Δρ Αλεξάνδρα Πετρίδου Δρ Μαρία Νικολαΐδου Δρ Χρίστος Γιασεμής 2011-2012 Ερευνητική ομάδα 2011-2012 Εποπτεία: Δρ Λεωνίδας Κυριακίδης - Αναπληρωτής Καθηγητής Π. Κύπρου Δρ Γιασεμίνα Καραγιώργη Προϊστάμενη Τομέα Έρευνας και Αξιολόγησης Ομάδες εργασίας: Ομάδα Ελληνικών Μαρία Παπαλεοντίου - Φιλόλογος, Λειτουργός ΠΙ Μπέτυ Ανδρέου Εκπαιδευτικός Δημοτικής Ομάδα Μαθηματικών Δρ Μοδεστίνα Μοδέστου - Λειτουργός ΚΕΕΑ Δρ Θέκλα Αφαντίτη- Λαμπριανού - Λειτουργός ΚΕΕΑ Δρ Νικόλας Μουσουλίδης - Λειτουργός ΚΕΕΑ Δρ Χρίστος Γιασεμής - Λειτουργός ΚΕΕΑ Τεχνική στήριξη Άντρος Πολυδώρου - Λειτουργός ΚΕΕΑ 2 1
ΣΚΟΠΟΣ TOY ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Ο εντοπισμός μαθητών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης με μεγάλη πιθανότητα να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έτσι ώστε να ενταχθούν έγκαιρα σε δράσεις και προγράμματα στήριξης. 3 ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ: ΟΡΓΑΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ Γενικός/οργανικός αναλφαβητισμός Αναφέρεται στα άτομα που δεν φοίτησαν ποτέ σε σχολείο και, κατά συνέπεια, δηλώνει την παντελή άγνοια ικανοτήτων ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής. Λειτουργικός αναλφαβητισμός Δεν σημαίνει παντελή άγνοια ικανοτήτων ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής αλλά «έλλειψη, μεγάλη ή μικρή, της ικανότητας να χρησιμοποιεί το άτομο τις γνώσεις που του παρέχει το σχολείο για να λειτουργήσει με αυτάρκεια στην κοινωνική ομάδα στην οποία είναι ενταγμένος». (Μωραΐτης, 2009) 4 2
ΔΙΕΘΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Έρευνες έχουν δείξει ότι οι χώρες στις οποίες υπάρχει συγκεκριμένη εθνική πολιτική σε θέματα αξιολόγησης των επιτευγμάτων των μαθητών τείνουν να έχουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα (Kyriakides & Demetriou, 2005, 2006). Πολλές χώρες της Ευρώπης αναπτύσσουν τα δικά τους εργαλεία και παρακολουθούν τα μαθησιακά επιτεύγματα των μαθητών τους, με τη χορήγηση δοκιμίων σε εθνικό επίπεδο σε διάφορα στάδια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΕΝ υπήρχε εθνικός μηχανισμός παρακολούθησης των μαθησιακών επιτευγμάτων των μαθητών κατά τη διάρκεια της δεκάχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, πριν από την έρευνα του Λειτουργικού Αναλφαβητισμού. Λειτουργούν στο εκπαιδευτικό σύστημα διάφορα προγράμματα «απάβλυνσης» των μαθησιακών προβλημάτων (π.χ. Πρόγραμμα Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο) 3
ΒΑΣΙΚΗ ΕΠΙΔΙΩΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η ανάπτυξη μια σειράς επιστημονικών, διαγνωστικών και έγκυρων εργαλείων μέτρησης για τον εντοπισμό των μαθητών με αυξημένες πιθανότητες να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής δεκάχρονης εκπαίδευσης σε διάφορα στάδια: Γ Δημοτικού Στ Δημοτικού Γ Γυμνασίου Ανάπτυξη εκπαιδευτικής πολιτικής για την αντιμετώπιση του λειτουργικού αναλφαβητισμού. ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ Οι απαιτήσεις του αλφαβητισμού σε μια σύγχρονη κοινωνία δεν μένουν σταθερές, αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές διαφοροποιήσεις. Στην παρούσα έρευνα εξετάζονται οι πτυχές της Γλώσσας και των Μαθηματικών, οι οποίες είναι προαπαιτούμενες για την ομαλή συνέχεια της φοίτησης των παιδιών στο Δημοτικό και Γυμνάσιο και όχι το σύνολο των στόχων του Αναλυτικού Προγράμματος στα δύο θέματα. Κανένα παιδί δεν θεωρείται λειτουργικά αναλφάβητο, προτού συμπληρώσει τη φοίτησή του σε ιδρύματα υποχρεωτικής εκπαίδευσης. 8 4
Μεθοδολογία Ανάπτυξη ψυχομετρικά κατάλληλων εργαλείων (δοκίμια), τα οποία αξιολογούν βασικές γνώσεις και δεξιότητες στη Γλώσσα και στα Μαθηματικά, σε διάφορα στάδια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Γ και Στ τάξη του Δημοτικού), σύμφωνα με επιστημονικές μεθόδους της διεθνούς βιβλιογραφίας και του Αναλυτικού Προγράμματος της Κύπρου. Εξειδικευμένη στατιστική ανάλυση (χρήση των μοντέλων Rasch και Saltus) για καθορισμό και αναλυτική περιγραφή του χαμηλότερου γνωστικού επιπέδου γλωσσικής και μαθηματικής ικανότητας, με σκοπό τον εντοπισμό του ποσοστού των μαθητών που δεν το επιτυγχάνουν. Συλλογή επιπρόσθετων πληροφοριών μέσω ειδικής πλατφόρμας και ερωτηματολογίων για την καλύτερη ερμηνεία και κατανόηση των αποτελεσμάτων. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν: (α) προσωπικά χαρακτηριστικά μαθητή, (β) εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά μαθητή, (γ) παράγοντες οικογενειακού περιβάλλοντος και (δ) μέσα και ευκαιρίες μάθησης στο σπίτι. 9 Τομείς αξιολόγησης ανά γνωστικό αντικείμενο ΓΛΩΣΣΑ ανάγνωση και κατανόηση γραπτού λόγου (πρόσληψη, κατανόηση, ερμηνεία) παραγωγή γραπτού λόγου ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ αριθμοί και πράξεις άλγεβρα γεωμετρία μέτρηση στατιστική και πιθανότητες επίλυση προβλήματος 10 5
Ανάπτυξη και χορήγηση εργαλείων Ανάπτυξη έργων από δύο ομάδες εργασίας (μια για κάθε γνωστικό αντικείμενο). Ανάπτυξη πολλαπλών δοκιμίων για κάθε ηλικιακή ομάδα, τα οποία περιλαμβάνουν ασκήσεις πολλαπλού βαθμού δυσκολίας (4 δοκίμια Γλώσσας και 4 Μαθηματικών). Χορήγηση δοκιμίων από τους εκπαιδευτικούς σε όλο τον πληθυσμό των μαθητών Γ και Στ τάξης Δημοτικού που φοιτούν σε δημόσια σχολεία. Χορήγηση ερωτηματολογίων από τους εκπαιδευτικούς σε όλο τον πληθυσμό των μαθητών Στ τάξης Δημοτικού που φοιτούν σε δημόσια σχολεία. Διόρθωση των δοκιμίων με τη χρήση εξειδικευμένης κλείδας βαθμολόγησης και από ειδικά εκπαιδευμένους διορθωτές. Μερικά χαρακτηριστικά μαθητών που συνθέτουν τις ομάδες ρίσκου (Στ Δημοτικού) Υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής στις ομάδες «ρίσκου» και στα δύο γνωστικά αντικείμενα, διαπιστώθηκε ότι έχουν κατά κύριο λόγο: τα αγόρια παιδιά που δεν μιλούν Ελληνικά στο σπίτι παιδιά με ξένη υπηκοότητα παιδιά που πήγαν στην Α τάξη σε ηλικία μικρότερη των 6 ετών. παιδιά των οποίων οι γονείς έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. παιδιά που αφιερώνουν λίγο χρόνο για την κατ οίκον εργασία στο σπίτι παιδιά που παρακολουθούν καθημερινά, εκτός σχολείου, επιπρόσθετα μαθήματα Ελληνικών και Μαθηματικών. η μη ύπαρξη προσωπικού γραφείου και χώρου για μελέτη στο σπίτι η μη ύπαρξη ηλεκτρονικού υπολογιστή και σύνδεσης στο διαδίκτυο στο σπίτι 6
Λειτουργικός Αναλφαβητισμός και Πρόγραμμα Ενισχυτικής Διδασκαλίας Εξετάστηκαν δύο σημαντικές πτυχές: (α) η αποτελεσματικότητα του εν λόγω Προγράμματος: Ποσοστό κάτω του 50% των μαθητών που συμμετείχαν κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο δημοτικό σχολείο στο Πρόγραμμα Ενισχυτικής Διδασκαλίας, αναγνωρίστηκε στις ομάδες ρίσκου του λειτουργικού αναλφαβητισμού. (β) η αποτελεσματικότητα του μηχανισμού επιλογής των μαθητών για συμμετοχή στο Πρόγραμμα: Από το σύνολο των μαθητών που αναγνωρίστηκαν στις ομάδες ρίσκου του γλωσσικού και μαθηματικού αναλφαβητισμού ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (περίπου 70%) δεν συμμετείχε ποτέ στο Πρόγραμμα Ενισχυτικής Διδασκαλίας κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο δημοτικό σχολείο. Συμπεράσματα- εισηγήσεις Κρίνεται απαραίτητη η διεξαγωγή της έρευνας σε κομβικά σημεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Γ & Στ Δημοτικού και Γ Γυμνασίου), με στόχο την: (α) έγκαιρη διάγνωση, (β) ενδιάμεση /διαμορφωτική αξιολόγηση, (γ) αξιολόγηση των εργαλείων της έρευνας και (δ) τελική αξιολόγηση: εντοπισμός του μεγέθους του προβλήματος και αξιολόγηση της δυνατότητας του εκπαιδευτικού συστήματος να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό. Κρίνεται απαραίτητη η διεξαγωγή έρευνας, η οποία θα εντοπίσει τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ύπαρξη αυξημένων ποσοστών μαθητών που κινδυνεύουν να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι (διερεύνηση παραγόντων σε επίπεδο μαθητή, εκπαιδευτικού και σχολείου). 7
Απαιτείται διαχρονική διεξαγωγή έρευνας, με στόχο να εντοπιστούν περιοχές/σχολικές μονάδες με αυξημένα ποσοστά αναλφαβητισμού, με σκοπό τη στήριξή τους (στελέχωση και κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή). Απαιτείται συστηματική αξιολόγηση υφιστάμενων προγραμμάτων στήριξης, έτσι ώστε να είναι δυνατή η λήψη μέτρων που θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητά τους. 8