ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΠΕ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΕΛΑΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ι ΑΣΚΩΝ-ΕΠΟΠΤΕΥΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ Η ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥ ΩΝ ΚΟΚΚΟΣΗ ΧΡΥΣΑΝΘΗ Α.Μ. : 1340200400181 -ΑΘΗΝΑ 2008-1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ- ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1. Εισαγωγή 2. Η_έννοια_του_αλλοδαπού 3. Αλλοδαποί_ως_φορείς_δικαιωµάτων 4. Η_είσοδος_έξοδος_διαµονή_εγκατάσταση 5. Περιορισµοί_παραµονής_αλλοδαπού 6. Απέλαση Προϋποθέσεις ιοικητική απέλαση ικαστική απέλαση 7. Συνταγµατικότητα_διατάξεων_απέλαση 8. Σχετικές_νοµολογιακές_αποφάσεις Ελληνική νοµολογία για την απέλαση Νοµολογία Ε Α για την απέλαση 9. Συµπεράσµατα 10.Περίληψη 11.Βιβλιογραφία 12.Κατάλογος_δικαστικών_αποφασέων 2
1. Εισαγωγή Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας που εκπονείται µε θέµα το περιοριστικό της ελευθερίας µέτρο της απέλασης θα πραγµατοποιηθεί µία προσπάθεια προσέγγισης του θέµατος υπό το πρίσµα του ισχύοντος νοµοθετικού καθεστώτος σε επίπεδο αφενός εθνικό αφετέρου σε σχέση µε διεθνείς συµβάσεις. Πρόκειται να αναλυθεί η έννοια του αλλοδαπού ως φορέα δικαιωµάτων εντός του πλέγµατος των διατάξεων που προβλέπει το δίκαιο καταστάσεως αλλοδαπών και να εµβαθύνουµε στο θέµα της απέλασης στις µορφές που δύναται να προσλάβει, στους λόγους επιβολής της, στη δυνατότητα αναστολής της και σε άλλα σχετικά ζητήµατα. Η απέλαση αποτελεί ζήτηµα νευραλγικής σηµασίας τόσο σε επίπεδο διεθνές λόγω της υφιστάµενης παγκοσµιοποίησης που συνεπάγεται την αύξηση του µεταναστευτικού κύµατος όσο και για τη χώρα µας η οποία συνιστά γη της επαγγελίας για χιλιάδες µετανάστες και τα τελευταία χρόνια η εισροή αλλοδαπών στην ελληνική επικράτεια αυξάνεται µε ταχείς ρυθµούς. Συνεπώς, σκόπιµο κρίνεται να εξεταστεί πολυπλεύρα το ζήτηµα της απέλασης και οι σχετικές διατάξεις που καθορίζουν τα περί αυτής ισχύοντα. 3
2. Η έννοια του αλλοδαπού Οι αλλοδαποί δεν αποτελούν µέρος του λαού του κράτους στο οποίο έχουν την ιδιότητα αυτή και συνεπώς δε συµµετέχουν στη δηµιουργία του δικαίου του κράτους αυτού, το οποίο δηµιουργήθηκε από τους ηµεδαπούς και αποβλέπει καταρχήν στην ικανοποίηση των αναγκών και των συµφερόντων των ηµεδαπών. Έτσι, από τη σκοπιά και µόνο του εσωτερικού δικαίου δε δηµιουργούνται δικαιώµατα για τους αλλοδαπούς. Εν τω προκειµένω για την ελληνική επικράτεια, «αλλοδαποί» 1 είναι αυτοί που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια 2 και είτε έχουν την ιθαγένεια ενός ή περισσότερων κρατών (πολυιθαγενείς αλλοδαποί) είτε δεν έχουν καµία ιθαγένεια (ανιθαγενείς) 3. Πρόσωπα που έχουν περισσότερες ιθαγένειες, στις οποίες δε συµπεριλαµβάνεται η ελληνική είναι υποχρεωµένα να επιλέξουν ιθαγένεια µε δήλωσή τους στην υπηρεσία αλλοδαπών και µετανάστευσης, εφόσον είναι εφοδιασµένοι µε διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο του οικείου κράτους. Οι αλλοδαποί µε κριτήριο την εθνικότητα διακρίνονται σε οµογενείς και αλλογενείς. Οι κοινοτικοί αλλοδαποί είναι υπήκοοι των κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικό νοµοθετικό καθεστώς ρυθµίζει τους πρόσφυγες. Πρόσφυγες είναι οι αλλοδαποί που πληρούν τις προϋποθέσεις της Σύµβασης της Γενεύης του 1951 περί του 1 Α. ηµητρόπουλος, «Τα συνταγµατικά δικαιώµατα των αλλοδαπών στην Ελλάδα», Εκδόσεις Σάκκουλα 2001, σελ. 16 2 Ιθαγένεια είναι ο δηµοσίου δικαίου νοµικός δεσµός ενός φυσικού προσώπου µε ένα κράτος, δυνάµει του οποίου το πρόσωπο ανήκει στο λαό του κράτους του οποίου αυτό το πρόσωπο φέρει την ιθαγένεια. 3 Ν. 2910/ 2001, άρ. 1 : «Αλλοδαπός είναι κάθε φυσικό πρόσωπο, που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια ή που δεν έχει ιθαγένεια». 4
νοµικού καθεστώτος των προσφύγων και του συναφούς πρωτοκόλλου της Νέας Υόρκης του 1967, στους οποίους έχει αναγνωριστεί η ιδιότητα του πρόσφυγα από τις αρµόδιες αρχές. Ο όρος «αλλοδαπός» µε την ευρεία έννοια, όπως προσδιορίστηκε παραπάνω, περιλαµβάνει κάθε φυσικό πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια και τους οµογενείς και κοινοτικούς αλλοδαπούς και τους πρόσφυγες. Με τη στενή έννοια του όρου, «αλλοδαπός» είναι κάθε πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια, εκτός από τους οµογενείς, τους κοινοτικούς αλλοδαπούς και τους πρόσφυγες, οι οποίοι έχουν και άλλη νοµική µεταχείριση. 4 4 Α. ηµητρόπουλος, «Τα συνταγµατικά δικαιώµατα των αλλοδαπών στην Ελλάδα», Εκδόσεις Σάκκουλα 2001, σελ. 17 5
3. Αλλοδαποί ως φορείς δικαιωµάτων Στα πλαίσια της ελληνικής νοµοθεσίας παρατηρούµε ότι οι αλλοδαποί δεν είναι ίσοι ως προς τα δικαιώµατα, όχι µόνο µε τους Έλληνες αλλά επίσης και µεταξύ τους, δεδοµένου ότι ορισµένες διµερείς ή πολυµερείς συµβάσεις καθιερώνουν δικαιώµατα για τους υπηκόους ορισµένων µόνο κρατών, µε συνέπεια να διαφοροποιείται η κατάσταση των αλλοδαπών ανάλογα µε την εθνική τους προέλευση. Σε καµία περίπτωση, βέβαια, δε θα µπορούσαµε να πούµε ότι η κατάσταση του αλλοδαπού διαφοροποιείται τελείως από εκείνη του ηµεδαπού, λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι και οι δύο µετέχουν στη σύνθεση της ιεθνούς Κοινότητας καθώς και την όλο και στενότερη προσέγγιση και συνεργασία µεταξύ των κρατών η οποία συνεπάγεται την παραγωγή διεθνών συµβάσεων που πραγµατεύονται εκτός των άλλων και δικαιώµατα των αλλοδαπών. Η τάση αυτή µε έντονα τα χαρακτηριστικά της ενοποίησης και της αναπόφευκτα επερχόµενης παγκοσµιοποίησης έχει σα συνέπεια τόσο στο ελληνικό όσο και σε άλλα δικαιικά συστήµατα η αρχή της ισότητας του αλλοδαπού προς τον ηµεδαπό να τίθεται σαν ερµηνευτικός κανόνας από τον κοινό νοµοθέτη-ερµηνευτικός κανόνας ο οποίος δεσµεύει τον εφαρµοστή του δικαίου αλλά όχι και τον ίδιο το νοµοθέτη. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το άρθρο 4 ΑΚ το οποίο ορίζει ότι «ο αλλοδαπός απολαµβάνει τα αστικά δικαιώµατα του ηµεδαπού». Η ισότητα αυτή ισχύει µόνο κατά το µέτρο που δεν ανατρέπεται από άλλες διατάξεις του ελληνικού δικαίου, αφού η 6
διάταξη του άρθρου 4 ΑΚ είναι απλός νόµος χωρίς καµία επαυξηµένη τυπική δύναµη απέναντι στους άλλους νόµους, που µπορούν να διαφοροποιούν την κατάσταση του αλλοδαπού. Βέβαια, οι διατάξεις αυτές του εσωτερικού δικαίου που διαφοροποιούν την κατάσταση του αλλοδαπού, τροποποιούνται από διεθνείς συµβάσεις µε συνέπεια οι διαφοροποιήσεις αυτές να µειώνονται συνεχώς στα διάφορα νοµικά συστήµατα, όπως και στο ελληνικό δίκαιο. Άξια παρατήρησης είναι η εξοµοίωση του αλλοδαπού προς τον ηµεδαπό ως προς τη δικαστική επιδίωξη των δικαιωµάτων του κατά το ελληνικό νοµοθετικό πλαίσιο. Έτσι, η διάταξη του άρθρου 8 του Συντάγµατος που ορίζει ότι «κανένας δε στερείται χωρίς τη θέλησή του το δικαστή που του έχει ορίσει ο νόµος» καταλαµβάνει τόσο τους ηµεδαπούς όσο και τους αλλοδαπούς οι οποίοι υπάγονται στα ίδια καθ ύλην και κατά τόπο δικαστήρια για την εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν δικαιώµατα και υποχρεώσεις τους. Σε γενικότερο επίπεδο, πρέπει να τονίσουµε ότι τα µητρικά ή κατ άλλους ανεπιφύλακτα συνταγµατικά δικαιώµατα αφορούν όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από τυχόν διακρίσεις όπως εθνικότητα, θρησκεία, φύλο κλπ., όπως το δικαίωµα στην ανθρώπινη αξία και αξιοπρέπεια για παράδειγµα. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ανθρώπινοι αξία. Το απαραβίαστο αυτής αποτελεί την καταστατική αρχή της σύγχρονης ελληνικής έννοµης τάξης και κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγµατος. Είναι έκδηλο ότι το µητρικό συνταγµατικό δικαίωµα στην ανθρώπινη αξία κατοχυρώνεται τόσο για τους ηµεδαπούς όσο και για τους αλλοδαπούς. 7
Σε όλες τις περιπτώσεις που το Σύνταγµα δεν επιφυλάσσει ένα ατοµικό δικαίωµα µόνο στους ηµεδαπούς ο νοµοθέτης δεν µπορεί να εισαγάγει διακρίσεις λόγω ιθαγένειας παρά µόνο όπου και στο µέτρο που άλλες διατάξεις του Συντάγµατος επιτρέπουν τις διακρίσεις αυτές. Έτσι, παρά το ότι στο άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγµατος αναφέρεται ότι «καθένας έχει δικαίωµα [...] να συµµετέχει στην πολιτική ζωή της χώρας, από άλλες διατάξεις του Συντάγµατος συνάγεται ότι τα δικαιώµατα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι ή της ιδρύσεως και συµµετοχής σε πολιτικά κόµµατα επιφυλάσσονται σε Έλληνες πολίτες (µε εξαίρεση τα δικαιώµατα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δηµοτικές και κοινοτικές εκλογές, καθώς και στις εκλογές στο Ευραπαϊκό Κοινοβούλιο που ανήκουν σε όλους τους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εποµένως και στους κοινοτικούς αλλοδαπούς που κατοικουν στην Ελλάδα). Εδώ επέκταση των δικαιωµάτων αυτών δεν επιτρέπεται ούτε στο νοµοθέτη. 5 Επίσης, ενώ πάλι το άρ. 5 παρ.1 κατοχυρώνει το δικαίωµα καθενός να συµµετέχει στην οικονοµική ζωή της χώρας (και εποµένως αποκλείεται η γενική απαγόρευση οικονοµικής δραστηριότητας στους αλλοδαπούς ή ανιθαγενείς), διαφοροποιήσεις βάσει ιθαγένειας δεν αποκλείονται καταρχήν, αφού το Σύνταγµα (άρ.4 παρ.1 ) επιτάσσει ίση µεταχείριση µόνο των Ελλήνων. Εδώ ο νοµοθέτης είναι καταρχήν ελέυθερος να εξισώσει ή να διαφοροποιήσει ηµεδαπούς και αλλοδαπούς. Η ελευθερία αυτή περιορίζεται όµως από διεθνείς συµβάσεις και ιδίως από το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο, του οποίου θεµελιώδη αρχή αποτελεί η απαγόρευση διακρίσεως λόγω ιθαγένειας. 5 Π.. αγτόγλου,, «Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα», Τόµος Α, Εκδόσεις 2005, σελ. 109 8
Ενώ το Σύνταγµα συχνά διακρίνει ή επιτρέπει τη διάκριση βάσει ιθαγένειας, απαγορεύει τη διάκριση κατά την προστασία των θεµελιωδών αγαθών της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας βάσει της εθνικότητας. Κατά το άρθρο 5 παρ.2 «όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαµβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Η εθνικότητα είναι καταρχήν άσχετη προς την ιθαγένεια,αν και συχνά συγχέεται µε αυτήν, ιδίως λόγω του ταυτόσηµου όρου και για τις δύο σε πολλές ξένες γλώσσες 6. Η εθνικότητα δεν αναφέρεται στη νοµική κατάσταση του προσώπου, αλλά στην καταγωγή του, την κοινωνική του υπόσταση, τη συµµετοχή του σε ένα έθνος ανεξαρτήτως ιθαγένειας και συνόρων. 6 Π.. αγτόγλου, «Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα», Εκδόσεις Σάκκουλα 2005, Τόµος Α, σελ. 106 9
4.Η είσοδος- έξοδος, διαµονή και εγκατάσταση του αλλοδαπού στην Ελλάδα και το Σύνταγµα Υπάρχουν ορισµένα θέµατα τα οποία εµφανίζουν ιδιαίτερη ένταση αναφορικά µε τους αλλοδαπούς, ενώ αντίθετα καθόλου δεν απασχολούν, εφόσον πρόκειται για ηµεδαπούς. Πρόκειται για θέµατα αναγόµενα στη γενικότερη ελευθερία κίνησης, τα οποία λόγω της σπουδαιότητάς τους αποτελούν αντικείµενο υπό µελέτη στα πλαίσια του παρόντος πονήµατος. Η είσοδος, παραµονήεγκατάσταση και έξοδος από τη χώρα είναι θέµατα που ούτε καν τίθενται προκειµένου περί ηµεδαπών. Η είσοδος στη χώρα δεν µπορεί ποτέ να απαγορευθεί σε οποιονδήποτε Έλληνα 7 κι αν ακόµη στερείται διαβατηρίου ή άλλου Ταξιδιωτικού εγγράφου 8. Από το νοµικό θεσµό της ιθαγένειας απορρέει απόλυτο δικαίωµα εισόδου. Αντίθετα δικαίωµα εισόδου στην Ελληνική Επικράτεια δεν αναγνωρίζει το Σύνταγµα υπέρ των αλλοδαπών. Ένα τέτοιο δικαίωµα αναγνωρίζεται στους υπηκόους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο απορρέει από το πρωτότυπο ευρωπαϊκό δίκαιο, από τη Συνθήκη της Ρώµης 9. Τα ίδια ισχύουν και για την ελευθερία κίνησης, εγκατάστασης παραµονής και εξόδου από τη χώρα. Η είσοδος των αλλοδαπών στην ελληνική επικράτεια εξαρτάται από την τήρηση προϋποθέσεων. Άλλ έστω και αν συντρέχουν αυτές οι προϋποθέσεις είναι δυνατή η άρνηση της εισόδου 10. Ο νόµος καθορίζει τα σηµεία εισόδου και εξόδου 7 Βλ. Άρθρο 5 παρ. 1 εδ. α του Συντάγµατος 8 Βλ. Άρθρο 7 παρ. 4, ν. 2910/2001 9 Συνθήκη Ρώµης 1957, άρθρο 47 επ. 10 Βλ. Άρθρο 7 ν. 2910/ 2001 : «Ο πρόξενος µπορεί να αρνηθεί τη χορήγηση θεώρησης εισόδου (visa) κατά κανόνα sine causa, αλλά και οι Ελληνικές Αρχές Ελέγχου µπορούν να απαγορεύσουν την είσοδο αλλοδαπού στη χώρα, παρά το ότι διαθέτει θεώρηση εισόδου, εφόσον συντρέχει περίπτωση που ορίζει ο νόµος». 10
καθώς και τη διαδικασία ελέγχου της εισόδου και εξόδου των αλλοδαπών και αναφέρει ρητά τις προϋποθέσεις για την είσοδο στην Ελλάδα των αλλοδαπών. Η είσοδος και η έξοδος στο ελληνικό έδαφος γίνεται µόνο από τις ελεγχόµενες µεθοριακές διαβάσεις, που καθορίζονται µε π.δ. που εκδίδεται µε πρόταση των Υπουργών Εξωτερικών, Εθνικής Άµυνας, Οικονοµικών και ηµόσιας Τάξης και είναι συνήθως αερολιµένες, λιµένες και µεθοριακοί σταθµοί στα σύνορα της χώρας. Πάντως για εξαιρετικούς λόγους (δικαιολογηµένες περιπτώσεις κατεπείγοντος ή ανάγκης), µε απόφαση του Υπουργού ηµόσιας Τάξης µπορεί να επιτραπεί η είσοδος ή έξοδος και εκτός των µεθοριακών αυτών διαβάσεων. Κάθε άτοµο που εισέρχεται ή εξέρχεται στο ελληνικό έδαφος (συνεπώς αλλοδαπός και ηµεδαπός) υπόκειται σε αστυνοµικό έλεγχο, εκτός από τις περιπτώσεις που προβλέπονται από ειδικές διεθνείς συµβάσεις. Τέτοιες εξαιρέσεις προσώπων που δεν υπόκεινται στον αστυνοµικό έλεγχο είναι κυρίως αρχηγοί κρατών. Σε περίπτωση που το πρόσωπο εισέλθει στην Ελλάδα ή προσπαθήσει να εξέλθει από αυτή χωρίς να τηρήσει τις νόµιµες διατυπώσεις- δηλαδή εκτός των µεθοριακών σταθµών και χωρίς να υποστεί έλεγχο-, διαπράττει ποινικό αδίκηµα που τιµωρείται µε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών µηνών. Εξαίρεση ισχύει µόνο για τους πρόσφυγες, οι οποίοι όµως υποχρεούνται να ζητήσουν των αναγνώρισή τους ως προσφύγων αµέσως µετά την παράνοµη είσοδό τους,στην πλησιέστερη δηµόσια αρχή στην οποία παρουσιάζονται ή από την οποία ανακαλύπτονται. Για την είσοδο αλλοδαπού στην Ελλάδα ο νόµος 1975/ 91 απαιτεί να µην υπάρχουν στο πρόσωπό του ορισµένες αρνητικές 11
προϋποθέσεις αλλά και παράλληλα να συντρέχουν ορισµένες θετικές προϋποθέσεις. 11 Οι αρνητικές προϋποθέσεις (κωλύµατα) στο πρόσωπο του αλλοδαπού που σύµφωνα µε το άρθρο 6 παρ.5 απαγορεύουν την είσοδό του είναι: «πάσχει από ασθένεια, η οποία µε απόφαση του αρµοδίου για θέµατα υγείας υπουργού έχει κριθεί σύµφωνα µε τα δεδοµένα της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας ότι δύναται να αποτελέσει κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία». Πρόκειται για µεταδοτικές ασθένειες. 12 «δε διαθέτει εξ ιδίων τα αναγκαία µέσα συντήρησης αυτού και των µελών της οικογένειάς του». ηλαδή, δε δικαιολογεί την ύπαρξη επαρκών πόρων που θα του επιτρέπουν τη διαβίωση κατά το χρόνο που ζητεί να του εγκριθεί να παραµείνει στην Ελλάδα. «διερχόµενος από την Ελλάδα δεν έχει θεώρηση εισόδου, εφόσον απαιτείται, και εισιτήριο για τη συνέχιση του ταξιδιού του, τόσο για τη χώρα προορισµού, όσο και για τις ενδιάµεσες χώρες από τις οποίες κατ ανάγκη θα διέλθει». «περιλαµβάνεται στον κατάλογο των αλλοδαπών για τους οποίους υπάρχει απαγόρευση εισόδου (κατάλογοι ανεπιθύµητων αλλοδαπών)». Ο κατάλογος αυτός 11 Κέντρο ιεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού ικαίου, Τοµέας ιεθνών Σπουδών Νοµική Σχολή Αθηνών, Νοµική Σχολή ΑΠΘ «Ο νέος νόµος 3386/2005 για τους αλλοδαπούς, Σκέψεις και προβληµατισµοί», Εκδόσεις Σάκκουλα 2006,Επιµέλεια : Ζ. Παπασιώπη- Πασιά, -Είσοδος- Έξοδος- Παραµονή των αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια, Ι. Βούλγαρη, σελ.9 12 Βλ. Τµήµα Α του Παραρτήµατος στα άρθρα 12 του π.δ. 525/ 1983 και 499/1987 που αναφέρονται στα σχετικά θέµατα των υπηκόων κρατών- µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκ πρώτης όψεως οι ασθένειες που αναφέρονται στο Τµήµα Β του ίδιου Παραρτήµατος (τοξικοµανία και βαρειές ψυχικές ασθένειες που δύνανται να θέσουν σε κίνδυνο τη δηµόσια τάξη ή τη δηµόσια ασφάλεια) δεν φαίνεται να αποτελούν λόγο απαγόρευσης της εισόδου των αλλοδαπών κατά τη διάταξη αυτή του άρθρου 6 παρ. 5 του ν. 1975/91 που αφορά το γενικό καθεστώς των αλλοδαπών. Όµως, οι αλλοδαποί αυτοί µπορούν να εγγραφούν στον κατάλογο ανεπιθύµητων αλλοδαπών σύµφωνα µε το άρθρο 2 της Κοινής Υ.Α. 4803/ 13/ 4κγ/ 18-6-1992 που αφορά την εγγραφή και διαγραφή στον κατάλογο ανεπιθύµητων αλλοδαπών. 12
καταρτίζεται σύµφωνα µε το άρθρο 11 του ν. 1975/91 και µε την υπ απιθ. 4803/13/4 κγ από 18-06-1992 Κοινή Απόφαση των Υπουργών Εξωτερικών, ικαιοσύνης και ηµόσιας Τάξης για τον «Καθορισµό των κριτηρίων και της διαδικασίας για την εγγραφή αλλοδαπών στον κατάλογο ανεπιθύµητων αλλοδαπών». Αρµόδια υπηρεσία για την κατάρτιση του καταλόγου αυτού προβλέπεται από την Απόφαση αυτή η ιεύθυνση Κρατικής Ασφαλείας του Υπουργείου ηµοσίας Τάξης (άρ.1 παρ.1), µε µέριµνα της οποίας αποστέλλονται αντίγραφα του καταλόγου στις ελληνικές προξενικές αρχές, που είναι αρµόδιες για τη χορήγηση θεωρήσεων εισόδου στην Ελλάδα και στις υπηρεσίες που έχουν επιφορτισθελι µε τον έλεγχο στα σηµεία εισόδου της χώρας(άρ.5). 13 «έρχεται µε σκοπό να αναλάβει εργασία (εξαρτηµένη) ή να ασκήσει επιχειρηµατική δραστηριότητα ή αυτοτελές επάγγελµα (δηλαδή ανεξάρτητη επαγγελµατική δραστηριότητα) και δεν κατέχει βεβαίωση του προξενείου που χορήγησε τη θεώρηση εισόδου στην οποία να µνηµονεύονται ειδικά τα στοιχεία τς σχετικής προέγκρισης»(η οποία απαιτείται για τη χορήγηση άδειας παραµονής για την άσκηση επαγγελµατικής δραστηριότητας). 13 Είναι προφανής η συµπληρωµατική εφαρµογή των εγγυήσεων που συνοδεύουν την απέλαση αλλοδαπού και προβλέπονται στο άρθρο 27 παρ. 3-4 του ν.1975/91, εφόσον η εγγραφή αλλοδαπού στον κατάλογο ανεπιθύµητων αλλοδαπών έχει ως αποτέλεσµα την απέλασή του ή την υποχρέωση να εγκαταλείψει την Ελλάδα, όπου νόµιµα διαµένει, σύµφωνα µε το άρθρο 11 παρ. 2 του νόµου αυτού. Όµως, η εγγραφή στον κατάλογο αυτό αλλοδαπού που δεν έχει νόµιµη διαµονή στην Ελλάδα, αλλά βρίσκεται στο εξωτερικό, δεν υπόκειται στις ίδιες εγγυήσεις, χωρίς η ρύθµιση αυτή να δηµιουργεί προβλήµατα αντισυνταγµατικότητας (προφανώς του άρθρου 20 παρ. 2 Συντάγµατος) ή αντίθεσης µε το άρθρο 1 του 7 ου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύµβασης Ανθρωπίνων ικαιωµάτων του 1950 (ΕΣ Α), όπως φαίνεται να υποστηρίζει η Ζ. Παπασιώπη- Πασιά, σελ. 39-40, αφού η αποδοχή της εισόδου του αλλοδαπού στο έδαφος κράτους αποτελεί κυριαρχικό δικαίωµα του κράτους αυτού, εκτός αν υπάρχει συγκεκριµένη συµβατική δέσµευσή του. Πραγµατικά, το άρθρο 6 της Σύµβασης των Παρισίων του 1957 «Περί κανονισµού κυκλοφορίας ατόµων µεταξύ χωρών του Συµβουλίου της Ευρώοης» (κυρώθηκε από την Ελλάδα µε το ν.δ. 4077/ 1960) ορίζει : «έκαστον των Συµβαλλοµένων µερών επιφυλάσσει εις εαυτόν το δικαίωµα αρνήσεως της εισδοχής ή διαµονής εις το έδαφός του, υπηκόων ετέρου Συµβαλλοµένου Μέρους, τους οποίους ήθελε θεωρήσει ως ανεπιθύµητους». 13
«εκ των περιστάσεων συνάγεται βάσιµα ότι αποσκοπεί να παραµείνει στη χώρα ως µετανάστης, χωρίς ειδική προς τούτο έγκριση, ή οτι δύναται να αποτελέσει κίνδυνο για τη δηµόσια τάξη ή ασφάλεια της χώρας». Η διατύπωση της διάταξης αυτής είναι πολύ γενική, ώστε να καταλαµβάνει περιπτώσεις που δεν περιλαµβάνονται στις προηγούµενες διατάξεις. Ο νόµος δεν καθορίζει την έννοια του µετανάστη, συνάγεται όµως ότι πρόκειται για τον αλλοδαπό που επιθυµεί να ασκήσει επαγγελµατική δραστηριότητα στην Ελλάδα ή να εγκατασταθεί για µακρό χρονικό διάστηµα στη χώρα. Επίσης, για να θεωρηθεί κάποιος επικίνδυνος για τη δηµόσια τάξη και την ασφάλεια της χώρας δεν απαιτείται να έχει διαπράξει ή να επιχειρεί να διαπράξει κάποιο αδίκηµα ή προσβολή των εθνικών συµφερόντων και ιδίως αυτών της εθνικής άµυνας, αλλά αρκεί να πιθανολογείται ότι έρχεται να διαπράξει ποινικά αδικήµατα ή να ενεργήσει κατά των συµφερόντων και της ασφάλειας της χώρας 14. «το χρησιµοποιούµενο ταξιδιωτικό έγγραφο δεν εξασφαλίζει την επάνοδό του στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής του». Οι θετικές προϋποθέσεις αναφέρονται στο άρ.6 παρ.1 του ν.1975/91 και είναι οι εξής: «να κατέχει κανονικό και ισχύον διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο», όπως π.χ. τα ταξιδιωτικά έγγραφα 14 Έτσι, κίνδυνο για τη δηµόσια τάξη ή τη δηµόσια ασφάλεια µπορεί να προκαλέσουν και η τοξικοµανία και ορισµένες σοβαρές ψυχικές ασθένειες. Η δηµόσια τάξη και η ασφάλεια της χώρας αποτελούν γενικές ρήτρες για την άρνηση της εισόδου αλλοδαπών σε νοµικά συστήµατα. Η εφαρµογή των γενικών αυτών ρητρών στα πλαίσια του γενικού καθεστώτος των αλλοδαπών (του ν. 1975/ 91) γίνεται µε εθνικά κριτήρια. 14
που χορηγούνται από το κράτος της διαµονής τους στους πρόσφυγες και στους απάτριδες 15. «να έχει έγκυρη και ισχύουσα θεώρηση εισόδου(visa), εφόσον απαιτείται», δηλαδή εφόσον δεν υπάρχει διµερής ή πολυµερής σύµβαση που να τον απαλλάσσει. Επίσης, δεν απαιτείται καταρχήν θεώρηση για τους παραµένοντες στη ζώνη των διερχοµένων αερολιµένος ή αέρος. Αρµόδιες υπηρεσίες για τη χορήγηση θεωρήσεων εισόδου είναι οι καθοριζόµενες µε απόφαση του Υπουργού Εξωτερικών (άρ.6 παρ.2) : αυτές είναι συνήθως τα ελληνικά προξενεία ή άλλες ελληνικές διπλωµατικές αποστολές ειδικά εξουσιοδοτηµένες. Πάντως, σε ιδιαίτερα εξαιρετικές περιπτώσεις, θεώρηση εισόδου δύναται να χορηγηθεί από τις υπηρεσίες ελέγχου διαβατηρίων, κατά την άφιξη του αλλοδαπού στο σηµείο εισόδου σύµφωνα µε τις οδηγίες του Υπουργού ηµόσιας Τάξης(άρ.6 παρ.4). Ως ιδιαίτερα εξαιρετικές περιπτώσεις µπορούν να χαρακτηριστούν εκείνες που αφορούν την έκτακτη και µη προγραµµατισµένη ανάγκη έλευσης στην Ελλάδα του αλλοδαπού, που έχει κατεπείγοντα χαρακτήρα. Αλλά και στην περίπτωση που συντρέχουν οι παραπάνω θετικές προϋποθέσεις και ιδίως η θεώρηση εισόδου, οι ελληνικές αρχές ελέγχου µπορούν να απαγορεύσουν την είσοδο του αλλοδαπού, εφόσον βεβαιώνουν ότι στο πρόσωπό του συντρέχει κάποια από τις περιπτώσεις που απαγορεύουν την είσοδό του στην Ελλάδα (άρ.6 παρ. 7), 15 Που προβλέπονται αντιστοίχως από το άρθρο 28 της Σύµβασης της Γενεύης του 1951 για «τη νοµική κατάσταση των προσφύγων» (ν.δ. 3989/ 1959) και το άρθρο 28 της Σύµβασης των Ηνωµένων Εθνών (Ν. Υόρκης) του 1954 «περί του καθεστώτος των ανιθαγενών» (ν. 139/1975). 15
δηλαδή κάποια αρνητική προϋπόθεση από αυτές που αναφέρθηκαν προηγουµένως. Αντίθετα, ο Υπουργός ηµόσιας Τάξης δύναται να επιτρέπει την είσοδο αλλοδαπού παρά την ύπαρξη απαγορευτικού λόγου εφόσον επιβάλλεται, για σπουδαίους λόγους δηµοσίου συµφέροντος ή ανωτέρας βίας ή διευκόλυνσης κίνησης ελληνικού πλοίου, η οποία δεν µπορεί να εξυπηρετηθεί µε άλλο τρόπο(άρ.9 παρ.2 ν.1975/91). Πρόκειται για περιπτώσεις ουσιωδών µαρτύρων σε σηµαντικές δίκες στην Ελλάδα, ή προσώπων που µπορούν να δώσουν πληροφορίες ή βοήθεια για την επίλυση σοβαρών και επικίνδυνων καταστάσεων(αεροπειρατεία, ληστεία κλπ). Ως προς την παραµονή αλλοδαπού στην ελληνική επικράτεια επιτρέπεται µόνο για το χρόνο, τον οποίο ορίζει η αντίστοιχη άδεια, η οποία συναρτάται και µε την εκπλήρωση ορισµένων υποχρεώσεων. Ο ευρισκόµενος στην ελληνική επικράτεια αλλοδαπός είναι φορέας ανθρωπίνων δικαιωµάτων που απονέµονται σε κάθε άνθρωπο και των οποίων η άσκηση δεν εξαρτάται από τη νοµιµότητα της εισόδου και παραµονής στη χώρα, όπως λ.χ. η ζωή, η τιµή, η θρησκεία. Οι νόµιµοι αλλοδαποί πέραν των δικαιωµάτων αυτών διέπονται από πολύ ευνοϊκότερο νοµικό καθεστώς. Τα δικαιώµατα των νοµίµων αλλοδαπών κατοχυρώνονται από την κοινή νοµοθεσία. Ο νόµιµος αλλοδαπός έχει νόµιµο δικαίωµα παραµονής, εισόδου και εξόδου από τη χώρα. Έχει νόµιµη κατοικία. Οι νόµιµα εγκατεστηµένοι αλλοδαποί έχουν ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης στην ελληνική επικράτεια εκ του νόµου, το οποίο και µπορεί να περιοριστεί. 16
Η κίνηση και εγκατάσταση συγκεκριµένων αλλοδαπών είναι δυνατό να περιορίζεται για λόγους εθνικής ασφάλειας, δηµόσιας τάξης, δηµόσιας υγείας. Οι περιορισµοί µπορούν να αναφέρονται ιδίως στην εγκατάσταση, παραµονή, µετάβαση σε ορισµένους τόπους,την άσκηση ορισµένου επαγγέλµατος ή υποχρέωση εµφανίσεως τους στις αστυνοµικές αρχές. Ο νόµος διακρίνει καταρχήν τρία είδη παραµονής των αλλοδαπών στην Ελλάδα, για τα οποία καθιερώνει διαφορετική διαδικασία και όρους για τη χορήγηση της σχετικής άδειας και από τα οποία απορρέουν διαφορετικά διακαιώµατα για τον αλλοδαπό: α) την προσωρινή διαµονή, β) την παραµονή βραχείας διαρκείας, και γ) την κανονική παραµονή. Ο νόµος προβλέπει επίσης τη δυνατότητα προσφυγής του αλλοδαπού σχετικά µε τη χορήγηση άδειας παραµονής του στο ελληνικό έδαφος. 17
5. Περιορισµοί που αφορούν την παραµονή του αλλοδαπού Παρά τη χορήγηση άδειας παραµονής στον αλλοδαπό, ο νόµος προβλέπει τη δυνατότητα να επιβληθούν περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό παραµονής, είτε ως προς την εδαφική έκταση του δικαιώµατος αυτού είτε ως προς τη χρονική διάρκειά του. Περιορισµοί ως προς την εδαφική έκταση του δικαιώµατος παραµονής 1. Οµαδικοί περιορισµοί µε κανονιστικά µέτρα Οι περιορισµοί αυτοί προβλέπονται από την παρ. 1 του άρθρου 26, το οποίο αναφέρει ότι «µε προεδρικό διάταγµα, που εκδίδεται µε πρόταση των Υπουργών Εξωτερικών, Εθνικής Άµυνας και ηµόσιας Τάξης, δύναται να απαγορεύεται η διαµονή εγκατάσταση αλλοδαπώναλλογενών σε ορισµένες γεωγραφικές περιοχές της χώρας 16. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι για τους περιορισµούς αυτούς απαραίτητη είναι η έκδοση προεδρικού διατάγµατος και δεν αρκεί η έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης. Κατ αυτόν τον τρόπο, υπάρχουν µεγαλύτερες εγγυήσεις για την τήρηση της νοµιµότητας και ιδίως για το σεβασµό των διατάξεων του Συντάγµατος αλλά και των διεθνών κειµένων που δεσµεύουν την Ελλάδα, αφού το 16 Για τους οµογενείς δε συντρέχουν λόγοι (εθνικής ασφάλειας) που δικαιολογούν το µέτρο αυτό στους αλλογενείς αλλοδαπούς. Επίσης, το άρθρο 108 του Συντάγµατος επιβάλλει την ελευθερία κίνησης των οµογενών για τη διατήρηση των δεσµών µε την πατρίδα. 18
κείµενο του διατάγµατος θα επεξεργαστεί προηγουµένως το ΣτΕ. Η έκδοση τέτοιου διατάγµατος δεν είναι επιβεβληµένη αλλά δυνητική για τη ιοίκηση, εφόσον κρίνει ότι υπάρχει τέτοια ανάγκη για την απαγόρευση διαµονής ή εγκατάστασης αλλοδαπών σε ορισµένες περιοχές της χώρας. Η ανάγκη αυτή θα εξαρτηθεί από διάφορες συνθήκες. Τέτοιες µπορεί να είναι: αυξηµένος κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια σε διάφορες παραµεθόριες περιοχές ή σε περιοχές που υπάρχουν όπου υπάρχουν στρατιωτικές εγκαταστάσεις ή αµυντικά έργα, περίπτωση αυξηµένων εξωτερικών κινδύνων, π.χ. επιβουλής ξένης χώρας ή διεθνών συρράξεων που παρουσιάζουν και για την Ελλάδα. Βεβαίως, οι αυξηµένοι αυτοί κίνδυνοι δεν είναι µόνο λόγοι έκδοσης του διατάγµατος, αλλά και λόγοι εφαρµογής των διατάξεών του, σε περίπτωση έκδοσής του πριν συντρλεξουν τέτοιοι κίνδυνοι. Επίσης, τέτοια απαγόρευση µπορούν να δικαιολογούν λόγοι κοινωνικοί και οικονοµικοί, π.χ. µεγάλη συγκέντρωση µεταναστών σε ορισµένες περιοχές που κινδυνεύουν να δηµιουργήσουν προβλήµατα απασχόλησης και ανεργίας σε εντοπίους ή και προβλήµατα κοινωνικών συγκρούσεων και αναταραχής λόγω συγκεκριµένων αιτιών. Παρά τη διατύπωση του άρθρου 26 παρ.1 που αναφέρεται στην απαγόρευση εγκατάστασης αλλοδαπών (δηλαδή ορισµένων κατηγοριών) και όχι των αλλοδαπών (δηλαδή όλων των αλλοδαπών γενικά), πρέπει να θεωρηθεί ότι η απαγόρευση αυτή θα πρέπει να αφορά καταρχήν όλους τους αλλοδαπούς και όχι µόνο τους υπηκόους ορισµένου κράτους ή ορισµένων κρατών. Πραγµατικά, µια τέτοια 19
επιλεκτική απαγόρευση θα ήταν αντίθετη µε το άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγµατος, που απαγορεύει περιορισµούς της ελευθερίας (συνεπώς και διαµονής) σε όλους τους ευρισκόµενους στην ελληνική επικράτεια (συνεπώς και τους αλλοδαπούς που εισήλθαν νόµιµα) αδιακρίτως εθνικότηταςπου σηµαίνει όχι µόνο το γένος αλλά και την ιθαγένεια. Μόνο για λόγους αµοιβαιότητας θα µπορούσε να απαγορευθεί η διαµονή σε ορισµένες περιοχές της Ελλάδας των υπηκόων κρατών που επίσης απαγορεύουν στους Έλληνες πολίτες τη διαµονή σε ορισµένες περιοχές των υπηκόων εχθρικών κρατών σε περίπτωση σύρραξης ή και άλλων προστριβών µε έντονο χαρακτήρα, οπότε δηµιουργείται κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια από τη διαµονή των συγκεκριµένων υπηκόων σε ορισµένες περιοχές. Οι εξαιρέσεις αυτές πηγάζουν από το διεθνές δίκαιο και επιτρέπονται από τη διάταξη του εδαφ. α της παρ.2 του άρ. 5 του Συντάγµατος. Πάντως η διάταξη του άρ. 21 παρ. 1 προβλέπει ότι τέτοιου είδους περιορισµοί δεν µπορούν να επιβληθούν στους οµογενείς αλλοδαπούς, δηλαδή πολίτες ξένων κρατών που έχουν την ελληνική εθνικότητα. Οι οµογενείς δεν µπορούν να τύχουν γενικής και µαζικής απαγόρευσης, είτε αφορώντας τους στο σύνολο είτε κατά κατηγορίες, γιατί οι καταστάσεις που επιβάλλουν αυτό το µέτρο της (της οµαδικής απαγόρευσης) δεν µπορούν να συντρέχουν στο σύνολο των οµογενών αλλαδαπών, των οποίων τα συµφέροντα ταυτίζονται µε εκείνα των ελλήνων υπηκόων. Οι οµογενείς µόνο ατοµικών περιορισµών µπορούν να τύχουν και όχι συλλογικών. 20
2. Ατοµικοί περιρισµοί που αφορούν συγκεκριµένους αλλοδαπούς Οι περιορισµοί αυτοί προβλέπονται από το άρθ. 26 παρ. 2 και επιβάλλονται µε πράξη του Υπουργού ηµόσιας Τάξης, συνεπώς όχι των λοιπών ατοµικών οργάνων. Η πράξη αυτή πρέπει να αφορά συγκεκριµένο αλλοδαπό (αλλογενή ή ακι οµογενή) και όχι οµάδα αλλοδαπών. Συνεπώς, σε περίπτωση που πρόκειται για περισσότερους αλλοδαπούς, θα πρέπει να πρόκειται για ισάριθµες ατοµικές πράξεις. Αυτό ισχύει και για τα µέλη της οικογένειας του αλλοδαπού, τα οποία απολαµβάνουν του δικαιώµατος άδειας παραµονής λόγω συνένωσης οικογενειών. Η πράξη αυτή πρέπει να δικαιολογείται για λόγους δηµόσιου συµφέροντος. Συνεπώς, όχι µόνο αναιτιολόγητη πράξη αλλά και πράξη που δεν αναφέρει ειδικώς την αιτιολογία του δηµόσιου συµφέροντος υπόκειται σε ακύρωση από τα διοικητικά δικαστήρια (ΣτΕ), για έλλειψη αιτιολογίας. Βεβαίως, ο λόγος δηµοσίου συµφέροντος που πρέπει να δικαιολογεί την πράξη αυτή του ατοµικού περιορισµού είναι ευρύτατος και περιλαµβάνει όχι µόνο λόγους δηµόσιας τάξης ή ασφάλειας της χώρας, αλλά και οικονοµικούς ή επαγγελµατικούς λόγους (προστασία της οικονοµίας ορισµένης περιοχής ή ορισµένου επαγγέλµατος που κινδυνεύουν από την επαγγελµατική δραστηριότητα που αναπτύσσει ο συγκεκριµένος αλλοδαπός), ή ευρύτεροι κοινωνικοί ( π.χ. αναταραχή σε συγκεκριµένη περιοχή λόγω προηγούµενης συµπεριφοράς του αλλοδαπού). Πάντως η αιτιολογία του δηµόσιου συµφέροντος πρέπει να αναφέρεται σε κάθε ατοµική πράξη, ακόµη και για τα µέλη της οικογένειας του αλλοδαπού, σε περίπτωση συνένωσης 21
οικογένειας, άσχετα αν ο λόγος στην περίπτωση αυτή είναι αυτός που αφορά τον κύριο δικαιούχο της διαµονής σε συνδυασµό µε το ότι τα µέλη της οικογένειάς του δεν µπορούν να παραµένουν ξεχωριστά εφόσον δεν απαλαµβάνουν ανεξάρτητου δικαιώµατος παραµονής. Οι περιορισµοί που αφορούν συγκεκριµένο αλλοδαπό είναι διαφορετικοί, ανάλογα µε το λόγο δηµόσιου συµφέροντος που τους επιβάλλει. Έτσι, µπορεί να συνίστανται σε απαγόρευση απλής επίσκεψης, σύντοµης διαµονής ή απαγόρευση µόνιµης εγκατάστασης: σε περίπτωση απαγόρευσης απλής επίσκεψης η απαγόρευση είναι πλήρης, όχι όµως και στις άλλες περιπτώσεις όπου ο αλλοδαπός απλώς δεν µπορεί να διαµείνει για ορισµένο χρονικό διάστηµα µικρότερο ή µεγαλύτερο. Επίσης, ο περιορισµός µπορεί να συνίσταται στην υποχρέωση εµφάνισης του αλλοδαπού στην αστυνοµική αρχή, είτε γενικώς κατά διαστήµατα κατά τη διάρκεια της παραµονής του στην Ελλάδα είτε εφόσον εγκαταλείπει τον τόπο µόνιµης διαµονής του ή επισκέπτεται ορισµένη ή ορισµένες περιοχές. Περιορισµοί ως προς τη χρονική διάρκεια της παραµονής του αλλοδαπού Πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες όπου η διάρκεια παραµονής του αλλοδαπού στην Ελλάδα λήγει και δεν ανανεώνεται, ή εκείνες που χωρίς να έχει λήξει η άδεια παραµονής του το δικαίωµα της παραµονής παύει καισυνεπώς υποχρεώνεται να εγκαταλείψει το ελληνικό έδαφος. Στις περιπτώσεις αυτές, ο αλλοδαπός είτε εγκαταλείπει µόνος του το ελληνικό έδαφος είτε σε περίπτωση που δεν το κάνει διατάσσεται απέλασή του. 1. Εγκατάλειψη του ελληνικού εδάφους από τον αλλοδαπό 22
Αυτό υποχρεούται να κάνει ο αλλοδαπός σε κάθε περίπτωση που λήγει η παρασχεθείσα άδεια και δεν έχει ζητήσει παράτασή της ή άλλου είδους άδεια ή αν ζήτησε δεν του χορηγήθηκε.(άρ. 7, 12, 13-17 ν. 1975/91). Επίσης, σε περίπτωση που ανακληθεί η ήδη χορηγηθείσα άδεια παραµονής είτε για λόγους καταχρηστικής άσκησης είτε γιατί ο αλλοδαπός χαρακτηρίστηκε ως ανεπιθύµητος. Σε περίπτωση λήξης της άδειας, ο αλλοδαπός υποχρεούται να αναχωρήσει αµέσως. Η υποχρέωση αυτή του αλλοδαπού, για άµεση εγκατάλειψη του ελληνικού εδάφους, δεν έχει εφαρµογή, εάν και για όσο χρόνο δµιουργεί σοβαρό κίνδυνο ως προς τη ζωή ή την υγεία του. Αντίθετα, σε περίπτωση άρσης της άδειας παραµονής η Πράξη του Υπουργού ηµόσιας Τάξης που αίρει την άδεια παραµονής ορίζει και το χρόνο µέσα στο οποίο υποχρεούται ο αλλοδαπός να εγκαταλείψει το ελληνικό έδαφος (άρ. 7 παρ. 5 και άρ. 11 παρ.2 ). Η προθεσµία αυτή µπορεί επίσης να παραταθεί εάν υπάρχει σοβαρός λόγος για τη ζωή ή την υγεία του αλλοδαπού. Σε περίπτωση που ο αλλοδαπός δεν αναχωρήσει µόνος του, τότε ακολουθείται η διαδικασία της βίαιης αποµάκρυνσής του που προβλέπεται από τη διοικητική απέλαση και θα εξεταστεί παρακάτω. 2. Η βίαιη αποµάκρυνση του αλλοδαπού µε τη διαδικασία της απέλασης 23
εδοµένου ότι η απέλαση αποτελεί το θέµα της παρούσας εργασίας το επόµενο κεφάλαιο θα είναι αφιερωµένο αποκλειστικά σε αυτήν ώστε να εξεταστει ενδελεχώς και επισταµένως. 6. Απέλαση ιάκριση από συγγενείς µορφές εξόδου από τη χώρα- επαναπροώθηση, έκδοση, εκτόπιση Με τον όρο απέλαση εννοούµε τη βίαιη αποµάκρυνση του αλλοδαπού από το ελληνικό έδαφος όπου είχε διαµονή, εφόσον συντρέχουν οι νόµιµες προϋποθέσεις και σύµφωνα µε την προβλεπόµενη διαδικασία. Σε γενικές γραµµές,διατάσσεται για λόγους δηµόσιας τάξεως, ασφάλειας, δηµοσίων ηθών. Σταδιακά θα εξετάσουµε τόσο τις προϋποθέσεις όσο και τη διαδικασία και τις µορφές της απέλασης που προβλέπονται στο ν. 1975/91 και την κατ εξουσιοδότηση του άρ. 27 παρ. 7 εκδοθείσα Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Εξωτερικών και ηµόσιας Τάξης αριθ. 4803/13/7α για τον «Καθορισµό των λεπτοµερειών για την εκτέλεση αποφάσεων απέλασης αλλοδαπών». 24
Η επαναπροώθηση αλλοδαπού (refoulement) 17 αποτελεί µέτρο που λαµβάνεται από τις αστυνοµικές αρχές και συνίσταται στην εν θερµώ αποποµπή του παρανόµως εισελθόντος αλλοδαπού προς το έδαφος του κράτους προελεύσεως (όχι αναγκαία ιθαγένειας ή διαµονής). Το µέτρο αυτό που ανταποκρίνεται στην ανάγκη αποτροπής της λαθραίας εισόδου στο έδαφος, ώστε να µην ανατρέπεται η πολιτική του κράτους απέναντι στους αλλοδαπούς, δεν υπόκειται στις συνήθεις διαδικασίες ελέγχου της νοµιµότητας. Αν όµως ο εισερχόµενος λαθραία στο έδαφος του κράτους αλλοδαπός, προχωρήσει αµελλητί στην υποβολή αίτησης (πολιτικού) ασύλου, τότε αναστέλλεται η εκτέλεση της επαναπροώθησης. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες τα τριτοκοσµικά κράτη έχουν εξαπολυθεί σε µια προσπάθεια γενικεύσεως της ακριβώς αντίθετης αρχής, εκείνης της µη επαναπροώθησης, αρχής που ισχύει για τους πρόσφυγες κατά τα προβλεπόµενα από τη Σύµβαση της Γενεύης του 1951 περί των προσφύγων. Η επιχειρηµατολογία υπέρ της γενικεύσεως της αρχής της µη επαναπροωθήσεως 18 σε όφελος οποιουδήποτε παρανόµως εισερχόµενου αλλοδαπού, στηρίζεται κυρίως σε ανθρωπιστικούς λόγους καιθ στον ενδεχόµενο κίνδυνο, ο επαναπροωθούµενος αλλοδαπός να υποστεί βασανισµούς ή ταπεινωτική µεταχείριση στο κράτος προς το οποίο επαναπροωθείται 19. Ήδη τα όργανα της Ευρωπαϊκής Σύµβασης ικαιωµάτων του Ανθρώπου έχουν 17 Α. Μπρεδήµας, «Η αρχή του non- refoulement, θεωρητικές όψεις και ελληνική πρακτική», ΝοΒ 1990,71. 18 Κ. Hailbronner, Non- Refoulement and humanitarian Refugees, in The New Asylum Seekers, D.Martin (ed.), Dodrecht 1988,123 19 G.Goodwin-Gill, Non-Refoulement and the New Asylum Seekers, Virginia Journal of International Law 1986, 897 25
προσχωρήσει στην άποψη ότι, είτε νόµιµα είτε παράνοµα εισερχόµενος αλλοδαπός δεν επαναπροωθείται και δεν απελαύνεται, εάν υπάρχουν βάσιµοι λόγοι ότι θα κινδυνεύσει να υποστεί βασανισµούς ή ταπεινωτική µεταχείριση στο άλλο κράτος. Αυτό προβλέπουν άλλωστε η Σύµβαση της Γενεύης (1951) περί των προσφύγων και η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων (1984). Έκδοση αλλοδαπού καλείται η εκούσια ή ακούσια παράδοση ενός προσώπου από ένα κράτος µε σκοπό να δικαστεί από τα δικαστήρια του δεύτερου κράτους για εγκλήµατα που φέρεται να έχει διαπράξει και υπάγονται στη δικαιοδοσία του και ή µε σκοπό να υποβληθεί στην εκτέλεση ήδη υπάρχουσας καταδικαστικής απόφασης. Η έκδοση αφορά είτε αλλοδαπούς είτε κυρίως- πολίτες του κράτους το οποίο ζητά την έκδοση. Αφορά στη δυνατότητα του κράτους να ασκήσει την ποινική του δικαιοδοσία είτε κατά κατηγορουµένου είτε κατά καταδικασθέντος. Είναι εποµένως τµήµα της ποινικής διαδικασίας και δεν πραγµατοποιείται για χάρη δηµόσιου συµφέροντος του κράτους στο οποίο διαµένει ο εκδιδόµενος, αλλά για χάρη της καλύτερης απονοµής της ποινικής δικαιοσύνης του κράτους στο οποίο θα εκδοθεί το συγκεκριµένο πρόσωπο. Εκτόπιση αλλοδαπού είναι η αναγκαστική απο τον τόπο κατοικίας ή διαµονής και η αναγκαστική επανεγκατάσταση σε τόπο τον οποίο δεν επιτρέπεται πλέον να εγκαταλείψει ο αλλοδαπός. Επιβάλλεται µόνο ως παρεπόµενη ποινή ενώ η απέλαση µπορεί να επιβληθεί και ως διοικητικό µέτρο. 26
Προϋποθέσεις Οι προϋποθέσεις αυτές αφορούν τα πρόσωπα που υπόκεινται σε απέλαση καθώς και τους λόγους για τους οποίους διατάσσεται απέλαση. 1. Πρόσωπα που υπόκεινται σε απέλαση Μόνο αλλοδαποί υπόκεινται σε απέλαση και όχι ηµεδαποί. Αλλά δεν υπάρχει περιορισµός ως προς το αν ο αλλοδαπός είναι οµογενής ή αλλογενής. Επίσης, δεν απελαύνεται ο αλλοδαπός ο οποίος έχει αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας, εκτός αν ανακληθεί η αναγνώρισή του αυτή, σύµφωνα µε τη Σύµβαση της Γενεύης του 1951 και το Πρωτόκολλο της Ν. Υόρκης του 1961 που αφορούν τους πρόσφυγες. Το άρθρο 28 ν. 1975/91 εξαιρεί επίσης τους ακόλουθους αλλοδαπούς: - Τους ανήλικους (δηλαδή κάτω των 18 ετών) των οποίων η γονική οικογένεια διαµένει στην Ελλάδα, είτε επειδή είναι Έλληνες είτε επειδή είναι αλλοδαποί και έχουν άδεια παραµονής στην Ελλάδα (παρ. 1). Απαραίτητη προϋπόθεση δεν είναι να βρίσκονται και οι δύο γονείς στην Ελλάδα, αρκεί και ο ένας από αυτούς εφόσον έχει την επιµέλεια του προσώπου του. - Η µητέρα ηµεδαπού ανηλικού µε τον οποίο συγκατοικεί και τον οποίο διατρέφει, ή ο 27
γονέας ηµεδαπού ανηλίκου ο οποίος έχει τη γονική µέριµνα (παρ.2). - Οι υπερήλικες, δηλαδή άνω των 80 ετών, αλλά µόνο εφόσον δε συντρέχει λόγος απέλασης που να αφορά την εθνική ασφάλεια της χώρας (παρ.3). Αν και δεν αναφέρεται ρητά από το νόµο, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι εξαιρούνται και τα βαρέως ασθενούντα πρόσωπα των οποίων κινδυνεύει σοβαρά η υγεία και η ζωή τους λόγω της µετακίνησης, για το χρονικό διάστηµα που υπάρχει αυτός ο κίνδυνος και εφόσον η παρουσία τους στο ελληνικό έδαφος δεν προκαλεί µεγαλύτερους κινδύνους για τη δηµόσια τάξη ή την εθνική ασφάλεια της χώρας. Στην περίπτωση αυτή η απέλασή τους θα εθεωρείτο ως απάνθρωπη µεταχείριση που απαγορεύεται από την ΕΣ Α του 1950 (άρθρα 2-3). 20 2. Λόγοι για τους οποίους διατάσσεται η απέλαση Η απέλαση του αλλοδαπού δεν είναι υποχρεωτική αλλά δυνητική για τις ελληνικές αρχές, δηλαδή εχουν τη διακριτική ευχέρεια να την απαγγείλουν εφόσον κρίνουν ότι τούτο επιβάλλεται για λόγους δηµόσιου συµφέροντος υπό την προϋπόθεση ότι συντρέχει µία από τις ακόλουθες περιπτώσεις (άρθρο 27 παρ.1): -Καταδικάστηκε αλλοδαπός σε κάθειρξη ή φυλάκιση από το αρµόδιο ποινικό δικαστήριο, το οποίο όµως δεν απάγγειλε και τη δικαστική απέλαση κατά το άρθρο 74Π.Κ. Ακόµη και σε περίπτωση φυλάκισης µικρότερης 20 Η λύση αυτή βρίκσει έρεισµα και στα άρθρα 2 παρ. 1 και 5 παρ. 2 του Συντάγµατος. 28
του ενός (1) έτους, µπορεί να γίνει διοικητική απέλαση του αλλοδαπού (άσχετα από το ότι δεν µπορεί να απαγγελθεί δικαστική απέλαση). Στην περίπτωση αυτή η απέλαση εκτελείται µετά την έκτιση της ποινής ή την υπό όρους απόλυση του καταδικασθέντος (άρθρο 27 παρ. 2). -Παραβεί τις διατάξεις του νόµου περί αλλοδαπών (ν. 1975/91 και διατάξεις που εκδόθηκαν σε εκτέλεσή τους), δηλαδή δεν έχει άδεια παραµονής, 21 ή την έλαβε κατά τρόπο καταχρηστικό ή η άδεια έληξε και δεν ανανεώθηκε, ή παραβαίνει τις υποχρεώσεις από την άδεια παραµονής ή την άδεια εργασίας ή τους περιορισµούς που του έχουν επιβληθεί. -Χωρίς να παραβιάζει το νόµο, η παρουσία του στην Ελλάδα κρίνεται επικίνδυνη για τη δηµόσια τάξη ή την ασφάλεια της χώρας ή τη δηµόσια υγεία 22. εν απαιτείται ο ίδιος να είναι επικίνδυνος, αρκεί η παρουσία του να δηµιουργεί κίνδυνο, π.χ. να δύναται να προκαλέσει ταραχές στη χώρα. -Εµφανίζεται ενώπιον των ελληνικών αρχών µε διαφορετική κάθε φορά ιθαγένεια. Αυτό µπορεί να συµβεί είτε γιατί έχοντας περισσότερες ιθαγένειες κάνει κάθε 21 Έστω και αν εισήλθε νόµιµα στο ελληνικό έδαφος και απέκτησε άδεια προσωρινής διαµονής : σε περίπτωση που δεν εισήλθε νόµιµα και δεν είχε προσωρινή διαµονή δε γίνεται πλέον λόγος για απέλαση αλά για επαναπροώθηση όπως αναλύθηκε και παραπάνω. 22 Οι λόγοι δηµόσιας υγείας δεν προβλέπονται από τα ειδικά καθεστώτα που αφορούν την απέλαση υπηκόων κρατών- µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 12 π.δ. 525/ 83 και 499/ 87 και 7 π.δ. 278/92) και των υπηκόων των Συµβαλλοµένων Κρατών στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση Εγκατάστασης του 1955 που κύρωσε η Ελλάδα µε το ν.δ. 4429/64 (άρθρο 3). Η απέλαση αλλοδαπού για λόγους επιγενοµένης ασθενείας κατά το άρθρο 27 παρ. 1 περίπτ. γ του ν. 1975/ 91,, που διέπει το κοινόκαθεστώς των αλλοδαπών, θα µπορούσενα θεωρηθεί αντίθετη µε το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγµατος: στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για εισαγόµενη ασθένεια, ώστε το µέτρο να δικαιολογείται για λόγους προστασίας της δηµόσιας υγείας και συνεπώς του εθνικού συµφέροντος, αλλά για ασθένεια την οποία ο αλλοδαπός απέκτησε στην Ελλάδα, η δε απέλαση του δηµιουργεί διακριτική µεταχείριση για λόγους που δε δικαιολογείται από το εθνικό συµφέρον, συνεπώς αντίθετους µε το σεβασµό της αξίας το ανθρώπου. 29
φορά χρήση άλλης ιθαγένειας προτίµησής του (κατά το άρθρο 1 παρ.2), συµπεριφορά που δείχνει πρόθεση καταστρατήγησης του καθεστώτος του, είτε γιατί µετέβαλε µεταγενεστέρως την (µοναδική) ιθαγένειά του και η απόκτηση νέας ιθαγένειας έγινε για λόγους καταστρατήγησης του ελληνικού δικαίου και του καθεστώτος που του αναγνωρίζει (δηλαδή για να επωφεληθεί πλεονεκτηµάτων και προνοµίων που προβλέπονται από το συµβατικό δίκαιο για τους υπηκόους του Κράτους στο οποίο αναφέρεται η νέα του ιθαγένεια), χωρίς να ανταποκρίνεται σε πραγµατικές συνθήκες (π.χ. απόκτηση της νέας ιθαγένειας µε εικονικό γάµο ή εικονική υιοθεσία κλπ). 23 ιοικητική απέλαση - Τρόπος λήψης της απόφασης απέλασης Κατά το άρθρο 27 παρ. 3 εδάφ. α ν.1975/91: «Η απέλαση διατάσσεται µε απόφαση του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνοµίας, υποχρεούµενου να δώσει προηγουµένως στον υπό απέλαση προθεσµία τουλάχιστον 24 ωρών για να προβάλει τις αντιρρήσεις του». Όµως, για την έκδοση της απόφασης αυτής του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνοµίας το άρθρο 3 της Κοινής Υπουργικής 23 Αντίθετα, η κανονική µεταβολή της ιθαγένειας του αλλοδαπού, η οποία απορρέει από κανονικές συνθήκες και δεν είναι δηµιούργηµα εικονικών παραστάσεων ή δε γίνεται µε σκοπό την καταστρατήγηση του δικαίου, δεν µπορεί να αποτελεί λόγο απέλασης του αλλοδαπού, εφόσον από την αλλαγή αυτή της ιθαγένειας δεν προκύπτει κίνδυνος για τη δηµόσια τάξη ή την ασφάλεια της χώρας. 30
Απόφασης (που αναφέρθηκε προηγουµένως) προβλέπει τις εξής προηγούµενες ενέργειες. Η υπηρεσία που προτείνει την απέλαση (αστυνοµική υπηρεσία) υπαβάλλει σχετική έκθεση στη ιεύθυνση Κρατικής Ασφαλείας του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης στην οποία αναφέρονται συνοπτικά: α) τα στοιχεία βάσει των οποίων δικαιολογείται η απέλαση β) οι διατάξεις που την προβλέπουν γ) οι τυχόν λόγοι για τους οποίους είναι δυνατόν να διαταχθεί η κράτηση του αλλοδαπού, µέχρις ότου καταστεί δυνατή η αποµάκρυνσή του από τη χώρα κατά τα οριζόµενα στην παρ. 6 του άρθρου 27 του νόµου (δηλαδή λόγοι δηµόσιου συµφέροντος εφόσον ο υπό απέλαση κρίνεται ύποπτος φυγής ή επικίνδυνος για τη δηµόσια τάξη). Ο αλλοδαπός του οποίου προτείνεται η απέλαση καλείται µε ευθύνη της ανωτέρω υπηρεσίας (δηλαδή της αστυνοµικής υπηρεσίας που συνέταξε την έκθεση) να προβάλει τις τυχόν αντιρρήσεις του προφορικώς ή και εγγράφως εντός προθεσµίας 24 ωρών. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο υπό απέλαση αλλοδαπός δικαιούται να λάβει γνώση της έκθεσης αυτής και του περιεχοµένου της για να µπορέσει να προβάλει τις αντιρρήσεις του. Έτσι, η 24ωρη προθεσµία για την προβολή των αντιρρήσεων αρχίζει µόνο από τη στιγµή που θα λάβει γνώση της έκθεσης αυτής. Οι αντιρρήσεις που δικαιούται να προβάλει ο αλλοδαπός αφορούν τόσο το περιεχόµενο της έκθεσης (αµφισβήτηση των πραγµατικών στοιχείων που αναφέρει και των διατάξεων που θεµελιώνουν την πρόταση απέλασης καθώς και ενδεχόµενα την κράτησή του), όσο και άλλους λόγους που να δικαιολογούν την 31
αναστολή της διαδικασίας απέλασής του (εξαιρετικοί και άφευκτοι λόγοι υγείας, οικογενειακοί ή άλλοι προσωπικοί λόγοι). 24 «Για τους προβαλλόµενους ισχυρισµούς ή αντιρρήσεις του υπό απέλαση, καθώς και για τυχόν µη προβολή αυτών εντός της 24ώρου προθεσµίας, γίνεται µνεία στην έκθεση που συντάσσει η προτείνουσα την απέλαση υπηρεσία» (άρθρο 3 παρ. 2 εδ. β. Κοινής Απόφασης) και η οποία αποστέλλεται στη ιεύθυνση Κρατικής Ασφάλειας του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης, η οποία ιεύθυνση, αφού εξετάσει την έκθεση και τον φάκελο εισηγείται για την απέλαση στον αρχηγό της Ελληνικής Αστυνοµίας. Κατά της απόφασης αυτής του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνοµίας που διατάσσει την απέλασή του, ο αλλοδαπός µπορεί να ασκήσει (ιεραρχική) προσφυγή ενώπιον του Υπουργού ηµόσιας Τάξης και εντός ανατρεπτικής προθεσµίας 3 ηµερών από την κοινοποίηση της απόφασης απέλασης (άρθρο 27 παρ. 4 ν. 1975/91). Με την απόφαση απέλασης του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνοµίας ορίζεται αν η τυχόν άσκηση προσφυγής συνεπάγεται αναστολή εκτέλεσης της απόφασης απελάσεως ( άρ. 27 παρ. 3 εδ. β). Γι αυτό σε περίπτωση που ορίζεται ότι η προσφυγή δε συνεπάγεται αναστολή της απέλασης, µε συνέπεια να αποµακρυνθεί αµέσως από το ελληνικό έδαφος ο αλλοδαπός, το άρθρο 2 παρ. 1 της Κοινής Υπουργικής Απόφασης προβλέπει ότι η άσκηση της προσφυγής αυτής είναι δυνατόν να ασκηθεί και ενώπιον Ελληνικής Προξενικής Αρχής στην αλλοδαπή εντός προθεσµίας είκοσι (20) ηµερών από της εξόδου του αλλοδαπού στη χώρα», εφόσον η έξοδος αυτή έγινε πριν παρέλθει η 24 Η αναστολή της διαδικασίας της απέλασης ανήκει στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης, αφού η απέλαση (διοικητική) είναι δυνητική και όχι υποχρεωτική. Όµως, η διοίκηση υποχρεούται να αναστείλει τη διαδικασία απέλασης, εφόσον από την απέλαση δηµιουργείται σοβαρός και άµεσος κίνδυνος για τη ζωή ή την υγεία του αλλοδαπού. 32
προθεσµία των 3 ηµερών από την κοινοποίηση της απόφασης απέλασης και δεν ασκήθηκε η προσφυγή ενώπιον του υπουργού. Πάντως και η προσφυγή που ασκείται ενώπιον των Προξενικών Αρχών διαβιβάζεται στον Υπουργό ηµόσιας Τάξης, ο οποίος και µόνο αποφασίζει επί της προσφυγής εντός προθεσµίας είκοσι (20) ηµερών από την κατάθεση της προσφυγής στο Υπουργείο ηµόσιας Τάξης ή από το χρόνο που περιήλθε στο Υπουργείο. Προκειµένου για απέλαση αλλοδαπού κατόχου άδειας παραµονής 2ετούς τουλάχιστον ισχύος, ή αλλοδαπού µέλους οικογένειας ηµεδαπού, ο Υπουργός ηµόσιας Τάξης αποφασίζει ύστερα από γνώµη επιτροπής αποτελούµενης από τον Πέρεδρο του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους στο Υπουργείο ηµόσιας Τάξης, ως Πρόεδρο και µέλη ένα διπλωµατικό υπάλληλο του Υπουργείου Εξωτερικών και έναν ανώτερο αξιωµατικό της ιεύθυνσης Κρατικής Ασφάλειας του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης. Ενώπιον της Επιτροπής καλείται να εκθέσει τις απόψεις του και ο ενδιαφερόµενος, αυτοπροσώπως (άρ. 21 παρ. 5). Από την τελευταία αυτή διάταξη, που επιβάλλει την αυτοπρόσωπη παρουσία του αλλοδαπού µε άδεια παραµονής διετούς τουλάχιστον ισχύος ή µέλους οικογένειας (συζύγου κυρίως) ηµεδαπού, προκύπτει ότι στην περίπτωση αυτή η άσκηση της προσφυγής έχει ανασταλτικό χαρακτήρα. Συνεπώς, µόνο στις άλλες περιπτώσεις (αλλοδαπός κάτοχος άδειας µικρότερης διάρκειας που δεν είναι µέλος οικογένειας ηµεδαπού) µπορεί να ορίσει η απόφαση απέλασης του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνοµίας την άµεση εκτέλεσή της και τη µη αναστολή της λόγω προσφυγής. 33
Η απόφαση του Υπουργού επί της προσφυγής δεν επιβάλλεται να είναι σύµφωνη µε τη γνώµη της επιτροπής, η οποία είναι απλώς εισηγητικού χαρακτήρα. Η απόφαση του Υπουργού µπορεί είτε να απορρίπτει την προσφυγή είτε να την κάνει δεκτή και να ακυρώνει την απόφαση απέλασης του Αρχηγού της Αστυνοµίας ή να αναστέλει την εκτέλεσή της για ορισµένο χρόνο αν για οποιονδήποτε λόγο δεν είναι δυνατή η άµεση απέλαση του αλλοδαπού, επιτρέποντας έτσι την προσωρινή διαµονή του αλλοδαπού στη χώρα µέχρι να αρθούν τα κωλύµατα (π.χ. λόγοι υγείας, άφευκτοι οικογενειακοί ή άλλοι λόγοι) και επιβάλλοντας ταυτόχρονα και διάφορους περιοριστικούς όρους που κρίνονται αναγκαίοι (άρ. 8 Κοινής Υπουργικής Απόφασης). Η απόφαση του Υπουργού ηµόσιας Τάξης που απορρίπτει την προσφυγή και η απόφαση του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνοµίας που γίνεται έτσι δεκτή µπορούν να προσβληθούν µε αίτηση ακυρώσεως ενώπιον των αρµόδιων διοικητικών δικαστηρίων (ΣτΕ) µόνο για έλλειψη αιτιολογίας ή µη νόµικη αιτιολογία καθώς και για µη τήρηση της νόµιµης διαδικασίας. Πραγµατικά, η προηγούµενη νοµολογία του ΣτΕ, η οποία δεν απαιτούσε την αιτιολογία της απόφασης απέλασης δεν πρέπει να ισχύει πλέον, γιατί είχε εκδοθεί µε βάση το άρθρο 23 του προϊσχύσαντος δικαίου (ν. 4130/ 1929 όπως δεν τροποποιήθηκε), το οποίο άφηνε το µέτρο αυτό (απέλαση) στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης (Υπουργού), και δεν έθετε συγκεκριµένες προϋποθέσεις και διαδικασία, όπως το κάνουν πλέον τα νέα άρθρα 27 επ. ν. 1975/ 91 καθώς και η Κοινή Υπουργική Απόφαση που εκδόθηκε κατ εξουσιοδότηση του νόµου αυτού. - Τρόπος εκτέλεσης της απόφασης απέλασης 34
Μέχρι να καταστεί δυνατή η αποµάκρυνση του αλλοδαπού από το ελληνικό έδαφος είναι δυνατό να διαταχθεί η κράτησή του, αλλά µόνο µε απόφαση του Υπουργού ηµόσιας Τάξης και µόνο εφόσον εκ των εν γένει περιστάσεων κρίνεται ύποπτος φυγής ή επικίνδυνος για τη δηµόσια τάξη (άρθρο 27 παρ. 6 ν. 1975/91). Η κράτηση γίνεται στα κρατητήρια των αστυνοµικών υπηρεσιών ή άλλους κατάλληλους χώρους που καθορίζονται µε διαταγή του Υπουργού ηµόσιας Τάξης (άρθρο 6 Κοινής Υπουργικής Απόφασης). «Ο αλλοδαπός που συλλαµβάνεται για απέλαση υποχρεούται να εµφανίσει το διαβατήριό του ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο, αναγκαίο για την επιστροφή στη χώρα καταγωγής ή µόνιµης διαµονής του» (άρθρο 4 παρ. 1 Κοινής Υπουργικής Απόφασης). Αν ο προς απέλαση αλλοδαπός στερείται ταξιδιωτικού εγγράφου, οι αρµόδιες υπηρεσίες προβαίνουν σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να εφοδιασθεί µε αυτό, µέσω της διαπιστευµένης προξενικής αρχής του κράτους, του οποίου ο αλλοδαπός είναι υπήκοος, ή του κράτους καταγωγής ή µόνιµης διαµονής του. Αν οι ανωτέρω χώρες δε διαθέτουν στην Ελλάδα προξενική αρχή, η χορήγηση του ταξιδιωτικού εγγράφου ζητείται µέχω του Υπουργείου Εξωτερικών από την καλύπτουσα την Ελλάδα προξενική αρχή ντων χωρών αυτών»(άρθρο 5 παρ. 2-3 Απόφασης). Η δαπάνη απέλασης καλύπτεται εξ ιδίων χρηµάτων του απελαυνοµένου, εφόσον διαθέτει τν απαιτούµενο ποσό, άλλως βαρύνει το δηµόσιο εξ ολοκλήρου ή κατά το µέρος που ελλείπει (άρθρο 29 παρ. 1 ν. 1975/ 90). Η δαπάνη αυτή αφορά τόσο τα έξοδα της διατροφής του µέχρι να εξέλθει του ελληνικού εδάφους, όσο και τα έξοδα του εισιτηρίου του µεταφορικού µέσου που θα 35
τον οδηγήσει εκτός Ελλάδος. Σχετικά µε τα µεταφορικά έξοδα το άρθρο 4 παρ.1 εδαφ. β της Κοινής Απόφασης προβλέπει ότι ο αλλοδαπός «οφείλει να παραδώσει στην αρµόδια υπηρεσία το τυχόν υπάρχον εισιτήριο επιστροφής ή χρηµατικό ποσό αντίστοιχο της αξίας ενός τουριστικού αεροπορικού εισιτηρίου για ντη χώρα καταγωγής ή µόνιµης διαµονής του ή άλλη χώρα στην οποία µπορεί να γίνει δεκτός». Οι ανωτέρω δαπάνες καταβάλλονται αµέσως ή εισπράττονται ως δηµόσιο έσοδο (άρθ. 29 παρ. 4). Τα έξοδα αυτά βαρύνουν τόσο τον απελαυνόµενο, όσο και τον τυχόν εγγυητή κατά την είσοδο του αλλοδαπού στη χώρα (άρθ. 29 παρ. 2). Επίσης, βαρύνουν και τον εργοδότη του εφόσον τον απασχολούσε χωρίς άδεια εργασίας (παρ.3). Πρόκειται για οφειλέτες εις ολόκληρον έναντι του ελληνικού δηµοσίου. Αν ο αλλοδαπός αρνείται να επιβιβασθεί στο µεταφορικό µέσο προκειµένου να αποµακρυνθεί από τη χώρα, εκβάλλεται βιαίως µε συνοδεία αστυνοµικής δύναµης µέχρι την ώρα προορισµού του (άρθρο 5 παρ. 2 Κοινής Απόφασης). Η απέλαση του αλλοδαπού δε γίνεται µόνο στη χώρα διαµονής του αλλά και σε άλλη χώρα της επιλογής του, εφόσον γίνεται δεκτός από αυτή και καταβάλλει τα αντίστοιχα έξοδα µεταφοράς του. Η εκτέλεση της απόφασης απέλασης µπορεί να ανσταλεί στις εξής περιπτώσεις: Εφόσον υπάρχει αίτηση του αλλοδαπού να του αναγνωρισθεί το καθεστώς του πρόσφυγα και µέχρι τελεσίδικης απόφασης επί της αίτησής του αυτής (άρθρο 7 παρ. 2 Κοινής Υπουργικής Απόφασης). Εάν έχει ήδη αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας αλλά επιτρέπεται η απέλασή του κατά το άρθρο 32 της 36