Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ

Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων Αγράφων 3-5, Μαρούσι, 15123, 210 5212000, info@keelpno.gr, http://www.keelpno.gr Μάιος 2011 Αρ. 03/ Έτος 1ο ISSN 1792-9016 ÊÅÍÔÑÏ ÅËÅÃ ÏÕ & ÐÑÏËÇØÇÓ ÍÏÓÇÌÁÔÙÍ (ÊÅ.ÅË.Ð.ÍÏ.) Περιεχόμενα Κυρίως θέμα: Τροφιμογενή νοσήματα στην Ελλάδα 2-7 Δεδομένα επιδημιολογικής επιτήρησης 8-10 Ειδικές συμμετοχές 10-11 Δράσεις Γραφείων ΚΕΕΛΠΝΟ Σπάνιες ασθένειες 12 Εμβόλιο τυφοειδούς πυρετού 13 Δίκτυο ΚΕΔΥ-ΠΕΔΥ 14-15 Νέα από τη διεθνή βιβλιογραφία 16 Ενδιαφέρουσες δραστηριότητες 17-18 Επερχόμενα συνέδριασυναντήσεις 19 Το αίνιγμα του μήνα 19 Επιδημίες στον κόσμο 20 Νέα από την Διοίκηση του ΚΕΕΛΠΝΟ 21 Ποια είναι η επίπτωση των τροφιμογενών νοσημάτων στην Ελλάδα; Βάση των στοιχείων που αναφέρονται στο κυρίως άρθρο του τρέχοντος τεύχους του ενημερωτικού δελτίου του ΚΕΕΛΠΝΟ, τα δηλωθέντα κρούσματα είναι κατά δέκα φορές λιγότερα από αυτά που κατά μέσο όρο δηλώνονται στις Ευρωπαϊκές χώρες. Εύλογα, λοιπόν τίθεται το ερώτημα αν αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην υποδιάγνωση και στην υποδήλωση των νοσημάτων ή έχουμε και πραγματικά σχετικά χαμηλή συχνότητα των τροφιμογενών νοσημάτων. Ξεκινώντας από αυτό το ερώτημα οργανώσαμε τα τελευταία τρία χρόνια επιδημιολογική μελέτη για την εκτίμηση της επίπτωσης του εντεροαιμορραγικού κολοβακτηριδίου E. coli O:157 στον ανθρώπινο πληθυσμό της ευρύτερης περιοχής της Περιφέρειας Θεσσαλίας, καθώς και του επιπολασμού του σε ζώα και τρόφιμα (ζωικής κι φυτικής προέλευσης). Η μελέτη συνεχίζεται αλλά με τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι σαφές ότι ενώ το παθογόνο ανιχνεύεται τόσο σε ζώα όσο κι σε τρόφιμα, παρά την ενεργητική επιτήρηση καταγράφηκε μόνο ένα επιβεβαιωμένο κρούσμα σε άνθρωπο. Παράλληλα, σε συνεργασία με το Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων της Μεγάλης Βρετανίας (ΗPA) αναλύσαμε τα αποτελέσματα ερωτηματολογίων που αφορούν την ικανοποίηση ταξιδιωτών, που επιστρέφουν στην Μεγάλη Βρετανία (>6.000.000). Στο ερωτηματολόγιο περιλαμβάνεται ερώτημα για γαστρεντερίτιδα και το αναφερόμενο ποσοστό της Ελλάδας ήταν ιδιαίτερα χαμηλό και συγκρίσιμο με τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες. Με αυτά τα δεδομένα και με βάση την προσωπική μου εμπειρία, πιστεύω ότι έχουμε σίγουρα σοβαρό πρόβλημα υποδιάγνωσης και υποδήλωσης των τροφιμογενών νοσημάτων, αλλά ταυτόχρονα εκτιμάται ότι έχουμε συγκριτικά χαμηλή επίπτωση λόγω του υψηλού επιπέδου υγιεινής σε οικογενειακό επίπεδο και του τρόπου μαγειρέματος των τροφίμων (πολύ καλά ψημένο). Χρήστος Χατζηχριστοδούλου Επιστημονικός Υπεύθυνος Έκδοσης: Χ. Χατζηχριστοδούλου Επιστημονική Επιτροπή: Ν. Βακάλης Ε. Βογιατζάκης Π. Γαργαλιάνος- Κακολύρης Μ. Δαιμονάκου- Βατοπούλου Ι. Λεκάκης Χ. Λιονής Α. Πανταζοπούλου Β. Παπαευαγγέλου Γ. Σαρόγλου Α. Τσακρής Συντακτική ομάδα: Ρ. Βώρου Φ. Κουκουριτάκης Α. -Μ. Λεούτση Κ. Μέλλου Σ. Παρίσσης Τ. Πατουχέας Β. Ρουμελιώτη Β. Σμέτη Β. Τσατσαρέλη Χ. Τσιάρα Μ. Φωτεινέα Ε. Χατζηπασχάλη Το ΚΕΕΛΠΝΟ στο κυρίως άρθρο παρουσιάζει τα δηλωθέντα κρούσματα και τα αποτελέσματα των διερευνήσεων εξάρσεων κρουσμάτων τροφιμογενών νοσημάτων από το 2003 έως το 2010 στα οποία φαίνεται η σαλμονέλα spp να είναι το συχνότερο αίτιο στις εξάρσεις κρουσμάτων. Τα συχνότερα εμπλεκόμενα τρόφιμα είναι τα γαλακτοκομικά και τα αυγά. Περισσότερα στη σελίδα 2 Βρίσκεται σε εξέλιξη μεγάλη επιδημία εντεροαιμορραγικού κολοβακτηριδίου Ε. coli O104:H4 στη Γερμανία με περισσότερα από 370 κρούσματα αιμολυτικού ουραιμικού συνδρόμου μέχρι τις 31/5 και εννέα θανάτους. Κρούσματα αναφέρθηκαν και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, όλα συνδεόμενα με ταξίδι στη Γερμανία. Βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη για την ανίχνευση της πηγής μόλυνσης. Περισσότερα στη σελίδα 12 Επιλογές Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καπνίσματος, ο Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας κ. Α. Δημόπουλος αναφέρει επιγραμματικά τις σημαντικότερες δράσεις του ΥΥΚΑ για την πρόληψη και τον έλεγχο της καπνιστικής συνήθειας. Περισσότερα στη σελίδα 10 Το δίκτυο Εργαστηρίων ΚΕΔΥ- ΠΕΔΥ, παρά το σύντομο χρόνο λειτουργίας του, έχει να επιδείξει σημαντική δραστηριότητα στους ελέγχους περιβαλλοντικών δειγμάτων. Είναι αξιοσημείωτη η δράση των ΠΕΔΥ, τα οποία σημειώνουν σημαντική αύξηση το 2010 σε σχέση με το 2009. Με τη λειτουργία και των υπολοίπων ΠΕΔΥ αναμένεται να ενισχυθεί σημαντικά η Δημόσια Υγεία στη χώρα μας. Περισσότερα στη σελίδα 14

Κυρίως θέμα Τροφιμογενή Νοσήματα στην Ελλάδα: επιδημιολογικά δεδομένα και αποτελέσματα της διερεύνησης εξάρσεων κρουσμάτων τροφιμογενών νοσημάτων. 1. Εισαγωγή Σύμφωνα με ένα σύντομο ορισμό, τροφιμογενές νόσημα είναι κάθε νόσημα που προκαλείται από την κατανάλωση τροφίμου ή νερού. Τα τελευταία χρόνια οι αρχές δημόσιας υγείας στις αναπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν όλο και συχνότερα προβλήματα που σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων. Ανάμεσα στα αίτια της αύξησης της συχνότητας εμφάνισης των τροφιμογενών νοσημάτων είναι και η ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, που έχει ως συνέπεια τη μεταφορά μολυσμένων τροφίμων από τη μια χώρα στην άλλη, η αύξηση του χρόνου μεταξύ προετοιμασίας και κατανάλωσης των τροφίμων, καθώς και η έκθεση του πληθυσμού σε μεγαλύτερο αριθμό παθογόνων που προκαλούν τροφιμογενή νοσήματα [1]. Παράλληλα, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η αύξηση των ταξιδιών και οι αλλαγές στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και την κτηνοτροφία, ευνοούν την εμφάνιση τροφιμογενών νοσημάτων, πολλές φορές μάλιστα χιλιόμετρα μακριά από την αρχική πηγή της λοίμωξης [2]. Το πρόβλημα εντείνεται στις μέρες μας και λόγω της αύξησης του αριθμού των ατόμων που ανήκουν στις λεγόμενες «ευπαθείς ομάδες» του πληθυσμού και λόγω της αύξησης του μέσου όρου ζωής και του ποσοστού των ανοσοκατασταλμένων ατόμων στο γενικό πληθυσμό [3]. Έχουν περιγραφεί περισσότερα από 250 διαφορετικά τροφιμογενή νοσήματα που προκαλούνται από βιολογικούς παράγοντες (ιούς, βακτήρια, παράσιτα) και από φυσικά και χημικά αίτια. Η πρόληψη των τροφιμογενών νοσημάτων και η λήψη μέτρων σε περίπτωση εμφάνισης κρουσμάτων ή επιδημίας αφορά όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας, αφού τα τρόφιμα μπορεί να μολυνθούν κατά την παραγωγή, την επεξεργασία, τη φύλαξη, τη διάθεση, καθώς και κατά την προετοιμασία τους προς κατανάλωση. Για το λόγο αυτό, απαιτείται η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών και φορέων που ανήκουν σε διαφορετικά Υπουργεία. 2. Επιτήρηση τροφιμογενών νοσημάτων στην Ελλάδα- Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων Στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) περιλαμβάνονται εννέα τροφιμογενή νοσήματα, τα δελτία δήλωσης των οποίων, καθώς και οι οδηγίες για τη συμπλήρωσή τους, είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ (www.keelpno.gr). Οι ορισμοί κρούσματος που χρησιμοποιούνται είναι σύμφωνοι με αυτούς που ορίζει η ευρωπαϊκή νομοθεσία(2008/426/e ). E ). Στο πίνακα 1 παρουσιάζεται ο αριθμός των δηλωθέντων κρουσμάτων των τροφιμογενών νοσημάτων που περιλαμβάνονται στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) για τα έτη 2003-2010. Πίνακας 1: Αριθμός των δηλωθέντων κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος στο Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης, Ελλάδα, 2003-2010. Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων Κυρίως Θέμα Νόσημα 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Σαλμονέλλωση (μη τύφο-παρατυφική) 1037 1433 1230 975 731 814 408 300 Ηπατίτιδα Α 77 72 180 131 297 128 88 58 Σιγκέλλωση 16 64 26 30 49 19 37 33 Τυφοειδής πυρετός / παράτυφος 0 20 19 16 18 11 4 10 Λιστερίωση 1 3 8 7 10 1 4 9 Λοίμωξη EHEC* 2 2 0 1 1 0 0 1 Τριχίνωση 0 0 0 0 0 0 2 4 Αλλαντίαση 0 0 0 0 0 0 0 0 Χολέρα 0 0 0 0 0 0 0 0 * Λοίμωξη από εντεροαιμορραγικό κολοβακτηρίδιο 2

Οι εξάρσεις κρουσμάτων/συρροές τροφιμογενούς νοσήματος επιτηρούνται μέσω του συστήματος ΥΔΝ από το 2004. Ως συρροή ορίζεται η εμφάνιση δύο ή περισσότερων κρουσμάτων με παρόμοια συμπτωματολογία, συνήθως από το γαστρεντερικό σύστημα, η αιτία των οποίων μπορεί να αποδοθεί στην κατανάλωση του ίδιου τροφίμου ή νερού της ίδιας προέλευσης [4]. Το χρονικό διάστημα αυτό δηλώθηκαν συνολικά 393 εξάρσεις κρουσμάτων με μέσο ετήσιο ρυθμό δήλωσης: 5,03 εξάρσεις κρουσμάτων/1.000.000 πληθυσμού. Η γεωγραφική κατανομή των δηλωθεισών συρροών ανά περιφέρεια της χώρας για το διάστημα 2004-2010 παρουσιάζεται στην Εικόνα 1. Εικόνα 1: Μέσος ετήσιος ρυθμός δήλωσης των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος (αριθμός συρροών/1.000.000 πληθυσμού) ανά περιφέρεια της χώρας, σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. Το ίδιο διάστημα ο αιτιολογικός παράγοντας ανευρέθηκε σε 293 (74,5%)από τις δηλωθείσες εξάρσεις κρουσμάτων. Από αυτές, 267 (91,1%)ήταν βακτηριακής αιτιολογίας και ο μικροοργανισμός που απομονώθηκε συχνότερα ήταν το βακτήριο Salmonella spp. (244 εξάρσεις κρουσμάτων, 83,2%). Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του αριθμού των δηλωθεισών συρροών ανά αιτιολογικό παράγοντα. Κυρίως Θέμα 3

Γράφημα 1: Διαχρονική εξέλιξη του αριθμού των δηλωθεισών συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος ανά αιτιολογικό παράγοντα στην Ελλάδα, σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. Η αύξηση στον αριθμό των δηλωθεισών συρροών ιογενούς αιτιολογίας το 2010 πιθανότατα οφείλεται στη συχνότερη εργαστηριακή τους διάγνωση και στην προσπάθεια που επιτελείται για την αποστολή δειγμάτων (κλινικών και περιβαλλοντικών) από τις κατά τόπους υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας σε εργαστήρια, που έχουν τη δυνατότητα ιολογικού ελέγχου και τα οποία αξίζει να σημειωθεί ότι είναι ελάχιστα στη χώρα μας. 3. Αποτελέσματα διερεύνησης δηλωθέντων κρουσμάτων τροφιμογενών νοσημάτων και εξάρσεων κρουσμάτων Κυρίως Θέμα Η διερεύνηση των μεμονωμένων κρουσμάτων γίνεται κατά κανόνα από τις υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας των Περιφερειών και το Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης του ΚΕΕΛΠΝΟ και αποσκοπεί α) στον εντοπισμό της πιθανής πηγής μόλυνσης και των παραγόντων κινδύνου για τη μόλυνση του ασθενή (π.χ. κατανάλωση συγκεκριμένου μολυσμένου τροφίμου), β) στον εντοπισμό των παραγόντων κινδύνου για τη μετάδοση της νόσου από τον ασθενή σε άλλα άτομα (π.χ. εργασία ως χειριστής τροφίμων), γ) στην ανίχνευση ενδεχόμενης σύνδεσης του κρούσματος με άλλα κρούσματα και δ) στη λήψη των απαραίτητων μέτρων προφύλαξης από τον ασθενή και το περιβάλλον του για αποφυγή της μετάδοσης της νόσου, καθώς και στη λήψη μέτρων από τις αρχές δημόσιας υγείας (απόσυρση προϊόντος από την αγορά, διακοπή λειτουργίας χώρου εστίασης κ.α.). Όσον αφορά τις δηλωθείσες εξάρσεις κρουσμάτων, πραγματοποιείται για καθεμιά συλλογή περιγραφικών δεδομένων (αριθμός κρουσμάτων, συμπτωματολογία, ημερομηνία έναρξης συμπτωμάτων κ.α.) κατόπιν επικοινωνίας με τους θεράποντες ιατρούς ή/και τους ίδιους τους ασθενείς. Το χρονικό διάστημα 2004-2010, οι 341 (86,8%),από τις εξάρσεις κρουσμάτων που δηλώθηκαν, ήταν κλειστού τύπου, δηλαδή αφορούσαν ένα σαφώς οριζόμενο πληθυσμό και οι 202 (51,4%) ήταν ενδοοικογενειακές (όλα τα κρούσματα διέμεναν στο ίδιο σπίτι). Στις μη ενδοοικογενειακές εξάρσεις, η διάμεση τιμή του αριθμού των κρουσμάτων ήταν 11 (ελάχιστη τιμή: 2, μέγιστη τιμή: 702). Σε 278 (76,6%) εξάρσεις κρουσμάτων τα αποτελέσματα της διερεύνησης συνηγορούσαν υπέρ τροφιμογενούς αιτιολογίας και σε 12 (3,6%) υπέρ υδατογενούς, ενώ σε 6 (1,5%) βρέθηκε συσχέτιση με ταξίδι στο εξωτερικό[5-10]. Από τα 7393 συνολικά κρούσματα, νοσηλεία χρειάστηκαν τα 1735 (23,5%), ενώ σημειώθηκε ένας θάνατος το 2004 σε επιδημία γαστρεντερίτιδας από Salmonella Enteritidis. Τα αποτελέσματα κάποιων διερευνήσεων, στο πλαίσιο των οποίων πραγματοποιήθηκε αναλυτική επιδημιολογική μελέτη, παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. 4

Πίνακας 2: Σύνοψη αποτελεσμάτων διερεύνησης εξάρσεων κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος, για τις οποίες πραγματοποιήθηκε αναλυτική επιδημιολογική μελέτη, Ελλάδα, 2004-2010. Νόσημα/Αίτιο* Αριθμός κρουσμ Αριθμός επιβεβ. κρουσμ Αριθμός νοσηλευόμενων Αριθμός θανάτων Περιφέρεια Διάρκεια συρροής (ημέρες) Είδος μελέτης Εμπλεκόμενο τρόφιμο Salmonella spp. άγνωστο Salmonella Typhimurium άγνωστο άγνωστο Salmonella spp. Salmonella spp. Salmonella Enteritidis Salmonella Enteritidis Salmonella Arizonae Συστηματική νόσος/ Brucella melitensis Campylobacter jejuni 17 4 2 0 Αττικής 4 Σειράς Τυρόπιτα 73 0 0 0 Κρήτης 2 Σειράς 37 35 0 0 Κρήτης 23 Κρέας μοσχαρίσιο Νερό 39 0 4 0 Θεσσαλίας 4 Σειράς Αυγό 26 0 0 0 38 2 19 0 Δυτικής Ελλάδας Στερεάς Ελλάδας 3 Σειράς Γάλα 4 Σειράς Αρνί 30 12 8 0 Αττικής 3 Σειράς Γλυκό 67 11 0 0 Αττικής 6 Σειράς Αυγό 133 70 117 0 Κρήτης 4 31 6 0 0 Πελ/νήσου 1 Σειράς 131 104 10 0 Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης 5 (μήνες) 54 54 14 0 Κρήτης 13 Ασθενώνμαρτύρων Ασθενώνμαρτύρων Ασθενώνμαρτύρων Ασθενώνμαρτύρων Τυρί Συνοδευτικό πιάτο Φρέσκο τυρί Νερό *Σε κάποιες εξάρσεις κρουσμάτων δεν κατέστη δυνατή η απομόνωση του υπευθύνου μικροοργανισμού είτε λόγω καθυστέρησης της δήλωσης, είτε λόγω αδυναμίας διενέργειας εργαστηριακού ελέγχου και ο αιτιολογικός παράγοντας παρέμεινε άγνωστος. Συνολικός αριθμός κρουσμάτων (πιθανά και εργαστηριακά επιβεβαιωμένα) Εργαστηριακά επιβεβαιωμένα κρούσματα. Διαφορά σε ημέρες μεταξύ της ημερομηνίας έναρξης συμπτωμάτων του πρώτου και του τελευταίου κρούσματος της συρροής. Σε 129 (33,5%) εξάρσεις κρουσμάτων πραγματοποιήθηκε υγειονομικός έλεγχος με επιτόπια επίσκεψη των αρμόδιων φορέων στο χώρο ετοιμασίας ή κατανάλωσης του ύποπτου τροφίμου/ γεύματος(διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων). Σε 333 (84,7%) εξάρσεις κρουσμάτων διενεργήθηκε εργαστηριακός έλεγχος κλινικών δειγμάτων. 4. Εργαστηριακή διερεύνηση Δίκτυο Εργαστηρίων ΚΕΔΥ-ΠΕΔΥ Στο Δίκτυο Εργαστηρίων του Κεντρικού Εργαστηρίου Δημόσιας Υγείας (ΚΕΔΥ) και των Περιφερειακών Εργαστηρίων Δημόσιας Υγείας (ΠΕΔΥ) πραγματοποιείται η μικροβιολογική ανάλυση τροφίμων και ο προσδιορισμός της μικροβιακής καταλληλότητας αυτών σύμφωνα με όσα προβλέπονται από την κείμενη Εθνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Τα εργαστήρια είναι διαπιστευμένα ή υπό διαπίστευση σύμφωνα με το ISO 17025:2005 και συνεργάζονται με δημόσιους φορείς, όπως τις διευθύνσεις υγείας των Περιφερειών, τα νοσηλευτικά ιδρύματα, τους Δήμους, τις Κοινότητες, καθώς και με τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ). Οι εργαστηριακές αναλύσεις μπορεί να αφορούν δείγματα ρουτίνας ή δείγματα που σχετίζονται με τη διερεύνηση Κυρίως Θέμα 5

εξάρσεων κρουσμάτων. Το Δίκτυο Εργαστηρίων ΚΕΔΥ-ΠΕΔΥ έχει τη δυνατότητα εκτέλεσης μικροβιολογικών αναλύσεων για τους παρακάτω μικροοργανισμούς: Salmonella spp. Listeria monocytogenes Staphylococcus aureus Bacillus cereus Escherichia coli Escherichia colio157 Enterobacter sakazakii Vibrio parahaemolyticus Vibrio cholerae Campylobacter spp ΖύμεςκαιΜύκητες Επίσης, έχει την δυνατότητα ανίχνευσης των παρακάτω τοξινών σε τρόφιμα: Εντεροτοξίνες Α, Β, C, D Staphylococcus aureus Διαρροϊκή τοξίνη Bacillus cereus 5. Προκλήσεις στόχοι για το μέλλον 5.1 Βελτίωση της πληρότητας του συστήματος ΥΔΝ Όσον αφορά την ερμηνεία των διαθέσιμων επιδημιολογικών δεδομένων της χώρας μας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η πιθανή υποδήλωση στο σύστημα ΥΔΝ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο ετήσιος ρυθμός δήλωσης της σαλμονέλλωσης στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν 29,7/100.000 κατοίκους το 2008 [11], σημαντικά υψηλότερος από αυτόν που προκύπτει για την Ελλάδα, κάτι που ισχύει και για τα υπόλοιπα νοσήματα του συστήματος. Το Γραφείο Τροφιμογενών νοσημάτων στο πλαίσιο της αξιολόγησης του συστήματος ΥΔΝ, πραγματοποιεί μελέτη για την εκτίμηση της δήλωσης των κρουσμάτων σαλμονέλλωσης, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της οποίας δείχνουν σημαντική υποδήλωση. Η δήλωση των διαγνωσθέντων κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος πρέπει να ενισχυθεί. Γεγονός που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συνεχή ευαισθητοποίηση των κλινικών και εργαστηριακών ιατρών. Κρίνεται αναγκαίο, επίσης, να γίνει σαφές ότι οι κλινικοί και οι ιδιώτες ιατροί θα πρέπει κάθε φορά που διαπιστώνουν ότι 2 ή περισσότερα κρούσματα γαστρεντερίτιδας συνδέονται μεταξύ τους επιδημιολογικά (ακόμα και αν εκκρεμεί η εργαστηριακή τους επιβεβαίωση), τοτε να τα δηλώνουν με το δελτίο δήλωσης συρροής στο ΚΕΕΛΠΝΟ. 5.2 Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των φορέων Η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των φορέων στη διερεύνηση των τροφιμογενών νοσημάτων και στη λήψη μέτρων πρόληψης μέσω προτυποποιημένου τρόπου ανταλλαγής πληροφοριών και συντονισμού των δράσεών τους, αποτελεί προτεραιότητα για την αποτελεσματική και έγκαιρη λήψη μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης των τροφιμογενών νοσημάτων. 5.3 Η ενίσχυση της εργαστηριακής διερεύνησης των τροφιμογενών νοσημάτων με τη χρήση μοριακών τεχνικών (PFGE, MLST, MLVA). Κυρίως Θέμα Στις μέρες μας όλο και συχνότερα προκύπτουν «ανοικτές» επιδημίες, όπως στην περίπτωση ταυτόχρονης διανομής ενός μολυσμένου τροφίμου στο εμπόριο σε πολλά σημεία ή και σε πολλές χώρες. Η ύπαρξη εξειδικευμένων εργαστηρίων με δυνατότητα εφαρμογής μοριακών τεχνικών είναι ιδιαίτερης σημασίας για την ανίχνευση και διερεύνηση των επιδημιών αυτών, ενώ παράλληλα σημαντικός είναι ο ρόλος των εργαστηριακών γιατρών για τη συνεργασία με τα εξειδικευμένα εργαστήρια και την αποστολή δειγμάτων σε αυτά. 6

Βιβλιογραφικέςαναφορές [1] Fidler D. Globalization, international law and emerging infectious diseases. Emerg InfectDis1996, 2:77-84. [2] WHO. International response to epidemics and applications of the International Health Regulations: report of a WHO consultation. Geneva: World Health Organization published document 1996 WHO/EMC/IHR/96.1. [3] Gerba CP, Rose JB, Haas CN. Sensitivepopulations: whois at the greatest risk? Int J FoodMicrobiol1996, 30:113-23. [4] World Health Organization (WHO). Foodborne disease outbreaks: Guidelines for investigation and control. 2008. Availablefrom: http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241547222_eng.pdf [5] Σιδερόγλου Θ, Δέτσης Μ, Καραγιάννης Ι, και συν. Συρροή κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας κατά τη διάρκεια σχολικής εκδρομής στη Βόρεια Ελλάδα, Μάρτιος 2010. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής (δεκτή προς δημοσίευση) [6] KaragiannisI, DetsisM, GkolfinopoulouK, etal. An outbreak of gastroenteritis linked to seafood consumption in a remote Northern Aegean island, February-March 2010.Rural and Remote Health 2010, 10: 1507. Availablefrom: http://www.rrh.org.au/publishedarticles/article_print_1507.pdf [7] KaragiannisI, SideroglouT, GkolfinopoulouK, et al. A waterborne Campylobacter jejuni outbreak on a Greek island.epidemiol Infect 2010, 138:1726-1734. [8] VorouR, DougasG, GkolfinopoulouK, MellouK. Gastroenteritis outbreaks in Greece. TheOpen Infectious Diseases Journal 2009, 3:99-105. [9] ParasidisT, VorouE, MellouK, et al. Outbreak of gastroenteritis occurred in North-Eastern Greece associated with several waterborne strains of Noroviruses. Int J Infect Dis2008, 12:104-105. [10] VorouR, GkolfinopoulouK, DougasG, et al. Local Brucellosis Outbreak οn Thassos, Greece: A Preliminary Report. Euro Surveill2008,13:(25). Available from:http://www.eurosurveillance.org/ ViewArticle.aspx?ArticleId=18910 [11] European Centre for Disease Prevention and Control: Annual Epidemiological Report on Communicable Diseases in Europe 2010. Stockholm, European Centre for Disease Prevention and Control, 2010. Available from: http://www.ecdc.europa.eu/en/publications/publications/1011_sur_ Annual_Epidemiological_Report_on_Communicable_Diseases_in_Europe.pdf [12] Tompkins DS, Hudson MJ, Smith HR, et al. A study of infectious intestinal disease in England: microbiological findings in cases and controls. Commun Dis Publ Hlth1999, 2:108. [13] Kubota K, Iwasaki E, Inagaki S, et al. The human health burden of foodborne infections caused by Campylobacter, Salmonella, and Vibrio parahaemolyticus in Miyagi Prefecture, Japan. Foodborne Pathog Dis 2008,5:641-648. Κασσιανή Μέλλου, Θεολογία Σιδερόγλου, Γραφείο Τροφιμογενών Νοσημάτων Ελένη Μαθιουδάκη, Δημήτρης Παπαδόπουλος, ΚΕΔΥ Κυρίως Θέμα 7

Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Πίνακας 1: Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) στο σύνολο της χώρας με ημερομηνία δήλωσης 01/04/2011 30/04/2011 και διάμεση τιμή δηλωθέντων κρουσμάτων Απριλίου 2004 2010 και εύρος τιμών. Νόσημα Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων Διάμεση τιμή Απριλίου 2004 2010 Απρίλιος 2011 Εύρος τιμών Αλλαντίαση 0 0 0-1 Ανεμευλογιά με επιπλοκές 1 1 0-5 Άνθρακας 0 0 0-0 Βρουκέλλωση 9 20 7-46 Διφθερίτιδα 0 0 0-0 Εγκεφαλίτιδες από αρμπο-ιούς 0 0 0-0 Ελονοσία 1 1 0-3 Ερυθρά 0 0 0-1 Ευλογιά 0 0 0-0 Εχινοκοκκίαση 4 1 0-4 Ηπατίτιδα A 4 7 3-12 Ηπατίτιδα Β, οξεία & HBsAg(+) σε βρέφη < 12 μηνών 2 5 4-13 Ηπατίτιδα C, οξεία & επιβεβαιωμένο anti HCV θετικό(α διάγνωση) 2 2 0-9 Ιλαρά 8 0 0-105 Ιογενείς αιμορραγικοί πυρετοί 1 0 0-0 Κοκκύτης 0 0 0-4 Λεγιoνέλλωση 0 1 0-3 Λεϊσμανίαση 2 3 2-7 Λεπτοσπείρωση 0 1 0-4 Λιστερίωση 0 2 0-2 Λοίμωξη από εντεροαιμορραγικό κολοβακτηρίδιο (EHEC) 0 0 0-0 Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Λύσσα 0 0 0-0 Μελιοείδωση-Μάλη 0 0 0-0 Μηνιγγίτιδα (βακτηριακή, άσηπτη) 17 29 20-44 Μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος 4 10 4-14 Πανώλη 0 0 0-0 Παρωτίτιδα 0 0 0-3 Πολιομυελίτιδα 0 0 0-0 Πυρετός Q οξεία λοίμωξη 1 0 0-1 Σαλμονέλλωση(μη τυφο παρατυφική) 33 32 9-42 Σιγκέλλωση 0 0 0-2 Σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS) 0 0 0-0 Συγγενής ερυθρά 0 0 0-0 Συγγενής σύφιλη 0 0 0-0 Συγγενής τοξοπλάσμωση 0 0 0-0 Συρροή κρουσμάτων τροφιμογενούς - υδατογενούς νοσήματος 3 2 1-5 Τέτανος / Τέτανος νεογνικός 0 1 0-1 Τουλαραιμία 0 0 0-0 Τριχίνωση 0 0 0-0 Τυφοειδής πυρετός / παράτυφος 0 1 0-3 Φυματίωση 33 51 39-72 Χολέρα 0 0 0-0 8

Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Πίνακας 2: Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) ανά περιφέρεια της χώρας* με ημερομηνία δήλωσης 01/04/2011 30/04/2011. Νόσημα Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας και Θράκης Κεντρικής Μακεδονίας Δυτικής Μακεδονίας Ηπείρου Θεσσαλίας Ιονίων Νήσων Δυτικής Ελλάδας Στερεάς Ελλάδας Αττικής Πελοποννήσου Βορείου Αιγαίου Νοτίου Αιγαίου Κρήτης Άγνωστο Ανεμευλογιά με επιπλοκές - - - - - - 1 - - - - - - - Βρουκέλλωση - - - 1 5 - - 1 1 1 - - - - Ελονοσία - - - - - - - - 1 - - - - - Εχινοκοκκίαση - 1 2 - - - - - 1 - - - - - Ηπατίτιδα Α - - - - - - - 2 1-1 - - - Ηπατίτιδα Β, οξεία & HBsAg(+) σε βρέφη < 12 μηνών - - - - 1-1 - - - - - - - Ηπατίτιδα C, οξεία & επιβεβαιωμένο anti HCV θετικό(α διάγνωση) - 2 - - - - - - - - - - - - Ιλαρά 3 1-1 - - - - 1 2 - - - - Ιογενείς αιμορραγικοί πυρετοί - - - 1 - - - - - - - - - - Λεϊσμανίαση - - - - 1 - - - 1 - - - - - Πυρετός Q οξεία λοίμωξη - - - - - - - - 1 - - - - - Σαλμονέλλωση (μη τυφο παρατυφική) 2 7 1 1 4-1 - 8-7 - 2 - Μηνιγγίτιδα (βακτηριακή, άσηπτη) - 2 1-2 - - - 7 1 1-3 - Μηνιγγίτιδοκοκκική νόσος 1 1 - - - - - 1 1 - - - - Φυματίωση 3 5-1 3-3 1 12 2-1 1 1 * Η περιφέρεια ορίζεται με βάση τη διεύθυνση κατοικίας του κρούσματος Πίνακας 3: Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) ανά φύλο* και ηλικιακή ομάδα, για το σύνολο της χώρας, με ημερομηνία δήλωσης 01/04/2011 30/04/2011. Νόσημα Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο Ηλικιακή ομάδα (έτη) <1 1-4 5-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ Άγν. Φύλο Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Ανεμευλογιά με επιπλοκές - - - - - - - - - - - - - - - 1 - - - - Βρουκέλλωση - - - - - - 3-2 1 1 - - - - - 1 1 - - Ελονοσία - - - - - - - - 1 - - - - - - - - - - - Εχινοκοκκίαση - - - - - - - - - - - - - 2 1-1 - - Ηπατίτιδα Α - - - - - 1 - - - 1 1-1 - - - - - - - Ηπατίτιδα Β, οξεία & HBsAg(+) σε βρέφη < - - - - - - - - - - - - - - 2 - - - - - 12 μηνών Ηπατίτιδα C, οξεία & επιβεβαιωμένο anti HCV θετικό(α - - - - - - - - 1 - - - - - 1 - - - - - διάγνωση) Ιλαρά - 1 - - - - 2-2 3 - - - - - - - - - - Ιογενείς αιμορραγικοί πυρετοί - - - - - - - - - - - - - - - - 1 - - - Λεϊσμανίαση - - - - - - - - - - - 1-1 - - - - - - Πυρετός Q οξεία λοίμωξη - - - - - - - - - - - - 1 - - - - - - - Σαλμονέλλωση (μη τυφο παρατυφική) 5 2 5 4 7 3 1 - - - - - 1 - - 2-3 - - Μηνιγγίτιδα (βακτηριακή, άσηπτη) - - - - - 1-1 - - - 1 1 - - 1 1 1 4 6 Μηνιγγίτιδοκοκκική νόσος - - - - - - 1 - - - - - - - - - - - 2 1 Φυματίωση - - - - 2 2 5 1 5-2 1 1-3 1 6 4 - - * Α: άρρεν, Θ: θήλυ Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης 9

Τα δεδομένα που περιλαμβάνονται στους παραπάνω πίνακες προέρχονται από το σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ). Η ονοματολογία των 45 νοσημάτων που περιλαμβάνονται στο σύστημα, ακολουθεί τη 10η Αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης Νοσημάτων (ICD-10). Τα δελτία δήλωσης και οι ορισμοί κρούσματος των νοσημάτων αυτών βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ (www.keelpno.gr). Πρέπει να σημειωθεί ότι τα δεδομένα που παρουσιάζονται για τον Απρίλιο του 2011 είναι προσωρινά, μπορεί δηλαδή να υποστούν μικρές τροποποιήσεις/διορθώσεις. Επιπρόσθετα, η ερμηνεία των δεδομένων θα πρέπει να γίνεται με προσοχή, καθώς υπάρχουν ενδείξεις υποδήλωσης στο σύστημα. Το σύστημα ΥΔΝ βασίζεται στους γιατρούς που παρά το φόρτο εργασίας τους, αντιλαμβάνονται τη σημασία της συστηματικής δήλωσης των κρουσμάτων των λοιμωδών νοσημάτων, η οποία καθιστά εφικτή τη λήψη των ενδεικνυόμενων μέτρων δημόσιας υγείας. Χωρίς τη βοήθεια των ιατρών, τους οποίους και ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία τους, το σύστημα δεν μπορεί παρά να είναι αναποτελεσματικό. Ο αριθμός των δηλωθέντων κρουσμάτων ιλαράς στη χώρα τον Απρίλιο, καθώς και τα έως τώρα διαθέσιμα δεδομένα για το μήνα Μάιο 2011, υποδηλώνουν έξαρση κρουσμάτων του νοσήματος. Συνολικά έχουν δηλωθεί, μέσω του Συστήματος Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 29 κρούσματα από την αρχή του έτους. Τα κρούσματα αυτά προέρχονται από διάφορες περιοχές της χώρας. Τα δεδομένα αυτά καταδεικνύουν ότι πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες για την αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, ιδιαίτερα των παιδιών και εφήβων, των νεαρών ενηλίκων και των ευπαθών ομάδων (αθίγγανοι και μετανάστες). Ειδικότερα, σημειώνεται η ανάγκη εγρήγορσης των παθολόγων, γενικών γιατρών και γενικότερα των γιατρών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας για την αναγνώριση των συμπτωμάτων και του εξανθήματος της ιλαράς σε νεαρούς ενήλικες, οι οποίοι έχουν ελλιπή εμβολιαστική κάλυψη (μία δόση του εμβολίου MMR). Όσον αφορά το χειρισμό κρουσμάτων ιλαράς από τους κλινικούς ιατρούς, μπορεί κανείς να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ για περισσότερες πληροφορίες (http://www.keelpno.gr/ images/stories/keelpno/nosimata/odigies/odigies_ilara.pdf). Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης Δράσεις του ΥΥΚΑ για την πρόληψη και τον έλεγχο της καπνιστικής συνήθειας. Το κάπνισμα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες πρόωρου θανάτου σε παγκόσμια κλίμακα. Η χώρα μας σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα προχώρησε σε εναρμόνιση της νομοθεσίας της με σκοπό τον περιορισμό του καπνίσματος και την προστασία της δημόσιας υγείας. Η εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου αποτελεί τη θεμελιώδη έκφραση της πολιτικής μας βούλησης, ότι δηλαδή η Δημόσια Υγεία είναι μη διαπραγματεύσιμο αγαθό. Στόχος της πολιτικής μας είναι να θέσουμε τις βάσεις για την ανάπτυξη σταθερών και διαχρονικών ελεγκτικών μηχανισμών και κυρίως εκπαιδευτικών, ώστε να ενημερωθεί ουσιαστικά η ελληνική κοινωνία για την πραγματική διάσταση του προβλήματος, που λέγεται «κάπνισμα» προκειμένου να επιτευχθεί η συνειδητή μείωση της χρήσης καπνού στην χώρα μας. Ειδικές συμμετοχές Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου, όλο αυτό το διάστημα γίνεται διαρκής ενημέρωση και παρέμβαση, όπου κρίνεται απαραίτητο, με στοχευμένες δράσεις. Αναλύτικότερα: Στο πλαίσιο της εφαρμογής δράσεων πρόληψης και προαγωγής υγείας στα σχολεία της χώρας, με στόχο την πρόληψη του καπνίσματος κρίθηκε απαραίτητη η συνεργασία του Υπουργείου Υγείας με το Υπουργείο Παιδείας και τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Harvard των Η.Π.Α. Προκειμένου να επιτευχθεί ο κοινός στόχος μας, που είναι ο εφοδιασμός όλων των μαθητών με τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες προάσπισης της υγείας τους, από τον Οκτώβριο του 2010 άρχισε η εφαρμογή του προγράμματος αγωγής υγείας αναφορικά με το κάπνισμα στα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από επαγγελματίες υγείας (πνευμονολόγους, γενικούς γιατρούς και επισκέπτες υγείας) των όμορων Νοσοκομείων και Κέντρων Υγείας. Στη χώρα μας λειτουργούν σαράντα οκτώ (48) Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος στα Νοσοκομεία του ΕΣΥ, στα οποία υπήρξε αύξηση της προσέλευσης πολιτών κατά 50% το 2010 σε σχέση 10

με το 2009, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία. Δημιουργούνται ανά ΥΠΕ ομάδες εκπαιδευτών- ομιλητών, οι οποίοι αναλαμβάνουν την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας των Κέντρων Υγείας (γενικοί γιατροί, επισκέπτες υγείας κ.α.) με στόχο την πρόληψη- διακοπή του καπνίσματος. Οι επαγγελματίες υγείας θα συμμετάσχουν σε σύστημα καταγραφής της αποτελεσματικότητας του προγράμματος σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και κοινοποίησης των στοιχείων στο Υπουργείο (π.χ πόσοι ακολούθησαν πρόγραμμα διακοπής του καπνίσματος, προγράμματα, ενημερωτικές ομιλίες που πραγματοποιήθηκαν κ.α). Ενημέρωση των εγκύων για τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος σε συνεργασία με ιατρούς γυναικολόγους και διανομή έντυπου ενημερωτικού υλικού (φυλλάδια αφίσες) στις μαιευτικές κλινικές της χώρας. Συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού και τις Ενώσεις Σωματείων Καλαθοσφαίρισης και διανομή ενημερωτικού υλικού (φυλλάδια, μπλουζάκια, καπέλα με σχετικό λογότυπο) σε αγώνες βόλεϊ και μπάσκετ, που πραγματοποιήθηκαν και τους παρακολούθησαν μαθητές. Οι αθλητές και αθλήτριες των Σωματείων θα συνδράμουν εθελοντικά στη διανομή των ενημερωτικών φυλλαδίων σε επιλεγμένα σημεία (καφετέριες, πάρκα, κλπ), καθώς αποτελούν τους καλύτερους πρεσβευτές του υγιεινού τρόπου ζωής. Συνεργασία του Υπουργείου μας με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ώστε οι επαγγελματίες υγείας, να προωθήσουν προγράμματα αγωγής υγείας σχετικά με το κάπνισμα στα Κέντρα Νεοσυλλέκτων και τις Μονάδες των Ενόπλων Δυνάμεων. Τα Κέντρα Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ ήδη αναπτύσσουν προγράμματα πρόληψης στους στρατευμένους νέους, στην κοινότητα και τα σχολεία Για όλους τους εργασιακούς χώρους (δημόσιο και ιδιωτικό τομέα) θα υπάρξει συνεργασία με την ΑΔΕΔΥ, το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας (ΣΕΠΕ) και τους γιατρούς Δημόσιας Υγείας του ΥΥΚΑ τόσο για την εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου απαγόρευσης του καπνίσματος, όσο και για την εφαρμογή δράσεων πρόληψης και προαγωγής της υγείας στους εργαζόμενους με στόχο την πρόληψη- διακοπή του καπνίσματος. Οι έλεγχοι για την εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου της απαγόρευσης του καπνίσματος στους κλειστούς δημόσιους χώρους εντείνονται, κάτι το οποίο αποδεικνύεται από τα στοιχεία που κοινοποιούνται σε εβδομαδιαία βάση από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και παρουσιάζουν σταδιακή αύξηση. Οι έλεγχοι αφορούν τόσο στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, όσο και στα νοσοκομεία και τα σχολεία της χώρας. Αντώνης Δημόπουλος, Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας Παγκόσμια ημέρα κατά του καπνίσματος 31 Μαίου. Ειδικές συμμετοχές 11