«Εκτίμηση του βαθμού υποδήλωσης των εργαστηριακά επιβεβαιωμένων κρουσμάτων σαλμονέλλωσης, σιγκέλλωσης, λιστερίωσης, ηπατίτιδας Α, τυφοειδούς πυρετού και παράτυφου από τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας στο Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων το έτος 2016» 1. Εισαγωγή Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Γραφείου Τροφιμογενών Νοσημάτων του Τμήματος Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης πραγματοποιείται ετησίως εκτίμηση του βαθμού υποδήλωσης της σαλμονέλλωσης, της σιγκέλλωσης, της λιστερίωσης, της ηπατίτιδας Α, του τυφοειδούς πυρετού και του παράτυφου στο Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΣΥΔΝ). Η εκτίμηση της υποδήλωσης των νοσημάτων είναι απαραίτητη α) για την εκτίμηση της πραγματικής τους επίπτωσης στην κοινότητα (disease burden) και β) για την παρακολούθηση της διαχρονικής της εξέλιξης, με στόχο την αξιολόγηση των συστημάτων επιτήρησης και τη λήψη διορθωτικών μέτρων για την ενίσχυσή τους αν χρειαστεί. 2. Μέθοδος Συλλογή της πληροφορίας Το πρώτο τρίμηνο του 2017 απεστάλη ταχυδρομικά στους διευθυντές των μικροβιολογικών εργαστηρίων των γενικών νοσοκομείων της χώρας 1, μία δομημένη φόρμα προς συμπλήρωση. Οι πληροφορίες που ζητήθηκαν ήταν η ύπαρξη ή όχι δυνατότητας εργαστηριακού ελέγχου για Salmonella spp. (non TyphiParatyphi), Salmonella Typhi, Salmonella Paratyphi, Shigella spp., Listeria monocytogenes και Hepatitis A Virus, καθώς και ο αριθμός θετικών εξετάσεων για καθένα από τα εν λόγω παθογόνα εντός του 2016. Με βάση τον αριθμό των δηλωθέντων κρουσμάτων σαλμονέλλωσης, σιγκέλλωσης, λιστερίωσης, ηπατίτιδας Α, τυφοειδούς πυρετού και 1 Δεν συμπεριλήφθησαν τα ψυχιατρικά νοσοκομεία, καθώς και τα ειδικά νοσοκομεία που δεν έχουν παθολογική κλινική. 1
παράτυφου στο ΣΥΔΝ υπολογίστηκε το ποσοστό δήλωσης και στη συνέχεια το συμπληρωματικό του, ποσοστό υποδήλωσης. 3. Αποτελέσματα Από τα 115 νοσοκομεία στα οποία απευθυνθήκαμε απάντησαν τα 89 (ποσοστό απόκρισης: 77,4%). 3.1 Εκτίμηση της υποδήλωσης της σαλμονέλλωσης Από τα 82 νοσοκομεία που είχαν τη δυνατότητα εργαστηριακής διάγνωσης της σαλμονέλλωσης: 10 (12,2%) ανέφεραν ότι δεν είχαν καμία θετική καλλιέργεια κοπράνων το 2016 για τα υπόλοιπα 72 (92,0%) προέκυψε ότι από τα 869 συνολικά κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά το 2016, τα 504 (58,0%) είχαν δηλωθεί μέσω του ΣΥΔΝ. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται συνοπτικά η πληρότητα δήλωσης της σαλμονέλλωσης από τα 72 αυτά δημόσια γενικά νοσοκομεία της χώρας. στις αντίστοιχες μελέτες των προηγούμενων πέντε ετών το ποσοστό δήλωσης της σαλμονέλλωσης για το 2015 ήταν 53,3%, για το 2014 ήταν 46,0%, για το 2013 ήταν 48,1%, για το 2012 ήταν 44,4%, για το 2011 ήταν 36,1% και για το έτος 2010 ήταν 34,1% Πίνακας 1. Πληρότητα δήλωσης σαλμονέλλωσης από τα δημόσια γενικά νοσοκομεία της χώρας, 2016 (n=72). Ποσοστό δήλωσης (%) 81100% 6180% 4160% 2140% 120% 0% Αριθμός νοσοκομείων (%) 2016 28 (38,9%) 11 (15,3%) 11 (15,3%) 9 (12,5%) 4 (5,5%) 9 (12,5%) Από το σύνολο των 89 νοσοκομείων που απάντησαν, τα 32 (35,9%) είχαν τη δυνατότητα οροτυποποίησης για S. Enteritidis, εκ των οποίων τα 17 (53,1%) ανέφεραν ότι είχαν 2
θετική καλλιέργεια κοπράνων. Από τα 120 συνολικά κρούσματα S. Enteritidis που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά, τα 65 (54,2%) είχαν δηλωθεί μέσω του ΣΥΔΝ. Επιπλέον, από το σύνολο των 89 νοσοκομείων που απάντησαν, τα 29 (32,6%) είχαν τη δυνατότητα οροτυποποίησης για S. Typhimurium, εκ των οποίων τα 10 (34,5%) ανέφεραν ότι είχαν θετική καλλιέργεια κοπράνων. Από τα 20 συνολικά κρούσματα S. Typhimurium που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά, τα 9 (45,0%) είχαν δηλωθεί μέσω του ΣΥΔΝ. 3.2 Εκτίμηση της υποδήλωσης της σιγκέλλωσης Από τα 79 νοσοκομεία που είχαν τη δυνατότητα εργαστηριακής διάγνωσης της σιγκέλλωσης: 53 (67,1%) ανέφεραν ότι δεν είχαν καμία θετική καλλιέργεια κοπράνων το 2016 για τα υπόλοιπα 26 (32,9%) προέκυψε ότι από τα 107 συνολικά κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά το 2016, τα 66 (61,7%) δηλώθηκαν μέσω του ΣΥΔΝ. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται συνοπτικά η πληρότητα δήλωσης της σιγκέλλωσης από τα 26 αυτά δημόσια γενικά νοσοκομεία της χώρας. το ποσοστό δήλωσης της σιγκέλλωσης για τα έτη 2011, 2012, 2013, 2014 και 2015 ήταν 20,9%, 64,5%, 62,3%, 56,6% και 59,8, αντίστοιχα. Πίνακας 2. Πληρότητα δήλωσης σιγκέλλωσης από τα δημόσια γενικά νοσοκομεία της χώρας, 2016 (n=26). Ποσοστό δήλωσης (%) 81100% 6180% 4160% 2140% 120% 0% Αριθμός νοσοκομείων (%) 2016 13 (50,0%) 1 (3,8%) 2 (7,7%) 1 (3,8%) 0 (0,0%) 9 (34,6%) 3.3 Εκτίμηση της υποδήλωσης της λιστερίωσης Από τα 50 νοσοκομεία που είχαν δυνατότητα εργαστηριακής διάγνωσης της λιστερίωσης: 40 (80,0%) ανέφεραν ότι δεν είχαν καμία θετική καλλιέργεια αίματος το 2016 για τα υπόλοιπα 10 (20,0%) προέκυψε ότι από τα 12 συνολικά κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά το 2016, τα 6 (50,0%) δηλώθηκαν μέσω του ΣΥΔΝ. 3
3.4 Εκτίμηση της υποδήλωσης της ηπατίτιδας Α Από τα 56 νοσοκομεία που είχαν δυνατότητα εργαστηριακής διάγνωσης της ηπατίτιδας Α: 28 (50,0%) ανέφεραν ότι δεν είχαν καμία θετική εξέταση για ειδικά αντισώματα έναντι του ιού της ηπατίτιδας Α (IgM antihav) το 2016 για τα υπόλοιπα 28 (50,0%) προέκυψε ότι από τα 196 συνολικά κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά το 2016, τα 144 (73,5%) δηλώθηκαν μέσω του ΣΥΔΝ. 3.5 Εκτίμηση της υποδήλωσης του τυφοειδούς πυρετού/παράτυφου Αναφορικά με τον τυφοειδή πυρετό: Από τα 32 νοσοκομεία που είχαν δυνατότητα εργαστηριακής διάγνωσης (με καλλιέργεια κοπράνων) του τυφοειδούς πυρετού: 30 (93,7%) ανέφεραν ότι δεν είχαν καμία θετική καλλιέργεια κοπράνων το 2016 για τα υπόλοιπα 2 (6,3%) προέκυψε ότι από τα 3 συνολικά κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά το 2016, το 1 (33,3%) δηλώθηκε μέσω του ΣΥΔΝ. Αναφορικά με τον παράτυφο: Από τα 29 νοσοκομεία που είχαν δυνατότητα εργαστηριακής διάγνωσης (με καλλιέργεια κοπράνων) του παράτυφου: 28 (96,5%) ανέφεραν ότι δεν είχαν καμία θετική καλλιέργεια κοπράνων το 2016 για το ένα (3,5%) νοσοκομείο που είχε θετικές καλλιέργειες κοπράνων προέκυψε ότι από τα 21 συνολικά κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν εργαστηριακά το 2016, μόνο το 1 (4,8%) δηλώθηκε μέσω του ΣΥΔΝ. 4. Συμπεράσματα της εκτίμησης του βαθμού δήλωσης των κρουσμάτων σαλμονέλλωσης, σιγκέλλωσης, λιστερίωσης, ηπατίτιδας Α και τυφοειδούς πυρετού/παράτυφου στο ΣΥΔΝ Αναφορικά με τη σαλμονέλλωση: το ποσοστό υποδήλωσης των κρουσμάτων σαλμονέλλωσης εξακολουθεί να είναι υψηλό (42,0%) αν και μικρότερο των προηγούμενων ετών ικανοποιητικό ποσοστό δήλωσης (>60%) είχαν μόνο 39 από τα 72 (54,2%) νοσοκομεία για τα οποία ήταν διαθέσιμη η πληροφορία 4
9 από τα 72 (12,5%) νοσοκομεία που είχαν θετικές καλλιέργειες κοπράνων για σαλμονέλλα το 2016 δε δήλωσαν κανένα κρούσμα στο ΣΥΔΝ Αναφορικά με τη σιγκέλλωση: το ποσοστό υποδήλωσης των κρουσμάτων σιγκέλλωσης ήταν υψηλό (38,3%) ικανοποιητικό ποσοστό δήλωσης (>60%) είχαν 14 από τα 26 (53,8%) νοσοκομεία για τα οποία ήταν διαθέσιμη η πληροφορία 9 από τα 26 (34,6%) νοσοκομεία που είχαν θετικές καλλιέργειες κοπράνων για σιγκέλλα το 2016 δε δήλωσαν κανένα κρούσμα στο ΣΥΔΝ Αναφορικά με τη λιστερίωση: η υποδήλωση των κρουσμάτων λιστερίωσης ήταν ιδιαίτερα υψηλή (50,0%) ικανοποιητικό ποσοστό δήλωσης (>60%) είχαν 4 (40,0%) από τα 10 νοσοκομεία για τα οποία ήταν διαθέσιμη η πληροφορία 6 από τα 10 (60,0%) νοσοκομεία που είχαν θετικές καλλιέργειες αίματος για λιστέρια το 2016 δε δήλωσαν κανένα κρούσμα στο ΣΥΔΝ Αναφορικά με την ηπατίτιδα Α: η υποδήλωση των κρουσμάτων ηπατίτιδας ήταν χαμηλότερη (26,5%) σε σχέση με τα υπόλοιπα νοσήματα ικανοποιητικό ποσοστό δήλωσης (>60%) είχαν 16 (57,1%) από τα 28 νοσοκομεία για τα οποία ήταν διαθέσιμη η πληροφορία 6 από τα 28 (21,4%) νοσοκομεία που είχαν θετική εξέταση για ειδικά αντισώματα έναντι του ιού της ηπατίτιδας Α (IgM antihav) το 2016 δε δήλωσαν κανένα κρούσμα στο ΣΥΔΝ Αναφορικά με τον τυφοειδή πυρετό/παράτυφο: η υποδήλωση των κρουσμάτων για τον τυφοειδή πυρετό και τον παράτυφο ήταν ιδιαίτερα υψηλή (66,7% και 95,2%, αντίστοιχα) Ένα από τα 2 (50,0%) νοσοκομεία που είχαν θετικές καλλιέργειες κοπράνων για τυφοειδή πυρετό το 2016 δε δήλωσε κανένα κρούσμα στο ΣΥΔΝ για τον τυφοειδή πυρετό/παράτυφο το ποσοστό δήλωσης δεν ήταν ικανοποιητικό σε κανένα νοσοκομείο 5
5. Προτάσεις Γραφείου Τροφιμογενών Νοσημάτων Στο πλαίσιο της ενίσχυσης της δήλωσης στο ΣΥΔΝ προτείνονται τα εξής: σύνταξη εγγράφου προς τις διοικήσεις των νοσοκομείων (και κοινοποίηση στις επιτροπές λοιμώξεων) με τα ποσοστά δήλωσης των νοσημάτων και παράκληση για δήλωση των μεμονωμένων κρουσμάτων και των συρροών σε νοσηλευόμενους ασθενείς αλλά και σε ασθενείς στα εξωτερικά ιατρεία η επικοινωνία του Γραφείου Τροφιμογενών Νοσημάτων με τα μικροβιολογικά εργαστήρια των νοσοκομείων πρέπει να συνεχιστεί και να γίνει τακτικότερη. Ήδη αναζητούνται ενεργητικά τόσο τα μεμονωμένα κρούσματα όσο και οι συρροές κρουσμάτων των οποίων τα στελέχη αποστέλλονται στα Κέντρα Αναφοράς. η τακτική κοινοποίηση των δεδομένων των συστημάτων επιτήρησης στους εργαστηριακούς και κλινικούς ιατρούς για την ευαισθητοποίησή τους όσον αφορά τη σημασία της δήλωσης. Σε αυτό συμβάλουν τόσο η ανάρτηση των δεδομένων των νοσημάτων του ΣΥΔΝ στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ όσο και η παρουσίασή τους στο ενημερωτικό δελτίο (newsletter) του οργανισμού. επικοινωνία με τις Επιτροπές Λοιμώξεων των νοσοκομείων με υψηλά ποσοστά υποδήλωσης για ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους σχετικά με τη διαδικασία δήλωσης Κ. Μέλλου, Θ. Σιδερόγλου, Ε. ΣαράντηΠαπασαράντη Τηλ. Επικοινωνίας: 2108899007,064,065,061 6