιαία μια πόλη ασεβή, όπως η Αθήνα. Σήμερα συνιστούν τοπία ενός ιδιότυπου ρομαντισμού με βαθιά αναγωγή στο λαϊκό και το περασμένο. Η τέχνη της επικαιρότητας, η καινούρια λογοτεχνία που διανύει τις αναρίθμητες και ώριμες φάσεις του ρεαλισμού, σκηνογραφεί στους μυστικούς δρόμους του Μεταξουργείου, του Ψυρρή, της Πλάκας και των Αναφιώτικων. Όπου δηλαδή επιβιώνει κάτι απ το παλιό αρσενικό και τραχύ ρούχο της καθημερινής ιστορίας. Καθένας λόγος είναι συνέπεια της εποχής του και αυτή η παραδοχή μπορεί και πρωτίστως δικαιολογεί όσους αναγνωρίζουν στις περιοχές αυτές μια δικαιωματική, αισθητική και ιστορική αξία.
Σήμερα το Μεταξουργείο είναι μια πολυσύχναστη περιοχή. Εδώ ζουν χιλιάδες γλώσσες μ έμβλημά τους το σιδηροδρομικό σταθμό. Ένα πραγματικό, αστικό κέντρο, μιας πούμε σύγχρονη πύλη για όσους φθάνουν απ την επαρχία. Ο χώρος παραμένει ευρύς, ένα επίπεδο χαμηλότερο από την υπόλοιπη πόλη που σήμερα αρχίζει πολύ νωρίτερα. Το Μεταξουργείο θα μπορούσε ν αποτελέσει την επιλογή του Παζολίνι για τα γνήσια, λαϊκά του δράματα. Όπως πίσω απ τη Ρώμη, έτσι και στις λάσπες της Αθήνας ζει και ακμάζει ένα μέχρι πρότινος περιθώριο. Η αισθητική και ιδίως η ιστορική αξία μεγεθύνονται, ενώ το μοτίβο του διατηρητέου με αυστηρές, σχεδιαστικές μόνο παρεμβάσεις και τα αντιπροσωπευτικά σπίτια εικονογραφούν και υπομνηματίζουν τη διάσταση αυτή. Η πόλη στρέφει τις τελευταίες δεκαετίες τα νώτα της στην καρδιά της και κατευθύνει τη μεγάλη μάζα σε απίθανους, ως τώρα συνειρμούς.
Αυτό είναι το Μεταξουργείο. Καθορισμένο απ τους δρόμους του και τις οικίες του. Όπως αυτή του Δουρούτη, ανακαινισμένη, διατηρημένη μ όλες τις τότε συνήθειές της. Η αφήγηση περιλαμβάνει πολλά συντρίμμια. Βόρεια μέρη που γκρεμίζονται στις ξέφρενες οικοπεδοποιήσεις του 90 που ολοκληρώνουν τον σημερινό, ασφυκτικό χώρο. Η αίγλη ενός πραγματικά σπουδαίου παρελθόντος. Η επικαιρότητα δεν θα μπορούσε να κάνει αλλιώς. Γιατράκου, Λεωνίδου, Μεγάλου Αλεξάνδρου, Κεραμεικού. Άφθονες πλατείες ευδοκιμούν στην αγκαλιά του Μεταξουργείου. Εδώ διασώζεται ό,τι απέμεινε από την πάλαι ποτέ βιοτεχνική τάξη, αυτή που εξαφανίζεται σήμερα αργά και σταθερά.
Σ αυτούς τους καθ όλα σύγχρονους πια δρόμους, τους εκφραστές ενός ύφους που ανθεί στα δυτικά του κέντρου της Αθήνας, υπάρχει πολλή λογοτεχνία. Δεν μπορεί όμως κανείς σ αυτήν την περίπτωση να μην κάνει αναφορά στην Νίνα και την Εκάβη του Κώστα Ταχτσή. Στο Τρίτο Στεφάνι, στις καρυάτιδες του μπαλκονιού που θα χουν χαθεί μαζί με τα επιθαλάμιά τους, στις δυο γυναίκες που μεγαλώνουν μαζί με την Ελλάδα και τις δοκιμασίες της. Ένας απ τους χαρακτήρες του βιβλίου του Ταχτσή είναι το τρικέφαλο, καθώς σημειώνει ο ίδιος τέρας. Κομμουνιστής, ομοφυλόφιλος και ναρκομανής. Το Μεταξουργείο αποτελεί το φόντο της ζωής του. Το κοινωνικό περιθώριο που έθεσε στο στόχαστρο ο Ταχτσής συνιστά περισσότερο επισήμανση της συλλογικής ηθικής με την οποία προσεγγίστηκε αυτό το τμήμα του πληθυσμού τις Αθήνας.
Η πόλη εδώ έκανε τη δουλειά της. Και αν η Εκάβη στέκει τώρα ανάμεσα στα γκρεμισμένα κορίτσια του μπαλκονιού είναι γιατί η ιστορία της πόλης προχωρά, στενά πάντα συνδεδεμένη με το παρελθόν της. Με σύμβολα και αναγωγές αξεπέραστες. Και μια αξία αναμνηστική, δηλαδή βαθιά και σεβαστή. Και αν τίποτε δεν απέμεινε κυρά Εκάβη, μήτε ακόμη και αυτός ο εμπνευστής σου, παραχώρησες για πάντα το δικαίωμα ν αντικρίζω σ αυτούς τους δρόμους μια ολόκληρη ζωή. Αυτά τα μέρη προικίστηκαν με τη μαρτυρία της ελληνικής ιστορίας. Τώρα οι δυο τους, πίσω απ τ απόφωνα ενός παλιού σπιτιού ή απλά ξεκληρισμένες μες στους ανέμους, σ αυτές τις ίδιες πλατείες, κρατούν τα στόματά τους ερμητικά. Αγέρωχες, αρχαϊκές μορφές, μικρές, απέθαντες ιέρειες της θεάς. Σήματα που σκορπίσατε.
Τα κορίτσια του Ταχτσή χαρακτηρίζονται από την αυθάδη διαύγεια που μπορεί να σώσει. Το Μεταξουργείο συνθέτουν προσόψεις ετών, κατεδαφισμένες, ουρές παγονιών και εμβλήματα. Εδώ έρχονται τα ποιήματα για να πεθάνουν και εδώ η βιομηχανία και τα λιγοστά, ελεύθερα οικόπεδα. Και η παράδοξη ομορφιά από πράγματα που έχουν πεθάνει.
Το «μικροαστικό έπος» του Άλκη Χριστοφέλλη, ο κατατοπιστικός ορισμός της μετάλλαξης του αθηναϊκού τοπίου στην εποχή της πολυκατοικίας, επιβεβαιώνεται και στην περιοχή του Μεταξουργείου. Η συνέχεια του τραγουδιού της πόλης συνιστά μια βεβαιότητα. Προς κατευθύνσεις που παραμένουν άγνωστες μα θ αποκαλυφθούν κάποτε στο επέκεινα του αστικού τοπίου. Το ποίημα της Αθήνας, θα πούνε, που μαίνεται και γράφεται εδώ και αιώνες. Στο Μεταξουργείο και αλλού. Απόστολος Θηβαίος
Η Σηρική Εταιρία Απόστολος Θηβαίος επιμέλεια, φωτογραφίες (από τις πλατείες Δουρούτη και Λέοντος Αυδή στο Μεταξουργείο): Γιώργος Πρίμπας