ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΗ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή υπήρξε ένας από τους κορυφαίους μαθηματικούς παγκοσμίως και ο μεγαλύτερος Έλληνας μαθηματικός από την αρχαιότητα. Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου του 1873 και πέθανε στο Μόναχο στις 23 Φεβρουαρίου του 1950. Είναι γόνος ενός από τα πιο σημαντικά γενεαλογικά δέντρα της νεότερης ιστορίας της Ελλάδος με ρίζες στην Ανδριανούπολη της Θράκης που αρχίζει από το 1750. Με γάμους των παιδιών τους οι Καραθεοδωρή απέκτησαν συγγένεια με σημαντικές προσωπικότητες της νεότερης ελληνικής ιστορίας όπως ο Μαυροκορδάτος, Παπαρηγόπουλος, Εμ. Μπενάκης, Πηνελόπη Δέλτα, Αντωνόπουλος, Γιάννης Αργύρης, Ροντόπουλος κ. α. Οι γονείς του ήταν Έλληνες, ο πατέρας του, Στέφανος Καραθεοδωρή, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε νομικά, ήταν γόνος της μεγάλης οικογένειας των Καραθεοδωρή, η οποία πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στον Ελληνισμό. Ο Στέφανος Καραθεοδωρή, αφού αντιπροσώπευε πολλές φορές την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εισήλθε τελικά στη διπλωματική υπηρεσία της Υψηλής Πύλης ως γραμματέας και αργότερα ως πρεσβευτής της 1
στις Βρυξέλλες, στην Πετρούπολη και στο Βερολίνο. Η μητέρα του ονομαζόταν Δέσποινα Πετροκοκκίνου και καταγόταν από τη Χίο. Το γενεαλογικό δέντρο των Καραθεοδωρή έχει τις ρίζες του στο Βοσνοχώρι, προάστιο της Ανδριανούπολης που απέχει έξι χιλιόμετρα απ αυτήν και βρίσκεται δίπλα στον Έβρο ποταμό, προς νότο και δυτικά της πόλης. Οι κάτοικοι του Βοσνοχωρίου μετά τη μικρασιατική καταστροφή, εγκαταστάθηκαν το 1923 στο Αχυροχώρι, το οποίο μετονομάστηκε σε Νέα Βύσσα. Ο Κωνσταντίνος πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες, όπου ο πατέρας του ήταν πρεσβευτής από το 1875. Μιλούσε Ελληνικά και Γαλλικά σαν μητρικές του γλώσσες. Από μικρός έδειξε το ταλέντο του στα μαθηματικά και πήρε δύο φορές το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμούς όλων των μαθητών του Βελγίου. Από το 1891 ως το 1895 σπούδασε μηχανικός στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου αποκτώντας τεχνική παιδεία. Στη συνέχεια πήγε στη Λέσβο, όπου μετείχε στην κατασκευή έργων οδοποιίας. Το 1898 πήγε στην Αίγυπτο, όπου εργάστηκε μέχρι το 1900 ως μηχανικός στη Βρετανική εταιρεία κατασκευής του Φράγματος στο Ασσουάν και Ασιούς και ανέλαβε υπηρεσία στα έργα του Νείλου. Εκεί, όταν τα νερά του Νείλου δεν επέτρεπαν εργασίες στο φράγμα, μελετούσε μαθηματικά συγγράμματα και ιδιαίτερα το βιβλίο ανάλυσης του Jordan. Στην Αίγυπτο έκανε επίσης μετρήσεις στην κεντρική είσοδο της πυραμίδας του Χέοπος, τις οποίες δημοσίευσε. Τότε πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού και να ασχοληθεί με τα μαθηματικά, προς μεγάλη έκπληξη της οικογένειας του. Έτσι φάνηκε η μαθηματική ιδιοφυΐα, η οποία επρόκειτο να τον αναδείξει ως έναν από τους επιφανέστερους μαθηματικούς της Ευρώπης. 2
Η μητέρα του, Δέσποινα Καραθεοδωρή. Ο Κων/νος Καραθεοδωρή με τον πατέρα του Στέφανο. Πίνακας του Richter (Βρυξέλλες 1880) 3
1883. Ο Καραθεοδωρή 9 χρονών Στη σχολή Ευελπίδων του Βελγίου. 4
Οι πυραμίδες της Γκίζας Επιστρέφοντας από την Αίγυπτο. Με το εξάδελφό του Ξενοφώντα Ζώτο. 5
Για την επιλογή του τόπου των σπουδών του ταλαντευόταν μεταξύ Παρισιού και γερμανικών πανεπιστημιουπόλεων. Τελικά αποφάσισε να πάει στη Γερμανία, όπου είχε ακόμη συγγενείς. Εγγράφεται το 1990 στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου όπου σπουδάζει τα Μαθηματικά. Εκεί δίδασκαν μερικοί από τους καλύτερους μαθηματικούς της εποχής, όπως ο Σβαρτς (Schwarz) και ο Φρομπένιους (Frobenius). Μετά από λίγο καιρό συμμετείχε στο σεμινάριο του Schwarz, όπου γνώρισε τον Σμιτ (Schmidt) με τον οποίο συνδέθηκε σε όλη του τη ζωή. Το 1902, παρακινούμενος από τον Schmidt μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Göttingen (Γοτίγγη), όπου δίδασκαν οι δύο κορυφαίοι μαθηματικοί Κλάιν (Klein) και Χίλμπερτ (Hilbert). Δύο απ τα μεγαλύτερα ονόματα της μαθηματικής επιστήμης: Felix Klein & David Hilbert. 6
Το Πάσχα του 1903 κατά την επίσκεψή του στο θείο του, που ήταν διευθυντής του Ισθμού της Κορίνθου, έγραψε την πρώτη του εργασία, η οποία δημοσιεύτηκε στο Mathematique Annalen, ένα από τα καλύτερα γερμανικά περιοδικά. Περί τα τέλη του 1903 έγινε από τον Χαν (Hann) μια εισήγηση στη Μαθηματική Εταιρεία του Göttingen. Με αφορμή την εισήγηση αυτή, ο Καραθεοδωρή έγραψε διδακτορική διατριβή. Βάσει αυτής της διατριβής, με την οποία άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην πρόοδο της Ανάλυσης, αναγορεύτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Γοτίγγης το 1904. Γοτίγγη 1904. Ο Καραθεοδωρή αναγορεύεται διδάκτωρ της φιλοσοφίας των μαθηματικών. 7
Το Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης Ο Κ. Καραθεοδωρή στη Βεράντα του σπιτιού στη Γοτίγγη. 8
Τον επόμενο χρόνο (Μάρτιος του 1905) έγινε υφηγητής μαθηματικών στο ίδιο το Πανεπιστήμιο, όπου δίδαξε επί τριετία, μέχρι το 1908. Το 1908 σε ηλικία 35 χρονών παντρεύεται την μακρινή συγγενή του και πανέμορφη Ευφροσύνη Καραθεοδωρή του Αλέξανδρου. Παντρεύτηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την υφηγεσία του ταξίδεψε πολλές φορές στο Παρίσι, όπου είχε επαφές με τους μεγάλους Γάλλους μαθηματικούς όπως τους Πικάρ (Picard), Πουανκαρέ (Poincaré) και Μοντέλ (Montel). Το 1908 μετέβη στη Βόννη. Το 1909 τον βρίσκουμε ως τακτικό καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Ανόβερου. Πήγε ευχαρίστως εκεί, παρά το γεγονός ότι επί δέκα χρόνια είχε ασχοληθεί με αφηρημένα μαθηματικά. Αυτό ίσως οφειλόταν στο ότι αρχικά ήταν μηχανικός και επειδή είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τις εφαρμογές. Το 1909 στο Ανόβερο γεννιέται ο Στέφανος και 3 χρόνια αργότερα στο Breslau γεννιέται η Δέσποινα. Το 1910 βρέθηκε στο Breslau, όπου έμεινε μέχρι το 1913, όταν διαδέχτηκε στη Γοτίγγη τον Félix Klein, ένα από τα σπουδαιότερα μαθηματικά πνεύματα και έπειτα από επιθυμία του ίδιου. Το 1911 μετά από πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου, έλαβε μέρος στην επιτροπή, η οποία διόρισε τους καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατά το 1918 ανέλαβε στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου την έδρα που κατείχε ο Schwarz. Εκεί, παρέμεινε μέχρι το 1920, όταν τον κάλεσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος για να οργανώσει το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη, το οποίο είχαν ιδρύσει οι Έλληνες της Ανατολής. Ο Καραθεοδωρή αυτή την χρονική στιγμή αναδεικνύεται ο μέγας πατριώτης αφού ενώ μεσουρανεί στην Ευρώπη, εγκαταλείπει αξιοζήλευτη θέση για να αναλάβει το επίπονον έργο της δημιουργίας του πανεπιστημίου της Σμύρνης ή το 9
ΦΩΣ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ. Για το μεγαλόπνοο όραμα εργάζεται πολύ σκληρά αλλά και με απαράμιλλο ζήλο. Δεν έμελλε όμως να γευτεί τους καρπούς των κόπων του γιατί ακολούθησαν τα λυπηρά για το έθνος μας γεγονότα. 10
Το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης στο λόφο του Μπαχρή Μπαμπά. «Φως εξ Ανατολών» Ο Καραθεωδορή στην είσοδο του Πανεπιστημίου Σμύρνης. «Ουδείς αγεωμέτρητος εισίτω!» 11
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος για τον Κ. Καραθεοδωρή: «Μια μεγάλη μαθηματική εξοχότης.» Το γραφείο του Καραθεοδωρή στο Πανεπιστήμιο της Σμύρνης. 1920 12
Με ξαδέλφια του στην Κωνσταντινούπολη Όταν οι Τούρκοι κατέστρεψαν την Σμύρνη, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή κατόρθωσε να διασώσει την Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη και να την μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Το 1922 διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1923 1924 στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Το 1924 εγκατέλειψε την Ελλάδα και διορίσθηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, ως διάδοχος του Lindemann. Από κει το 1930 και πάλι από πρόσκληση του Ελ. Βενιζέλου πήγε στην Αθήνα για τρίτη φορά, ως κυβερνητικός επίτροπος για να συμβάλλει στην αναδιοργάνωση του Πανεπιστημίου Αθηνών και στην οργάνωση του νεοσύστατου πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Και πάλι σ αυτή τη φάση ο Κ. Καραθεοδωρή αποδεικνύει περίτρανα την αγάπη του για την πατρίδα παρά τις συμβουλές του νομπελίστα φίλου 13
του Somerfield να μη βάλει για δεύτερη φορά στέφανο εξ ακανθών στο κεφάλι του για την Ελλάδα. Εγκαταλείπει και πάλι την περίοπτη θέση στο κάλεσμα της πατρίδας. Με τον κανονισμό λειτουργίας του Κ. Καραθεοδωρή τα πανεπιστύμια Αθηνών, Θεσ/κης λειτούργησαν επί 50 χρόνια. Στη θέση αυτή παρέμεινε για δύο χρόνια ενώ αμέσως μετά επέστρεψε στην έδρα του στο Μόναχο και παρέμεινε στην πόλη αυτή ακόμα και μετά την έξοδό του από την υπηρεσία, μέχρι το θάνατό του. Υπήρξε μέλος των Ακαδημιών Βερολίνου το 1919, Γοτίγγης το 1920, Μονάχου το 1925, Κολωνίας το 1926, Αθηνών το 1927 και της Ρώμης το 1929. Αυτή είναι η ζωή και καθηγητική δράση - διδακτική και διοικητική - του Κων/νου Καραθεοδωρή. 14
Το γραφείο και στο βάθος η βιβλιοθήκη του σπιτιού του στο Μόναχο. Η βιβλιοθήκη όπου περνούσε πολλές ώρες. 15
Ο Κ. Καραθεοδωρή στο γραφείο του. Το επιστημονικό του έργο είναι τεράστιο, άρχισε το 1903 (στην Αίγυπτο) και οι έρευνες του, τις οποίες δημοσίευσε σε υπομνήματα και συγγράμματα τα περισσότερα στο γερμανικά, συνθέτουν ένα κολοσσιαίο σε δημιουργικότητα έργο, το οποίο τον κατατάσσει μεταξύ των μεγαλύτερων μαθηματικών. Προσέφερε εξαιρετικό έργο σε όλους σχεδόν του κλάδους των μαθηματικών και τη φυσική και κυρίως στο λογισμό των μεταβολών, στην θεωρία των συνόλων, στη γεωμετρία, στις αναλυτικές και μιγαδικές συναρτήσεις, στη θερμοδυναμική, στην οπτική, στην ειδική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, κλπ. Το πολύπλευρο έργο του Κων/νου Καραθεοδωρή είναι τοποθετημένο μεταξύ των περισσότερο ενδιαφερόντων προϊόντων της μαθηματικής σκέψης, των οποίων η ανάλυση προσήλωσε την προσοχή των ερευνητών. Η κομψότητα και η απλότητα των μεθόδων του μεγάλου μαθηματικού συνδυάζεται με την απαράμιλλη ενέργεια, σαφήνεια και αυστηρότητα των αποδείξεων που φέρουν την προσωπική του σφραγίδα. Υπήρξε ταχύς στη 16
μαθηματική του σκέψη, ασφαλής στα συμπεράσματά του, διαπεραστικός και λεπτός στα θεωρήματά του. Οι αναγνώστες του με ευκολία κατορθώνουν να εξετάζουν λεπτομερώς τις μακροσκελείς μεθόδους του γιατί ο βαθυστόχαστος συγγραφέας δείχνει πάντα σ αυτούς την κύρια γραμμή, η οποία τον βοήθησε στον προσανατολισμό της έρευνάς του. Ο Κων/νος Καραθεοδωρή αναγνωρίζεται από τον τρόπο σκέψης του, από τις μεθόδους του διότι υπήρξε καλλιεργητής και κυρίαρχος στα μαθηματικά. Στρατιά ερευνητών ακολούθησε την τροχιά που σημείωσε η τολμηρή του σκέψη. Το έργο του Κων/νου Καραθεοδωρή χάραξε ερευνητικές κατευθύνσεις στη μαθηματική ανάλυση και νέα πεδία έρευνας. Αυτή εξάλλου είναι η μοίρα των μεγάλων μαθηματικών. Το έργο του σοφού μαθηματικού δεν είναι πλήρης εικόνα του πνεύματος και της ενεργητικότητάς του. Το έργο του Κων/νου Καραθεοδωρή ενδιαφέρει κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Σ αυτό βλέπει κανείς τη γένεση της προσωπικής, δημιουργικής δεινότητας του Καραθεοδωρή. Τόσο στη Γερμανία όπου έζησε όσο και σε άλλες χώρες, υπήρξε ο σοφός ο οποίος μπόρεσε να εισδύσει καλύτερα απ τον καθένα και να εξιχνιάσει τα αινίγματα τα πλέον δύσκολα και τα κρυμμένα της Μαθηματικής Ανάλυσης. 17