ΤΟ ΜΟΙΡΑΣΜΑ Η ΙΩΑΝΝΑ ΕΓΕΙΡΕ στο πλάι πιάνοντας με τα χέρια την κοιλιά της. Ένας πόνος σφάχτης αγρίεψε το πρόσωπό της και την ανάγκασε να διπλωθεί στα δύο. Με το σώμα της σκυφτό, έψαξε στα γρήγορα τα χάπια που της είχε δώσει ο Νίκι, αδερφικός της φίλος και προσωπικός της γιατρός, για τις δύσκολες ώρες, που όσο πήγαιναν και πλήθαιναν. Θυμήθηκε τα απαγορευμένα ουισκάκια που είχε κατεβάσει από νωρίς το πρωί και αναρωτιόταν αν θα την έπιανε τώρα το φάρμακο. Μάλλον τα είχε κάνει σύσκατα, αλλά το αλκοόλ ήταν παρηγοριά, κι εδώ όπου είχε φτάσει δεν είχε πια λόγους να πειθαρχεί σε ιατρικές εντολές. Πέντε λεπτά αργότερα, ο δυνατός πόνος μαλάκωσε και οι ανάσες της, που σύριζαν σαν ξεκούρδιστες χορδές μουσικού οργάνου, πήραν να καταλαγιάζουν. Ένα τέταρτο μετά, ο πόνος κόπασε εντελώς. Και οι άναρχες σκέψεις παραμέρισαν, δίνοντας το προβάδισμα στο λογικό της, ή μήπως στο παράλογό της; Οι γιοι της δεν πίστεψαν ποτέ στο ιδιαίτερο χάρισμά της, το οποίο της επέτρεπε να ταξιδεύει σε προηγούμενες ζωές, αλλά και να διαισθάνεται κάποια μελλούμενα. Η Ιωάννα είχε γεννηθεί με μνήμες αποτυπωμένες στο DNA της, που σαν φωτογραφικό φλας φώτιζαν περασμένες εμπειρίες της και ημιτελείς αγάπες, προκαλώντας της σύγχυση για το ποια ήταν ή πόσες διαδρομές είχε κάνει στον άπειρο χρόνο.
10 ΕΛΣΑ ΦΑΡΑΖΗ Ήξερε, όμως, πως σε όλους τους σταθμούς αυτού του ταξιδιού ήταν καλεσμένη σε ένα λουκούλλειο γεύμα αγάπης, στο οποίο, για κάποιο λόγο, δεν παρακάθισε ποτέ. Επιτέλους, πόσες ζωές θα ζούσε ακόμα μέχρι να ικανοποιήσει την πείνα της; αναρωτήθηκε. Μέχρι στιγμής, είχε ανακαλέσει τρεις, και όλες με χρέος. Ας είναι, σκεφτόταν, ίσως στην επόμενη τα κατάφερνε καλύτερα. Σε κάθε ζωή, η αγάπη τής ξεγλιστρούσε, και πίστευε πως γι αυτό έφταιγαν οι άλλοι. Τώρα, για πρώτη φορά, παραδεχόταν ότι έφταιγε εκείνη. Ήταν υπερβολικά αλαζόνας, σχεδόν ασεβής. Όταν η αγάπη γινόταν βάσανο, κάτι της μηνούσε, μα εκείνη προτιμούσε να αγνοεί τα σημάδια, μέχρι που η αγκαλιά της έμενε άδεια. Μόνο τότε συνειδητοποιούσε, πολύ αργά, τι είχε χάσει. Το σίγουρο ήταν πως δεν ήθελε πια την περιπλάνηση. Ήθελε να βρει το άλλο μισό της, να ταιριάξουν και να μείνει κολλημένη μαζί του. Στην αιωνιότητα. Έστριψε ένα τσιγάρο, το άναψε και τράβηξε μια βαθιά ρουφηξιά. Τον καπνό τής τον προμήθευε ο Τζόζεφ, παιδικός της φίλος, πιστός συμπαραστάτης και ακούραστος δουλευτής. Τον καλλιεργούσε σ ένα χωραφάκι στις πλαγιές του Ταΰγετου, ανάμεσα στους θαμνώνες, και τον επεξεργαζόταν με πολύ μεράκι ο ίδιος. Η Ιωάννα πάντα πίστευε πως το Δωδεκάθεο είχε στο συγκεκριμένο βουνό το εξοχικό του. Οι αθάνατοι το είχαν επιλέξει για δύο πολύ σημαντικούς λόγους: ο ένας ήταν η μοναδική του θέα και ο άλλος η ποικιλομορφία της βλάστησής του. Οι ελιές, τα σκίνα, οι κουτσουπιές, τα σφενδάμια συναντιούνταν, ανεβαίνοντας πιο ψηλά, με τις δρυς και τους κέδρους, ενώ οι αγριοτουλίπες, οι ανεμώνες, οι ορχιδέες και τα αρωματικά φυτά γέμιζαν με χρώματα και μυρωδιές το μεγαλειώδες τοπίο. Μία, δύο, τέσσερις, πέντε τζούρες... Μόνο όταν ένιωσε την καύτρα να της καίει τα ακροδάχτυλα αποφάσισε να το σβήσει. Μισοζαλισμένη, έκλεισε τα μάτια κι
ΝΑ ΤΟΛΜΑΣ, Ν ΑΓΑΠΑΣ, ΝΑ ΖΕΙΣ 11 έγειρε πίσω στην πολυθρόνα της. Δέκα λεπτά, σκέφτηκε, μόνο δέκα λεπτά απόλυτης ηρεμίας χρειαζόταν. Όταν τα άνοιξε ξανά, κοίταξε το ρολόι στον τοίχο και είδε πως είχε περάσει σχεδόν μία ολόκληρη ώρα. Βιαστικά και με σβελτάδα έφηβης, σηκώθηκε και βγήκε από το δωμάτιό της. Κατέβηκε στον κάτω όροφο του μανιάτικου πύργου, όπου ήταν το καθιστικό. Μπροστά στην τηλεόραση καθόταν η Μαριέττα, κόρη του Βλάση του ταβερνιάρη. Ένα μισοζαβό, που το είχε προσλάβει εκτάκτως για να βοηθήσει τη Γεωργία, λόγω της ιδιαιτερότητας της μέρας. Η Ιωάννα έκανε να την αποπάρει, αλλά ρίχνοντας μια ματιά στην τραπεζαρία είδε πως όλα ήταν έτοιμα, γι αυτό και το ραχάτι. Την προσπέρασε χωρίς σχόλια ή υποδείξεις και πήγε προς την κουζίνα, το βασίλειο της Γεωργίας. Κοντεύεις με τα φαγητά; ρώτησε η Ιωάννα. Εσύ τι λες, κυρά μου; Τόσα χρόνια στη δούλεψή σου και ακόμα δε μου το χεις; της απάντησε η Γεωργία με ένα παράπονο στη φωνή και αμέσως, χωρίς να περιμένει κάποιο σχόλιο, συνέχισε αλλάζοντας τόνο και ύφος: Δε χρειάζεσαι εδώ, γι αυτό άδειασέ μου τη γωνιά. Τα θάρρητα δικαιολογούνταν γιατί γνωρίζονταν μια ζωή. Αφέντρα η μία, υπηρέτρια η άλλη, δεν πέρασαν ποτέ τις διαχωριστικές γραμμές, μα τώρα, στο γέρμα της ζωής τους, οι γραμμές είχαν ξεθωριάσει και οι αποστάσεις των τάξεών τους είχαν εκμηδενιστεί. Τώρα τις ένωνε μόνο η συντροφικότητα και μια βουβή συνενοχή για όσα είχαν ζήσει όλα αυτά τα χρόνια. Η Ιωάννα ετοιμάστηκε να της απαντήσει αναλόγως, αλλά εκείνη ακριβώς τη στιγμή ακούστηκε ο θόρυβος από αυτοκίνητα που ανέβαιναν την ανηφόρα προς το πυργόσπιτο. Η οικοδέσποινα βγήκε έξω να προϋπαντήσει τους καλεσμένους της. Το τυπικό αγκάλιασμα εκ μέρους των δύο γιων της, του Βασίλη και του Παύλου, αυτή τη φορά δεν την ενόχλησε. Από καιρό είχε κάνει ειρήνη με τα λάθη της.
12 ΕΛΣΑ ΦΑΡΑΖΗ Την αποζημίωσε το θερμό αγκάλιασμα της Σοφούλας και του Γρηγόρη, του γαμπρού της. Ένα τέταρτο αργότερα έφτασαν ο Νίκι και ο Σήφης Αδαμαντίδης, ο συμβολαιογράφος. Η Ιωάννα δεν είχε χρόνο για χάσιμο. Έπρεπε να αποχαιρετήσει τους αγαπημένους της αποκαλύπτοντας την αλήθεια για ένα μυστικό που το κρατούσε καλά φυλαγμένο και να τους μοιράσει δίκαια τη γονική περιουσία. Όταν επιτέλους μαζεύτηκαν όλοι και κάθισαν στο μεσημεριανό τραπέζι, η ώρα είχε πάει δύο. Ο χρόνος πάντα μπέρδευε την Ιωάννα. Ήταν λίγος; Ήταν πολύς; Μάλλον αρκετός, ως φαίνεται, για να στηθούν τα περίτεχνα ή, κάποιες φορές, λιτά σκηνικά, να μοιραστούν οι ρόλοι και να παιχτούν οι πράξεις του έργου με το μονολεκτικό τίτλο «Ζωή». Η Ιωάννα αγκάλιασε την ομήγυρη με το βλέμμα της για πρώτη φορά ήρεμο και προσηνές, άγγιξε τρυφερά τους γιους της. Το μικρό της, τον Παύλο, και το μεγάλο της, τον Βασίλη. Ο Βασίλης, εδώ και πέντε χρόνια, είχε μια ακαταμάχητη ερωμένη που της ήταν απόλυτα αφοσιωμένος. Την πολιτική. Η θέση του στα έδρανα της Βουλής και ο πολιτικός του λόγος είχαν κάνει γνωστό το όνομα των Σουκάκηδων πέρα από τα στενά όρια της Καρδαμύλης. Τα παιδιά της, από τα γεννοφάσκια τους, είχαν για προσκέφαλο τον Ταΰγετο και κλινοσκέπασμα το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου. Η Μάνη που τους γέννησε όποιος χαρακτηρισμός κι αν της δίνεται, Ανατολική, Μέσα ή Απόσκερη είναι ο ίδιος τόπος. Πετρώδης, άνυδρος, με ιστορικές μνήμες αντρειωμένων γενεών, με πύργους και κάστρα που στέκουν αυστηρά και επιβλητικά, εμπνέοντας ανά τους αιώνες το σεβασμό για εκείνους που είναι απόγονοι
ΝΑ ΤΟΛΜΑΣ, Ν ΑΓΑΠΑΣ, ΝΑ ΖΕΙΣ 13 Σπαρτιατών πολεμιστών και Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Με άγραφους, αυστηρούς νόμους, βαριά κληρονομιά, ασήκωτη, που η Ιωάννα τώρα στα στερνά, δεν ντρέπεται να το ομολογήσει δεν την άντεξε. Με την πρώτη ευκαιρία σήκωσε παντιέρα, αυθαδίασε. Δε γνώριζε πως η Μάνη σε αφήνει ελεύθερο να κάνεις τον τουρίστα σε όποια γειτονιά του κόσμου θέλεις, ενώ σε έχει ισόβια αιχμάλωτο της γοητείας της. Αν γεννήθηκες στη Μάνη, εκεί θέλεις να γυρίσεις να πεθάνεις. Εκείνη την απαρνήθηκε επιπόλαια, στο όνομα του μίσους και της αγάπης. Μιας αγάπης-φάντασμα, που την κυνηγούσε στο ρου του χρόνου με υποσχέσεις ευδαίμονες, για να την προδώσει τελικά, αφήνοντάς την έρμαιο μιας απορίας: Πώς θα ήταν η ζωή της αν η αγάπη κρατούσε αυτές τις υποσχέσεις της; Η Ιωάννα παρακολουθούσε τώρα τους γιους της κρυφά και δε χόρταινε να τους καμαρώνει. Ήταν ομορφάντρες, ιδιαίτερα γοητευτικοί. Άραγε, εκείνοι θα αξιώνονταν ποτέ την ευλογία της αγάπης; Ο Βασίλης είχε παντρευτεί από συμφέρον. Το πολιτικό του προφίλ απαιτούσε να προβάλλει προς τα έξω την εικόνα του αφοσιωμένου και καλού οικογενειάρχη, και αυτό φρόντισε να το τακτοποιήσει όπως θα τακτοποιούσε τις καθαρές του φανέλες στο συρτάρι της ντουλάπας του. Οι ερωτικές προτιμήσεις του μικρότερου, του Παύλου, της ήταν από καιρό γνωστές, αλλά, καθώς εκείνος δεν της είχε ανοιχτεί, καμωνόταν πως δεν καταλάβαινε. Το συγκεκριμένο θέμα δεν την ενοχλούσε διόλου. Εδώ και κάμποσα χρόνια είχε αναγκαστεί να βάλει πολύ νερό στο κρασί της, εφόσον τα παιδιά της είχαν μεγαλώσει μακριά της και μακριά από τον αυστηρό τόπο τους, που ήθελε τους άντρες με πιστόλια και τα κορίτσια με μαντίλια. Ο Νίκι, κοντά μισό αιώνα αδερφικός της φίλος, είχε τα ίδια
14 ΕΛΣΑ ΦΑΡΑΖΗ γούστα με τον Παύλο της, και οι ερωτικές του προτιμήσεις ποτέ δεν επηρέασαν αρνητικά τη φιλία τους. Ποιος ορίζει, εξάλλου, τι είναι για τον καθένα μας καλός αγωγός της ηδονής; αναρωτήθηκε η Ιωάννα. Σημασία έχει η αγάπη, κι εκείνη ένιωθε ήδη αρκετά ένοχη που δεν τους έμαθε πόση αξία είχε να τη νιώσουν και να τη διεκδικούν χωρίς εκπτώσεις. Η ματιά της στάθηκε τώρα τρυφερά στην κόρη της, τη Σοφούλα. Όλα αυτά τα χρόνια η παρουσία της υπήρξε μια ευλογία. Ισορρόπησε στην οικογένειά τους τα ανισόρροπα. Ήταν η ασφαλιστική δικλίδα, το σωστό αντίβαρο στην παλάντζα της οικογενειακής τους ζυγαριάς. Σε αντίθεση με τα αγόρια, η Σοφούλα εισέπραξε από τα γεννοφάσκια της πολλή αγάπη, γι αυτό και ήταν γενναιόδωρη με όλους. Η έκφραση του προσώπου της Ιωάννας δεν άλλαξε σαν κοίταξε τον Νίκι, τον Τζόζεφ και τη Γεωργία. Με τον Τζόζεφ και τη Γεωργία γνωρίζονταν από παιδιά. Αυτοί οι δύο, αν και λίγο μεγαλύτεροι, έπαιζαν μαζί της και με τα αδέρφια της στις ίδιες ρούγες. Μεγαλώνοντας, αποφάσισαν να μείνουν στη δούλεψή της, αφοσιωμένοι και πιστοί σύντροφοι σ ένα ενδιαφέρον ταξίδι ζωής. Σήμερα ήταν παρόντες γιατί εκείνη τους ζήτησε να είναι μάρτυρες στο μοίρασμα της οικογενειακής της περιουσίας. Η Ιωάννα στράφηκε προς την πλευρά του συμβολαιογράφου και τον ρώτησε αν είχε καλό ταξίδι, έτσι για να σπάσει ο πάγος. Σύντομα, η αρχική αμηχανία παραμέρισε, δίνοντας τη θέση της σ ένα ευχάριστο κουβεντολόι. Όταν άρχισαν να τρώνε, όλοι τους, μηδενός εξαιρουμένου, ήταν ευδιάθετοι και χαλαροί. Τα θέματα γενικού ενδιαφέροντος είχε υπερκεράσει η τρέχουσα πολιτική κατάσταση. Η πολιτική αποτελούσε το αγαπημένο θέμα του Βασίλη. Ο Βασίλης ήταν διαβασμένος, είχε άποψη και την υποστήριζε. Ως δικηγόρος, επιχειρηματολογούσε με μεγάλη άνεση. Όση ώρα αγόρευε, η Ιωάννα τον παρατηρούσε με προσοχή, αλλά και
ΝΑ ΤΟΛΜΑΣ, Ν ΑΓΑΠΑΣ, ΝΑ ΖΕΙΣ 15 μια ενδόμυχη ανησυχία. Δεν είχε καμία αμφιβολία πως ο γιος της διέθετε όλα τα προσόντα για μια λαμπρή πολιτική σταδιοδρομία, όμως υποστήριζε με πάθος κάποιες ακραίες απόψεις. Απόψεις που δεν περιορίζονταν σε ένα οικογενειακό τραπέζι, εκφράζονταν και δημόσια. Η Ιωάννα άκουγε τα παιδιά της να διαφωνούν έντονα γύρω από το θέμα των μειονοτήτων και ξαφνικά ένιωσε την αναπνοή της να εγκλωβίζεται μέσα στα πνευμόνια της. Ένα κακό προαίσθημα την είχε αγκαλιάσει ασφυκτικά σαν βόας. Σε μια προσπάθεια να το ξορκίσει, ύψωσε τη φωνή της, διακόπτοντας αποφασιστικά την πολιτική διαφωνία. Παιδιά, σας παρακαλώ, ας αλλάξουμε θέμα συζήτησης. Τώρα τρώμε, και τα πολιτικά δυσκολεύουν τη χώνεψη. Τόσο ωραίο και νόστιμο φαγητό να μας κάτσει στο στομάχι... Και γυρνώντας προς το μέρος της Σοφούλας, συνέχισε σχεδόν αυταρχικά: Μίλησέ μας για την παράσταση που είδατε με τον Γρηγόρη την περασμένη εβδομάδα. Κι έτσι στράφηκε η κουβέντα στα πολιτιστικά. Ανώδυνη και ειρηνική. Ο βόας έλυσε το ασφυκτικό του αγκάλιασμα, και η Ιωάννα έγινε για άλλη μία φορά ο κυρίαρχος του παιχνιδιού. Μέχρι να τελειώσουν το γεύμα τους, αναλώθηκαν σε όλα τα φρέσκα κουτσομπολιά που αφορούσαν την υψηλή κοινωνία της Αθήνας. Η ετερόκλητη ομήγυρη περνούσε καλά, μα τόσο καλά! Η Ιωάννα στιγμιαία λύγισε και σκέφτηκε πως θα ήθελε να είχε ένα επιπλέον χάρισμα. Να αιχμαλωτίζει τις στιγμές σαν κι αυτή και να δίνει στο χρόνο τη διάρκεια που εκείνη επιθυμούσε. Ήθελε να ζήσει. Αγαπούσε τόσο τη ζωή! Τέλος πάντων, ας μην ήταν αχάριστη. Τα δέκα χρόνια παράταση, μ έναν καρκίνο που ρήμαζε τα σωθικά της, της είχαν δοθεί για κάποιο λόγο. Εξάλλου ο χρόνος ποτέ δε φτάνει, όλο και κάτι αφήνει ημιτελές στον καμβά της ζωής. Τουλάχιστον εκείνη δεν είχε ακούσει μέχρι τώρα κανέναν να λέει στο θάνατο: «Ήρθες, επιτέλους; Από καιρό τα
16 ΕΛΣΑ ΦΑΡΑΖΗ έχω όλα έτοιμα και τακτοποιημένα. Βαρέθηκα να σε περιμένω». Όσον αφορά, δε, την πάρτη της, έτοιμη ή ανέτοιμη, ήλπιζε στη συμπάθεια του περατάρη. Οι αποσκευές της ήταν υπέρβαρες και φοβόταν το πρόστιμο. Για να προσπαθήσει να ελαφρύνει το φορτίο, ούτε λόγος. Τα λάθη γεννούν λάθη μέχρι να οδηγήσουν στη σοφία. Τι να της κάνει ο περιορισμένος χρόνος μιας ζωής; Ήθελε άπειρο χρόνο για να εξιλεωθεί στα μάτια των αγοριών της. Μέχρι να ψηθούν οι καφέδες και να αρχίσει η διαδικασία του κλήρου, ο Νίκι και ο συμβολαιογράφος βγήκαν έξω στην αυλή να ανάψουν το πούρο τους. Η Σοφούλα με τον άντρα της πήγαν έναν περίπατο να χωνέψουν και ο Τζόζεφ κατέβηκε στην αποθήκη να φέρει ακόμα λίγα ξύλα για το τζάκι. Στην τραπεζαρία έμειναν μόνο εκείνη και οι γιοι της. Η Ιωάννα σκεφτόταν πως ο Βασίλης και ο Παύλος, αφότου έφυγαν από τον τόπο τους, έριξαν πίσω τους μαύρη πέτρα. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, αυτή ήταν η δεύτερη φορά που επισκέπτονταν το πατρικό τους, λες και οι θόρυβοι της μεγαλούπολης τους προστάτευαν από το να αναμοχλεύουν συμπεριφορές που τους πλήγωσαν. Το αγωνιώδες κυνήγι της επιτυχίας δεν τους επέτρεπε στιγμή να χαλαρώσουν και να αναρωτηθούν για το ποιοι ήταν πραγματικά ή τι ζητούσαν από τη ζωή τους. Η φωνή του Βασίλη την επανέφερε στο παρόν. Μητέρα, πού ταξιδεύεις; Σου μιλάω, δε μ ακούς; Συγνώμη, παιδί μου, αφαιρέθηκα. Δυστυχώς, το παθαίνω συχνά τελευταία, σημάδι αδιάψευστο πως γερνάω. Σε ρώτησα: Η διαδικασία δε θα ήταν πιο απλή αν τηρούσες ακριβώς το έθιμο; Που λέει; Που λέει πως κλήρο τραβούν μόνο τα αρσενικά της οικογένειας. Όντως, αλλά, όπως γνωρίζεις πολύ καλά, εγώ φρόντιζα
ΝΑ ΤΟΛΜΑΣ, Ν ΑΓΑΠΑΣ, ΝΑ ΖΕΙΣ 17 ανέκαθεν να προσαρμόζω τα έθιμα στα γούστα μου και δεν έχω τυχαία τη φήμη της αντάρτισσας. Να μου επιτρέψεις, λοιπόν, να κάνω τη μοιρασιά με τον τρόπο μου. Δε μας έχεις εμπιστοσύνη; Νομίζεις πως θα αδικούσαμε την αδερφή μας και την κόρη της; Βγάζεις βιαστικά συμπεράσματα. Σου είπα πως όλα θα γίνουν όπως θέλω εγώ. Είσαι αυταρχική. Για κάποιο λόγο, ποτέ δε μας αγάπησες, είπε ο Παύλος χαμηλόφωνα, μ έναν τόνο που έμοιαζε περισσότερο με διαπίστωση παρά με παράπονο. Α, αυτό δεν είναι δίκαιο, δεν είναι καθόλου δίκαιο, τον επέπληξε η Ιωάννα. Τι ακριβώς μου λες; Είστε παιδιά μου, σας αγάπησα και σας φρόντισα. Όχι, ίσως, όπως είχατε ανάγκη, αλλά έτσι μπορούσα. Εξάλλου, τι είναι αυτό που ορίζει τα συναισθήματά μας; Τι είναι αυτό που τα κάνει υποχρεωτικά; Όταν σας γέννησα, ζούσα σε μια συνεχή κατάσταση τρόμου, μ έναν άντρα, τον πατέρα σας, από τον οποίο δεν πήρα ποτέ γλύκα. Από ποια γλύκα να σας έδινα; Λόγια... λόγια... και βολικές δικαιολογίες που καθησυχάζουν τις τύψεις σου, αν έχεις. Αλλά ακόμα κι έτσι, εμείς πού φταίξαμε; συνέχισε ο Παύλος επιθετικά. Εσείς πού φταίξατε; Η αλήθεια είναι ότι δε φταίξατε πουθενά. Άλλος ήταν ο στόχος μου... Έτσι τα έχεις καλά με τη συνείδησή σου; Ναι, κι ας μην ακούγεται ωραίο. Την ανικανότητά μου να ξεχωρίσω το δίκαιο από το άδικο την πλήρωσα και με το παραπάνω. Η αγάπη, σε τούτη τη ζωή, μου γέλασε και με προσπέρασε. Τι εννοείς; Για ποια αγάπη μάς μιλάς; ρώτησε ειρωνικά ο μεγάλος, που μέχρι εκείνη τη στιγμή παρακολουθούσε τη συζήτηση ψυχρός και αμέτοχος. Μιλάω για την αγάπη που έχει διάρκεια, για την αγάπη που δεν της ορίζεις αρχή και τέλος, την άχρονη.
18 ΕΛΣΑ ΦΑΡΑΖΗ Μα τι λες; Ακούς τι λες; συνέχισε ο Βασίλης εξεγερμένος. Η ζωή δεν είναι μόνο έρωτες και αγάπες, είναι γνώση, επιτυχία, κοινωνική καταξίωση, ευημερία, κι εσύ τα είχες όλα αυτά. Λάθος, αγόρι μου, η ζωή χρειάζεται μόνο την αγάπη, τελεία και παύλα. Είναι το λίπασμά της, κι εγώ είμαι ένοχη που σας έδωσα τη ζωή χωρίς αυτό το λίπασμα. Ό,τι δεν τρέφεται με αγάπη μαραζώνει και χάνεται. Κοίτα, γιε μου, ύστερα από τόσα χρόνια, εκείνα τα γεγονότα που με πλήγωσαν έχουν ξεθωριάσει, έχουν χάσει την αξία που τους έδωσα. Έτσι ελπίζω να ξεθωριάσουν και τα λάθη μου στην καρδιά σας. Γιατί, μην έχεις καμιά αμφιβολία, πως ό,τι κακό κάνουμε ή προκαλούμε, επιστρέφει σ εμάς. Ο προορισμός της κακής ενέργειας είναι να επιστρέψει εκεί απ όπου ξεκίνησε, αυτό είναι το μάθημα που πήρα εγώ... Λύσε μου μια απορία, τη διέκοψε ο Βασίλης. Γιατί δεν έκανες το ίδιο με τη Σοφούλα; Της είχες πάντα ιδιαίτερη αδυναμία και ποτέ δεν το έκρυψες. Έχεις δίκιο, του απάντησε αποφασισμένη να ξεμπερδεύει μια και καλή με αυτό. Σύντομα, πολύ σύντομα θα μάθετε το γιατί και ελπίζω να καταλάβετε και να με συγχωρέσετε. Η Ιωάννα έστρεψε το βλέμμα της στον Τζόζεφ, που εκείνη τη στιγμή μπήκε στο δωμάτιο φορτωμένος ξύλα, και, θέλοντας να βάλει προσωρινά τέλος στην άβολη συζήτηση, του είπε αποφασιστικά: Τζόζεφ, μάζεψέ τους όλους και φέρε τους κλήρους να τελειώνουμε. Θα μας πάρει ώρα, και ήδη νιώθω κουρασμένη. Όταν κάθισαν πάλι στο τραπέζι και οι καφέδες σερβιρίστηκαν, η Ιωάννα ρώτησε το συμβολαιογράφο αν ήταν έτοιμος να ξεκινήσουν τη διαδικασία του κλήρου. Στο καταφατικό του νεύμα, εκείνη, διακόπτοντας σκόρπιες κουβέντες και μουρμουρητά, είπε: Λοιπόν, αρχίζουμε. Πριν, όμως, θέλω κάτι να σας πω. Όπως πολύ καλά γνωρίζετε, το σπίτι στην Καλαμάτα και τους δύο πύρ