ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ -ΜΜΕ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ Syllabus Μαθήματος ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ -ΜΜΕ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 1

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΜΕ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Επιστημονική Υπεύθυνη Μαθήματος: Έφη Σίμου, PhD. Σκοπός του Μαθήματος H διαπροσωπική επικοινωνία και οι παραδοσιακοί τρόποι ενημέρωσης δεν αποτελούν πλέον τους καθοριστικούς τρόπους επικοινωνίας και ενημέρωσης. Η τεχνολογία μετασχημάτισε την προοπτική και τις δυνατότητες της ενημέρωσης μέσω των ΜΜΕ, ενισχύοντας πολλαπλασιαστικά την δυνατότητά τους για αδιάκοπη ροή ειδήσεων. Με την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και την παγκοσμιοποίηση των επικοινωνιακών δικτύων, νέες λέξεις εισήχθησαν στο λεξιλόγιο του σύγχρονου ανθρώπου, λέξεις οι οποίες τροποποίησαν παλιά ριζωμένα νοήματα και κοινωνικές αντιλήψεις. Αθόρυβα, οι δορυφόροι, η ψηφιακή τηλεόραση, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, το διαδίκτυο, τα blogs, το βιντεοτηλέφωνο και οι βιντεοσυσκέψεις, οι χώροι ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης και εικονικής πραγματικότητας, εισχώρησαν στον κοινωνικό βίο, άλλαξαν τις έννοιες των κοινωνικών επαφών, της είδησης και της πληροφορίας. Με το διαδίκτυο για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, οι νέοι γνωρίζουν περισσότερα σε σχέση με τους μεγάλους. Στις ιστοσελίδες της εικονικής πραγματικότητας διαμορφώνονται νέες σχέσεις στον πραγματικό κοινωνικό βίο. Τίποτα δεν μένει πια αδιαμεσολάβητο. Εύστοχα έχει επισημανθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος όλων όσων γνωρίζουμε ή πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε, δεν αποτελεί πλέον τμήμα των προσωπικών μας εμπειριών και ειδικότερα σε ότι αφορά τις ειδήσεις, τα ΜΜΕ έχουν διαμεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο κοινό το οποίο στερείται τη δυνατότητα άμεσης επαφής με πολλές πτυχές της. Η τηλεόραση, το διαδίκτυο και οι εφημερίδες αποτελούν την κύρια πηγή ενημέρωσης για τα περισσότερα θέματα, μεταδίδουν πληροφορίες, επηρεάζουν το επίπεδο κατανόησης ενός θέματος, αντανακλούν τις απόψεις του κοινού και λειτουργούν ως φορέας διαμόρφωσης πολιτισμού, θέτουν την πολιτική και δημόσια ατζέντα και επηρεάζουν αυτό που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ως κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική προτεραιότητα. Η παραπάνω διαπίστωση ισχύει και στην περίπτωση της εκλαΐκευσης της επιστημονικής γνώσης μέσω των ΜΜΕ. Ο γενικός πληθυσμός ανατρέχει στα ΜΜΕ για να πληροφορηθεί τις τελευταίες εξελίξεις στην επιστήμη και την τεχνολογία. Ειδήσεις που βασίζονται στα αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών και σχετίζονται με κινδύνους για την υγεία μας αναμεταδίδονται γρήγορα, πυκνά και πολλές φορές αντιφατικά στις μέρες μας, αφενός λόγω της γρήγορης και ανεξέλεγκτης πλέον παραγωγής της ιατρικής γνώσης και αφετέρου λόγω της άμεσης μετάδοσής τους, μέσω των ηλεκτρονικών και έντυπων μέσων ενημέρωσης. 2

Όμως η ενημέρωση αναφορικά με τις εξελίξεις της ιατρικής επιστήμης, η οποία προσφέρεται στο κοινό μέσω των ΜΜΕ, μπορεί να έχει αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή και μπορεί να επηρεάζει πολλές πρακτικές πλευρές της καθημερινότητας, αναφορικά με στάσεις και συμπεριφορές υγείας, αλλά και να εγείρει ποικίλα συναισθήματα όπως εφησυχασμό, άρνηση, αγωνία, αδιαφορία, απώθηση ή κοινωνική αντίδραση, πανικό και τρομολαγνεία. Η ρητορική του εντυπωσιασμού και της καταστροφολογίας είναι πολύ προσφιλής και εύκολα αναπαραγώγιμη στα ΜΜΕ, οι επικίνδυνες ειδήσεις και τα καταστροφολογικά σενάρια θέλουν τον πολιτισμό υπό απειλή. Σε αυτή την προοπτική το μέλλον δείχνει όλο και περισσότερο κοντινό και κατανοητό και ταυτόχρονα όλο και περισσότερο απρόβλεπτο, δυσκολονόητο και επικίνδυνο. Οι κίνδυνοι, στατιστικά κατασκευασμένες αβεβαιότητες, που ουσιαστικά υπάρχουν διάμεσο της επιστημονικής σκέψης, εισχωρούν στον καθημερινό κοινωνικό βίο και παρότι αόρατοι, γίνονται ορατοί στην αρένα του κοινωνικού διαλόγου που υποβάλλουν τα ΜΜΕ. Σε πιο βαθμό οι πληροφορίες που λαμβάνουμε σε θέματα υγείας είναι αντικειμενικές, βασιζόμενες σε στοιχεία της πραγματικότητας και όχι αποτέλεσμα συστηματικής καθοδήγησης της κοινής γνώμης στο πλαίσιο προώθησης μιας κοινωνίας κινδύνου, παρερμηνείας λόγω της επιστημονικής πολυπλοκότητας των επιστημονικών μελετών ή επιλεκτικής προβολής για λόγους εντυπωσιασμού, θεμάτων που προκαλούν τον οίκτο μας, σπάνια γεγονότα, οι ειδήσεις που επιτείνουν την αίσθηση του κινδύνου και του πανικού; Μπορούν τα ΜΜΕ να βοηθήσουν τους επαγγελματίες υγείας να δράσουν περισσότερο αποτελεσματικά στην προάσπιση και την προαγωγή της υγείας; Στα παραπάνω ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει το μάθημα «ΜΜΕ και Δημόσια Υγεία», σκοπός του οποίου είναι να ευαισθητοποιήσει τους επαγγελματίες υγείας στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στην διαμόρφωση στάσεων, συμπεριφορών και πολιτικών υγείας και να τους εκπαιδεύσει στην στρατηγική τους χρήση, ως τρόπο προώθησης των κοινωνικών και πολιτικών πρωτοβουλιών για την προάσπιση και προαγωγή της δημόσιας υγείας. Στο πλαίσιο του μαθήματος οι φοιτητές θα διδαχθούν βασικές έννοιες και θεωρίες που διέπουν τα ΜΜΕ και όπως έχει επισημάνει ο Karls Lewin δεν υπάρχει τίποτα πιο πρακτικό από ότι μια καλή θεωρία. 3

Εκπαιδευτικοί Στόχοι Να ενημερώσει για τις σημαντικότερες θεωρίες Μαζικής Eπικοινωνίας Να γνωστοποιήσει τα κριτήρια επιλογής ειδησεογραφίας και θέσπισης της κυρίαρχης θεματολογίας στο τομέα της υγείας. Να εκπαιδεύσει στην ανίχνευση προκαταλήψεων και σφαλμάτων στην κάλυψη θεματολογίας υγείας από τα ΜΜΕ. Να εκπαιδεύσει στον τρόπο και τα κριτήρια επιλογής εξειδικευμένων θεμάτων υγείας από τα ΜΜΕ. Να εκπαιδεύσει στην στρατηγική χρήση των ΜΜΕ στη διαχείριση κρίσεων που σχετίζονται με την δημόσια υγεία. Μαθησιακά Αποτελέσματα Όταν οι φοιτητές θα έχουν ολοκληρώσει το μάθημα θα είναι σε θέση: να αναφέρουν και να περιγράφουν τις σημαντικότερες θεωρίες και τάσεις στο γνωστικό πεδίο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. να αντιλαμβάνονται το ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση στάσεων, συμπεριφορών και πολιτικών στο τομέα της υγείας. να προσδιορίζουν τα σημαντικότερα κριτήρια επιλογής ειδησεογραφίας υγείας. να διακρίνουν προκαταλήψεις και σφάλματα στην κάλυψη ειδήσεων που σχετίζονται με την υγεία. να επιλέγουν την κατάλληλη επικοινωνιακή πρακτική για την προβολή θεμάτων δημόσιας υγείας στα ΜΜΕ. να επιλέγουν το ενδεδειγμένο μέσο για την μετάδοση ενός μηνύματος ή μιας πολιτικής υγείας. να συνθέτουν δελτία τύπου. να επικοινωνούν και να διαχειρίζονται τα ΜΜΕ σε περιστατικά κρίσεων. να προβάλουν πιο αποτελεσματικά τις πολιτικές του οργανισμού στον οποίο εργάζονται. Διδακτικές Ενότητες 1. Επικοινωνία, ΜΜΕ και Υγεία- Η συνηγορία των ΜΜΕ στην Υγεία Πως επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες που μεταδίδονται από τα μέσα ενημέρωσης, πως αντιλαμβανόμαστε τον επικοινωνιακό λόγο; Τι συγκρατούμε από αυτόν και γιατί; Επικοινωνία και κοινωνικό πλαίσιο. Η συνηγορία των ΜΜΕ στη Δημόσια Υγεία. 2. Θεωρίες Μαζικής Επικοινωνίας- Αλφαβητισμός στα ΜΜΕ Η ανάπτυξη των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας; Βασικές αρχές μαζικής επικοινωνίας; Ανασκόπηση σημαντικότερων θεωριών και μοντέλων μαζικής επικοινωνίας. Ο καθορισμός της ημερήσιας θεματολογίας. Επιμόρφωση στα 4

ΜΜΕ και γνωστική εξέλιξη. Η σημασία των ατομικών διαφορών. Ψηφιακός αναλφαβητισμός και υγεία. 3. Παραδοσιακά ΜΜΕ-Internet Social Media και Υγεία Η επεξεργασία των πληροφοριών υγείας που μας παρέχουν τα μέσα ενημέρωσης; Ποιες επεξεργασίες και για ποια μέσα. 4. H Διαμόρφωση των Ειδήσεων Δελτία Τύπου Διαχείριση Δημοσιογραφικών Πηγών Η επιλογή και η πλαισίωση των ειδήσεων. Κριτήρια επιλογής ειδήσεων; Δημοσιογραφικές αρχές και αξίες; Δημοσιογραφική Δεοντολογία. Ειδησεογραφικοί οργανισμοί. Η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας. Ειδησεογραφικά πρακτορεία. Η κοινή γνώμη και οι καθοδηγητές της κοινής γνώμης. Οι δημόσιες σχέσεις ως μέσο επηρεασμού της κοινής γνώμης. Ο επικοινωνιακός χαρακτήρας των δημοσίων σχέσεων. Αρχές αποτελεσματικής συγγραφής μηνυμάτων- η δομή των ανακοινώσεων τύπου. Σύνταξη δελτίου τύπου. Επιλογή μέσων μετάδοσης μηνυμάτων. 5. Κίνδυνος Επικοινωνιακές Πρακτικές Διαχείρισης Κρίσεων Υγείας Η έννοια του ρίσκου και της διακινδύνευσης. Επικοινωνία και η κοινωνία της διακινδύνευσης. Το κοινωνικό πλαίσιο της διακινδύνευσης. Η κατασκευή της διακινδύνευσης ως πολιτικό εγχείρημα. Η έννοια του ηθικού πανικού. Ηθικός πανικός και κίνδυνος. Η πρόσληψη του κινδύνου για την Υγεία. Τα ΜΜΕ ως φορέας διακινδύνευσης; Διαχείριση επικοινωνιακών κρίσεων. Βασικές αρχές και κανόνες επικοινωνίας με τα ΜΜΕ σε περιόδους κρίσεων. 6. Η Αναπαράσταση της Υγείας και της Ασθένειας στα ΜΜΕ Η πολιτιστική μορφοποίηση της υγείας και της ασθένειας. Κοινωνικές αναπαραστάσεις, πληροφόρηση, πεποιθήσεις και δράση. Κριτήρια επιλογής και παρουσίασης των επιδημιολογικών κινδύνων και ειδήσεων υγείας. Παράγοντες κινδύνου και ΜΜΕ. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση των φοιτητών/τριών γίνεται μέσω εκπόνησης ατομικών ή ομαδικών εργασιών παραγωγή VIDEO σε επίκαιρα θέματα δημόσιας υγείας. Μπορείτε να δείτε επιλεγμένες εργασίες προηγούμενων ακαδημαϊκών ετών στην ιστοσελίδα: https://www.youtube.com/user/esdyathens. Ο Επιστημονικός Υπεύθυνος Επιστημονική υπεύθυνη του μαθήματος είναι η Έφη Σίμου, ερευνήτρια και μέλος διδακτικού προσωπικού του Τομέα Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας, η οποία έχει την ευθύνη για την υλοποίηση και την παρακολούθηση της ακαδημαϊκής διαδικασίας για το συγκεκριμένο μάθημα. 5

Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου Αποσπάσματα από το βιβλίο της Έφης Σίμου, Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: ΜΜΕ, Κίνδυνος και Δημόσια Υγεία, Εκδόσεις Επτάλοφος, 2013. Ο κόσμος μας συνδέεται πλέον με τρόπους που ούτε φανταζόμασταν, ούτε και μπορούσαμε ποτέ να προβλέψουμε. Αυτή η διασύνδεση-παγκοσμιοποίηση προσφέρει νέες ευκαιρίες, αλλά εγκυμονεί και νέους κινδύνους στον τομέα της υγείας: μικρόβια, ιοί αναδυόμενες μολυσματικές ασθένειες, τοξικά παράγωγα που διαταράσσουν τη διατροφική αλυσίδα και διατροφικά σκάνδαλα, τα οποία ξεπερνούν τα όρια των χωρών και επηρεάζουν τη δημόσια υγεία και το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών. Η αγωνία και οι αντιπαραθέσεις ως προς τους κινδύνους που μας απειλούν κατακλύζουν συνεχώς τα δελτία ειδήσεων, γίνονται πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες και θέμα συζήτησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και επηρεάζουν τη φήμη και τα οικονομικά επιχειρήσεων και οργανισμών. Όμως πολλές απορίες παραμένουν αναπάντητες. Η δύναμη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης: Σοκ και Δέος Κυριακή 30 Οκτωβρίου 1938. Το ραδιοφωνικό δίκτυο της CBS με αφορμή τη γιορτή του Χάλοουϊν, που είναι γνωστή και ως νύχτα της φάρσας, μετέδιδε αποσπάσματα από τη διασκευή του κλασσικού μυθιστορήματος του Χέρμπετ Τζορτζ Γουέλς «Ο πόλεμος των Κόσμων». Το επιστημονικής φαντασίας μυθιστόρημα, περιγράφει τις περιπέτειες ενός ανώνυμου αφηγητή που διασχίζει τα προάστια του Λονδίνου, καθώς η Αγγλία δέχεται επίθεση από Αρειανούς. Στις 8:00 το βράδυ ο Ορσον Γουέλς ξεκίνησε να μεταδίδει ζωντανά μερικές σκηνές από το έργο: «Επάνω στον πλανήτη Άρη παρατηρούνται αλλεπάλληλες μυστηριώδεις εκρήξεις». «Ένας μετεωρόλιθος έπεσε προ ολίγου στη γη». Η μετάδοση έγινε με τέτοιο τρόπο που έκανε 1.000.000 Αμερικανούς ακροατές να φύγουν από τα σπίτια τους, πιστεύοντας ότι η Αμερική πραγματικά δέχονταν επίθεση από Αρειανούς. Επικράτησε πανικός. Ο πανικός ήταν εθνικής εμβέλειας. Ο υπουργός Εσωτερικών έκανε έκκληση στους Αμερικανούς να διατηρήσουν τη ψυχραιμία τους και να εναποθέσουν την πίστη τους στο Θεό. Χιλιάδες άτομα έριξαν ψωμί, κουβέρτες και μωρά στα αυτοκίνητα τους και κινήθηκαν προς τα δυτικά. Η φαντασία συμπλήρωσε τον πανικό. «Γυναίκες και άντρες λιποθυμούσαν, παιδιά και σκυλιά ούρλιαζαν». Η Αστυνομία όρμησε στο 6

στούντιο και σταμάτησε την εκπομπή. Αργότερα το CBS μετάδωσε την είδηση ότι η εκπομπή ήταν φάρσα. Οι ακροατές εξοργίστηκαν, ο Γουέλς υποχρεώθηκε να ζητήσει συγνώμη και η εκπομπή έμεινε στην ιστορία ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δύναμης των μέσων μαζικής ενημέρωσης στο να επηρεάζουν τις μάζες. Οι ειδήσεις από το χώρο της Υγείας. Ήξεις, αφήξεις, ουκ εν πολέμω θνήξεις. Η ουσία της τεχνολογίας είναι να καθιστά τα πράγματα εύκολα και προσιτά και η ουσία της επιστήμης να αμβλύνει την αγωνία της αβεβαιότητας που εμπεριέχεται στην ματαιότητα της ανθρώπινης φύσης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συνεπικουρούμενα από την τεχνολογία, είναι διαμεσολαβητές της εξειδικευμένης επιστημονική γνώσης στο ευρύτερο κοινό, το οποίο ενημερώνεται μέσα από εκλαϊκευμένα άρθρα, εκπομπές και ρεπορτάζ για τις τελευταίες εξελίξεις στην επιστήμη. Η υγεία και κυρίως η διατήρησή της αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ατομικής και κοινωνικής επιδίωξης και εύλογα η παρουσίαση των κινδύνων για την υγεία αποτελεί προσφιλές πεδίο ανταποκρίσεων των ΜΜΕ και παθιασμένο πεδίο αντιπαραθέσεων οργανισμών υγείας, επιστημόνων και εκπροσώπων των μέσων. Είναι γεγονός ότι για τους περισσότερους ανθρώπους η επιστημονική αλήθεια είναι ουσιαστικά αυτό που διαβάζουν στις ιστοσελίδες, στις εφημερίδες ή παρακολουθούν στα δελτία ειδήσεων. Δεν θα αποτελούσε φιλοσοφική αναζήτηση αν έλεγα ότι ο άνθρωπος έχει μέσα του βαθιά ριζωμένο το συναίσθημα του φόβου για το θάνατο και δεν χρήζει ιδιαίτερης επιστημονικής προσέγγισης η διαπίστωση ότι ο φόβος για το θάνατο δίνει ένα κεντρικό και σημαντικό ρόλο στις ειδήσεις που σχετίζονται με αυτόν. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις στον τομέα της ιατρικής έρευνας δίνουν συμβουλές και διέξοδο για το τι πρέπει να κάνουν οι άνθρωποι για να ζήσουν μια υγιή ζωή, που θα απομακρύνει την πιθανότητα του πόνου και του θανάτου για όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Όμως η επιστήμη είναι πολυσύνθετη, περιέχει δύσκολους επιστημονικούς όρους και είναι γεμάτη από αβεβαιότητες και σπανίως προσφέρει σαφείς και ακαριαίες απαντήσεις σχετικά με τον αν κάτι είναι ασφαλές. Επιπλέον δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο επιστημονικός κόσμος κατά καιρούς έχει δοκιμαστεί από θέματα επιστημονικής δεοντολογίας, όπως μεθόδευση των αποτελεσμάτων, πλαστά δεδομένα, λογοκλοπή. Ο μέσος άνθρωπος, που παρακολουθεί τις εξελίξεις, νιώθει ανασφάλεια και μπερδεύεται από την αβεβαιότητα των επιστημονικών συμπερασμάτων, ενώ του είναι πρακτικά αδύνατο να οδηγηθεί στα ίδια, με τους επιστήμονες, συμπεράσματα. Όταν τα ΜΜΕ και οι επιστήμονες δίνουν αντιφατικά δεδομένα στο κοινό, τότε αυτό με ποιο κριτήριο θα επιλέξει ποιον να πιστέψει; 7

Η αλληλεπίδραση των ΜΜΕ με την Υγεία: Αρχή Σοφίας Φόβος Κυρίου Τα ιατρικά νέα γίνονται όλο και «εντυπωσιακότερα» και πολλές φορές προκαλούν πανικό και αγωνία. Μέσα στη ρουτίνα της καθημερινής ειδησεογραφίας και τη συναισθηματική καπηλεία που υπαγορεύει η ίδια η φύση των ΜΜΕ το ξέσπασμα αναρίθμητων κινδύνων, οι οποίοι απειλούν την ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει προηγούμενο και ο φόβος χρησιμοποιείται με πολλούς και δημιουργικούς τρόπους. Στο παρελθόν ο φόβος ήταν ο βράχος πάνω στον οποίο πολλές εκκλησίες έχτισαν την παντοδυναμία τους, γεγονός που τεκμηριώνεται βιβλιογραφικά και στη Βίβλο, η οποία χαρακτηριστικά αναφέρει: «Αρχή Σοφίας Φόβος Κυρίου». Σήμερα ο φόβος είναι το προϊόν που το ιερατείο μεγάλων επιχειρηματικών κολοσσών χτίζει την αυτοκρατορία του και οι πολιτικές του φόβου είναι μέρος αυτής της διαδικασίας. Είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει τα ΜΜΕ επειδή στο σύγχρονο κόσμο γνωρίζουμε πολύ λίγα από την άμεση εμπειρία μας και χωρίς τη συμβολή των ΜΜΕ. Ο παράγοντας κίνδυνος έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας ιστορίας, που μπορεί να γίνει πρωτοσέλιδο τρομοκρατώντας παράλληλα το κοινό. Ο συνδυασμός του κινδύνου με τη συνομωσιολογία φέρνει ακροαματικότητα, τηλεθέαση, κάνει τους διαδικτυακούς τόπους δημοφιλείς, πουλά φύλα και τελικά φέρνει διαφημίσεις και κέρδη για τους οργανισμούς των ΜΜΕ. Κάποια στατιστικά στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: στις 11/9/2001 περίπου 3.000 άνθρωποι πέθαναν από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης, την ίδια ημέρα περίπου 2.400 άτομα πέθαναν από λιμό ενώ 6.020 παιδιά πέθαναν από διάρροια και άλλα 2.700 από ιλαρά. Ο θάνατος αυτών των 11.120 ανθρώπων παρέμεινε αόρατος για τον κόσμο και αξιολογήθηκε ως μη άξιος αναφοράς από τα ΜΜΕ. Η επικοινωνία κινδύνου την τελευταία δεκαετία και ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα της 9/11 έχει γίνει συνώνυμη του τρόμου, εξυπηρετώντας την ανάγκη της δυτικής κοινωνίας να προστατευτεί από έναν κίνδυνο. Με αυτόν τον τρόπο, το κράτος μπορεί και επιτυγχάνει τον καλύτερο έλεγχο των πολιτών και παράλληλα μπορεί ευκολότερα να καθιερώσει μέτρα, που παραβιάζουν τις προσωπικές ελευθερίες, αλλά ενισχύουν την επιτήρηση και την ασφάλεια. Η αντίληψη μας για την υγεία Από τα παιδικά μας χρόνια αντλούμε πολλές γνώσεις σχετικά με τις ασθένειες, τόσο από αυτά που βλέπουμε γύρω μας, όσο και από τις εξηγήσεις που μας παρέχουν οι μεγαλύτεροι: όταν βήχεις και έχεις πυρετό πρέπει να μείνεις στο κρεβάτι, να καλέσεις τον γιατρό και να πάρεις αντιβιοτικά. Η έννοια της ασθένειας έχει περάσει από διάφορα στάδια και ο άνθρωπος έχει δώσει διαφορετικές ερμηνείες στην προσωπική του ασθένεια, την οποία ανάλογα με το φιλοσοφικό του σύστημα και την ικανότητα ορθολογικής ερμηνείας ή μη των 8

γεγονότων τη συνέλαβε ως δυσαρμονία, ατυχία, δοκιμασία, πεπρωμένο, αμαρτία, εισαγωγή μικροβίων στον οργανισμό, επίδραση εξωγενών περιβαλλοντικών παραγόντων, ατυχές φυσικό συμβάν, διαταραχή της ισορροπίας του οργανισμού και αυτή η αντίληψη του, επηρέασε τον τρόπο συμπεριφοράς του αρρώστου απέναντι στον εαυτό του και την σχέση του με την ανάρρωση και τους γιατρούς. Η ιατρικοποίηση των πολλαπλών εκφάνσεων της κοινωνικής ζωής και του σύγχρονου τρόπου ζωής, όπως αυτή συστηματικά διοχετεύεται μέσω των ΜΜΕ αποτελεί ένα νέο ηθικό φίλτρο των δυτικών κοινωνιών. Στις δυτικές κοινωνίες οι σύγχρονες μάστιγες των ναρκωτικών, της παχυσαρκίας, του αλκοόλ, του καπνίσματος, των νοσημάτων που μεταδίδονται από ανθυγιεινές, σεξουαλικές πρακτικές, η κατάθλιψη, ακόμα και η επαναστατικότητα που μπορεί να υποβόσκει μέσα σε κάθε υγιή άνθρωπο, ή ο πόνος και η αγωνία που του προκαλεί η συναισθηματική χροιά της ύπαρξης του, έχουν αντικαταστήσει τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα, τα οποία ο χριστιανός συγγραφέας και άνθρωπος του θεού Θωμάς Ακινάτης περιέγραψε για λογαριασμό της καθολικής εκκλησίας, ως τα πιο σοβαρά και για τα οποία οι άνθρωποι θα έπρεπε να τιμωρούνται με τον αυστηρότερο τρόπο. Σήμερα ακόμα και η αγωνία και το άγχος για την καθημερινή επιβίωση, εμφανίζεται ως ασθένεια και πρόβλημα δημόσιας υγείας που απαιτεί ιατρική θεραπεία. Όμως θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι η ασθένεια είναι ένα ατομικό και όχι συλλογικό γεγονός, συμβαίνει στα άτομα, παρόλο που οι στατιστικές μας παραπλανούν, παρουσιάζοντας την στα σύνολα και όταν θελήσουμε να αθροίσουμε την παχυσαρκία, με το κάπνισμα και το αλκοόλ είναι σίγουρο ότι σε πολλές περιπτώσεις το άθροισμα δεν θα είναι καρκίνος. Τα ερωτήματα.. και οι απαντήσεις σε ένα βιβλίο 600 σελίδων Ποια η αλήθεια για τις επιδημίες, τα εμβόλια, τα διατροφικά σκάνδαλα, το κάπνισμα και την παχυσαρκία; Σε ποιό βαθμό οι πληροφορίες που λαμβάνουμε σε θέματα υγείας είναι αντικειμενικές και όχι αποτέλεσμα συστηματικής καθοδήγησης της κοινής γνώμης, στο πλαίσιο προώθησης μιας κοινωνίας κινδύνου; Τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία έχουν γίνει αποδεκτά με ενθουσιασμό, ως μέσα άμεσης, συμμετοχικής δημοκρατίας μπορεί να σημάνουν τον «εκδημοκρατισμό» ή την «αποσύνθεση» της δημόσιας σφαίρας; Τι αντίκτυπο έχουν οι κακές στρατηγικές επικοινωνίας στα οικονομικά και στη φήμη ενός οργανισμού ή μιας εταιρείας; Ποια είναι τα εμπόδια για μια επιτυχημένη επικοινωνία και πώς μπορούμε να τα περιορίσουμε; Στις επιδημιολογικές μετρήσεις και στις δημοσκοπήσεις ακροαματικότητας, τηλεθέασης και επισκεψιμότητας ερμηνεύονται οι μέσοι όροι και εξαλείφονται τα άκρα, δεν εξαλείφονται όμως οι ακρότητες που θάβουν κάτω από ένα σωρό άχρηστων πληροφοριών τις αξίες που είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε και κυρίως να καλλιεργούμε σε ατομικό επίπεδο. Σε έναν κόσμο πολλαπλών διόδων 9

ενημέρωσης και επικοινωνίας, τα άτομα προσλαμβάνουν ένα μεγάλο αριθμό πληροφοριών, τόσο μεγάλο που τα μυαλά τους γεμίζουν με ασυνάρτητα, ασυντόνιστα, άσκοπα δεδομένα που δεν μπορούν να καταχωρήσουν, καταλάβουν ή θυμηθούν. Η ροή των πληροφοριών λειτουργεί όπως και η ροή του αίματος. Κατά την κυκλοφορία του αίματος σε ένα οργανισμό εισέρχονται και ανεπιθύμητες ή βλαβερές ουσίες στο νεφρικό σύστημα, οι οποίες ευτυχώς κατόπιν θα αποβληθούν από το σώμα μέσω των εκκρίσεων. Ο οργανισμός θα προσπαθήσει αρχικά και σε συνειδητό επίπεδο να αποφύγει τη λήψη αυτών των βλαβερών ουσιών, αλλά δεν μπορεί να το κάνει πλήρως και θα επιτρέψει σε ένα ποσοστό από αυτές να εισέλθουν εντός του. Κατά την κυκλοφορία της πληροφορίας στον εγκέφαλο ο οργανισμός θα πρέπει σε ένα συνειδητό επίπεδο να αποφύγει την παραπληροφόρηση, να φιλτράρει και να κρατήσει εκείνες τις πληροφορίες που τις κρίσιμες ώρες των αποφάσεων θα διευκολύνουν την ψυχρή διαύγεια των λογισμών του και τις αποφάσεις του. Το βιβλίο, Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: ΜΜΕ, Κίνδυνος και Δημόσια Υγεία αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο σημαντικά θέματα για την υγεία όπως οι ιοί, οι επιδημίες, τα εμβόλια, το κάπνισμα, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, η παχυσαρκία παρουσιάζονται στα ΜΜΕ, επιχειρεί να εφοδιάσει τον αναγνώστη με πληροφορίες που θα ενδυναμώσουν τα γνωσιακά του αισθητήρια, θα ενισχύσουν τα κριτήρια επιλογής και ερμηνείας πληροφοριών και θα τον βοηθήσουν να περιηγηθεί με ασφάλεια στον πολυδαίδαλο κόσμο των ΜΜΕ, αποφεύγοντας την παραπληροφόρηση, τον εντυπωσιασμό, τη δραματικότητα και τη χειραγώγηση. Το βιβλίο αυτό παραδίδεται στο αναγνωστικό κοινό, που δεν είναι μόνο οι εξειδικευμένοι επιστήμονες και οι δημοσιογράφοι, κυρίως παραδίδεται στο σκεπτόμενο άνθρωπο που θέλει να έχει τη δική του άποψη για τα πράγματα, που αρέσκεται να αποφασίζει συνειδητά, που κυνηγά την πληροφορία μέχρι την αποκάλυψη όλης ή λίγης αλήθειας και που έχει κρατήσει μια μικρή γωνία μέσα στο εγκέφαλο του για να σκέφτεται και από μόνος του. 10

H Έφη Σίμου είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας με κατεύθυνση την αναπαράσταση των κινδύνων υγείας στα ΜΜΕ (PhD- Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), μεταπτυχιακών τίτλων στην Επιδημιολογία, ( MSc London School of Hygiene and Tropical Medicine) στην Εκπαίδευση Ενηλίκων και στην Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (dipl Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) και βασικών σπουδών στην Επικοινωνία και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Bsc-Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) και στη Δημόσια και Κοινοτική Υγεία (Bsc-Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας TEI Αθήνας). Τμήμα των σπουδών της, το πραγματοποίησε στο πλαίσιο υποτροφιών του ΙΚΥ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Εργάζεται στην τομέα Επιδημιολογίας της Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας όπου και διδάσκει το μάθημα Επικοινωνία -ΜΜΕ και Δημόσια Υγεία. Έχει επίσης διδάξει (3.500 εκπαιδευτικές ώρες) δημόσια υγεία, υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας, επιδημιολογία και μεθοδολογία έρευνας σε Κέντρα Εκπαιδευτικής Κατάρτισης και στη Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας του ΤΕΙ Αθήνας. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, Κίνδυνος και Δημόσια Υγεία». Έχει διατελέσει πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου " Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Δημόσια Υγεία" (http://www.mediaandhealth.gr), καθώς και του συνεδρίου 2nd European Risk Summit: Risk communication Principles - Practices -Tools, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας σε συνεργασία με το King's College of London (http://www.risksummit.gr) Στην αρχή της σταδιοδρομίας της εργάστηκε στο εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο τμήμα Επιδημιολογίας και Πρόληψης Νοσημάτων του Υπουργείου Υγείας, στο οποίο επίσης έχει εργαστεί ως επιστημονικός σύμβουλος υπουργών υγείας στον τομέα της Δημόσιας Υγείας. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων υπήρξε επιστημονικός συνεργάτης του γραφείου Ταξιδιωτικής Ιατρικής και Ολυμπιακών Αγώνων- Γραφείο Στρατηγικού Σχεδιασμού και Έρευνας του ΚΕΕΛΠΝΟ. Στο πλαίσιο μερικής απασχόλησης έχει συνεργαστεί επίσης με το Κέντρο Επιδημιολογικής Παρακολούθησης και Παρέμβασης του ΚΕΕΛΠΝΟ, το Center for Evidence Based Child Health, Institute of Child Health, University College London Medical School, καθώς και με τη σχολή Επαγγελμάτων Υγείας του ΤΕΙ Αθήνας στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Είναι επίσης συγγραφέας και συντονίστρια των Εθνικών Σχεδίων Δράσης για τη Δημόσια Υγεία 2008-2012 και έχει συμμετάσχει στον επιχειρησιακό σχεδιασμό και την επιστημονική εποπτεία του Υγειονομικού Χάρτη, καθώς και κοινωνικών εκστρατειών πρόληψης που υλοποιήθηκαν από το Υπουργείο Υγείας κατά το διάστημα 2007-2008 (www.ygeiamap.gov.gr). Κατά το διάστημα 2004-2014 υπήρξε επιστημονική υπεύθυνη και συντονίστρια του Προγράμματος Προσυμπτωματικού Πληθυσμιακού Ελέγχου για τον Καρκίνο του Μαστού, το οποίο πραγματοποιήθηκε υπό την επιστημονική εποπτεία του Ακτινολογικού Τμήματος του Γενικού Ογκολογικού Νοσοκομείου «Οι Αγ. Ανάργυροι» κατά τη διάρκεια του οποίου, πραγματοποιήθηκαν 40.000 δωρεάν μαστογραφίες σε γυναίκες 45-69 ετών, κυρίως άπορες και ανασφάλιστες. 11

Έχει συμμετάσχει στη συγγραφή βιβλίων και άρθρων στα γνωστικά αντικείμενα της επικοινωνίας υγείας και της επικοινωνιακής διαχείρισης κινδύνων, των δεικτών υγείας και υπηρεσιών υγείας, του προσυμπτωματικού πληθυσμιακού ελέγχου, της ταξιδιωτικής ιατρικής, της πρωτογενούς πρόληψης και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στη δημόσια υγεία. 12