ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΑΝΙΑ Εικονογράφηση: ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΓΟΥΡΟΣ
Επισκεφθείτε το site του βιβλίου: www.staxtopoutes.gr Επικοινωνήστε με τη συγγραφέα στα κοινωνικά δίκτυα και στο blog του: /maniachristina @maniachristina Χριστίνα Μανιά Οι Σταχτοπούτες του κόσμου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Μαρία Μπανούση ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ: Ελένη Τσελώνη ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Εντύπωσις, Π. Κυριακόπουλος & ΣΙΑ Ο.Ε. Copyright κειμένων Χριστίνα Μανιά, 2015 Copyright εικόνων Γιώργος Σγουρός, 2015 Copyright Mamaya Μονοπρόσωπη Ι.Κ.Ε., 2015 Έτος 1ης έκδοσης: 2015 ISBN: 978-618-81789-6-0 Το παρόν έργο πνευµατικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόµου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήµερα) και τις διεθνείς συµβάσεις περί πνευµατικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή µέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, διανοµή, εκµίσθωση ή δανεισµός, µετάφραση, διασκευή, αναµετάδοση, παρουσίαση στο κοινό σε οποιαδήποτε µορφή (ηλεκτρονική, µηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκµετάλλευση του συνόλου ή µέρος του έργου. Mamaya Μονοπρόσωπη Ι.Κ.Ε. Κόδρου 19, 152 32 Χαλάνδρι Τηλ.: +30 210 68 96 875 Fax: +30 210 68 96 877 www.mamaya.gr e-mail: info@mamaya.gr Facebook: www.facebook.com/mamayabooks Twitter: www.twitter.com/mamayabooks Pinterest: www.pinterest.com/mamayabooks Instagram: instagram.com/mamaya_books
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΑΝΙΑ Εικονογράφηση: ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΓΟΥΡΟΣ
Β Ο Ρ Ε Ε Λ Λ Α Δ Α Ι Α Ι Κ Η Α Μ Ε Ρ Π Ο Ρ Τ Ο Γ Α Λ Α Ι Κ Η Α Φ Ρ Ι Τ Α Λ Κ Ι Ν Α Ι Α Ι Α Ι Α Ι Ν Δ Ι Γ Υ Π Τ Ο Σ Ι Α Ρ Ω Σ Ϊ Α Ι Μ Α Λ Α Ι Α Ι Ν Δ Ο Ν Η Σ 6 Εισαγωγή Η Σταχτομάρω Η Σημαδεμένο Πρόσωπο Η Κόρη και το Ψάρι Το Κορίτσι και ο Βάτραχος Το Πράσινο Πουλάκι Η Γιε Σεν Η Κακιά Μητριά Η Ροδόπη Βασιλίσσα η Όμορφη H Μαύρη Αγελάδα Το Μωρό του Κροκόδειλου Ευχαριστίες Περιε χόμε να
7
Στην κόρη μου Αριάδνη, μοναδική πριγκίπισσα της καρδιάς μου. Στη φίλη μου Μυρτώ, γιατί σε πείσμα του χρόνου κρατάει πάντα ένα μικρό, χαρούμενο κοριτσάκι μέσα της. Στην Έφη για τη δύναμή της να παλέψει με αληθινούς δράκους Χ. Μ. Στις δικές μου νεράιδες, τη Μαρίκα, τη Ζένια και τη Μαρία. Γ. Σ.
Εισαγωγή Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μη γνωρίζει ότι το γοβάκι των παραμυθιών ανήκει σε μία και μοναδική ηρωίδα: τη Σταχτοπούτα. Αυτό όμως που δεν ξέρουν οι περισσότεροι είναι ότι δεν υπάρχει μία και μόνο Σταχτοπούτα, αλλά πολλές. Μάλιστα, δεν είναι καν όλες τους γυναίκες, αφού υπάρχει κι ένας Σταχτοπούτος! Τα «αδέλφια» της ζουν από τα Ιμαλάια μέχρι την Αίγυπτο και από την Αμερική μέχρι την Κίνα. Πρωταγωνιστούν σε δεκάδες παραμύθια σε όλο τον κόσμο, που, σύμφωνα με την παγκόσμια κατηγοριοποίηση των Φιλανδών Aarne & Thompson, έχουν έναν κοινό πυρήνα. Ο πρωταγωνιστής τους υποφέρει, γιατί τον κακομεταχειρίζονται, αλλά με την κατάλληλη βο ή θεια κι επειδή έχει ευγενική ψυχή και καρδιά, φτάνει στον ευτυχισμένο γάμο και αρκετά συχνά σε υψηλά αξιώματα. Δύο είναι οι πιο γνωστές Σταχτοπούτες. Αυτή που πρώτοι κατέγραψαν οι αδελφοί Grimm κι ανήκει στη λαϊκή παράδοση της Γερμανίας κι αυτή του Charles Perrault, η οποία αργότερα έγινε και ταινία από την Disney. Ακόμα και στη χώρα μας, τα παιδιά με εκείνες τις δύο έχουν με γαλώ σει, παρόλο που υπάρχουν πολλές ελληνικές παραλλαγές του τόσο αγαπημένου και διαδε δομέ νου παραμυθιού της Σταχτοπούτας. Οι χιλιάδες εκδοχές και παραλλαγές έχουν διαμορφωθεί από τις πολιτιστικές παραδόσεις, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τις κοινωνικές δομές, το πολιτισμικό επίπεδο, αλλά ακόμα κι από τις ποικίλες κλιματολογικές συνθήκες του κάθε γεωγραφικού τόπου. Παραμένει όμως άγνωστο ποια είναι η αρχική Σταχτοπούτα. Ελάτε, λοιπόν, να πάμε στην Κίνα του 9ου αιώνα, στην παγωμένη Ρωσία, στα φαράγγια της Βόρειας Αμερικής, στα παλάτια της Αρχαίας Αιγύπτου, στην εξωτική Ινδία. Το ταξίδι μας στον χρόνο και στον χώρο ξεκινά 9
Ε Λ Λ Α Δ Α Η Σταχτομάρω Μια φορά και έναν καιρό, ήταν μια γυναίκα που είχε τρεις κόρες. Η μικρότερη μόνο, η Μάρω, ήταν δικό της παιδί, οι άλλες δύο ήταν κόρες του άντρα της από άλλη γυναίκα. Οι τρεις κοπέλες έγνεθαν κάθε μέρα τα προικιά τους. Η Μάρω ήταν η πιο καλή και η πιο όμορφη, γι αυτό οι άλλες δύο τη ζήλευαν πολύ. Μια μέρα της είπαν πως όποιας κοπεί το λινάρι θα μεταμορφωθεί η μάνα της σε αγελάδα. Η έρμη η Μάρω, που ήταν η μόνη που είχε μάνα, έγνεθε όσο πιο προσεκτικά μπορούσε, αλλά κάποια στιγμή που δεν κοιτούσε, η μια αδελφή της έκοψε το λινάρι. Ευθύς αμέσως η Μάρω έτρεξε στο σπίτι και τι είδε; Η μάνα της είχε γίνει αγελάδα. Όταν το βράδυ γύρισε ο πατέρας, οι άλλες δύο τού είπαν ότι βρήκαν μια αγελάδα στον δρόμο και την έφεραν στο σπίτι. Ο πατέρας αποφάσισε να τη σφάξουν για να τη φάνε. Η Μάρω έπεσε στα πόδια του κλαίγοντας και τον εκλιπαρούσε να μην το κάνει, λέγοντάς του ότι ήταν η μάνα της. Μάταια, όμως, αφού δεν την πίστεψε. Η Μάρω πήρε τα κόκαλα της αγελάδας και τα έθαψε. Σαράντα μέρες πήγαινε, προσευχόταν και θυ μιάτιζε τον τάφο της μάνας της κι έριχνε στάχτες πάνω της, γι αυτό κι όλοι τη φώναζαν Σταχτομάρω. Την τεσσαρακοστή νύχτα είδε τη μάνα της στον ύπνο της. «Μάρω, την Κυριακή που θα πάνε οι αδελφές σου στο πανηγύρι να πας να σκάψεις εκεί που έθαψες τα κόκαλα». Την Κυριακή οι αδελφές στολίστηκαν κι ετοιμάστηκαν για το πανηγύρι. «Δε θα έρθεις μαζί μας, Σταχτομάρω;» τη ρώτησαν κοροϊδευτικά. Η Μάρω ούτε που τους απάντησε, παρά μόνο καθόταν δίπλα στις στάχτες. Όταν έφυγαν, η Μάρω έτρεξε εκεί που της είχε πει η μάνα της κι άρχισε να σκάβει. Ξαφνικά ξεπήδησε από μέσα ένα κάτασπρο άλογο με ολόχρυσα κεντίδια στη σέλλα και ζηλευτά στολίδια. Παραδίπλα βρήκε μια πλουμιστή φορεσιά κι ένα ζευγάρι ολοκέντητα παπούτσια. Τα φόρεσε όλα η Μάρω κι έλαμψε σαν τον ήλιο του απομεσήμερου. Καβάλησε το άλογο και πήγε στο πανηγύρι. Μόλις έφτασε, όλοι την κοίταζαν θαμπωμένοι και ρωτούσαν ποια ήταν αυτή η όμορφη αρχόντισσα. Ο βασιλιάς που ήταν εκεί δεν είχε μάτια παρά μόνο για κείνη. 10
Ο αριθμός σαράντα έχει σπουδαία θρησκευτική και συμβολική θέση στην ελληνική παράδοση. Σαράντα μέρες του πένθους, αλλά και σαράντα μέρες για να βγουν το νεογέννητο και η λεχώνα έξω στον κόσμο. 11
Σε πολλούς λαούς και θρησκείες, είτε στο παρελθόν, είτε στις μέρες μας, η στάχτη αποτελεί σύμβολο πένθους και ταπεινότητας. Στη Βίβλο συναντάμε την περιγραφή ανθρώπων που πενθούν και καλύπτουν το μέτωπο και τα μαλλιά τους με στάχτη. 12
Όταν τέλειωσε η γιορτή, η Μάρω καβάλησε βιαστικά το άλογο κι εξαφανίστηκε σαν αστραπή. Καθώς πέρασε από ένα πηγάδι, σταμάτησε για να πιει νερό το άλογό της. Την ώρα που έσκυψε το ζωντανό, γλίστρησε το παπούτσι από το πόδι της Μάρως κι έπεσε στον πάτο του πηγαδιού. Σαν έφτασε σπίτι, έκρυψε όλα τα ρούχα και τα στολίδια, φόρεσε πάλι τα κουρέλια της κι αλείφτηκε με στάχτες. Όταν επέστρεψαν οι αδελφές της, δεν είχαν λόγια παρά μόνο για την όμορφη άγνωστη αρχόντισσα που μάγεψε τον κόσμο και πιο πολύ από όλους τον βασιλιά. Την άλλη μέρα ο βασιλιάς βγήκε για κυνήγι με τους συντρόφους του. Μετά από ώρες σταμάτησαν σε ένα πηγάδι για να ξεδιψάσουν αυτοί και να ποτίσουν τα άλογά τους. Κα θώς τράβηξαν τον κουβά με το νερό, βρήκαν μέσα ένα ολοκέντητο παπούτσι. Μόλις το είδε ο βασιλιάς, άρχισε να πηγαίνει σε όλα τα σπίτια κι έβαζε τις ανύπαντρες κοπέλες να το δοκιμάζουν. Σε καμιά, όμως, δεν έκανε. Με αυτά και με εκείνα έφτασε και στο σπίτι της Σταχτομάρως. Οι αδελφές της την έκρυψαν κάτω από ένα κοφίνι για να μην τη δει ο βασιλιάς. Την ώρα που δοκίμαζαν το παπούτσι, ο βασιλιάς κάθισε πάνω στο κοφίνι και τότε η Σταχτομάρω τον τρύπησε με μία σακοράφα. «Τι έχετε εδώ μέσα;» τις ρώτησε. «Τίποτα, αφέντη μου, μία κλώσσα», του είπε η μία. Τότε η Σταχτομάρω τον ξανατρύπησε. Ο βασιλιάς σήκωσε το κοφίνι κι αποκαλύφθηκε η όμορφη κοπέλα. Δοκίμασε το παπούτσι και της ερχόταν ίσα-ίσα. Εκείνη τη στιγμή η Μάρω φόρεσε τη χρυσή φορεσιά κι εμφανίστηκε μπροστά τους η άγνωστη αρχόντισσα από το πανηγύρι. Χωρίς να χάσει καιρό, ο βασιλιάς της ζήτησε να γίνει γυναίκα του και την πήρε μαζί του στο παλάτι. Οι γιορτές για τον γάμο τους κράτησαν σαράντα μέρες και σαράντα νύχτες. Όσο για τις αδελφές της, ακόμα σκάνε από τη ζήλια τους. 13
Ι Κ Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Α Μ Ε Ρ Η Σημαδεμένο Πρόσωπο Κάποτε, ανάμεσα στα βουνά και στις κοιλάδες της Βόρειας Αμερικής, στα σύνορα με τον Καναδά, υπήρχαν πολλά χωριά Ινδιάνων. Σε ένα από αυτά τα χωριά ζούσε ένας γέρος που χε τρεις κόρες. Οι δύο κόρες ήταν κακές κι εγωίστριες κι έβαζαν τη μικρότερη, που χε την πιο καλή καρδιά, να κάνει όλες τις δουλειές. Μία από τις πιο δύσκολες αγγαρείες ήταν να φροντίζει να μη σβήσει ποτέ η φωτιά που χαν στη σκηνή τους. Επειδή, λοιπόν, η μικρή κόρη ήταν συνεχώς στη φωτιά, συχνά πυκνά καιγόταν. Έτσι με τον καιρό γέμισε το σώμα, αλλά και το πρόσωπό της, σημάδια κι ουλές. Γι αυτό στο χωριό της έδωσαν το όνομα η Σημαδεμένο Πρόσωπο. Η Σημαδεμένο Πρόσωπο ήταν τόσο καλή και γλυκιά με όλους, που κανένας μετά από λίγο δεν έβλεπε τα σημάδια της, παρά μόνο την ευγενική της ψυχή. Λίγο πιο έξω από το χωριό ζούσε με την αδελφή του ένας ξακουστός κυνηγός που ήταν αόρατος. Λεγόταν, λοιπόν, ότι ο Αόρατος Κυνηγός θα παντρευόταν μόνο τη γυναίκα που θα κατάφερνε να τον δει πραγματικά. Πολλές κοπέλες είχαν προσπαθήσει να τον ξεγελάσουν, λέγοντας ότι τον βλέπουν στα αλήθεια, αλλά όταν η αδελφή του τους έκανε μερικές ερωτήσεις, αποκαλυπτόταν το ψέμα τους κι έφευγαν ντροπιασμένες. Μία μέρα οι δύο αδελφές της Σημαδεμένο Πρόσωπο αποφάσισαν να πάνε κι αυτές στην καλύβα του Αόρατου Κυνηγού για να προσπαθήσουν να τον παντρευτούν. Όταν έφτασαν εκεί, τις υποδέχτηκε, όπως πάντα, η αδελφή του. «Τον βλέπετε τον αδελφό μου;» τις ρώτησε. «Ναι», απάντησαν ψέματα κι οι δύο. «Ωραία, λοιπόν, θέλω να μου πείτε από τι είναι φτιαγμένο το τόξο του και το άρμα του», τους είπε. «Από δέρμα», είπε η μία. «Από ξύλο», είπε η άλλη. «Αφού δε βρήκατε την απάντηση, να φύγετε αμέσως από εδώ μέσα και να μην ξανάρθετε ποτέ, ψεύτρες», τους φώναξε η αδελφή του Αόρατου Κυνηγού. Ντροπιασμένες και θυμωμένες γύρισαν στην καλύβα και ξέσπασαν στη μικρή τους αδελφή. Όταν η Σημαδεμένο Πρόσωπο άκουσε την ιστορία τους, θέλησε να δοκιμάσει κι αυτή την τύχη της. Ζήτησε από τον πατέρα της καινούργια παπούτσια και ρούχα, αλλά οι αδελφές της της έδω 14
15
Τα χειροτεχνήματα (κολιέ, ζώνες, κεντήματα στα παπούτσια) από χάντρες και όστρακα έπαιζαν πολύ σημαντικό ρόλο στον πολιτισμό των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής. Τα ονόμαζαν ΒΑΜΠΟΥΜ και τα χρησιμοποιούσαν για εμπορικές κι οικονομικές συναλλαγές, αλλά κι ως σύμβολα σε διάφορες περιστάσεις (γάμους, αρραβώνες, πόλεμο κ.λπ.). 16
σαν τα αποφόρια τους. Τι να έκανε η Σημαδεμένο Πρόσωπο, τα φόρεσε και ξεκίνησε για την καλύβα του Αόρατου Κυνηγού. Το μόνο στολίδι πάνω της ήταν ένα όμορφο κολιέ από χάντρες, που κάποτε στόλιζε τον λαιμό της νεκρής μητέρας της. Στον δρόμο καθώς πήγαινε, είδε ψηλά στον ουρανό έναν άντρα που χε ένα τόξο φτιαγμένο από το ουράνιο τόξο πάνω σε ένα άρμα φτιαγμένο από τα αστέρια. Η Σημαδεμένο Πρόσωπο σταμάτησε και τον κοίταζε μαγεμένη, αφού αμέσως τον αγάπησε, από την πρώτη ματιά. Καθώς παρακολουθούσε το θέαμα, το κολιέ έσπασε και οι χάντρες σκόρπισαν παντού, σαν τις στάλες της βροχής. Όταν έφτασε στην καλύβα, την υποδέχτηκε η αδελφή του Αόρατου Κυνηγού. «Μήπως είδες τον αδελφό μου;» τη ρώτησε. «Δεν ξέρω αν ήταν ο αδελφός σου, αλλά τώρα που ερχόμουν, είδα έναν άντρα που χε ένα τόξο φτιαγμένο από το ουράνιο τόξο πάνω σε ένα άρμα φτιαγμένο από τα άστρα και ήταν τόσο όμορφος», είπε κι έσκυψε ντροπαλά το κεφάλι της. Τότε η αδελφή του Αόρατου Κυνηγού τη φίλησε και φώναξε τον αδελφό της μέσα. Η Σημαδεμένο Πρόσωπο, μόλις τον ξανάδε, έσκυψε θλιμμένη το κεφάλι για να κρύψει τα σημάδια της. Ο Αόρατος Κυνηγός, όμως, που την είχε αγαπήσει για την ευγενική της ψυχή, την πήρε στο άρμα του και την πήγε στη λίμνη. «Μπες μέσα», της είπε τρυφερά. Αφού η Σημαδεμένο Πρόσωπο πλύθηκε στο γλυκό νερό της λίμνης, βγήκε και δεν είχε πια κανένα κάψιμο πάνω της και ήταν όμορφη και λαμπερή, όπως παλιά. Ο Αόρατος Κυνηγός της πέ ρασε στον λαιμό το κολιέ που χε σπάσει στον δρόμο και της ζήτησε να γίνει γυναίκα του. Έζησαν ευτυχισμένοι για πολλά χρόνια, κάνοντας βόλτες στον ουρανό με το άρμα του. Ακόμα και σήμερα τις ήσυχες βραδιές σεργιανίζουν ψηλά στα αστέρια. 17
Τι κοινό έχουν η Γιεν Σεν από την Κίνα, η Ροδόπη από την Αρχαία Αίγυπτο, η Σταχτομάρω από την Ελλάδα και δεκάδες άλλες κοπέλες από όλο τον κόσμο; Είναι όλες ηρωίδες του ίδιου παραμυθιού, αυτού που γνωρίζουμε όλοι μας ως Σταχτοπούτα. Μπορεί η Σταχτοπούτα να είναι η πιο γνωστή, αλλά δεν είναι μία και μοναδική. Έχει πολλές «αδελφούλες» σε όλο τον κόσμο, που υποφέρουν τα πάνδεινα μέχρι να βρουν την ευτυχία. Πάμε να κάνουμε, λοιπόν, ένα ονειρικό ταξίδι και στις πέντε ηπείρους, να τις γνωρίσουμε και να τις αφήσουμε να μας μαγέψουν με τις ιστορίες τους. www.staxtopoutes.gr ISBN 978-618-81789-6-0 18 ΚΩΔ. ΜΗΧ/ΣΗΣ: 10005 www.mamaya.gr e-mail: info@mamaya.gr