ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΗΣΗ ΓΙΑ ΙΑΤΡΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΓΙΑ ΙΑΤΡΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ 1
Η απεικόνιση βοηθά τους γιατρούς στη διάγνωση και στην διαχείριση των ασθενών τους. Κάποιες απεικονιστικές μέθοδοι χρησιμοποιούν την ιοντίζουσα ακτινοβολία. Οι ακόλουθες πληροφορίες θα βοηθήσουν τους γονείς και τους ενδιαφερόμενους να καταλάβουν μερικά πράγματα σχετικά με αυτό το θέμα. 2
TI EINAI H AKTINOΒΟΛΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΙΑΤΡΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ? Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι ακτινοβολίας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε να βοηθήσουν τα παιδιά ιατρικά. Η ακτινοβολία μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για την απεικόνιση είτε για τη θεραπεία. Οι διαγνωστικές μέθοδοι απεικόνισης που χρησιμοποιούν ακτινοβολία περιλαμβάνουν την ακτινογραφία, την αξονική τομογραφία και τα ραδιοϊσότοπα (πυρηνική ιατρική). Οι θεραπευτικές τεχνικές περιλαμβάνουν την ακτινοβολία για τη θεραπεία του καρκίνου η ενός υπερλειτουργικού θυρεοειδούς αδένα. ΤΙ ΕΊΝΑΙ Η ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΑ? Οι ακτίνες Χ είναι αόρατες δέσμες ιοντίζουσας ακτινοβολίας που διαπερνούν το σώμα και μεταβάλλονται από τους διάφορους ιστούς ώστε να δημιουργηθούν οι εικόνες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας δισδιάστατης εικόνας η οποία απεικονίζει τα οστά, τους πνεύμονες και πολλά άλλα όργανα. Αυτές οι εξετάσεις δεν είναι επώδυνες αλλά απαιτούν την ακινητοποίηση του παιδιού για τη λήψη της εικόνας. Σε μερικές περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να προσκληθούν να είναι παρόντες στο χώρο κατά τη διάρκεια της λήψης των εικόνων ώστε να βοηθήσουν στο να νιώθει το παιδί άνετα. Ανάλογα την ανατομική περιοχή που θα ακτινοβοληθεί, χρησιμοποιούνται μολύβδινα προστατευτικά εξαρτήματα στο παιδί σας ώστε να ελαττώσουν τη έκθεση των περιοχών που δε χρειάζεται να απεικονισθούν. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ? Η αξονική τομογραφία (CT, CAT) χρησιμοποιεί ακτίνες Χ που παράγονται από μια πηγή η οποία περιστρέφεται γύρω από το σώμα ώστε να δημιουργήσει τρισδιάστατες εικόνες του σώματος. Έτσι παράγονται πολλές τομές τις οποίες ο υπολογιστής ανασυνθέτει σε εικόνες. Αυτές οι εικόνες δίνουν περισσότερες πληροφορίες για το εσωτερικό του σώματος από ότι μία απλή ακτινογραφία. Η μελέτη μιας αξονικής τομογραφίας μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες για την φροντίδα του παιδιού σας αλλά η λήψη των εικόνων αυτών έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη έκθεσή του σε ακτινοβολία από ότι σε μια απλή ακτινογραφία. Οι αξονικοί τομογράφοι μοιάζουν σαν ένα μεγάλο ντόνατ. Το παιδί θα χρειαστεί να ξαπλώσει ακίνητο σε ένα εξεταστικό τραπέζι ενώ αυτό θα κινείται διαμέσου αυτού του ντόνατ. Ο έλεγχος είναι σχετικά γρήγορος και ανώδυνος και τίποτα δεν έρχεται σε επαφή με το παιδί. Ωστόσο υπάρχουν φορές που τα παιδιά φοβούνται το μέγεθος του μηχανήματος. Οι γονείς ενθαρρύνονται να είναι μαζί με τα παιδιά τους κατά τη διάρκεια του ελέγχου ώστε να τα καθησυχάσουν. Άλλες φορές δίδεται καταστολή στα μικρότερα παιδιά ώστε να τα βοηθήσουν να παραμένουν ακίνητα κατά τη διάρκεια της πραγματοποίησης του ελέγχου. Ενδοφλέβια χορήγηση σκιαγραφικού μπορεί να είναι απαραίτητη ώστε να απεικονισθούν καλύτερα τα όργανα και τα αγγεία και απαιτεί μια βελόνα. Αυτά τα σκιαγραφικά σκευάσματα είναι συνήθως ασφαλή. Παιδιά με σοβαρά νεφρολογικά προβλήματα ίσως να μην είναι ικανά να δεχθούν ενδοφλέβια σκιαγραφικά μια και αυτά απομακρύνονται από το σώμα διαμέσου των νεφρών. Αλλεργικές αντιδράσεις από το σκιαγραφικό μπορεί να εμφανιστούν σπάνια στα παιδιά. Πριν από την ενδοφλέβια έγχυση του σκιαγραφικού θα ερωτηθείτε αν το παιδί σας έχει παρουσιάσει ασυνήθιστες αλλεργίες ή νεφρολογικά προβλήματα. Είναι πολύ σημαντικό για σας να συζητήσετε αυτά τα θέματα με το γιατρό σας πριν την πραγματοποίηση του ελέγχου. 3
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ? Οι μελέτες πυρηνικής ιατρικής χρησιμοποιούν μικρές ποσότητες ραδιενεργών φαρμάκων τα οποία συγκεντρώνονται στα διάφορα όργανα ή ιστούς και εκπέμπουν ακτίνες που ονομάζονται ακτίνες γ. Οι ακτίνες-γ ανιχνεύονται από μια κάμερα η οποία τις μετατρέπει σε ηλεκτρονικά σήματα ώστε να σχηματιστεί η εικόνα. Το ποσό της έκθεσης σε ακτινοβολία εξαρτάται από τον τύπο της εξέτασης. Συνήθως απαιτείται μια ενδοφλέβια γραμμή ώστε να χορηγηθεί το φάρμακο. Ο έλεγχος δεν είναι επώδυνος ωστόσο το παιδί πρέπει να παραμείνει ακίνητο σε ένα εξεταστικό τραπέζι. κατά τη διάρκεια της λήψης των εικόνων. Εσείς ενθαρρύνεστε να βρίσκεστε στο πλευρό του παιδιού σας κατά τη διάρκεια της εξέτασης. Υπάρχουν φορές που ενδέχεται να χρειαστεί καταστολή, ώστε τα μικρότερα παιδιά να μην κινηθούν κατά τη διάρκεια της συλλογής των εικόνων. ΠΟΣΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΣΕ ΑΥΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ? Όλοι μας είμαστε εκτεθειμένοι σε μικρά ποσά ακτινοβολίας καθημερινά από το έδαφος, τα πετρώματα, τα υλικά οικοδομών, τον αέρα, το νερό και την κοσμική ακτινοβολία. Το ποσό στο οποίο εκτιθέμεθα εξαρτάται από το πού ζούμε. Για παράδειγμα οι άνθρωποι που ζούν στα ψηλά βουνά του Κολοράντο είναι εκτεθειμένοι σε περισσότερη κοσμική ακτινοβολία από τους ανθρώπους που ζούν στο επίπεδο της θάλασσας. Η ακτινοβολία μπορεί να μετρηθεί με πολλούς τρόπους. Οι μετρήσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν στον υπολογισμό της δόσης ακτινοβολίας που εναποτίθεται σε ολόκληρο το σώμα ή σε ένα επιμέρους όργανο. Επειδή κάθε ασθενής είναι διαφορετικός σε μέγεθος και σχήμα, πρέπει να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά τεχνικά στοιχεία ώστε να προσαρμοσθούν οι διαφορές αυτές. Ο υπολογισμός των δόσεων, ακόμα και στην ίδια εξέταση, μπορεί να αποπροσανατολίσει κάποιον. Ένας τρόπος μελέτης των δόσεων εξετάσεων με χρήση ακτίνων-χ είναι να συγκρίνουμε τις «ενεργές» δόσεις από διαφορετικές πηγές χρησιμοποιώντας τη μονάδα msv. Πηγή ακτινοβολίας Ενεργός δόση (msv) Φυσική ακτινοβολία περιβάλλοντος 3 Επιβάτης αεροπλάνου (διασχίζοντας την ενδοχώρα) έως 0.04 Ακτινογραφία θώρακα (1 λήψη) έως 0.01 Ακτινογραφία θώρακα (2 λήψεις) έως 0.1 Αξονική εγκεφάλου έως 2 Αξονική θώρακος έως 3 Αξονική κοιλίας έως 5 Η ακτινοβολία που χρησιμοποιείται στις απλές ακτινογραφίες και τις αξονικές τομογραφίες έχει συγκριθεί με την ακτινοβολία από το περιβάλλον στην οποία είμαστε εκτεθειμένοι καθημερινά. Αυτό βέβαια μπορεί επίσης να μας αποπροσανατολίσει γιατί αναφέρεται στη δόση που δέχεται ολόκληρο το σώμα η οποία δεν είναι πραγματικά συγκρίσιμη στις μελέτες που απεικονίζουν μόνον ένα τμήμα του σώματος. Ωστόσο αυτή η σύγκριση μπορεί να βοηθήσει στο να κατανοήσουμε τις σχετικές δόσεις ακτινοβολίας που δέχεται ένας ασθενής. Πηγή ακτινοβολίας Φυσική ακτινοβολία περιβάλλοντος Ακτινογραφία θώρακα Αξονική εγκεφάλου Αξονική κοιλίας Μέρες περιβαλλοντικής ακτινοβολίας 1 μέρα 1 μέρα Έως 8 μήνες Έως 20 μήνες 4
ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΙΑΤΡΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ? Δεν υπάρχουν ευρήματα που να αποδεικνύουν ότι η ακτινοβολία από διαγνωστικές εξετάσεις με ακτίνες-χ προκαλεί καρκίνο. Ωστόσο, μερικές μελέτες μεγάλων πληθυσμών που είχαν εκτεθεί σε ακτινοβολία απέδειξαν μικρή αύξηση στον κίνδυνο καρκίνου ακόμα και σε χαμηλά επίπεδα έκθεσης στην ακτινοβολία, ιδιαίτερα στα παιδιά. Μείζονες εθνικοί και διεθνείς οργανισμοί υπεύθυνοι για την αξιολόγηση των κινδύνων της ακτινοβολίας, συμφωνούν ότι πιθανώς δεν υπάρχει «κατώφλι» χαμηλής δόσης ακτινοβολίας για την πρόκληση καρκίνων. Για να είμαστε ασφαλείς, πρέπει να ενεργούμε θεωρώντας ότι μπορούν να προκαλέσουν βλάβη οι χαμηλές δόσεις ακτινοβολίας. Ο κίνδυνος καρκίνου που έχει προκληθεί από την ακτινοβολία πρέπει να εκτιμηθεί ως προς τον στατιστικό κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου σε ολόκληρο τον πληθυσμό. Ο συνολικός κίνδυνος θανάτου από καρκίνο στη διάρκεια ζωής ενός ατόμου έχει υπολογισθεί στο 20-30%. Για κάθε 1000 παιδιά, 200-250 συμπερασματικά θα πεθάνουν από καρκίνο χωρίς να έχουν ποτέ εκτεθεί σε ακτινοβολία για ιατρικούς λόγους. Η εκτίμηση του αυξημένου κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου κατά τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου από μια απλή σάρωση αξονικής τομογραφίας είναι αντιφατική, αλλά έχει υπολογισθεί ότι είναι ένα κλάσμα αυτού του κινδύνου (0.03-0.05%). Αυτές οι εκτιμήσεις για το σύνολο του πληθυσμού, δεν αντιπροσωπεύουν τον άμεσο κίνδυνο για ένα παιδί. Ένας άλλος τρόπος υπολογισμού του σχετικού κινδύνου από μια σάρωση αξονικής τομογραφίας είναι να συγκρίνουμε τον θεωρητικό κίνδυνο μιας αξονικής τομογραφίας κοιλίας με άλλους κινδύνους. Ο εκτιμώμενος κίνδυνος μιας αξονικής τομογραφίας κοιλίας έχει συγκριθεί με: Οδήγηση 7500 μιλίων (κίνδυνος ατυχήματος) Οδήγηση μηχανής 1000 μιλίων (κίνδυνος ατυχήματος) Παρ όλους τους περιορισμούς στην εκτίμηση της δόσης ακτινοβολίας αυτή η πληροφορία δείχνει ότι ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου που σχετίζεται με μία αξονική τομογραφία είναι πολύ μικρός αλλά η διαθέσιμη έρευνα δείχνει ότι μπορεί να υπάρχει κάποιος κίνδυνος και αυτός να είναι αθροιστικός. ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ? Υπάρχουν τρόποι να διασφαλίσουμε ότι το παιδί σας εκτίθεται στο μικρότερο δυνατό ποσό ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια ενός απεικονιστικού ελέγχου. Η εκστρατεία Image Gently προωθεί τις βέλτιστες στρατηγικές σάρωσης για τα παιδιά και παρατίθενται παρακάτω: Απεικόνιση όταν υπάρχει καθαρό ιατρικό όφελος Χρήση του χαμηλότερου ποσού ακτινοβολίας για την επαρκή απεικόνιση βασισμένη στο μέγεθος του παιδιού Απεικόνιση μόνον της υποδεικνυόμενης περιοχής Αποφυγή πολλαπλών σαρώσεων Χρήση εναλλακτικών διαγνωστικών μεθόδων (όπως υπερηχογράφημα ή μαγνητική τομογραφία) εάν είναι δυνατόν. 5
ΕΑΝ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΟΥ ΖΗΤΑ ΜΙΑ ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΦΗΣΩ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ? Όπως με κάθε ιατρική διαδικασία, το όφελος της εξέτασης πρέπει πάντα να ξεπερνά κάθε κίνδυνο. Οι αξονικές τομογραφίες αποτελούν μια πολύτιμη απεικονιστική τεχνική η οποία μπορεί να βελτιώσει την ιατρική φροντίδα και τη διάγνωση κάποιων ασθενειών που άλλες εξετάσεις δεν μπορούν. Επίσης, μπορούν να προσδιορίσουν τις καλύτερες θεραπευτικές επιλογές, να αποφύγουν άλλες εξετάσεις ή μια χειρουργική επέμβαση και να βελτιώσουν την υγεία. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι σε περίπτωση που το παιδί σας αντιμετωπίσει μια σοβαρή ασθένεια που απαιτεί μια αξονική τομογραφία, να είστε πρόθυμοι να υποβληθεί στην εξέταση. Τα οφέλη συχνά ξεπερνούν ξεκάθαρα τους κινδύνους για το παιδί σας. Αν η αξονική τομογραφία είναι η «προτιμητέα» εξέταση, ρωτήστε αν αυτός που θα σας παρέχει την εξέταση χρησιμοποιεί τεχνικές χαμηλές δόσης ώστε να ελαχιστοποιεί την έκθεση. ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΟΤΙ ΤΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΧΑΜΗΛΗΣ ΔΟΣΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ? Μερικές εγκαταστάσεις που πραγματοποιούν αξονικές τομογραφίες μπορεί να μην χρησιμοποιούν τεχνικές χαμηλές δόσης όταν εξετάζουν παιδιά. Δε θα ξέρετε αν δεν ρωτήσετε και είναι δικαίωμά σας να το κάνετε. Ο υπεύθυνος της απεικόνισης πρέπει να είναι ικανός να σας παρέχει πληροφορίες για το πώς μειώνουν τις δόσεις ακτινοβολίας. Θα πρέπει επίσης να ρωτήσετε αν ο εξοπλισμός είναι πιστοποιημένος για αξονική τομογραφία από το Αμερικανικό Κολλέγιο Ακτινολογίας. ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΗΣ ΑΞΟΝΙΚΗΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑΣ? Οι αξονικές τομογραφίες μπορεί να είναι ο καλύτερος τρόπος για να πάρει κάποιος τις απεικονιστικές πληροφορίες που χρειάζονται για να παρθούν κλινικές αποφάσεις για την ιατρική φροντίδα των παιδιών σας. Υπάρχουν στιγμές που ο γιατρός σας μπορεί να αποφασίσει ότι είναι ασφαλέστερο απλώς να παρακολουθήσει το παιδί κλινικά πριν το παραπέμψει για μια αξονική τομογραφία. Η αναμονή μπορεί να είναι δυσκολότερη για εσάς και την οικογένειά σας αλλά να έχετε το ίδιο αποτέλεσμα χωρίς την έκθεση του παιδιού σας σε περιττή ακτινοβολία. Οι υπέρηχοι και ο μαγνητικός συντονισμός είναι τεχνικές απεικόνισης που δε χρησιμοποιούν ακτινοβολία. Μερικές φορές αυτές οι μέθοδοι μπορούν να παρέχουν τις ίδιες διαγνωστικές πληροφορίες και να είναι χρήσιμες εναλλακτικές ιατρικές εξετάσεις. Η μαγνητική τομογραφία, μιας μακράς διάρκειας εξέταση, μπορεί να χρειαστεί καταστολή η οποία εμπεριέχει το δικό της κίνδυνο. Η αξονική τομογραφία μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να αντληθούν οι πληροφορίες που χρειάζονται ώστε να παρθούν οι καλύτερες κλινικές αποφάσεις για την φροντίδα του παιδιού σας. Πρέπει να ρωτήσετε το γιατρό σας και τον ακτινολόγο εάν εναλλακτικές εξετάσεις είναι κατάλληλες για την κατάσταση του παιδιού σας. 6
ΕΑΝ Η ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΚΑΝΑΜΕ ΛΑΘΟΣ ΠΟΥ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΑΜΕ? Συχνά μια φυσιολογική εξέταση παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για το παιδί σας. Μια φυσιολογική εξέταση μπορεί να σας επιτρέψει να πάρετε το παιδί σας σπίτι και να αποφύγετε επιπρόσθετες εξετάσεις ή περιττές διαδικασίες. ΑΝ ΑΚΟΜΑ ΕΧΩ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΠΡΠΕΙ ΝΑ ΑΠΕΘΥΝΘΩ? Πρωταρχικές συζητήσεις πρέπει να ξεκινήσουν με το γιατρό που ζητά την εξέταση. Οι επαγγελματίες του ιατρικού χώρου πρέπει να εξισορροπούν τους κινδύνους και τα οφέλη της πραγματοποίησης του ελέγχου. Ο γιατρός σας και ο ακτινολόγος (που είναι επίσης γιατρός) μπορούν να συνεργασθούν και να συναποφασίσουν ποια μέθοδος καλύτερα να χρησιμοποιηθεί. Αν ο γιατρός σας δεν μπορεί να απαντήσει στις ερωτήσεις σας, ο ιατρός ακτινολόγος μπορεί να παρέχει περαιτέρω πληροφορίες. Οι πληροφορίες που περιέχονται σε αυτή τη δημοσίευση δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως υποκατάστατα της ιατρικής φροντίδας και συμβουλής του παιδιάτρου σας. Μπορεί να υπάρχουν παραλλαγές στη θεραπεία που ο παιδίατρος σας μπορεί να συστήσει βασισμένος σε ιδιαίτερα γεγονότα και καταστάσεις. Η καμπάνια «Image Gently» είναι επιμορφωτική και αφυπνιστική εκστρατεία που δημιουργήθηκε από την «Συμμαχία για την ακτινοπροστασία στην παιδιατρική απεικόνιση» που ιδρύθηκε τον Ιούλιο 2007. Είναι μια συνένωση από οργανισμούς φροντίδας της υγείας αφοσιωμένη στην παροχή ασφαλών και υψηλής ποιότητας παιδιατρικών απεικονίσεων διεθνώς. Η κοινότητα της παιδιατρικής ακτινολογίας καθώς και άλλες 33 κοινότητες είναι μέλη αυτής της συνένωσης που αντιπροσωπεύει περισσότερες από 500000 επαγγελματίες του χώρου της υγείας στην ακτινολογία, παιδιατρική, ιατρική φυσική και την ακτινοπροστασία. 7