Δραστηριότητες από τον κόσμο της Φυσικής για το Νηπιαγωγείο

Δραστηριότητες από τον κόσμο της Φυσικής για το Νηπιαγωγείο Ενότητα 2: Παίζοντας με το νερό Ραβάνης Κωνσταντίνος Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία

Το διδακτικό αντικείμενο (1/3) Νερό μίγμα καθαρού νερού (Η2Ο) & διαλυμένων σε αυτό άλλων ουσιών Καθαρό νερό άχρωμο, άοσμο διαφανές, άγευστο, Ως υγρό παίρνει το σχήμα των δοχείων εκτοπίζοντας τον αντίστοιχο αέρα Αντίθετα, όταν βυθίζουμε ένα άδειο δοχείο στο νερό φυσαλίδες με αέρα από το στόμιο του δοχείου 2

Το διδακτικό αντικείμενο (2/3) Η πίεση που ασκεί μια ποσότητα νερού, για παράδειγμα στα τοιχώματα του δοχείου που βρίσκεται, αυξάνεται με το βάθος του νερού Σε ένα δεδομένο σημείο οι πιέσεις είναι ίδιες προς όλες τις κατευθύνσεις & οι μεταβολές της πίεσης μεταδίδονται αυτομάτως σε όλη τη μάζα του νερού 3

Το διδακτικό αντικείμενο (3/3) Ιδιότητα υγρών επίπλευση ορισμένων σωμάτων σε αυτό «Αρχή του Αρχιμήδη» όταν ένα σώμα βρίσκεται βυθισμένο στο νερό, ολόκληρο ή κατά ένα μέρος, τότε δέχεται από το νερό μια δύναμη με κατακόρυφη διεύθυνση & φορά προς τα πάνω, την άνωση, ίση με το βάρος του εκτοπιζόμενου από το σώμα υγρού Ο συνδυασμός της άνωσης με το βάρος του σώματος, επιτρέπει στα σώματα να βρίσκονται μέσα στο νερό & να επιπλέουν παρά το ότι η πυκνότητα του υλικού από το οποίο αποτελούνται είναι πολύ μεγαλύτερη από την πυκνότητα του νερού 4

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η παιδική σκέψη (1/2) Βιωματική σχέση με το νερό οικείο υλικό αλλά οι ιδιότητές του αδιαφοροποίητες στην παιδική σκέψη Δυσκολίες με την εκτέλεση απλών αλλά συστηματικών χειρισμών π.χ. πλήρες γέμισμα ενός μπουκαλιού με νερό βυθίζοντάς το σε μια μπανιέρα ή μεταφορά νερού από ένα δοχείο σε ένα άλλο χρησιμοποιώντας ένα χωνί 5

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η παιδική σκέψη (2/2) Δυσκολία στο χειρισμό των μεταβολών στην πίεση που ασκούμε στο νερό Οι εξηγήσεις για επίπλευση ή βύθιση σωμάτων στο νερό σχετίζονται με ιδιότητες των σωμάτων άλλοτε ισχυρίζονται ότι τα βαριά σώματα βυθίζονται & τα ελαφριά επιπλέουν, άλλοτε το αντίστροφο & άλλες φορές συσχετίζουν την επίπλευση με το μέγεθος ή τη σκληρότητα του αντικειμένου, αντιφατικές ή μικτές ερμηνείες (Ιωαννίδης & Κακανά, 2001; Κακανά & Ιωαννίδης, 2001) 6

Οι στόχοι των δραστηριοτήτων 1. Το νερό, ως υγρό, μπορεί να τοποθετείται σε δοχεία παίρνοντας το σχήμα τους & εκτοπίζοντας τον αέρα. Επίσης μεταφέρεται από δοχείο σε δοχείο με διάφορες τεχνικές. 2. Οι αυξομειώσεις της πίεσης του νερού με τη χρήση διαφορετικών εργαλείων προκαλούν ενδιαφέροντα & χρήσιμα αποτελέσματα. 3. Η επίπλευση ή η βύθιση των σωμάτων εξαρτάται τόσο από τα υλικά από τα οποία αποτελούνται όσο και από το αν είναι ή δεν είναι συμπαγή. 7

Χρησιμοποιούμενα υλικά Μεγάλες λεκάνες & φουσκωτές μπανιέρες ως χώροι αποθήκευσης του νερού Δοχεία, ποτήρια, μαλακά & σκληρά πλαστικά μπουκάλια, χωνιά διαφορετικών διαμέτρων, κομμάτια από πλαστικούς σωλήνες Λάστιχα ποτίσματος, νεροπίστολα, καλαμάκια, σύριγγες (χωρίς τις βελόνες τους), σταγονόμετρα, μικρού βάρους κυλιόμενα αντικείμενα (μπαλάκια του πινγκ πονγκ, πλαστικά καρούλια) Αντικείμενα διαφόρων μεγεθών από συμπαγή υλικά που επιπλέουν ή βυθίζονται στο νερό (κομμάτια ξύλου, πλαστελίνη, πέτρες, καρφιά σιδερένια ραβδάκια, πλαστικά συμπαγή μπαλάκια κλπ). Κούφια σώματα που επιπλέουν & αντικείμενα που έχουν σχήμα βάρκας από διάφορα υλικά 8

1η Δραστηριότητα: γεμίζοντας δοχεία με νερό (1/4) Δίνουμε στα παιδιά δοχεία διαφορετικών σχημάτων & κυρίως διαφορετικών στομίων (π.χ. ποτήρια & πλαστικά μπουκάλια νερού) & τους προτείνουμε να τα γεμίσουν ολόκληρα με νερό Στην αρχή γεμίζουν εύκολα τα δοχεία με τα μεγάλα στόμια, αλλά δυσκολίες με τα πλαστικά μπουκάλια του νερού καθώς δεν τα βυθίζουν ολόκληρα κάτω από την επιφάνεια του νερού ή τα τοποθετούν παράλληλα με αυτή (Σχήμα 1) Γεμίζοντας δοχεία με νερό 9

1η Δραστηριότητα: γεμίζοντας δοχεία με νερό (2/4) Ζητάμε από τα παιδιά που τα καταφέρνουν να βοηθήσουν τα υπόλοιπα & να τους εξηγήσουν τι ακριβώς πρέπει να κάνουν ώστε να γεμίσουν τα μπουκάλια Σε όλη τη διάρκεια τα παιδιά παρατηρούν, σχολιάζουν & παίζουν με τις φυσαλίδες που βγαίνουν από τα δοχεία & οι νηπιαγωγοί επιχειρούν να τις συνδέσουν με τον αέρα που περιέχουν 10

1η Δραστηριότητα: γεμίζοντας δοχεία με νερό (3/4) Προτείνουμε στα παιδιά να "γεμίσουν" δοχεία τα οποία είναι ανοιχτά & από τα δύο άκρα τους, όπως πλαστικούς σωλήνες & χωνιά Αφού παίξουν με τα ανοιχτά δοχεία & μάθουν να τα ελέγχουν, τους ζητάμε να χρησιμοποιήσουν όλα τα δοχεία & να μεταφέρουν νερό από το ένα στο άλλο (Σχήμα 2) Μεταφέροντας νερό 11

1η Δραστηριότητα: γεμίζοντας δοχεία με νερό (4/4) Το παιχνίδι αυτό μεγάλο ενδιαφέρον για τα παιδιά, καθώς οι χειρισμοί που κάνουν σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι επαρκείς Π.χ. συναντούν δυσκολία να πραγματοποιήσουν μεταγγίσεις από δοχεία με στόμιο μεγάλης διατομής σε δοχεία με στόμιο μικρής διατομής, να περιορίσουν τις απώλειες σε νερό, να μην ρίχνουν νερό έξω από τους μεγάλους χώρους αποθήκευσής του Τα παροτρύνουμε να συνεργαστούν & παρεμβαίνουμε για κάποια βοήθεια που θα οδηγήσει τα παιδιά στην ολοκλήρωση των προσπαθειών τους ή στη δημιουργία νέων πιο σύνθετων δράσεων (π.χ. βοηθάμε τα παιδιά να μεταγγίσουν νερό σε πλαστικά μπουκάλια με τη βοήθεια των χωνιών) (Σχήμα 3) Μεταφέροντας νερό με χωνιά 12

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (1/8) Ξεκίνημα με μια διασκεδαστική δραστηριότητα, παίζοντας στην αυλή του σχολείου με ένα σωλήνα ποτίσματος Πιέζοντας το άκρο του στομίου του επιτρέπουν στο νερό να πετάγεται προς μεγαλύτερες ή μικρότερες αποστάσεις (Σχήμα 4) Ζητάμε από τα παιδιά να ελέγξουν την επίδρασή τους στο σωλήνα ώστε να σημαδεύουν συγκεκριμένους στόχους Παίζοντας με την πίεση του νερού 13

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (2/8) Το ίδιο μπορούν να κάνουν αμέσως μετά, όταν αδειάζουν ένα μπουκάλι νερού από μαλακό πλαστικό & μάλιστα τόσο καλύτερα όσο οξύτερο είναι το ρύγχος του Μπορούν, δηλαδή, να πιέζουν το μπουκάλι προκειμένου να ρυθμίζουν την απόσταση στην οποία πετάγεται το νερό Δίνουμε στα παιδιά πλαστικά καλαμάκια & τα προτρέπουμε να τα χειριστούν έτσι ώστε να εκτοξεύσουν νερό, διοργανώνοντας ένα παιχνίδι 14

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (3/8) Τους ζητάμε να διαγωνιστούν για το ποιο θα εκτοξεύσει μακρύτερα νερό με ένα καλαμάκι από ένα σταθερό σημείο στην αυλή (Σχήμα 5) Αφού τελειώσει το παιχνίδι τους δίνουμε νεροπίστολα & το επαναλαμβάνουμε Δίνουμε στα παιδιά σύριγγες & σταγονόμε-τρα & τους ζητάμε να μεταφέρουν νερό με αυτά Δυσκολίες των παιδιών στο χειρισμό των δύο μικροσυσκευών Ποιος θα εκτοξεύσει μακρύτερα το νερό; 15

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (4/8) Ζητάμε από τα παιδιά που καταφέρνουν να πραγματοποιήσουν τους αναγκαίους χειρισμούς, να δείξουν & να εξηγήσουν τη λειτουργία τους στα υπόλοιπα παιδιά & βοηθάμε εμείς όσα παιδιά τελικώς δεν μπορούν να χειριστούν τη σύριγγα ή το σταγονόμετρο Τα προτρέπουμε να παίξουν όσο θέλουν ώστε να εξοικειωθούν & ζητάμε από όλα τα παιδιά να μας εξηγήσουν τι κάνουν ώστε να γεμίσουν τις συσκευές αυτές με νερό 16

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (5/8) Προτείνουμε ακόμα στα παιδιά δυο παιχνίδια: να βάλουν όσο περισσότερο νερό μπορούν στη σύριγγα & το σταγονόμετρο & να το εκσφενδονίσουν όσο το δυνατόν πιο μακριά Επίσης, να γεμίσουν μπουκάλια ίδιου μεγέθους & σχήματος, όσο πιο γρήγορα μπορούν με μια από τις δύο συσκευές Τέλος, γεμίζουμε μια μακρόστενη διαφανή πλαστική σακούλα με νερό και την στηρίζουμε ή την κρατάμε όρθια 17

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (6/8) Ζητάμε από τα παιδιά να προβλέψουν πώς θα βγαίνει το νερό αν ανοίξουμε δύο τρύπες στη σακούλα, μια ψηλά & μια χαμηλά Όταν ολοκληρωθεί η σχετική συζήτηση, ανοίγουμε τις δύο τρύπες στη σακούλα & τότε παρατηρούμε ότι ο πίδακας που σχηματίζεται από την τρύπα που βρίσκεται ψηλά φτάνει πιο κοντά από τον πίδακα που σχηματίζεται από την τρύπα που βρίσκεται χαμηλά (Σχήμα 6) Σχήμα 6 Τι συμβαίνει αν ανοίξουμε δύο τρύπες σε μια σακούλα; 18

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (7/8) Ζητάμε από τα παιδιά να μας εξηγήσουν τι σκέφτονται για τη διαφορά των δύο πιδάκων Προσπαθούμε να οδηγήσουμε τη συζήτηση στη διαφορετική ποσότητα του νερού που βρίσκεται πάνω από κάθε τρύπα Συζήτηση σχετικά με τις προβλέψεις των παιδιών & τα αποτελέσματα του πειραματισμού 19

2η Δραστηριότητα: παίζοντας με την πίεση του νερού (8/8) Επιμένουμε αρκετά στις συγκρίσεις αυτές, γιατί επιτρέπουν τη δημιουργία γνωστικών συγκρούσεων στη σκέψη των παιδιών Τη δραστηριότητα αυτή μπορούμε να πραγματοποιήσουμε με κοινά πλαστικά μπουκάλια νερού τοποθετημένα σε σταθερές επιφάνειες, ανοίγοντας τρύπες σε διαφορετικά ύψη 20

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (1/8) Μικρές ομάδες παιδιών Συμφωνούμε με τα παιδιά στους όρους "επίπλευση" & "βύθιση" Έτσι ένα σώμα επιπλέει όταν ακουμπάει στην επιφάνεια του νερού & είναι βυθισμένο όταν ακουμπάει στο βυθό Τοποθετούμε μια μεγάλη λεκάνη γεμάτη με νερό πάνω σε ένα τραπέζι & δίνουμε στα παιδιά πέτρες, κομμάτια πλαστελίνης, κομμάτια ξύλου, συμπαγή ελαστικά μπαλάκια & συμπαγή σιδερένια αντικείμενα διαφόρων μεγεθών 21

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (2/8) Ζητάμε τις προβλέψεις τους για το αν θα βυθιστούν ή θα επιπλεύσουν όταν τα βάλουμε στο νερό Παρουσιάζουμε με τη σειρά τα αντικείμενα & ζητάμε να μας πουν τι σκέφτονται για το κάθε ένα ξεχωριστά Συζητάμε όλοι μαζί για τους παράγοντες από τους οποίους μπορεί να εξαρτάται η συμπεριφορά του κάθε αντικειμένου 22

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (3/8) Σχηματοποιούμε τις κύριες απαντήσεις των παιδιών Τους ζητάμε να δοκιμάσουν με τη σειρά αν τα διάφορα υλικά βυθίζονται ή επιπλέουν Δοκιμάζουμε στην αρχή με πέτρες διαφόρων μεγεθών & σχημάτων & συνεχίζουμε με τα διάφορα ξύλα, τα μπαλάκια & τα σιδερένια αντικείμενα (Σχήμα 7) Σχήμα 7 Βυθίζονται ή επιπλέουν; 23

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (4/8) Για κάθε ένα αντικείμενο σχολιάζουμε τα αποτελέσματα του πειραματισμού & ζητάμε από τα παιδιά να μας δώσουν εξηγήσεις Συζητάμε για τις εξηγήσεις που δίνουν & προσπαθούμε να συγκρίνουμε τις απαντήσεις τους, με τους συλλογισμούς που διατύπωναν πριν πραγματοποιήσουν τις δοκιμές Σταδιακά οδηγούμε τις συζητήσεις στη φύση των υλικών, επιχειρώντας να αντιμετωπίσουμε σκέψεις που συνδέουν την επίπλευση ή τη βύθιση με το βάρος, το μέγεθος, τη σκληρότητα των σωμάτων κλπ 24

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (5/8) Παρουσιάζουμε στα παιδιά μια σειρά από αντικείμενα τα οποία είναι κούφια ή έχουν κοιλότητες τέτοιες που τους επιτρέπουν να επιπλέουν στο νερό (άδεια πλαστικά μπουκάλια, μεταλλικές βάρκες, βάρκες φτιαγμένες από πλαστελίνη, ξύλινα κουτιά κλπ) Επιχειρούμε εξ αρχής να διακρίνουμε τα αντικείμενα αυτά από τα προηγούμενα & κυρίως να αναδείξουμε τη διαφορά του συμπαγούς & του αντικειμένου που έχει κοιλότητες στη μάζα του 25

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (6/8) Ζητάμε από τα παιδιά να προβλέψουν ποια από τα αντικείμενα που διαθέτουμε μπορεί να επιπλέουν ή βυθίζονται Εξετάζουμε μαζί με τα παιδιά ένα ένα τα αντικείμενα, συζητάμε τις σκέψεις τους, καταγράφουμε τις αντιτιθέμενες απόψεις & σχηματοποιούμε τις τελικές επιλογές τους 26

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (7/8) Τοποθετούν το κάθε αντικείμενο στο νερό, το παρατηρούμε να επιπλέει & συζητάμε μαζί τους το παρατηρούμενο αποτέλεσμα (Σχήμα 8) Προσπαθούμε να συσχετίσουμε τις προβλέψεις των παιδιών με τα δεδομένα του πειραματισμού Οδηγούμε τη συζήτηση στο σχήμα των αντικειμένων Σχήμα 8 Επιπλέει ή όχι; 27

3 η Δραστηριότητα: σώματα που επιπλέουν στο νερό (8/8) Προσπαθούμε να συγκρίνουμε ορισμένα αντικείμενα (π.χ. τα μεταλλικά καραβάκια, με αντίστοιχου βάρους μεταλλικά συμπαγή αντικείμενα ή τη συμπαγή πλαστελίνη από το καραβάκι με πλαστελίνη) & από τη σύγκριση αυτή να καταλήξουμε σε συμπεράσματα για τη σημασία του σχήματος ενός αντικειμένου στην επίπλευση 28

Αξιολόγηση (1/3) Ζητάμε από τα παιδιά να μεταγγίσουν νερό από ένα μπουκάλι σε ένα άλλο, προσέχοντας να μην χυθεί καθόλου νερό έξω από τα μπουκάλια Παρακολουθούμε τους χειρισμούς τους & μπορούμε να διαπιστώσουμε την απόκτηση νέων σχετικών ικανοτήτων Προτείνουμε στα παιδιά ένα παιχνίδι με πίεση την νερού στο οποίο χρησιμοποιούμε ένα καλαμάκι ή μια σύριγγα & ένα μπαλάκι του πινγκ πονγκ ή ένα μικρό πλαστικό καρούλι (Michel & Chauvel, 1998) 29

Αξιολόγηση (2/3) Στην αυλή του σχολείου κάνουμε έναν κύκλο με κιμωλία & σε μια απόσταση λίγων μέτρων τοποθετούμε το μπαλάκι Ζητάμε από κάθε παιδί να παίρνει νερό με το καλαμάκι ή τη σύριγγα από μια λεκάνη & ρίχνοντας το νερό στο μπαλάκι να προσπαθεί να το οδηγήσει στο εσωτερικό του κύκλου 30

Αξιολόγηση (3/3) Δίνουμε στα παιδιά μια σειρά από αντικείμενα από τα οποία άλλα επιπλέουν & άλλα βυθίζονται & τους ζητάμε να προσπαθήσουν να τα διαχωρίσουν με βάση τη δυνατότητά τους να επιπλέουν στο νερό Μετά από κάθε επιλογή τους, τα προτρέπουμε να δοκιμάσουν στο νερό για να επιβεβαιώσουν την πρόβλεψή τους & αμέσως μετά τους ζητάμε εξηγήσεις με βάση τις οποίες συζητάμε 31

Παρατηρήσεις 1. Τις προτεινόμενες δραστηριότητες της ενότητας αυτής θα μπορούσαμε να συνδυάσουμε με διάφορες ενότητες του Αναλυτικού Προγράμματος του Νηπιαγωγείου. Επομένως θα μπορούσαμε να τις πραγματοποιήσουμε σε διαφορετικές χρονικές στιγμές 2. Κατά τη διάρκεια της πραγματοποίησης των δραστηριοτήτων παρατηρούμε ότι πολλά παιδιά επαναλαμβάνουν συχνά κάποιες δράσεις τους, κυρίως όταν διαψεύδονται οι προβλέψεις τους. Τα αφήνουμε να εργαστούν όπως θέλουν, εξασφαλίζοντάς τους αρκετό χρόνο τον οποίον φαίνεται να έχουν ανάγκη 32

Βιβλιογραφικές αναφορές Chauvel, C. Michel, V. 1998. Δραστηριότητες, διερευνήσεις, ανακαλύψεις. Τυπωθήτω, Αθήνα. Ιωαννίδης, Χ. Κακανά. Δ.-Μ. 2001. Νοητικά μοντέλα των παιδιών της προσχολικής ηλικίας για την ερμηνεία της επίπλευσης των στερεών. Στο Κ. Ραβάνης (επιμ.), Η μύηση των παιδιών στις Φυσικές Επιστήμες. Πάτρα, 127-134. Κακανά, Δ.-Μ. Ιωαννίδης, Χ. 2001. Ανάπτυξη ενός εποικοδομητικού περιβάλλοντος μάθησης για τη διδασκαλία της ερμηνείας του φαινομένου της επίπλευσης στο νηπιαγωγείο. Στο Κ. Ραβάνης (επιμ.), Η μύηση των παιδιών στις Φυσικές Επιστήμες. Πάτρα, 169-177. Ραβάνης, Κ. 1999. Οι Φυσικές Επιστήμες στην Προσχολική Εκπαίδευση. Διδακτική και γνωστική προσέγγιση. Τυπωθήτω, Αθήνα. 33

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 35

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. 37

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Ραβάνης Κωνσταντίνος. «Δραστηριότητες από τον κόσμο της Φυσικής για το Νηπιαγωγείο. Ενότητα 2». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/pn1579/. 38

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 39

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 40