15 β γ α ι ν ο υ ν με κο κ κ ι ν ο

15 β γ α ι ν ο υ ν με κο κ κ ι ν ο

Λο γ ο τ ε χ ν ι α Διεύθυνση Άρης Μαραγκόπουλος Επίβλεψη: Άρτεμις Λόη Διόρθωση: Όλγα Παπακώστα Εξώφυλλο: Μοτίβο Α.Ε. Copyright 2014 εκδόσεις Τόπος & Left Media Ανώνυμος Ραδιοφωνική-Τηλεοπτική ISBN 978-960-499-117-4 Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Εκδόσεις Τόπος Πλαπούτα 2 και Καλλιδρομίου 11473, Αθήνα Τηλ.: 210 8222835-856 Fax: 210 8222684 www.toposbooks.gr

15 βγαινουν με κοκκινο Ανυφαντάκης Ιάκωβος, Αστερής Γιάννης, Γαλανόπουλος Νεοκλής, Κυθρεώτης Χρίστος, Ξυλούρη Μαρία, Οικονόμου Χρήστος, Παλαβός Γιάννης, Παπαϊωάννου Μαριλένα, Πιτυρή Λητώ, Ριζιώτη Γαλάτεια, Τζαμιώτης Κωνσταντίνος, Τζανακάρη Βάσια, Τσίρμπας Γιάννης, Τσίρος Πάνος, Φακίνου Μαρία

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σκ υ τ α λ ο δ ρ ο μ ί α 9 Πρόλογος Tοπο στα νιάτα 11 Πρόλογος του επιμελητή Αλεπούδες στην πλαγιά 17 Ιάκωβος Ανυφαντάκης Μια χαρά 31 Χρίστος Κυθρεώτης Νικήτας Δέλτα 51 Μαριλένα Παπαϊωάννου Τα πράγματα που κουβάλαγαν 75 Χρήστος Οικονόμου Το 57 91 Λητώ Πιτυρή Ανάμεσα σε δείκτη και μέσο 103 Γιάννης Τσίρμπας Η ψευδαισθηση της σεληνης 111 Νεοκλής Γαλανόπουλος Δύο ιστορίες 135 Μαρία Ξυλούρη Η αρχή του κακού 147 Μαρία Φακίνου Η πρώτη μέρα τῆς απολογίας 163 Γιάννης Αστερής Λέ να 169 Γιάννης Παλαβός Ο δ ρ α π έ τ η ς 177 Γαλάτεια Ριζιώτη Το σωστό φύλο 189 Κωνσταντίνος Τζαμιώτης Διά β ε ς 201 Βάσια Τζανακάρη Χωρίς στόμα 209 Πάνος Τσίρος

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σκ υ τ α λ ο δ ρ ο μ ί α Την Πρωταπριλιά του 2013 άρχισα να κάνω καθημερινή εκπομπή «Στο Κόκκινο», μετά από πρόσκληση του φίλου δημοσιογράφου Κώστα Αρβανίτη, ο οποίος, αφού αποπέμφθηκε από την ΕΡΤ, ανέλαβε τη διεύθυνση του ραδιοσταθμού. Το κέρδος μου δεν ήταν μόνο μια θέση εργασίας, έστω μερικής απασχόλησης, μέσα στη θύελλα της ανεργίας που πλήττει τη σημερινή Ελλάδα. Επιπλέον, συνέδεσα την τύχη μου μ ένα συλλογικό εγχείρημα που έχει ήδη στεφθεί με επιτυχία (η ακροαματικότητα του σταθμού σχεδόν πενταπλασιάστηκε). Και τέλος, μου δόθηκε η ευκαιρία ν αποκτήσω βήμα λόγου μπροστά σ ένα πολυπληθές και ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένο ακροατήριο. Ακόμα πιο ελπιδοφόρες στην όλη υπόθεση παραμένουν για μένα κινήσεις όπως η έκδοση αυτής εδώ της ανθολογίας. Καιρό τώρα κατατρύχομαι από την έμμονη ιδέα ότι, χωρίς μια πολιτισμική άνοιξη, που θα σχετίζεται άμεσα με την Αριστερά, αληθινή έξοδο από την κρίση δεν πρόκειται να δούμε. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας, το οποίο εκδίδεται σε συνέργεια με τις εκδόσεις «Τόπος», είναι μια μικρή σπίθα, απ αυτές που ελπίζω σύντομα ν ανάψουν στην κοινωνία μας μια φωτιά. Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο. Εάν ένας ραδιοσταθμός μπορεί να κυκλοφορεί δίσκους βινυλίου με νέους ταλαντούχους μουσικούς και να εκδίδει βιβλία με πεζά νέων άξιων συγγραφέων, αυτό σημαίνει ότι οι συνθήκες πνευματικής και πολιτισμικής αδράνειας που επικρατούν στην κοινωνία μας δεν οφείλο- 9

νται σε φτωχούς πόρους ή άγνοια, αλλά στην απουσία έστω και της ελάχιστης ανάλογης βούλησης. Η αρχική ιδέα ήταν να ζητήσουμε από πέντε βετεράνους πεζογράφους να επιλέξει ο καθένας τους από τρεις νεότερους κάτω των 45 ετών συναδέλφους τους. Στη συνέχεια, οι πέντε παλαιότεροι θα επέλεγαν κι ένα αντιπροσωπευτικό κομμάτι από τη δουλειά των νέων, ώστε να συγκροτηθεί η παρούσα ανθολογία. Δεν παραγγείλαμε να μας γράψουν διηγήματα με βάση ένα κοινό θέμα, όπως γίνεται συνήθως, για να είμαστε σίγουροι ότι τα επιλεγμένα κείμενα θα ήταν τα καλύτερα. Κάπως έτσι, ο Βασίλης Αλεξάκης, ο Μένης Κουμανταρέας, ο Άρης Μαραγκόπουλος, ο Δημήτρης Νόλλας και ο υποφαινόμενος φτάσαμε στο σημείο να επιλέξουμε τους παρακάτω συναδέλφους μας: Ιάκωβος Ανυφαντάκης, Γιάννης Αστερής, Νεοκλής Γαλανόπουλος, Χρίστος Κυθρεώτης, Μαρία Ξυλούρη, Χρήστος Οικονόμου, Γιάννης Παλαβός, Μαριλένα Παπαϊωάννου, Λητώ Πιτυρή, Γαλάτεια Ριζιώτη, Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Βάσια Τζανακάρη, Γιάννης Τσίρμπας, Πάνος Τσίρος, Μαρία Φακίνου. Στην πραγματικότητα, η παράδοση της σκυτάλης στους επερχόμενους είναι μια τελετουργία που συμβαίνει και στη ζωή, αλλά αντίστροφα. Δεν είναι δηλαδή οι απερχόμενοι εκείνοι που αποφασίζουν ποιον θα επηρεάσουν, αλλά οι επερχόμενοι αυτοί που διαλέγουν τίνος λογοτεχνικού προγόνου τους θ αποτελέσουν τη φυσική συνέχεια. Και επειδή, στο βάθος, είναι η ίδια η ζωή που κάνει την επιλογή η σκυταλοδρομία συμβαίνει μάλλον ερήμην όλων όσοι παίρνουν μέρος, ίσως δεν πρόκειται καν περί επιλογής. Εύχομαι, στους δεκαπέντε νεότερους συναδέλφους μου, καλή ζωή και καλά γραπτά. Στο «Κόκκινο», εύχομαι να κρατήσει γερά και να συνεχίσει αταλάντευτα στον ίδιο δρόμο. Και κυρίως, εύχομαι να λήξει σύντομα η ανθρωπιστική κρίση που βιώνει η κοινωνία μας και να μετατραπούν σε ανάταση το ψυχικό και το πνευματικό μας μούδιασμα να ορθοποδήσει η χώρα μια ώρα αρχύτερα. Βαγγέλης Ραπτόπουλος 23.6.14 10

Πρόλογος του επιμελητή Tοπο στα νιάτα Στις εκδόσεις «Τόπος» είμαστε πάντα ανοιχτοί σε εκδοτικές προτάσεις, με τον όρο ότι δεν είναι πυροτεχνήματα πρόσκαιρων εντυπώσεων (που επιζητούν τη γρήγορη ανταμοιβή τους στο λογιστήριο) αλλά έχουν το νόημά τους για τη συγκυρία και τους αναγνώστες. Ιδιαίτερα σήμερα, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παίζει με τον αναγνώστη. Ο «Τόπος» γεννήθηκε λίγο πριν την Κρίση και ανδρώθηκε μέσα στις πιο δυσοίωνες οικονομικές (και όχι μόνο) περιστάσεις, δηλαδή στη διάρκειά της. Όσοι δουλέψαμε εξαρχής για να στηθεί αυτό το νέο εκδοτικό εγχείρημα και να αποκτήσει τον συγκεκριμένο χαρακτήρα, που είναι πλέον ευρέως αναγνωρίσιμος, ξέρουμε πολύ καλά ότι το μεγαλύτερο μέρος του αναγνωστικού κοινού που στήριξε την προσπάθειά μας είναι νέοι άνθρωποι. Αυτούς έχουμε υπόψη όποτε συζητάμε νέες αναγνωστικές προτάσεις και γι αυτό η ανά χείρας πρόταση από το ραδιόφωνο «Στο Κόκκινο» μας βρήκε σαν έτοιμους από καιρό. Πέντε βετεράνοι με τρεις νεότερους συγγραφείς που προτείνει ο καθένας, αυτή είναι μια καλή πρώτη σοδειά για όποιον θέλει να αφουγκραστεί τι συμβαίνει στην πολύ σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία. Βεβαίως, εδώ και μερικά χρόνια γράφει πάρα πολύς κόσμος. Σ αυτό συντελεί η ευρύτερη μόρφωση των νεότερων ανθρώπων (ένα μέρος τους σπουδάζει στο εξωτερικό), η ανεργία των νέων (δεν είναι αστείο, ισχύει), τα σεμινάρια γραφής που πολλαπλασιάστηκαν, η ανάγκη όλο και περισσότερων νέων ανθρώπων «να εκφραστούν» σε συνθήκες που 11

12 δεν «εκφράζουν» παρά ελάχιστα τις πραγματικές τους ανάγκες, η μεγαλύτερη επαφή με την ξένη λογοτεχνική παραγωγή (μεταφρασμένη ή στο πρωτότυπο), τα κοινωνικά δίκτυα, ακόμα και η φαντασίωση κάποιων (δεν είναι λίγοι) ότι διά της γραφής μπορεί να γίνουν κι αυτοί κάτι «διαφορετικό» όπως έγιναν για παράδειγμα εκείνοι που, μετά τη γραφή, τους είδαμε να «μεταπηδούν» στην τηλεόραση, στη συνέχεια στην πολιτική κ.ο.κ. Ένα πρόβλημα, το οποίο έχει συχνά και από πολλούς διαπιστωθεί, είναι ότι πολλοί πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς «κάτι παθαίνουν» μετά την επιτυχία της πρώτης τους εμφάνισης. Πιο απλά, πριν ακόμα ωριμάσουν για ένα επόμενο βήμα με μια γραφή απαιτήσεων, δείχνουν περισσότερο ώριμοι για την εύκολη δημοσιότητα, τα επιπόλαια likes των φίλων και των «φίλων», την όποια «αναγνώριση». Λίγοι από αυτούς συνειδητοποιούν ότι η γραφή έχει μια σαφέστατη ομοιότητα με την ανάγνωση: δουλεύει, πραγματοποιείται, συμβαίνει στον αργό, βασανιστικό, μοναχικό χρόνο. Λίγοι επίσης συνειδητοποιούν ότι δίχως ανάγνωση, δίχως διάβασμα δεν υπάρχει γραφή, υπάρχει απλώς η μίμησή της. Η λογοτεχνία, το γράφουμε για πολλοστή φορά, είναι τέχνη του λόγου, δεν είναι λόγος για την τέχνη, δεν είναι δημοσιογραφία, δεν είναι κουβέντα καφενείου ανάμεσα σε φίλους, δεν είναι κουτσομπολιό, δεν είναι ρομαντική σαχλαμαρίτσα κυριών ή φτηνό καλαμπούρι του είδους των σίριαλ. Η λογοτεχνία δεν είναι το τι λες, αλλά το πώς το λες. Μπορεί να έχεις σκεφτεί το συγκλονιστικότερο και πιο πρωτότυπο πράγμα στον κόσμο, αλλά αν δεν έχεις δουλέψει το πώς θα το παραστήσεις, σε συγκεκριμένη ιστορία με αρχή, μέση, τέλος (αυτά εννοείται σε οποιαδήποτε σειρά προτιμάς ), τότε μόνο εσύ θα συγκλονιστείς από την αφήγησή σου και κανένας άλλος. Γνωστά πράγματα, ίσως πούνε κάποιοι. Μπορεί, όμως όχι για όλους. Ευτυχώς για τον αναγνώστη του παρόντος τόμου, όλες οι εδώ νέες φωνές δείχνουν να έχουν πλήρη συναίσθηση του ρόλου, της ευθύνης και της τέχνης τους. Δεν παριστάνουν κάτι, δεν βιάζονται να παραστήσουν κάτι. Ό,τι σκέφτονται το πραγματώνουν ικανοποιητικά με τα κείμενά τους κι αυτό αποτελεί τη μεγάλη δύναμη αυτού του βιβλίου. Είναι σημαντικό, και προς έπαινο όλων των επιλεγμένων

συγγραφέων, ότι όλα τα κείμενα, είτε αυτοτελή είτε αποσπάσματα, είτε γραμμένα ειδικά γι αυτόν τον τόμο, είτε εκδομένα, διαθέτουν μια δυνατή, πειστική φωνή. Το πιο ενδιαφέρον: όλα τα παρατιθέμενα κείμενα είναι πέρα για πέρα απολαυστικά, πέρα για πέρα αξιανάγνωστα. Το βιβλίο αυτό, που βγαίνει σε συνέργεια με το ραδιόφωνο «Στο Κόκκινο», πιστεύουμε ότι δίνει μια καλή εικόνα της ποικιλίας των φωνών που διεκδικούν μια θέση στη συλλογική μας αναγνωστική συνείδηση. Δεν είναι, φυσικά, μόνον αυτές οι άξιες φωνές. Υπάρχουν πολλές ακόμα, εξίσου ζωντανές, εξίσου δυναμικές, εξίσου ελπιδοφόρες. Οι φωνές που παρουσιάζονται εδώ αποτελούν μια πρώτη δοκιμή. Από τους αναγνώστες θα εξαρτηθεί η συνέχεια Οι δεκαπέντε νέοι συγγραφείς έχουν επιλεγεί, όπως είναι φυσικό, σύμφωνα με τα λογοτεχνικά κριτήρια του καθενός από τους πέντε μεγαλύτερους συναδέλφους τους. Αυτό καθιστά το εγχείρημα της «σκυτάλης» ακόμα πιο ενδιαφέρον, καθώς έχουμε να κάνουμε με πέντε διαφορετικές λίγο ως πολύ γνωστές φωνές.* Έχουν όλοι διαγράψει μια διαφορετική διαδρομή στα γράμματα εκφράζοντας διαφορετικούς αφηγηματικούς τόπους. Με αυτή την τελευταία έννοια, το παρόν βιβλίο δεν διαβάζεται μόνο ως η λογοτεχνική ελπίδα του αύριο αλλά και ως η αναγνωστική ματιά κάποιων παλαιότερων δημιουργών στο σήμερα.** Απολαύστε το! Άρης Μαραγκόπουλος 7.7.14 * Ως προς αυτό είναι χαρακτηριστικές και οι εισαγωγές των μεγαλύτερων συγγραφέων στους νεότερους που, συνειδητά, δεν θελήσαμε να μορφοποιήσουμε με ενιαίο τρόπο. Ο Βασίλης Αλεξάκης στις επιλογές του δεν έγραψε εισαγωγικά σημειώματα, προτίμησε τα κείμενα «να μιλήσουν με τη δική τους φωνή». ** Τα κείμενα έχουν τεθεί κατά την αλφαβητική σειρά των βετεράνων συγγραφέων (και των νεότερων σε κάθε ενότητα επίσης αλφαβητικά). 13