ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Αγάθη Γεωργιάδου Κική Δεμερτζή ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΝΈΑ ΈΚΔΟΣΗ Σύμφωνα με τις Oδηγίες διδασκαλίας και αξιολόγησης του μαθήματος

Περιεχόμενα Προλογικό σημείωμα...9 Ο άνθρωπος και η φύση Πόλη Ύπαιθρος 1. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΙΝΗΣ Θαλασσινά τραγούδια... 11 2. ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ «Τζιτζίκια στήσαν το χορό»... 19 ΟΔΥΣΣΈΑΣ ΕΛΎΤΗΣ «Κάτω στης μαργαρίτας το αλωνάκι»... 23 3. ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ Μανιτάρια στην πόλη... 30 Λαογραφικά 4. ΛΑΪΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ Το πιο γλυκό ψωμί... 43 5. ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΟΛΛΑΣ Η πείνα του Καραγκιόζη... 54 6. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Ύπνε μου κι έπαρέ μου το... 65 7. ΜΑΡΙΑ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ Τα φαντάσματα... 74 8. ΚΟΣΜΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ Τα τσερκένια... 81 Οικογενειακές σχέσεις 9. ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ Της μάνας μου... 89 10. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ Η εορτή του πατρός μου... 97 11. ΛΑΜΠΡΟΣ ΠΟΡΦΥΡΑΣ Το στερνό παραμύθι... 107 12. ΛΕΩΝ ΤΟΛΣΤΟΪ Ο παππούς και το εγγονάκι... 114 13. ΖΩΡΖ ΣΑΡΗ Νινέτ... 122 14. ΤΟΥΛΑ ΤΙΓΚΑ Τα πράγματα στρώνουν περισσότερο... 130 Θρησκευτική ζωή 15. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Στην Παναγία τη Σαλονικιά... 139 16. Κ.Π. ΚΑΒΆΦΗΣ Δέησις... 150 17. ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ Η λιτανεία... 159 18. ΚΑΡΟΛΟΣ ΝΤΙΚΕΝΣ Παραμονή Χριστουγέννων... 169 19. ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΛΙΟΤΣΟΣ Πασχαλινή ιστορία... 179 Εθνική ζωή 20. ΚΛΕΦΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Ένας αϊτός περήφανος... 191 21. ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ Η Έξοδο... 200 22. ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ Ο Κρητικός Η Πολιτεία... 208 23. ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ Ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου 1940... 216 KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου 5

Περιεχόμενα 24. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΑΣ Οι πιτσιρίκοι... 224 25. ΚΥΠΡΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ 17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα)... 234 Παλαιότερες μορφές ζωής 26. ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ Ηλιοβασίλεμα... 241 27. ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ Η Νέα Παιδαγωγική... 250 28. ΝΙΚΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ Η αφήγηση του αρχιμάστορα... 262 29. ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ Η ζωή στη Σύμη... 274 30. ΝΤΙΝΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Ο Σαρλό και το αθάνατο νερό... 286 Ταξιδιωτικά κείμενα 31. ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ Με πλοίο... 295 32. ΚΩΣΤΑΣ ΟΥΡΑΝΗΣ Το θέλγητρο της Ανδαλουσίας... 304 33. ΤΑΤΙΑΝΑ ΓΚΡΙΤΣΗ-ΜΙΛΛΙΕΞ Οδοιπορικό στην Ινδία... 312 34. ΤΖΩΝ ΦΩΟΥΛΣ Κοιτώντας την Αθήνα... 320 35. ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΚΑΝΑΣ Γυάλινα Γιάννινα... 330 Η αποδημία Ο καημός της ξενιτιάς Ο ελληνισμός έξω από τα σύνορα Τα μικρασιατικά Οι πρόσφυγες 36. ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΗΛΑΡΑΣ Πουλάκι... 339 37. ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ Ο Δημοτικός Κήπος του Ταξιμιού... 349 38. ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ Ταξίδι χωρίς επιστροφή... 355 39. ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ Η καλή μέρα απ το πρωί φαίνεται... 366 40. ΜΑΡΟΥΛΑ ΚΛΙΑΦΑ Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς... 377 Αθλητισμός 41. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ Ο Ολυμπιακός ύμνος... 387 42. ΠΕΤΡΟΣ ΧΑΡΗΣ Δρόμος 100 μέτρων... 396 43. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΡΕΛΛΑ Η νίκη του Σπύρου Λούη... 404 Η αγάπη για τους συνανθρώπους μας Οι φιλικοί δεσμοί Η αγάπη 44. ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΡΑ Τα κόκκινα λουστρίνια... 415 45. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Κόρη που λάμπει... 425 46. ΛΙΤΣΑ ΨΑΡΑΥΤΗ Ο Κωνσταντής... 432 47. ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ Πρωινό άστρο... 444 48. ΑΡΓΥΡΗΣ ΕΦΤΑΛΙΩΤΗΣ Αγάπης λόγια... 453 49. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ Όλα τα πήρε το καλοκαίρι... 461 6 KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου

50. ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ Ο πιστός φίλος... 466 51. ΜΙΜΙΚΑ ΚΡΑΝΑΚΗ Ένα τόπι χρωματιστό... 477 Η βιοπάλη Το αγωνιστικό πνεύμα του ανθρώπου 52. ΛΑΪΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ Ο φτωχός και τα γρόσια... 489 53. ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ Το ξανθό παιδί... 495 ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ Το παιδί με τα σπίρτα... 498 54. ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ Ο Βάνκας... 506 55. ΜΑΡΙΑ ΠΥΛΙΩΤΟΥ Λεώνη... 518 Προβλήματα της σύγχρονης ζωής 56. ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ Γραφείον ιδεών... 527 57. ΛΟΥΙΣ ΣΕΠΟΥΛΒΕΔΑ Το μαύρο κύμα... 535 58. ΚΡΙΤΩΝ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗΣ Παράπονο σκύλου... 544 59. ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ Όπως τα βλέπει κανείς... 552 Οι φίλοι μας τα ζώα 60. ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ Το μνήμα της μάνας... 561 61. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Η γάτα του παπά... 575 62. ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ Η Δάφνη... 582 63. ΛΙΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ Στρίγκλα και καλλονή... 590 64. ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ Η Βαγγελιώ-δεν-είσαι-εντάξει... 601 65. ΤΖΑΚ ΛΟΝΤΟΝ Ο αδάμαστος... 609 KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου 7

1 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ 1 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΙΝΗΣ Θαλασσινά τραγούδια Ο ποιητής και η εποχή του Ο Γεώργιος Δροσίνης γεννήθηκε το 1859 στην Αθήνα. Γράφτηκε στη Νομική Σχολή αλλά στη συνέχεια μεταγράφτηκε στη Φιλοσοφική έπειτα από προτροπή του Ν. Πολίτη. Από το 1885 ως το 1888 σπούδασε Ιστορία της Τέχνης σε πανεπιστήμια της Γερμανίας (Λειψία, Δρέσδη, Βερολίνο), χωρίς να πάρει πτυχίο. Γύρισε στην Ελλάδα και ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού Η Εστία. Υπήρξε γραμματέας του Συλλόγου προς διάδοση ωφέλιμων βιβλίων και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 1926. Το 1918 αγόρασε με τον αδελφό του το σπίτι του θείου τους στην Κηφισιά, όπου έμεινε μόνιμα από το 1939 (έπαυλη Αμαρυλλίς) μέχρι το τέλος της ζωής του το 1951. Ο Δροσίνης ασχολήθηκε με την πεζογραφία και την ποίηση. Σημαντικότερο ωστόσο θεωρείται το ποιητικό του έργο. Άρχισε να δημοσιεύει τα πρώτα ποιήματά του το 1878 στην εφημερίδα Ραμπαγάς με το ψευδώνυμο «Αράχνη». Ανήκε στη γενιά του 1880 (Νέα Αθηναϊκή Σχολή) με ηγετική μορφή τον Κωστή Παλαμά, που πάλευε για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας ως επίσημης γλώσσας της λογοτεχνίας. Τα πεζογραφικά έργα του Δροσίνη εντάσσονται στον χώρο της ηθογραφίας και απεικονίζουν σκηνές από την αγροτική ζωή, ήθη, έθιμα και παραδόσεις της υπαίθρου. Μερικές ποιητικές συλλογές του είναι: Ιστοί αράχνης (1880), Σταλακτίται (1881), Ειδύλλια (1884), Φωτερά σκοτάδια (1915), Θα βραδιάζει (1930), Φευγάτα χελιδόνια (1936), Σπίθες στη στάχτη (1940) κ.ά. KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου 11

Γεώργιος Δροσίνης Το θέμα του έργου Περιληπτική απόδοση Το ποίημα «Θαλασσινά τραγούδια» προέρχεται από τη συλλογή Ειδύλλια, την τρίτη ποιητική συλλογή του Δροσίνη, που κυκλοφόρησε το 1884 και αποτέλεσε σταθμό για την εποχή, αφού τα ποιήματα που περιέχονται σ αυτήν, αν και άτεχνα τα περισσότερα, δείχνουν φανερά τη στροφή προς την ελληνική φύση και ζωή. Αυτό σημαίνει και ο τίτλος της ποιητικής συλλογής Ειδύλλια: μικρά ποιήματα εμπνευσμένα από τη φυσική ζωή και τον έρωτα. Θέμα του συγκεκριμένου ποιήματος είναι το θαλασσινό τοπίο με όλη την ομορφιά του και ό,τι το συνθέτει: με τη θάλασσα, τον μπάτη, τον ήλιο, τους γλάρους, τα ψάρια, τα καράβια. Δομή [Ο χώρος και ο χρόνος] Στο ποίημα απεικονίζεται λυρικά ο κόσμος της θάλασσας. Ο χρόνος φαίνεται ότι είναι καλοκαίρι, εποχή στην οποία η θάλασσα είναι στην πιο «γαλανή» και ήρεμη μορφή της, ο ήλιος τη ζεσταίνει και το γλυκό αεράκι τη δροσίζει. [Η δομή του έργου] Το ποίημα αποτελείται από 32 στίχους, που κατανέμονται σε τέσσερις οκτάστιχες στροφές. Κάθε στροφή μπορεί να αποτελέσει μία χωριστή ενότητα: 1η ενότητα (στ. 1-8): Ο μπάτης, η θάλασσα, ο ήλιος και το παιχνίδι των ψαριών 2η ενότητα (στ. 9-16): Το παιχνίδι του δελφινιού 3η ενότητα (στ. 17-24): Το πέταγμα των γλάρων 4η ενότητα (στ. 25-32): Τα άσπρα καράβια Ερμηνευτική προσέγγιση 1. Σε κάθε στροφή κυριαρχεί μια μορφή του θαλασσινού κόσμου. Bρείτε ποια είναι αυτή σε κάθε περίπτωση και περιγράψτε τη συμπεριφορά της. Ο ποιητής παρουσιάζει τον κόσμο της θάλασσας σε εικόνες. Σε κάθε στροφή κυριαρχεί ένα τουλάχιστον στοιχείο του θαλασσινού κόσμου. Στην πρώτη στροφή γίνεται αναφορά στον μπάτη, το δροσερό αεράκι που ρυτιδώνει ελαφρά τη θάλασσα. Ευεργετική όμως επίδραση δέχεται η θάλασ- 12 KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου

ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ σα και από τον ήλιο, που καθρεφτίζεται στα γαλάζια νερά της. Το λαμπύρισμα που δημιουργείται δίνει την αίσθηση ότι χρυσά ψάρια τινάζονται στην επιφάνειά της και παίζουν με τα ασημένια κύματά της. Στη δεύτερη στροφή περιγράφεται το παιχνίδι ενός δελφινιού που αναπηδά στα κύματα ακολουθώντας ένα καράβι, αφροστεφανωμένο και γοργόφτερο. Ο ποιητής αποτυπώνει τη ζωντάνια του και το καμαρωτό τίναγμά του μέσα στους αφρούς των κυμάτων με τα επίθετα τρελό και γοργόφτερο. Με τον χαρακτηρισμό της θάλασσας το άτι που του αποδίδει ο ποιητής τονίζεται ο περήφανος χαρακτήρας του. Στην τρίτη στροφή ο ποιητικός φακός εστιάζει στους γλάρους που πετούν ανάμεσα στα ξάρτια ενός καραβιού αναζητώντας την τροφή τους με παιχνιδιάρικες βουτιές στα νερά. Στην τέταρτη στροφή ο κόσμος της θάλασσας διαπλέκεται με τον κόσμο της στεριάς. Ο ποιητής επικεντρώνεται στα καράβια, που ταξιδεύουν μέσα στη θάλασσα με τα άσπρα τους πανιά ανοιγμένα και μοιάζουν με άσπρα προβατάκια σε κάμπο. 2. Ποια συναισθήματα του ποιητή εκφράζονται στο ποίημα; Ο ποιητής θαυμάζει, χαίρεται και καμαρώνει για την ελληνική φύση, ιδίως για τις ομορφιές του θαλασσινού τοπίου και για όλα τα στοιχεία που το συναποτελούν: τον ήλιο, το αεράκι, τα ψάρια, τους γλάρους, τα καράβια κ.ά. Αγκαλιάζει με αγάπη τη θάλασσα και τον κόσμο της και την απεικονίζει με γλαφυρές και λυρικές εικόνες. Όλα είναι όμορφα, χαρούμενα, λαμπερά, ήρεμα και αντανακλούν την ψυχική διάθεση του ποιητή. Το χαρωπό και ζωντανό ύφος του ποιήματος αποτυπώνει και τον γενικότερο ενθουσιασμό του γι αυτό που περιγράφει. 3. Να επισημάνετε τους εκφραστικούς τρόπους του ποιήματος. Ποια η λειτουργία τους στο ποίημα και ποια αίσθηση δημιουργούν; Στο ποίημα κυριαρχούν οι μεταφορές, που προσδίδουν ομορφιά στο ποίημα, ανατρέποντας τη συμβατική χρήση των λέξεων ή φράσεων και προσθέτοντας λυρισμό στον λόγο: γλυκά φυσά ο μπάτης, η θάλασσα δροσίζεται, ο ήλιος καθρεφτίζεται, ψαράκια χρυσοφτέρωτα, κύματ ασημένια, τρελό δελφίνι, γοργόφτερο πετάει, της θάλασσας το άτι, με τους αφρούς του ζώνεται, χιονοπλασμένοι γλάροι. KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου 13

Γεώργιος Δροσίνης Επίσης, σημαντικές είναι και οι παρομοιώσεις, που οπτικοποιούν το ποίημα, το αισθητοποιούν και το κάνουν πιο προσιτό στον αναγνώστη, προσδίδοντάς του δυναμισμό και ένταση: λες πως παίζουν, σαν να καμαρώνεται, σαν άσπρα προβατάκια. Με τις προσωποποιήσεις, τα στοιχεία της φύσης γίνονται παραστατικά, αποκτώντας ανθρώπινες ιδιότητες: η θάλασσα δροσίζεται, ο ήλιος καθρεφτίζεται, τα ψαράκια λες πως παίζουν μ έρωτα. Επιπλέον, το ποίημα είναι διάσπαρτο με πρωτότυπα επίθετα, τα οποία προσδίδουν αισθητική ομορφιά και χρώμα στους στίχους: γαλανά, ασημένια, χρυσοφτέρωτα, γοργόφτερο, χιονοπλασμένοι, άσπρα, χαρωπά κ.ά. Οι εικόνες, τέλος, είναι εξαιρετικά εκφραστικές και αναδεικνύουν την αγάπη του ποιητή για τη φύση και το ελληνικό τοπίο. 4. Ποια στοιχεία εντάσσουν το ποίημα στην παραδοσιακή ποίηση; Το ποίημα ανήκει στην παραδοσιακή ποίηση, αφού έχει: συγκεκριμένο θέμα, νοηματική καθαρότητα, ρυθμό, στροφές, μέτρο, ομοιοκαταληξία, επιμελημένο λεξιλόγιο, μουσικότητα και λυρισμό. Τεχνικές αφήγησης Εκφραστικοί τρόποι [Γλώσσα Ύφος Στιχουργική] Η γλώσσα είναι απλή δημοτική, διανθισμένη με τύπους της καθομιλουμένης (μπάτης, ζώνεται, πόχουν, ξάρτια) αλλά και με σύνθετα επίθετα (χρυσοφτέρωτα, γοργόφτερο, χιονοπλασμένοι). Το ύφος είναι χαρωπό, απλό, λυρικό, ζωντανό και παραστατικό. Τα υποκοριστικά (ψαράκια, καραβάκια, προβατάκια) προσδίδουν έναν τρυφερό τόνο στο ποίημα. Από την άποψη της στιχουργικής, οι στίχοι είναι ιαμβικοί επτασύλλαβοι και οκτασύλλαβοι. Η ομοιοκαταληξία είναι πλεχτή (1ος- 3ος, 2ος-4ος, 5ος-7ος, 6ος-8ος). [Εκφραστικοί τρόποι/μέσα] Χαρακτηριστικό του ποιήματος είναι η χρήση παθητικών ρημάτων (δροσίζεται, καθρεφτίζεται, καμαρώνεται, ζώνεται), που μεταθέτουν την έμφαση στο αποτέλε- 14 KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου

ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ σμα και όχι στην ενέργεια του ρήματος. Για τους υπόλοιπους εκφραστικούς τρόπους και μέσα, Βλ. Ερμηνευτική προσέγγιση, ερώτηση 3. Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Σε κάθε στροφή κυριαρχεί μια μορφή του θαλασσινού κόσμου. Bρείτε ποια είναι αυτή σε κάθε περίπτωση και περιγράψτε τη συμπεριφορά της. Βλ. Ερμηνευτική προσέγγιση, ερώτηση 1. 2. Στην τελευταία στροφή συμπλέκονται δύο διαφορετικοί κόσμοι. Εντοπίστε τους και περιγράψτε τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής συσχετίζει αυτούς τους δύο κόσμους. Στην τελευταία στροφή ο κόσμος της θάλασσας συμπλέκεται με τον κόσμο της στεριάς σύμφωνα με το σχήμα: καραβάκια άσπρα προβατάκια αρμενίζουν γυρίζουν με χαρωπά πηδήματα στη θάλασσα στους κάμπους τα κύματα βοσκή αέρας βοσκός Δηλαδή, τα καραβάκια που αρμενίζουν στη θάλασσα παρομοιάζονται με άσπρα προβατάκια που γυρίζουν όλη μέρα στους κάμπους βόσκοντας. Έτσι και τα καράβια: έχουν βοσκή τα κύματα,/ βοσκό τους τον αέρα. 3. Τα εκφραστικά μέσα που κυριαρχούν στο ποίημα είναι τα επίθετα, τα υποκοριστικά, οι μεταφορές. Βρείτε μερικά από αυτά. Συζητήστε επίσης τη στιχουργική και την ομοιοκαταληξία του. Στο ποίημα κυριαρχούν τα επίθετα, άλλοτε απλά (γαλανά, ασημένια, τρελό, άσπρα κ.ά.) κι άλλοτε σύνθετα (χρυσοφτέρωτα, γοργόφτερο, χιονοπλασμένοι). Επίσης, τα υποκοριστικά (ψαράκια, καραβάκια, προβατάκια) προσδίδουν έναν τρυφερό τόνο. Οι μεταφορές προσδίδουν ομορφιά, ανατρέποντας τη συμβατική χρήση των λέξεων ή φράσεων και προσθέτοντας λυρισμό στον λόγο: γλυκά φυσά ο μπάτης, η θάλασσα δροσίζεται, ο ήλιος καθρεφτίζεται, ψαράκια KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου 15

Γεώργιος Δροσίνης χρυσοφτέρωτα, κύματ ασημένια, τρελό δελφίνι, γοργόφτερο πετάει, της θάλασσας το άτι, με τους αφρούς του ζώνεται, χιονοπλασμένοι γλάροι. Από την άποψη της στιχουργικής, οι στίχοι είναι ιαμβικοί επτασύλλαβοι και οκτασύλλαβοι. Η ομοιοκαταληξία είναι πλεχτή (1ος-3ος, 2ος-4ος, 5ος-7ος, 6ος-8ος). Διαθεματικές εργασίες 1. Αναζητήστε στην αρχαία ελληνική μυθολογία μύθους που να αναφέρονται στα δελφίνια και στη σχέση τους με τους ανθρώπους. Ζητήστε και από τον καθηγητή της Βιολογίας να σας μιλήσει για τα γνωρίσματα και τη συμπεριφορά των δελφινιών. Οι αρχαίοι Έλληνες αγαπούσαν πολύ τα δελφίνια, όπως φαίνεται από τη χρήση τους ως διακοσμητικών μοτίβων στην τέχνη. Γνωστά είναι τα δύο δελφίνια που κοσμούν την τοιχογραφία στο Ακρωτήρι της Θήρας και το Μέγαρο της Βασίλισσας στο Ανάκτορο της Κνωσού. Δελφίνια απεικονίζονταν, ακόμα, και σε αρχαία νομίσματα αλλά και σε αγγεία. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το δελφίνι βασιλιά των θαλασσών και σύμβολο του Απόλλωνα, που ονομαζόταν Δελφίνιος, καθώς και του Ποσειδώνα. Γι αυτό και είχαν πολλές παραδόσεις και μύθους γι αυτά. 1) Σύμφωνα με τον Αρχίλοχο, ο Κοίρανος, μυθικός ήρωας από την Πάρο, ενώ ψάρευε, έπιασε δελφίνια στα δίχτυα του. Τα ξανάριξε όμως πίσω στη θάλασσα και γι αυτό, όταν κάποτε ναυάγησε με το καράβι του, τον έσωσαν τα δελφίνια. 2) Ο Πλίνιος αναφέρει πως ένα παιδάκι που έριχνε ψίχουλα σ ένα δελφίνι το έκανε να νιώθει τέτοια ευγνωμοσύνη, που κάθε μέρα το ζώο το έπαιρνε στη ράχη του και το μετέφερε από τη μια άκρη της λίμνης στην άλλη. 3) Ένας μύθος αναφέρεται στον Ηρόδοτο σχετικά με τον Λέσβιο ποιητή και κιθαρωδό Αρίωνα. Κάποτε ο Αρίων αποφάσισε να φύγει από την αυλή του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου και να ταξιδέψει στη Σικελία. Εκεί, αφού μάζεψε πολλά χρήματα και πλούτη με την τέχνη του, ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής με ένα κορινθιακό πλοίο. Κατά τη διάρκεια τού ταξιδιού 16 KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου

ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ οι ναύτες αποφάσισαν να τον ληστέψουν και να τον πετάξουν στη θάλασσα. Ο Αρίων προσφέρθηκε να τους δώσει χρήματα για να σώσει τη ζωή του, αλλά αυτοί αρνήθηκαν. Τότε, τους παρακάλεσε να του κάνουν μια τελευταία χάρη. Να τον αφήσουν να τραγουδήσει πριν από τον θάνατό του. Οι ναύτες δέχτηκαν. Ο Αρίων φόρεσε τα καλά του, πήρε την κιθάρα στα χέρια του, στάθηκε στην πλώρη του καραβιού και τραγούδησε τον «όρθιο νόμο», έναν ύμνο προς τον θεό Απόλλωνα, και έπειτα ρίχτηκε στη θάλασσα. Τότε, ένα δελφίνι, που θεωρούνταν το ιερό ζώο του Απόλλωνα, τον πήρε στη ράχη του και τον έβγαλε στο ακρωτήριο Ταίναρο. Από εκεί ο Αρίων πήγε πεζός στην Κόρινθο, όπου ανέφερε τα καθέκαστα στον Περίανδρο. Αυτός, αφού πρώτα επαλήθευσε όσα του είχε εξιστορήσει ο Αρίων, διέταξε τη σύλληψη των ναυτών, που στο μεταξύ είχαν επιστρέψει στην Κόρινθο, και τη θανάτωσή τους. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, τα παλιά χρόνια βρισκόταν εκεί, στο Ταίναρο, το αφιέρωμά του για τη σωτηρία του, ένα χάλκινο άγαλμα που παριστάνει έναν άνθρωπο στη ράχη ενός δελφινιού. 4) Ένας άλλος μύθος ανέφερε πως, όταν ο Διόνυσος ταξίδευε κάποτε μ ένα καράβι, οι ναύτες επαναστάτησαν και ο θεός θύμωσε και τους πέταξε στη θάλασσα μεταμορφώνοντάς τους σε δελφίνια. Σύμφωνα με μιαν άλλη εκδοχή, ο Διόνυσος έπεσε στο ταξίδι του θύμα απαγωγής από Τυρρηνούς κουρσάρους που, όσο κι αν δοκίμασαν να τον δέσουν, αυτός λυνόταν με τρόπο μαγικό. Ο τιμονιέρης κατάλαβε ότι δεν ήταν θνητός και μάταια προσπαθούσε να τους πείσει να τον ελευθερώσουν. Στη διάρκεια του ταξιδιού, ένα ιστίο βρέθηκε ξαφνικά τυλιγμένο από αμπελόφυλλα απ όπου κρέμονταν τσαμπιά σταφύλια. Και, βέβαια, από τα σταφύλια άρχισε να τρέχει, μέσα στο καράβι, ευωδιαστό κρασί. Κι ενώ οι ναύτες φώναζαν στον τιμονιέρη να γυρίσουν πίσω, ο Διόνυσος μεταμορφώθηκε σε λιοντάρι και στη μέση του καραβιού έφτιαξε μιαν αρκούδα που τους απειλούσε. Κι όταν το λιοντάρι όρμησε στους πειρατές, αυτοί πήδησαν στη θάλασσα και έγιναν δελφίνια. Μόνο τον τιμονιέρη έσωσε ο θεός. Οι ληστές τόσο πολύ τρόμαξαν, που πήδηξαν στη θάλασσα, αλλά ο θεός τούς λυπήθηκε και τους μεταμόρφωσε σε δελφίνια. Τα δελφίνια, σύμφωνα με τη Βιολογία, είναι θαλάσσια θηλαστικά και ανή- KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου 17

Γεώργιος Δροσίνης κουν στην ίδια οικογένεια με τις φάλαινες. Η τροφή τους αποτελείται κυρίως από ψάρια και καλαμάρια. Τα δελφίνια γενικά θεωρούνται ευφυή ζώα, είναι παιχνιδιάρικα και πολύ φιλικά με τον άνθρωπο, γι αυτό και είναι αγαπητά σε όλους. 2. Ζωγραφίστε μια εικόνα από αυτές που περιγράφονται στο ποίημα. Μπορείτε στη συνέχεια να φτιάξετε με τις εικόνες σας έναν πίνακα-κολάζ και να στολίσετε την τάξη σας. Οι μαθητές μπορούν να αξιοποιήσουν την πλούσια φαντασία τους ζωγραφίζοντας ένα θαλασσινό τοπίο με γλάρους, δελφίνια, καράβια. Ασκήσεις δημιουργικής γραφής 1. Υποθέστε ότι βρίσκεστε στην αμμουδιά και κοιτάτε τη θάλασσα, έτσι όπως την περιγράφει ο ποιητής. Σε ένα σημειωματάριο περιγράφετε σε πεζό λόγο τι βλέπετε και τι αισθάνεστε. Ενδεικτικά: Απέραντο γαλάζιο η θάλασσα μπροστά μου. Το αεράκι τη ρυτιδώνει απαλά και τη δροσίζει. Ο ήλιος κάνει τα νερά της να λαμπυρίζουν. Σαν να βλέπω μπροστά μου ψαράκια να παίζουν στα ασημένια κύματά της. Ξεχωρίζω ακόμα ένα δελφινάκι χαρωπό να αναπηδά σαν άλογο της θάλασσας δίπλα στο καράβι που σκίζει τα νερά, αφήνοντας πίσω του λευκό αφρό. Και πόσο όμορφα είναι τα άσπρα καραβάκια! Σαν λευκά προβατάκια που βόσκουν στον κάμπο! 2. Συνδυάστε τις λέξεις που ομοιοκαταληκτούν, φτιάχνοντας μια δική σας τετράστιχη φυσιολατρική στροφή: γαλήνη σαγήνη γλάροι φεγγάρι Λ.χ. Έπεσ η νύχτα και ήρθε η γαλήνη. Σώπασαν όλα μες στη σαγήνη. Αποκοιμήθηκαν κι οι γλάροι, σε λίγο θα βγει το φεγγάρι. (Φτιάξτε τώρα τη δική σας.) 18 KEIMENA NEOEΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ A Γυμνασίου

Το βιβλίο αυτό αποτελεί απαραίτητο βοήθημα για τον μαθητή της Α Γυμνασίου καθώς προσεγγίζει όλα τα κείμενα του σχολικού βιβλίου Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σύμφωνα με τις νέες οδηγίες διδασκαλίας και αξιολόγησης που ενθαρρύνουν την κριτική και δημιουργική επικοινωνία των μαθητών με τα λογοτεχνικά κείμενα. Για κάθε κείμενο περιλαμβάνει: Γραμματολογικά στοιχεία για τον συγγραφέα, το έργο και την εποχή του Το θέμα του έργου και περιληπτική απόδοσή του Δομή του κειμένου με πληροφορίες για τον χώρο, τον χρόνο, τις νοηματικές ενότητες και τα πρόσωπα Ερμηνευτική προσέγγιση μέσα από ερωτήσεις απαντήσεις ποικίλων τύπων (κατανόησης περιεχομένου, γλωσσικές, υφολογικές, δομικές, κριτικής αποτίμησης αξιών και στάσεων, αναγνωστικής ανταπόκρισης κ.ά.) Τεχνικές αφήγησης Εκφραστικούς τρόπους / μέσα Απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου και στις διαθεματικές δραστηριότητες Ασκήσεις δημιουργικής γραφής με ενδεικτικές απαντήσεις ή προτάσεις επεξεργασίας που δεν περιορίζουν την πρωτοβουλία των μαθητών, αλλά ενθαρρύνουν τη δημιουργική τους ανάγνωση. Από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ κυκλοφορεί: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Νεοελληνική Γλώσσα, Λογοτεχνία, Ιστορία Αγάθη Γεωργιάδου, Κική Δεμερτζή ISBN:978-618-03-1317-8 ΒΟΗΘ. ΚΩΔ. MHX/ΣΗΣ 81317