ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΙΙ -ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ- ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2015
Η επιλογή των κειμένων που δημοσιεύονται, έγινε με βάση την επιστημονική τους ποιότητα μέσα από ένα σύστημα «τυφλής» κρίσης, που διεξάγεται από δύο τουλάχιστον επιστήμονες της Επιστημονικής Επιτροπής του Συνεδρίου, οι οποίοι κινούνται στο ερευνητικό ή θεωρητικό πεδίο στο οποίο αναφέρεται η εργασία. Επιμέλεια: Αδριανός Γ. Μουταβελής ISBN:978-960-333-882-6 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΗΓΟΡΗ, Ιπποκράτους 43, 106 80 Αθήνα, τηλ. 2103637016 fax: 2103626646 http: www.grigorisbooks.gr e-mail: grbooks@otenet.gr Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση καὶ γενικὰ ἡ ἀναπαραγωγὴ καὶ μετάδοση, ἐν ὅλῳ ἢ ἐν μέρει, ἔστω καὶ μιᾶς σελίδας, ἢ καὶ περιληπτικά, κατὰ παράφραση ἢ διασκευή, τοῦ παρόντος βιβλίου μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο (μηχανικό, ἠλεκτρονικό, τηλεοπτικό, φωτοτυπικό, ἠχογραφήσεως ἢ ἄλλως πως) χωρὶς προηγούμενη γραπτὴ ἄδεια τοῦ ἐκδότη (Ν. 2121/93, ἄρθρο 51). Ἡ ἀπαγόρευση αὐτὴ ἰσχύει καὶ γιὰ Δημόσιες Ὑπηρεσίες, Βιβλιοθῆκες, Πανεπιστήμια, Ὀργανισμοὺς κτλ. (ἄρθρο 18). Οἱ παραβάτες διώκονται (ἄρθρο 13) καὶ ἐπιβάλλονται κατὰ τὸν νόμο κατάσχεση, ἀστικὲς καὶ ποινικὲς κυρώσεις (ἄρθρα 64-66). Για την επιστημονική αρτιότητα και πληρότητα των κειμένων, αποκλειστική ευθύνη φέρουν οι συγγραφείς.
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΑΚΟΣ Ομότιμος Καθηγητής, ΕΚΠΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ & ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΗΛΙΑΣ ΑΝΔΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΙΑ ΒΛΑΧΑΔΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΑΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΥΜΒΡΑΚΑΚΗΣ ΖΩΗ ΚΡΟΚΟΥ ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΜΑΝΩΛΑΚΟΣ ΣΤΕΛΑ ΜΑΜΙΔΑ ΑΔΡΙΑΝΟΣ Γ. ΜΟΥΤΑΒΕΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΟΥΡΧΑΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΝΙΑΡΧΟΥ ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗΣ ΠΕΤΡΟΣ ΟΡΦΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΪΚΟΣ Εκπαιδευτικός, Δρ. Ειδικής Αγωγής Λέκτορας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Διευθύντρια Δημοτικού Σχολείου Ομότιμος Καθηγητής, ΕΚΠΑ Διευθυντής Ειδικού Δημοτικού Σχολείου Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής Σχολικός Σύμβουλος Ειδικής Αγωγής & Εκπαίδευσης Διευθυντής Ειδικού Δημοτικού Σχολείου Προϊσταμένη Νηπιαγωγείου Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Νηπιαγωγός, MSc e-learning Υποδιευθυντής Δημοτικού Σχολείου
vii -ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ- ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ Γεώργιος Δράκος, Πρόεδρος Συνεδρίου Εισαγωγή στη θεματική Πέτρος Ορφανός Η μεταμόρφωση της αυτοαξιολόγησης από εξωδιδακτικό καθήκον σε πρακτική εμπλοκής πλαισίων συλλογικής νοημοσύνης Ζωή Κρόκου Η ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών ως δείκτης της επαγγελματικής τους ανάπτυξης Ηλίας Ανδρόγιαννης Η θεωρία μάθησης του κοννεκτιβισμού και ο ρόλος της σε έναν κόσμο αυξανόμενης πολυπλοκότητας Αδριανός Γ. Μουταβελής Η ειδική εκπαίδευση ως πεδίο έμπνευσης για μια εκπαιδευτική πολιτική με μέτρο τον άνθρωπο 15 16 17 18 ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Στέλα Μάμιδα Προσβασιμότητα των ΑμεΑ στους πολιτιστικούς χώρους και εκπαιδευτικά προγράμματα 21
viii Σπύρος Στάικος Μέθοδοι εκπαίδευσης μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σχολικές μονάδες γενικής αγωγής Χριστιάνα Μητρονίκα Κώφωση και συνεκπαίδευση: Θετικά και Αρνητικά Γεώργιος Αναγνωστόπουλος, Φώτης Βέργος Κριτική της έρευνας του PISA 2012 Γεώργιος Αναγνωστόπουλος, Φίλιππος Παπάζης Υποδοχή και υποστήριξη νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών Μαρία Γιουμούκη Η επιθετικότητα κατά την πρώτη παιδική-νηπιακή ηλικία Aικατερίνη Βολιώτη, Μαρία Τσακίρογλου Ελληνικά Ξένη Γλώσσα: Συνεργασία Διαθεματικότητα - Εναλλακτικοί τρόποι προσέγγισης στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης Ηλίας Γεραρής & Μαρία Κοτίνη Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού στο χώρο της ειδικής αγωγής: δεδομένα και παρεμβάσεις Νικόλαος Ξ. Καρπούζης Η λειτουργία των αντισταθμιστικών θεσμών στο πλαίσιο της θεσμικής λειτουργίας της Εκπαίδευσης. Προκόπης Μανωλάκος Μοντέλα εκπαίδευσης: Ένταξη, Ενσωμάτωση, Συνεκπαίδευση Συνδιδασκαλία Σταματία Λογοθέτη Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης μαθητών με δυσλεξία Όλγα Ζούζουλα & Κωνσταντίνα Γαλάνη Οι επιπτώσεις των μαθησιακών δυσκολιών στη ζωή των παιδιών και η αναγκαιότητα της συμβουλευτικής Όλγα Ζούζουλα & Μαριέττα Βροτσού Η συμβολή των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών-εφαρμογή Προγράμματος Φραγκούλη Ασπασία Μουσικά ενταξιακά παιχνίδια: Συνεργοί στο παιχνίδι σήμερα στην κοινωνία αύριο 22 23 24 25 26 27 29 30 31 32 33 35 37
ix Πάτρα Λουκά Συναισθηματική νοημοσύνη και σχολική επίδοση στη γλώσσα και τα μαθηματικά μαθητών και μαθητριών των Δ, Ε και ΣΤ τάξεων Δημοτικών Σχολείων του Ν, Ευβοίας. Ανδριάνα Λυκοθανάση Ανάπτυξη δεξιοτήτων λεπτής κινητικότητας στα παιδιά με σύνδρομο Down Γεώργιος Σπυρόπουλος Η Αντεστραμμένη διδασκαλία ως διδακτική προσέγγιση για μαθητές με ή χωρίς μαθησιακές δυσκολίες Αναστασία Μαρινάτου, Βασιλική Λάππα Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στην Προσχολική Ηλικία Υβόννη Μαυρονάνου, Μαρία Σκουτεροπούλου Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) και Στρατηγικές Αντιμετώπισης στη σχολική τάξη Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Δημήτρης Λέκκας & Μαρία Κουλιανού Νέες ιδέες και κατευθύνσεις για το μουσικό υλικό στη μουσικοθεραπεία. Δημήτριος Μπατζάκας Η Ψυχολογία της επικοινωνίας των μέσων ενημέρωσης-ψυχολογία των media, παράγοντας διαπολιτισμικότητας στην Εκπαίδευση Στυλιανή Κολοβού Αντιλήψεις των εκπαιδευτικών σχετικά με το θέμα του σχολικού εκφοβισμού και της σχολικής βίας Ανδριάνα Δελέγκου Συνεργασία εκπαιδευτικών και γονιών στο χώρο του νηπιαγωγείου Μαρία Τυράκη Το παιδί και ο θάνατος Ελένη Καραγεώργου & Ιωάννης Μπαρμπάτσης Διδακτικές Παρεμβάσεις με Συμμετοχικές Διδακτικές Τεχνικές σε Δημοτικό Σχολείο Θεοδώρα Μουρμούρη Δυσλεξία: Πρώιμη παρέμβαση - "Όσο πιο νωρίς τόσο πιο καλά" Ελένη Γαστουνιώτου Η συναισθηματική νοημοσύνη και τα συμπεριφορικά και μαθησιακά προβλήματα Μαρία- Διονυσία Ρωμανού Δυσλεξία και τρόποι παρέμβασης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση 38 39 40 41 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52
x Βασιλική Παπαϊωάννου, Ζωή Γάλλου Ενδοσχολικές συγκρούσεις: Κατανόηση ρόλων, πρόληψη και διαχείριση 53 Άννα Παπαγγελή Παρατηρήσεις για τη σχέση ενσυναίσθησης και δημιουργίας συγκεκριμένων στάσεων προς τα άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) σε δείγμα παιδιών νηπιακής-προσχολικής ηλικίας(4-6 ετών) Γεωργία Τασιοπούλου Ο ρόλος του διευθυντή ηγέτη ως συνδιαμορφωτή στο θετικό σχολικό κλίμα του σχολείου Χριστίνα Καγκάδη, Ευθυμία- Κρυσταλία Καραντζούλη Το παιδί με δυσλεξία στο σύγχρονο σχολείο και η συμβολή του Θεατρικού Παιχνιδιού στην κατανόηση της διαφορετικότητας μέσα στην τάξη Ζωή Κουτσοθόδωρου-Ψαριάδου Ένα σχολείο για όλους: Η συμβολή της ανάπτυξης εφαρμογών στην περίπτωση μαθήτριας της Α' Γυμνασίου, με σημαντικά προβλήματα όρασης Έλενα Κατάκαλου & Αικατερίνη Πασπάτη Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές: Το σύνδρομο Rett Άννα Σπηλιοπούλου Τραυλισμός: «Μία διαταραχή ομιλίας και οι επιπτώσεις του στο σχολικό περιβάλλον» Σοφία Βαβέτση, Μηνάς Μητσόπουλος Παράγοντες που οδηγούν στην παραβατική συμπεριφορά, επιθετικότητα και σχολικό εκφοβισμό Μηνάς Μητσόπουλος, Σοφία Βαβέτση Εναλλακτικοί τρόποι μάθησης για την ενδυνάμωση της μακρόχρονης μνήμης Ελένη Λατανιώτη, Μαρία Μπούτση Oι προκλήσεις ενός «γενικού νηπιαγωγείου» Ηλιάνα Ζιώγα, Ελευθερία Σάλμοντ Οι μαθητές με ελαφριά νοητική υστέρηση στη πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Η περίπτωση του Κέντρου Ιστορικής Ενημέρωσης Θερμοπυλών. Γιώργος Μπούρχας Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία μαθητών με Εγκεφαλική Παράλυση 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65
xi ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ POSTER Αναστασία Ν. Μαργέτη ΔΙΑ-λόγου ΜΙΜΗΣΙΣ: Μία θεατροπαιδαγωγική πρόταση Χρυσή Πίκουλα Η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στην αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στη διδακτική πράξη. Βασίλειος Κουλιούμπας, Άννα Λιόντου & Ειρήνη Πήλιουρα Παιδιά με διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητα στην τάξη Μανιώτη Μόρφω Η διδακτική του Ελληνικού Παραδοσιακού Χορού Ελένη Καραγεώργου Ο ρόλος της Ηγεσίας των Εκπαιδευτικών στην ανάπτυξη Συμπεριληπτικής Εκπαίδευσης Χρυσούλα Νιάρχου Ελληνική Νοηματική Γλώσσα και Ακούοντα παιδιά Προσχολικής Ηλικίας Ιωάννης Μπαρμπάτσης Από τη θεωρία στην πράξη: εκπαιδευτικές-θεραπευτικές παρεμβάσεις σε κατασκήνωση ως συνοδός αυτιστικού νέου «Στη μνήμη του Θανάση» Μαρία Ρέλλια Η Διδασκαλία του Αγγλικού Αλφαβήτου σε Δυσλεκτικούς Μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Βασιλεία Μπουρμπάκη & Ειρήνη Δόμαλη Παιδική κακοποίηση- παραμέληση: Αίτια, ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις, πρόληψη, αντιμετώπιση Σύλβια-Αργυρώ Καραγιάννη Σύγχρονες τεχνολογίες στην Ειδική Εκπαίδευση 69 71 72 73 74 75 76 77 78 80
xii Ευαγγελία Καχοπούλου, Μαρία Ντούμα Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος και κοινές συνιστώσες θεραπευτικών παρεμβάσεων 81 Άννα Παππού, Διασώ Φουστέρη & Τριανταφυλλιά Κονταδάκη Η συναισθηματική νοημοσύνη στο νηπιαγωγείο Μαρία Καστρισίου, Στεφανία Οικονομάκου Μελέτη περίπτωσης μαθητή Δημοτικού με Δυσγραφία Ευθυμία Χασομέρη Η Αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Ιστορίας Ε Δημοτικού - Σχεδιασμός Flipped Classroom Course με τίτλο «Η Μεταμόρφωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» Δημοσθένης Θεοδωρέσκος & Αικατερίνη Πασπάτη Μαθητές με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: Ερευνητική προσέγγιση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί Δέσποινα Κωνσταντοπούλου Επαγγελματική ανάπτυξη των γυναικών εκπαιδευτικών. Φύλο και ηγεσία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση Βασιλική Γκανά Παιδαγωγική αντιμετώπιση των προβλημάτων γραπτού λόγου στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού 82 83 84 85 86 87
- ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ -
15 Η μεταμόρφωση της αυτοαξιολόγησης από εξωδιδακτικό καθήκον σε πρακτική εμπλοκής πλαισίων συλλογικής νοημοσύνης Ορφανός Πέτρος Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. Εκπαιδευτικός ΕΑΕ Το σύγχρονο σχολείο ως ανοικτό σύστημα βρίσκεται σε συνεχή και δυναμική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Προϋπόθεση για την επιβίωσή του είναι η προσαρμογή στις εξελίξεις που συμβαίνουν σε αυτό. Κοινός παρανομαστής της προσαρμογής είναι η αλλαγή και παράλληλα, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση καινοτομιών. Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας συνιστά ένα καινοτόμο εγχείρημα στα νέα πλαίσια των πολυ-πολιτισμικών σύγχρονων κοινωνιών και της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης. Εμφανίζεται σήμερα περισσότερο αναγκαία παρά ποτέ, ως μία συστημική και συστηματική διαδικασία που επιτελείται αποκλειστικά από τα άτομα που συνυπάρχουν στον οργανισμό. Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζονται οι σύγχρονες διεθνείς τάσεις αυτοαξιολόγησης και προσδιορίζονται τα κεντρικά σημεία συγκεκριμένων προτάσεων, δίνοντας έμφαση στη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης και στον ρόλο των «εκπαιδευτικών» όχι ως αντικειμένων και έμπιστων αποδεκτών των εισηγούμενων πολιτικών, αλλά ως δρώντων υποκειμένων που αναγνωρίζουν τα προβλήματα ως προκλήσεις της επιστημονικότητάς τους και υλοποιούν πολιτικές που εμπεριέχουν εμπιστευτικότητα, συνέπεια, ευκαιρίες για ερευνητικές συνεργασίες, συντονισμό και δικτύωση, σπάζοντας τα δεσμά της απομόνωσης και ανοίγοντας δρόμους συλλογικής νοημοσύνης. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Αυτοαξιολόγηση εκπαιδευτικού έργου, συλλογική νοημοσύνη, στρατηγική της κανονιστικής αναμορφωτικής προσπάθειας, εμπιστευτικότητα, σεβασμός, ειλικρίνεια.
16 Η ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών ως δείκτης της επαγγελματικής τους ανάπτυξης Ζωή Κρόκου Σχολική Σύμβουλος 5ης Εκπ. Περ. Δημ. Εκπ. Ν. Φθιώτιδας Η ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών συμβάλλει σε στοχευμένες δράσεις, οι οποίες συμβάλλουν στη βελτίωση της κατάρτισης των εκπαιδευτικών. Η διαπίστωση αυτή επισημαίνεται από πολλές ερευνητικές μελέτες αλλά και προγράμματα που σχεδιάζονται από φορείς επιμόρφωσης. Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών επηρεάζεται, ενισχύεται και συνδέεται άμεσα με την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού έργου, καθώς οι εκπαιδευτικοί, έχοντας σαν εφαλτήριο την εμπειρία τους, ανανεώνουν τη διδακτική τους μεθοδολογία μέσα από τη συμμετοχή τους σε τυπικές και άτυπες μορφές επιμόρφωσης. Σε αυτή την έρευνα μελετώνται οι απόψεις των εκπαιδευτικών για τη μορφή των επιμορφωτικών δράσεων και καταδεικνύεται ότι οι Σχολικοί Σύμβουλοι ως βασικοί φορείς επιμόρφωσεις οφείλουν να ανιχνεύουν όλες τις ανάγκες και τις προτεραιότητες των σχολείων και των εκπαιδευτικών και να προωθούν ταυτοχρόνως όλους εκείνους τους στόχους, που συμβάλλουν στην επαγγελματική κατάρτισή τους. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: Σχολικός Σύμβουλος, επιμόρφωση εκπαιδευτικών, κατάρτιση, επιμορφωτικές ανάγκες.
17 Η θεωρία μάθησης του κοννεκτιβισμού και ο ρόλος της σε έναν κόσμο αυξανόμενης πολυπλοκότητας Ανδρόγιαννης Ηλίας Εκπαιδευτικός Δρ. Ειδικής Αγωγής Ο Συμπεριφορισμός, οι Γνωστικές Θεωρίες και ο Εποικοδομισμός είναι οι θεωρίες μάθησης που τον τελευταίο αιώνα έχουν επηρεάσει κατά πολύ κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα. Ωστόσο, αναπτύχθηκαν σε εποχές κατά τις οποίες η μάθηση δεν επηρεαζόταν από την τεχνολογία. Τα τελευταία είκοσι χρόνια η τεχνολογία έχει επανακαθορίσει τον τρόπο με τον οποίο ζούμε, επικοινωνούμε και μαθαίνουμε. Οι εκπαιδευτικές ανάγκες, άρα και οι θεωρίες που περιγράφουν τις μαθησιακές αρχές και διαδικασίες οφείλουν να αντανακλούν τα υποκείμενα κοινωνικά περιβάλλοντα. Η Θεωρία του Κοννεκτιβισμού συνενώνει τη χρήση των υπολογιστών, την τόσο διαδεδομένη και παρωθητική για τους σύγχρονους μαθητές, με τις ήδη γνωστές διδακτικές πρακτικές. Η αξιοποίησή της μπορεί να είναι ευεργετική καθώς παρεμβαίνει καταλυτικά στους παράγοντες που επηρεάζουν την καθημερινή μαθησιακή διαδικασία. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού επαναπροσδιορίζεται και η εργασία του αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ο διδακτικός χρόνος αξιοποιείται καλύτερα, η πιο πρόσφατη γνώση γίνεται προσβάσιμη, η διαφοροποίηση της διδασκαλίας διευκολύνεται. Ο μαθητής τοποθετείται στο επίκεντρο αφού καλείται να δημιουργήσει δική του εμπειρία μάθησης, ανάλογα με τις ικανότητες, τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του. Λέξεις κλειδιά: Κοννεκτιβισμός, διαφοροποίηση, συνεκπαίδευση, διδακτικός χρόνος, τεχνολογία.
18 Η ειδική εκπαίδευση ως πεδίο έμπνευσης για μια εκπαιδευτική πολιτική με μέτρο τον άνθρωπο Αδριανός Γ. Μουταβελής 4η Περιφέρεια Σχολικού Συμβούλου Ειδικής Αγωγής & Εκπαίδευσης Κάθε κοινωνία προσπαθεί «να μεταφέρει στην επόμενη γενιά το χρωμόσωμό της», χρησιμοποιώντας ως όχημα την εκπαίδευση. Με πρόδηλο σκοπό το ευ ζην των σημερινών μαθητών και αυριανών πολιτών, απασχολεί ιδιαίτερα το τι είδους μαθητές επιθυμούμε ως σημερινή κοινωνία να δημιουργήσουμε. Ταυτόχρονα, σε περιόδους κρίσης αναδύονται έντονα ερωτήματα και αναζητούνται ένοχοι τίς πταίει;; με τη συζήτηση να καταλήγει αυτονόητα στην εκπαιδευτική πολιτική. Την παρούσα στιγμή, το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι εξαιρετικά γνωσιοκεντρικό. Εστιάζει με νοσηρό τρόπο στη συγκέντρωση γνώσεων μέσω απομνημόνευσης αναπαράγοντας τη μετριοκρατία, ευνουχίζοντας τη δημιουργικότητα και αποβάλλοντας τους αδυνάτους. Σε αυτή την κατάσταση είναι λειτουργικό ίσως, να δώσουμε έμφαση στις βασικές αρχές της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής, θέτοντας κρίσιμα ερωτήματα για την βιολογία του ανθρώπου και το φυσικό τρόπο εκμάθησης, ώστε να διδάξουμε με τους πλέον ψυχοπαιδαγωγικά ωφέλιμους και αποτελεσματικούς τρόπους. Η πρότασή μας είναι η επιστροφή στις βασικές αρχές της παιδαγωγικής με έμφαση στον άνθρωπο και σεβασμό στην παιδική ηλικία. Σε αυτές τις αρχές στηρίζεται η ειδική εκπαίδευση. Επιπλέον, τις μετουσιώνει και τις αποδίδει στο παιδί μέσα από την εκπαιδευτική παρέμβαση σε διεπιστημονικότητα, διαφοροποίηση και εξατομίκευση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Σκοπός είναι να στηρίξουμε την εκπαίδευση του κάθε μαθητή ξεχωριστά στη συνεργασία, στην επικοινωνία και στη σύνδεση με τη ζωή, μεταβάλλοντας κάθε διδασκαλία σε μάθημα ζωής. Λέξεις κλειδιά: ειδική εκπαίδευση, εκπαιδευτική πολιτική, γνωσιοκεντρικό σχολείο, μαθήματα ζωής.
- ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ -
21 Προσβασιμότητα των ΑμεΑ στους πολιτιστικούς χώρους και εκπαιδευτικά προγράμματα Στέλα Μάμιδα ΠΕ70, Ειδικής Αγωγής, Μα Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων Οι πολιτιστικοί οργανισμοί συνιστούν φορείς πολιτισμού, καθώς συμβάλλουν στην γενικότερη παιδεία του ατόμου καθώς και στην ανάπτυξη της σκέψης, της κρίσης, της αισθητικής και της ευαισθησίας του. Μέσα από τη λειτουργία και τη στοχευόμενη δράση τους, υπάρχει η δυνατότητα ένταξης και των ατόμων με αναπηρία, με το σχεδιασμό και την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που επιτρέπουν την ισότιμα ενεργή συμμετοχή τους. Το μουσείο αποτελεί έναν πολιτιστικό οργανισμό και ο ρόλος του έγκειται στη γνώση και την ενεργητική προσέγγιση των πολιτιστικών δρώμενων, με απώτερο στόχο την αποτροπή φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού. Η προσέγγιση του μουσειακού χώρου στοχεύει στην οργάνωση κατάλληλων πολιτιστικών - εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, ώστε η επίσκεψή του να εξελιχθεί σε μια εποικοδομητική πληροφόρηση με την ένταξη του περιεχομένου του στο κατάλληλο κοινωνικό πλαίσιο.οι εκθέσεις και τα προγράμματα που πραγματοποιούνται σε χώρους μουσείων μπορούν, υπό προϋποθέσεις θεσμικού κυρίως και οργανωτικού χαρακτήρα, να αποδειχθούν πολύτιμος αρωγός στην κάλυψη αναγκών όπως: καλλιέργεια νοητικών και ψυχικών δεξιοτήτων, κριτική επεξεργασία της πληροφορίας, απελευθέρωση της ατομικής έκφρασης και σεβασμό της κοινωνικής πολυμορφίας. Η τέχνη δρα υποστηρικτικά στα ΑμεΑ, διότι υπογραμμίζει αυτό που μπορούν να κάνουν αντί να αντιμετωπίζει αυτό που δεν μπορούν. Προωθεί νέες εμπειρίες που οδηγούν στη μάθηση, θεραπεύει τις εντάσεις, αναδομεί την ταυτότητα και ενδυναμώνει την αυτοεκτίμηση. Μπορεί να αποτελέσει όχημα εξερεύνησης και ανακάλυψης μέσω των αισθήσεων και τη χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων πληροφοριών και, έτσι, το άτομο να εκφράζεται πολύτροπα και δημιουργικά και να επικοινωνεί εποικοδομητικά με το ευρύτερο περιβάλλον ξεπερνώντας αντιξοότητες και δυσκολίες. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Προσβασιμότητα, πολιτιστικοί χώροι, εκπαίδευση, ΑμεΑ
22 Μέθοδοι εκπαίδευσης μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σχολικές μονάδες γενικής αγωγής Σπύρος Στάικος Εκπαιδευτικός ΠΕ70 Η μελέτη παρουσιάζει μεθόδους διδακτικής με τις οποίες επισημαίνονται οι εκδοχές που δίνουν απάντηση στο ερώτημα για την ένταξη και τη συνεκπαίδευση των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής. Οι σύγχρονες τάσεις οδηγούν σε αποφυγή του διαχωρισμού και σε παροχές ισότιμων ευκαιριών εκπαίδευσης, σύμφωνα πάντα με τη διακήρυξη της Σαλαμάγκα από την Unesco το 1994. Η όλη υποστήριξη ξεκινά από την προσχολική αγωγή με την τήρηση των θεσμοθετημένων αντισταθμιστικών θεσμών. Αναλυτικότερα παρουσιάζονται, η πλήρης ένταξη με τους μαθητές να παραμένουν εξ ολοκλήρου και να δέχονται στήριξη στη γενική τάξη, η μερική ένταξη με μικρές μετακινήσεις σε κατάλληλα πλαίσια όπου παρέχονται εξατομικευμένα προγράμματα και η συνεκπαίδευση μέσα στη γενική τάξη, η οποία υλοποιείται με κατάλληλες προσαρμογές των προγραμμάτων και στοχεύει στην ανάπτυξη του αυτοσυναισθήματος και στη βελτίωση της απόδοσης των συγκεκριμένων μαθητών. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην αυτορρύθμιση ως διαδικασία λήψης αποφάσεων, καθώς ο πληθυσμός μελέτης παρουσιάζει έντονα προβλήματα στο σύστημα ελέγχου με τη χρήση λεκτικών μεσολαβητικών διαδικασιών να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: ένταξη, συνεκπαίδευση, αυτορρύθμιση, μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
23 Κώφωση και συνεκπαίδευση: Θετικά και Αρνητικά Χριστιάνα Μητρονίκα Παιδαγωγός Δημοτικής Εκπαίδευσης Το θέμα της συνεκπαίδευσης ή σχολικής ενσωμάτωσης είναι ένα θέμα με μεγάλη απήχηση στον εκπαιδευτικό χώρο, που απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί τους εκπαιδευτικούς και τους ειδικούς παιδαγωγούς. Η συνεκπαίδευση αφορά τη συμμετοχή και ενσωμάτωση των παιδιών με αναπηρίες στο σχολείο και μετέπειτα στην κοινωνία. Στην συγκεκριμένη περίπτωση θα μιλήσουμε για την κώφωση και το πως ένα κωφό άτομο μπορεί να εκπαιδευτεί μέσα στο σχολικό περιβάλλον, είτε αυτό αφορά το ειδικό σχολείο είτε το γενικό σχολείο ακουόντων, καθώς και τις μορφές που μπορεί να επιτευχθεί η σχολική ενσωμάτωση. Γι αυτό, σημαντικό είναι αρχικά να γνωρίσουμε τι σημαίνει ο όρος «κωφός» και «ελληνική νοηματική γλώσσα», ποιες είναι οι δυνατότητες του κωφού ατόμου και ποιες μέθοδοι επικοινωνίας επιλέγονται στην εκπαίδευση του. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε καλύτερα το θέμα της συνεκπαίδευσης κωφών και ακουόντων μαθητών, καθώς και να εντοπίσουμε τα προτερήματα και μειονεκτήματα από αυτό το εγχείρημα. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Κώφωση, Συνεκπαίδευση, Σχολική ενσωμάτωση
24 Κριτική της έρευνας του PISA 2012 Γεώργιος Αναγνωστόπουλος 1, Φώτης Βέργος 2 1,2 Δάσκαλοι Γενικής Αγωγής και Msc Ειδικής Αγωγής Το Διεθνές Πρόγραμμα για την Αξιολόγηση των Μαθητών PISA (Programme for International Student Assessment) του ΟΟΣΑ είναι μία διεθνής έρευνα, που διεξάγεται στο χώρο της εκπαίδευσης ανά τρία χρόνια από το 2000 μέχρι σήμερα. Σκοπός του προγράμματος PISA είναι η παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών συστημάτων των συμμετεχουσών χωρών με όρους επίδοσης των μαθητών. Το βασικό ερώτημα του PISA είναι: τι είναι σημαντικό να γνωρίζουν και να μπορούν να κάνουν οι μαθητές. Βασιζόμενη σε αυτό το ερώτημα, η έρευνα του PISA αποσκοπεί στην αξιολόγηση της ποιότητας, της ισότητας των παρεχόμενων ευκαιριών και της αποδοτικότητας των εκπαιδευτικών συστημάτων. Για το σκοπό αυτό εξετάζει τις επιδόσεις των 15χρονων μαθητών σε βασικά γνωστικά αντικείμενα, όπως η Κατανόηση Κειμένου, τα Μαθηματικά και οι Φυσικές Επιστήμες, με διαφορετικό κύριο αντικείμενο κάθε φορά. Τα εργαλεία που χρησιμοποιεί η έρευνα του PISA είναι τα φυλλάδια του τεστ, τα ερωτηματολόγια για τους μαθητές και τους διευθυντές των σχολείων. Το πρόγραμμα PISA αξιοποιώντας τα ερωτηματολόγια σε σχέση με τις επιδόσεις των μαθητών μπορεί να μας δώσει τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στις χώρες, ανάλογα με τα ατομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των μαθητών και την επίδοση. Η έρευνα του 2012 είχε ως κύριο αντικείμενο αξιολόγησης τα Μαθηματικά, ενώ εξετάστηκαν επίσης, με συνοπτικό τρόπο, η Κατανόηση Κειμένου και οι Φυσικές Επιστήμες. Τα αποτελέσματα για τη χώρα μας κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικά ήταν. Υπάρχουν, όμως, πολλές αντιδράσεις σχετικά με τους σκοπούς του PISA, τα εργαλεία που χρησιμοποιεί και τα ερευνητικά του ευρήματα. Παρουσιάζοντας τα αποτελέσματά τα οποία δεν έχουν να κάνουν μόνο με το γνωστικό επίπεδο, αλλά συνδέονται με τις προσδοκίες των μαθητών από την εκπαίδευση στη χώρα τους, τα κίνητρά τους, τη χαρά τους να συμμετέχουν στο σχολείο, τους μισθούς των εκπαιδευτικών, αλλά και την κοινωνικοοικονομική κατάστασης της χώρας τους διατυπώνονται εύλογα ερωτήματα, δημιουργούνται δεύτερες σκέψεις και ασκείται κριτική. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: αξιολόγηση μαθητών, σκοποί, αποτελέσματα, κριτική έρευνας
25 Υποδοχή και υποστήριξη νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών Αναγνωστόπουλος Γεώργιος 1, Παπάζης Φίλιππος 2 1,2, Εκπαιδευτικοί Γενικής και Ειδικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Οι εκπαιδευτικοί όταν προσλαμβάνονται, μετατίθενται, αποσπώνται ή μετατάσσονται σε μία νέα σχολική μονάδα αντιμετωπίζουν πολλά και σημαντικά προβλήματα. Ιδιαίτερα αυτοί οι οποίοι εισέρχονται για πρώτη φορά στην εκπαίδευση με το ρόλο του εκπαιδευτή έχουν αυξημένες ανάγκες και είναι απαραίτητη η υποδοχή και η υποστήριξή τους. Παρ' όλη την υποχρέωση του Υπουργείου Παιδείας και των περιφερειακών του οργάνων για την εξασφάλιση των παραπάνω, παρατηρούμε ότι τα προβλήματα και οι ανάγκες τους παραμένουν και αυξάνονται. Ταυτόχρονα, ευθύνη για την υποδοχή και υποστήριξη των νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών έχουν ο διευθυντής και σύλλογος διδασκόντων. Αφού καταγραφούν οι ανάγκες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νεοεισερχόμενοι εκπαιδευτικοί, θα αναλυθεί ο ρόλος του διευθυντή και του συλλόγου διδασκόντων και πως μπορούν οι τελευταίοι να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο ως προς την υποδοχή και την υποστήριξή τους. Λέξεις-κλειδιά: νεοεισερχόμενοι, προβλήματα, ανάγκες, υποδοχή, υποστήριξη, διευθυντής
26 Η επιθετικότητα κατά την πρώτη παιδική-νηπιακή ηλικία Μαρία Γιουμούκη Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης Η επιθετικότητα και η βία ως εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς ακόμη και στα μικρά παιδιά αποτελούν πολύ συχνό και πολυσήμαντο κοινωνικό φαινόμενο. Εκδηλώνεται στο σχολείο, στην οικογένεια αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον που συναναστρέφονται τα παιδιά. Κυρίως θύματα είναι οι συνομήλικοι με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η εύρυθμη λειτουργία των κοινωνικών ομάδων στις οποίες το παιδί είναι μέλος. Η επιθετικότητα εμφανίζεται είτε για την επίδειξη της κυριαρχίας του παιδιού και την ανεξαρτητοποίηση του είτε έχει ένα βίαιο πρόσωπο που απασχολεί έντονα όσους ασχολούνται με τα παιδιά. Η επιθετικότητα ανάλογα με τις σκοπιμότητες που μπορεί να έχει χωρίζεται σε εχθρική και λειτουργική/ συντελεστική. Η εχθρική έχει σκοπό την καταστροφή ή την πρόκληση κακού ενώ η λειτουργική στοχεύει στην διεκδίκηση αντικειμένου, χώρου ή προνομίου. Βέβαια η επιθετικότητα ως «ενόρμηση» αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της φυσιολογικής λειτουργίας του ατόμου. Κατά το τέλος του 2 ου έτους και τη διάρκεια του 3 ου,τα παιδιά εκφράζουν την επιθετικότητα κυρίως ως άρνηση προς τους ενήλικες λόγω της ανάγκης τους για επιβεβαίωση και ανεξαρτητοποίηση. Στο 3 ο και 4 ο έτος η επιθετικότητα στρέφεται εναντίον των συνομηλίκων λόγω της κοινής διεκδίκησης αντικειμένων. Ωστόσο για να χαρακτηρίσουμε μία συμπεριφορά προβληματική θα πρέπει να προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα. Τα αίτια εκδήλωσης επιθετικότητας μπορεί να είναι παθολογικάβιολογικά, κοινωνικά-οικογενειακά, ψυχολογικά και σχολικά. Τόσο τα εγγενή χαρακτηριστικά όσο και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες δημιουργούν την προδιάθεση εμφάνισης επιθετικότητας. Το κοινωνικό, οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον συμβάλλει επίσης στη δημιουργία επιθετικής συμπεριφοράς αφού οι συμπεριφορές με τις οποίες έρχονται σε επαφή τα παιδιά μπορεί να αποτελέσουν πρότυπα μίμησης. Παρεμβαίνοντας στον παιδικό σταθμό και το νηπιαγωγείο για την αντιμετώπιση της επιθετικότητας, μπορούμε μέσα από τη συζήτηση, τις ομαδικές δραστηριότητες και το παιχνίδι να καταστείλουμε αλλά και να προλάβουμε τις έντονες επιθετικές συμπεριφορές των παιδιών. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Πρώτη παιδική ηλικία, επιθετικότητα
27 Ελληνικά Ξένη Γλώσσα: Συνεργασία Διαθεματικότητα - Εναλλακτικοί τρόποι προσέγγισης στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης Aικατερίνη Βολιώτη 1, Μαρία Τσακίρογλου 2 1 Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, 2 Καθηγήτρια Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Διδάκτωρ Συγκριτικής Γραμματολογίας Οι σύγχρονες εξελίξεις πιέζουν το εκπαιδευτικό σύστημα για ουσιαστικές ως προς την υλοποίησή τους - αλλαγές. Απαιτείται ιδιαίτερη βαρύτητα σε δεξιότητες επικοινωνίας, προσαρμοστικότητας, ευελιξίας (εναλλακτικοί τρόποι διδακτικής), υπευθυνότητας και συνεργασίας. Σε μια εκπαιδευτική εποχή που τονίζει και διογκώνει το λάθος αλλά και εμφανίζει ως τροχοπέδη τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, τις μαθησιακές δυσκολίες και τα προβλήματα συμπεριφοράς στην εκπαιδευτική διαδικασία, παρουσιάζεται πια ως επιτακτική ανάγκη να αποκαλυφθεί ότι οποιαδήποτε δυσκολία στο εκπαιδευτικό έργο οφείλεται εκτός από τον γνωστικό- και στον συναισθηματοκοινωνικό τομέα. Σε πολλές περιπτώσεις η διαφοροποιημένη διδασκαλία αποτελεί εργαλείο «μεταμόρφωσης» των προβλημάτων μάθησης και συμπεριφοράς. Η πρότασή μας απαιτεί από τον παιδαγωγόεκπαιδευτικό να εφαρμόσει διαφοροποιημένη διδασκαλία και να εργαστεί με σοβαρότητα, αναλύοντας το πεδίο του με σαφείς όρους και θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους. Σχεδιάζεται ένας αριθμός παρεμβατικών στρατηγικών λαμβάνοντας υπόψη την ασφάλεια, τα ενδιαφέροντα, τις επιλογές, τη διάθεση και την προσδοκία. Οι στρατηγικές αυτές θα πρέπει να συνοδεύονται από ενθάρρυνση, σεβασμό, ανάλυση και ταξινόμηση. Έχει παρατηρηθεί πολλές φορές στη σχολική τάξη πως για να υπάρξει και να διασφαλιστεί ένα καλό κλίμα και μια στοιχειώδης εξελικτική αποδοτικότητα, ατομικά και συλλογικά κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού έργου, είναι απαραίτητη η συνεργασία του κυρίως δασκάλου της τάξης με τον δάσκαλο της ξένης γλώσσας. Αυτό είναι αναγκαίο καθώς τα παιδιά με Μ.Δ. παρουσιάζουν αδυναμία στην κατανόηση αλλά και στασιμότητα στην απόδοση σχετικά με το γλωσσικό τμήμα της ξένης γλώσσας (στην παρούσα εισήγηση η ξένη γλώσσα αφορά τα Γαλλικά). Πέρα όμως απ αυτή την παρούσα συνθήκη οι Μ.Δ. εμπεριέχουν δυσλειτουργικό ψυχολογικό υπόβαθρο, καθώς οι μαθητές αυτοί κατακλύζονται από συναισθήματα ματαίωσης και ανασφάλειας. Πρώτο βήμα αποτελεί η συνεργασία μεταξύ των δύο εκπαιδευτικών, όπου τίθενται οι βάσεις και το καθολικό οργανόγραμμα ύλης όλης της χρονιάς (διαθεματικότητα του εκπαιδευτικού
28 υλικού και των γλωσσικών ενοτήτων), με σκοπό αρχικά τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και σιγουριάς από την πλευρά των μαθητών προς τους δασκάλους τους και προς το εκπαιδευτικό έργο. Κάποια από τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν ως εναλλακτικοί τρόποι ομαλής προσέγγισης και εν μέρει οπισθοχώρησης της ματαίωσης και της ανασφάλειας των παιδιών με Μ.Δ. (κατάκτηση υγειούς ψυχολογικού υπόβαθρου), είναι η διμηνιαία συλλογική αξιολόγηση με σκοπό την ανατροφοδότηση, η εξελικτική ανά δίμηνο ομαδοσυνεργατική αξιολόγηση, το σύστημα ποινών και επιβραβεύσεων, το οπτικοακουστικό υλικό και η ρουμπρίκα. Στόχος μας να αναδειχθούν τα σημεία επαφής και η ολοκλήρωση της ομάδας ξεκινώντας από έναν προβληματισμό που ταλανίζει όλους τους εκπαιδευτικούς «Μπορούν όλοι;; Κι αν ναι πώς;;». ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ξένη γλώσσα, μαθησιακές δυσκολίες, συνεργασία, ψυχοκοινωνικό υπόβαθρο
29 Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού στο χώρο της ειδικής αγωγής: δεδομένα και παρεμβάσεις Ηλίας Γεραρής1 & Μαρία Κοτίνη2 1,2, Εκπαιδευτικοί Π.Ε. Στην εργασία αυτή επιχειρείται μια βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού (bulling) στους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές δυσκολίες, ένα πεδίο που συγκεντρώνει συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον σε ερευνητικό επίπεδο παγκοσμίως. Συγκεκριμένα γίνεται αναφορά σε μαθητές που παρουσιάζουν νοητική στέρηση, εγκεφαλική παράλυση, αυτισμό, σύνδρομο Asperger, τραυλισμό, διαταραχή ελλειματικής προσοχής, συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς. Αφού οριστεί το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και γίνει αναφορά στις διάφορες μορφές του, έπειτα εξετάζεται ο βαθμός θυματοποίησης των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σχέση με τους υπόλοιπους μαθητές και επισημαίνονται οι λόγοι που τa καθιστούν εύκολα θύματα σχολικού εκφοβισμού. Δεδομένου ότι, τα παιδιά με ειδικές ανάγκες συχνά δεν τυγχάνουν εκτίμησης σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης, καθώς και ότι αυτοί που ασκούν το bullying θέτουν συχνά στο στόχαστρό τους σωματικά μικρότερους και πιο αδύναμους μαθητές, τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές δυσκολίες θυματοποιούνται διπλάσιες φορές από ότι οι μαθητές χωρίς δυσκολίες. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και σε μία από τις μορφές του σχολικού εκφοβισμού, τον κυβερνοεκφοβισμό (cyberbullying), στον οποίο είναι ιδιαίτερα ευάλωτα τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Περαιτέρω, γίνεται λόγος και για περιπτώσεις που παιδιά τα οποία φοιτούν σε δομές ειδικής αγωγής έχουν το ρόλο του θύτη σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Τέλος, εξάγονται σχετικά συμπεράσματα και προτείνονται παρεμβάσεις για την εξάλειψη του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού στους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, αφού ο σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για τη μείωση τέτοιων φαινομένων. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Σχολικός εκφοβισμός, ειδική αγωγή, παρέμβαση.