Δήλωση Πρωτότυπης ΠΕ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΙΤΣΟΣ ΟΡΕΣΤΗΣ «ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

2

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΙΤΣΟΣ ΟΡΕΣΤΗΣ «ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 3

Δήλωση Πρωτότυπης ΠΕ Η παρούσα εργασία είναι αποτέλεσμα προσωπικής εργασίας μου. Αναφορές σε βιβλιογραφικές πηγές μέσα στο κείμενο διευκρινίζουν ποιες πληροφορίες, στοιχεία και γνώσεις αντλήθηκαν από άλλες εργασίες, βιβλία κ.τ.λ.. Όνομα φοιτητή: Υπογραφή: 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 9 1.1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 9 1.2. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 11 1.3. Τα είδη του τουρισμού... 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 13 2.1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 13 2.2. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ... 15 2.2.1. ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 15 2.2.2. ZAΓΟΡΙ... 17 2.2.3. ΚΟΝΙΤΣΑ ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ... 18 2.2.4. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΤΣΟΒΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ... 19 2.2.5. ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ ΚΑΙ ΚΑΤΣΑΝΟΧΩΡΙΑ... 20 2.2.6. ΔΩΔΩΝΗ - ΛΑΚΑ ΣΟΥΛΙΟΥ - ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΩ ΛΟΥΡΟΥ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΥ ΞΗΡΟΒΟΥΝΙΟΥ... 21 2.2.7. ΠΩΓΩΝΙ... 22 2.2.8. ΖΙΤΣΑ - ΚΟΙΛΑΔΑ ΚΑΛΑΜΑ - ΚΟΥΡΕΝΤΟΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΝΤΟΥΣΚΑΡΑ... 23 2.3. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 2244 2.3.1. ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 25 2.3.1.1. ΠΕΔΙΑ ΔΡΑΣΗΣ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 25 1. ΟΡΕΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ... 25 1.1 Ορειβασία... 25 1.2. Ορεινή πεζοπορία... 25 1.3. Διάσχιση μεγάλων διαδρομών... 25 1.4. Ημερήσια πεζοπορία... 25 1.5. Αναρρίχηση... 26 1.6. Διάσχιση φαραγγιού... 26 1.7. Χιονοδρομία πίστας... 26 1.8. Ορειβατική χιονοδρομία... 26 1.9. Χιονοδρομία δρόμου αντοχής (Λανγκ λάουφ)... 26 1.10. Ορεινή ποδηλασία... 27 1.11. Ιππασία... 27 1.12. Σπηλαιολογία... 27 2. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΕΡΑ... 27 2.1. Αλεξίπτωτο πλαγιάς (parapent)... 27 2.2. Αιωροπτερισμός... 27 3. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΉΤΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ... 27 3.1 Καγιάκ ποταμού... 27 3.2 Κανό ποταμού... 28 3.4. Κανό λίμνης... 28 3.3. Ράφτινγκ... 28 2.3.2. ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 28 2.3.3. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 28 5

2.4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 31 3.1. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ.. 31 3.2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 3.2.1. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ... 33 3.2.2. ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ... 33 3.2.3. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ... 41 3.2.4. ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ, ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΟ 43ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ... 45 3.2.5. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ (ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ, ΜΝΗΜΕΙΑ)... 47 3.2.6. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ... 55 3.2.7. ΕΠΟΧΙΚΟΤΗΤΑ... 56 3.2.8. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 58 3.2.9. ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΦΙΞΕΙΣ... 59 3.2.10. ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ... 60 3.2.11. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ... 61 3.2.12. ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ... 61 3.2.13. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ... 61 3.3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ... 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 66 4.1. ΓΕΝΙΚΑ... 66 4.2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ... 67 4.3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ.. 77 6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Τουριστική Ανάπτυξη Προοπτικές Προβλήματα Εναλλακτικός Τουρισμός 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο νομός Ιωαννίνων διαθέτει φυσικούς πόρους και προορισμούς με ιστορία και κουλτούρα που τον ορίζουν ως έναν από τους κορυφαίους προορισμούς οικοτουρισμού εναλλακτικού τουρισμού στην Ευρώπη. Η εκπληκτική μορφολογία, ο πλούτος της φύσης, το έντονο στοιχείο της παράδοσης, αποτελούν βασικά σημεία της τουριστικής εξέλιξης του νομού Το τουριστικό προϊόν επομένως διαθέτει πραγματικές δυνατότητες. Το κρίσιμο σημείο αναμφίβολα σχετίζεται με την υπάρχουσα κατάσταση τουριστικής ανάπτυξης και εξέλιξης του νομού. Στην παρούσα εργασία καταγράφονται όλες οι παράμετροι από τις οποίες εξαρτάται η τουριστική ανάπτυξη, καθώς και σε ποιο βαθμό αυτές εφαρμόζονται στο νομό. Ο εντοπισμός των ελλείψεων, των προβλημάτων και των αδυναμιών που παρατηρούνται, αποτελεί το εφαλτήριο για τη διατύπωση προτάσεων, οι οποίες θα δώσουν άλλη πνοή στο νομό Ιωαννίνων και θα επιτρέψουν την ομαλή μετάβαση σε μια κατάσταση η οποία θα χαρακτηρίζεται από άρτιες υποδομές, υψηλή ποιότητα παροχής υπηρεσιών, πλήρη εκμετάλλευση του τουριστικού προϊόντος με παράλληλο σεβασμό σε παραμέτρους όπως περιβάλλον, μνημεία και γενικότερα όλη την πολιτιστική και πολιτισμική κληρονομιά και επομένως ανάδειξη του νομού σε έναν από τους κορυφαίους παγκοσμίως προορισμούς εναλλακτικού τουρισμού, αυτή τη φορά όχι με βάση τις δυνατότητες του νομού αλλά με βάση την εφαρμογή και την αξιοποίηση. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην έννοια του τουρισμού, καθώς και στη σημασία του στην οικονομία και την ανάπτυξη. Στο δεύτερο κεφάλαιο καταγράφονται αναλυτικά όλα τα τουριστικά χαρακτηριστικά του νομού, έτσι ώστε να υπάρξει μια σαφής εικόνα των δυνατοτήτων, άρα και του πόσο σημαντικό είναι να επιλυθούν και να ξεπεραστούν, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, τα διάφορα προβλήματα. Με βάση τα στοιχεία και τη γενική εικόνα του νομού, αναμφίβολα οι δυνατότητες και οι προοπτικές είναι τεράστιες. Αυτές καταγράφονται στο τέταρτο κεφάλαιο, παράλληλα με επιμέρους προτάσεις βελτίωσης και ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται μια συνολική εκτίμηση της υπάρχουσας κατάστασης, ταυτόχρονα με την επιθυμητή, όπως αυτή μπορεί να προκύψει με βάση τις αναγκαίες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Εξάγεται δηλαδή το συμπέρασμα για την τουριστική ανάπτυξη και τις δυνατότητες του νομού Ιωαννίνων. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 1.1.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο τουρισμός είναι μια δραστηριότητα του ανθρώπου που πηγάζει από τις φυσικές του ανάγκες και τις ανάγκες γνωριμίας του περιβάλλοντος, της ιστορίας και του πολιτισμού του 1. Ο τουρισμός εξελίχθηκε σε οικονομική δραστηριότητα, επειδή προσφέρει τις υπηρεσίες που ο καταναλωτής απαιτεί. Ειδικότερα τα τελευταία τριάντα χρόνια η δραστηριότητα αυτή προσλαμβάνει όλο και μεγαλύτερη έκταση στον ευρωπαϊκό χώρο. Σαν οικονομική δραστηριότητα, ο τουρισμός εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις διάφορες πολιτικές και καθιστά αναγκαία την προσαρμογή των πολιτικών για την ανάπτυξη του. Είναι, όμως, φυσικό μια τάση που είχε σαν αφετηρία μια φυσική ανάγκη και εξελίχθηκε σε οικονομική δραστηριότητα σταδιακά και με πειραματικές πρωτοβουλίες οι οποίες περιείχαν κινδύνους, να αποτελεί σήμερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο αντικείμενο έντονων αντιδικιών και κριτικής εξαιτίας του ανύπαρκτου σχεδιασμού και συντονισμού των διαφόρων πολιτικών. Ο τουρισμός ενισχύεται ακόμη περισσότερο και εδραιώνεται με την κατοχύρωση των «θεμελιωδών» κοινωνικών δικαιωμάτων»: κατάκτηση του δικαιώματος για διακοπές, καθορισμένες ώρες εργασίας ελεύθερα σαββατοκύριακα κτλ. Έτσι τελικά η ανάγκη αυτή προγραμματίζεται και υλοποιείται από τον οργανωμένο τομέα ο οποίος συνιστά ή διατηρεί ανάλογες υπηρεσίες μέσω των οποίων καλύπτει αυτή την ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο θεσμός του τουρισμού δίνει την δυνατότητα στους λαούς να αλληλογνωρισθούν πολιτιστικά, κοινωνικά, γεωγραφικά, κλιματολογικά, ιστορικά, ανθρώπινα. Έτσι στην ενωμένη Ευρώπη, η δραστηριότητα αυτή έχει πρωταρχική σημασία για την αμοιβαία κατανόηση και την αλληλεγγύη που πρέπει να μας χαρακτηρίζει. 1 Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ 1990, ΣΕΛ. 20 9

Αναλύοντας την προσφορά του τουρισμού και έχοντας υπόψη την οικονομικογεωγραφική κατάσταση της Ενωμένης Ευρώπης, διαπιστώνουμε ότι οι πληθυσμοί των οικονομικά αναπτυγμένων περιοχών, έχουν μεγαλύτερη ποσοστιαία συμμετοχή ως καταναλωτές στη δραστηριότητα αυτή. Οι περιοχές όπου επιλέγουν να παραμείνουν βρίσκονται στη χώρα τους ή σε άλλο μέρος της Κοινότητας ή εκτός αυτής: η παραμονή τους για στατιστικούς λόγους πρέπει να υπερβαίνει τις 24 ώρες. Ο τουρισμός αποτελεί ένα διεθνές, σύνθετο και πολύπλευρο φαινόμενο, το οποίο προσλαμβάνει µμαζικές διαστάσεις κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Όσον αφορά στην Ελλάδα αποτέλεσε από τους προηγούµενους αιώνες, αν όχι από την αρχαιότητα, δηµοφιλή τόπο προορισµού περιηγήσεων και ταξιδιών. Εδώ ο τουρισµός αλλοδαπών ως συγκροτηµένο οικονοµικό και κοινωνικό φαινόµενο εµφανίζεται από τη δεκαετία του είκοσι και µετά. Τα µεγέθη, µάλιστα που παρουσίασε ήταν ήδη αξιόλογα ώστε από τότε αποτέλεσε αντικείµενο κρατικής µέριµνας. Η επιταχυνόµενη αύξηση της τουριστικής κίνησης και ο µαζικός χαρακτήρας του φαινοµένου διαµορφώνονται στην Ελλάδα κατά τη πρώτη µεταπολεµική περίοδο. Σήµερα µάλιστα ο τουρισμός αναγνωρίζεται ότι αποτελεί µία προσοδοφόρα και ανταγωνιστική δραστηριότητα, η οποία όμως εντάσσεται σε ένα σύνθετο πλέγμα εθνικών και διεθνών παραγόντων, ιδιαίτερα ευαίσθητων στη διεθνή οικονομική και πολιτική συγκυρία. Οι γενικές τάσεις του ελληνικού τουρισµού είναι µακροχρόνια αυξητικές, ώστε σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού να κατατάσσεται η Ελλάδα, µε 12,5 εκατοµµύρια τουριστών για το 2000, στην 15η θέση στον κόσµο και στην 10 η θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών προορισμών. Αυτές οι γενικές τάσεις δεν αναιρούν ωστόσο ορισµένα φαινόµενα αστάθειας, άνισης κατανοµής στο χώρο και στο χρόνο µε αποτέλεσµα τον κορεσµό και τις πιέσεις στο κοινωνικό, οικιστικό και φυσικό περιβάλλον ορισµένων περιοχών της χώρας. Είναι άλλωστε επανειληµµένες οι επισηµάνσεις των επιχειρηµατιών του ελληνικού τουρισµού για τα προβλήµατα υποβάθµισης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, καθώς και για τα ελλείµµατα της γενικής και ειδικής τουριστικής υποδοµής. 10

1.2. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο τουρισµός συµβάλλει κατά 10% περίπου στο ΑΕΠ, περισσότερο από 10% στην απασχόληση και περισσότερο από 7% στο καθαρό πάγιο κεφάλαιο της εθνικής οικονοµίας. Εκτιµάται επίσης ότι συνέβαλε σηµαντικά σε µία πιο ισόµετρη κατανοµή του περιφερειακού εισοδήµατος της χώρας κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια. H αναπτυσσόµενη τουριστική µας οικονοµία δηµιουργεί, µε άµεσο και έµµεσο τρόπο, νέες θέσεις εργασίας στην συνολική οικονοµία: Αυξάνοντας άµεσα την απασχόληση στις επιχειρήσεις που προσφέρουν καταναλωτικές υπηρεσίες τουρισµού (αεροπορικές εταιρείες, ξενοδοχεία, κ.λπ.). Αυξάνοντας έµµεσα την απασχόληση στους κλάδους που στηρίζουν ή προµηθεύουν τους παραπάνω κλάδους, όπως είναι η γεωργία, µεταποίηση, επιχειρήσεις που προσφέρουν υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, κ.ά.). Αυξάνοντας επίσης έµµεσα την απασχόληση στο δηµόσιο τοµέα στους τοµείς που προσφέρουν τουριστικές υπηρεσίες. Η τουριστική ανάπτυξη, κυρίως των νησιωτικών και παραθαλασσίων περιοχών της χώρας, αποτελεί σηµαντική πηγή οικονοµικής ανάπτυξης, συμβάλει στη συγκράτηση του πληθυσμού, αλλά και στη δραστηριοποίηση παραγωγικών µμονάδων που δρουν συµπληρωµατικά µε τον τουρισμό και γενικότερα στην ενδογενή περιφερειακή ανάπτυξη. 1.4. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Κατά την πορεία εξέλιξης του τουρισμού ανέκυψαν διάφορα «πρότυπά» του, με στόχο την ανάπτυξη περιοχών δίχως συνδυασμό μεταξύ τους ώστε να επιφέρουν την σωστή κατανομή μέσα στο χρόνο και την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Τέτοια πρότυπα είναι 2 : Τουρισμός με θαλάσσια λουτρά και ηλιοθεραπεία 2 Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ 1990, ΣΕΛ. 21 11

Τουρισμός κοντά στους αγρότες (αγροτοτουρισμός) Τουρισμός με χειμερινά αθλήματα Τουρισμός στις ορεινές περιοχές Τουρισμός πολιτιστικού χαρακτήρα (μουσεία, αίθουσες τέχνης, μουσικές εκδηλώσεις, μνημεία, φεστιβάλ κλπ.) Τουρισμός με διακοπές (κρουζιέρες) Τουρισμός σε συνδυασμό με συνέδρια, μαθήματα, διασκέψεις, κλπ. Αθλητικός τουρισμός Προετοιμασία αθλητών Τουρισμός με επισκέψεις θρησκευτικών χωρών Κοινωνικός τουρισμός Τουρισμός επιχειρηματικός (εμπορικές εκθέσεις) Τουρισμός για λόγους υγείας Τουρισμός σε συνδυασμό με ιαματική θεραπεία (θαλασσοθεραπεία) Τουρισμός για μειονεκτικά άτομα κλπ. Όλα αυτά τα πρότυπα αναπτύσσονται κύρια με την εκμετάλλευση του φυσικού, ιστορικού και πολιτιστικού πλούτου και βασικά μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Εξαίρεση αποτελεί η συνεισφορά του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, οι εθνικές ενισχύσεις υπέρ του κοινωνικού τουρισμού, καθώς και εκείνες του γεωργικού ταμείου προς τον αγροτοτουρισμό, (για τη δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων, κλπ.). 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 2.1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο νομός Ιωαννίνων είναι ένας από τους 4 νομούς της Ηπείρου και καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της, με συνολική έκταση 4.990 τ.μ.. Στα βόρεια συνορεύει με την Αλβανία και το νομό Καστοριάς, στα ανατολικά. με τους νομούς Γρεβενών και Τρικάλων, στα νότια με τους νομούς Άρτας και Πρέβεζας και στα δυτικά με το νομό Θεσπρωτίας. Το μεγαλύτερο τμήμα του καλύπτεται από βουνά, τα περισσότερα από τα οποία ανήκουν στην οροσειρά της Πίνδου, που αποτελεί φυσικό σύνορο της Ηπείρου με τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Η Πίνδος, με σημαντικό ύψος και κατά κανόνα μεγάλο εύρος, αποτελούσε ιδιαίτερα κατά το παρελθόν, φραγμό για τις χερσαίες επικοινωνίες, ειδικά κατά τους χειμερινούς μήνες όπου μεγάλες εκτάσεις της καλύπτονται με χιόνι. Η διάταξη που ακολουθούν τα βουνά του νομού είναι ΒΔ προς ΝΑ, σχηματίζοντας παράλληλες οροσειρές. Ανάμεσα στους ορεινούς όγκους υπάρχουν απότομες χαράδρες, μακρόστενες κοιλάδες, αλλά και μικρές εύφορες κοιλάδες. Τα πιο σημαντικά φαράγγια του νομού είναι αυτό του Αώου και του Αράχθου και φυσικά η περίφημη χαράδρα του Βίκου. Το κεντρικό τμήμα του νομού καταλαμβάνει το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Η γεωλογική δομή του νομού περιλαμβάνει 3 κυρίως κατηγορίες πετρωμάτων: α) τον ηφαιστειογενή πρασινόλιθο που απαντάται σε μεγάλα υψόμετρα και ευνοεί τη δημιουργία πλούσιων βοσκοτόπων και πυκνών δασών, β) τους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του νομού, εμφανίζουν απόκρημνες όψεις, ανώμαλες ρωγμές και εύθρυπτους βράχους και ευθύνονται για την έντονη παρουσία γεωλογικών σχηματισμών όπως σπήλαια, (Περάματος, Πραμάντων κ.λ.π.), φαράγγια και υπόγειες τάφροι και γ) τον φλύσχη, που είναι πλούσιος σε νερά και είναι γνωστός για τα ζωηρά χρώματά του. Τα ποτάμια της περιοχής είναι ιδιαίτερα μεγάλα για τα μέτρα της Ελληνικής χερσονήσου, έχουν ορμητικό ρεύμα και φτάνουν στη θάλασσα με δυσκολία, διανοίγοντας το δρόμο τους μέσα από αλλεπάλληλες βαθιές χαράδρες, ενώ ακόμα και το καλοκαίρι είναι διαβατοί σε λίγα μόνο σημεία. Ο Αώος, ο Άραχθος, ο Καλαμάς, ο 13

Λούρος και ο Αχέροντας είναι οι σημαντικότεροι ποταμοί που διαρρέουν το νομό και δίνουν το στίγμα τους στον τόπο. Σημαντικό ρόλο παίζουν και τα μικρότερα ποτάμια, όπως ο Βοϊδομάτης, ο Σαραντάπορος, ο Γορμός, ο Ζαγορίτικος, ο Μετσοβίτικος, ο Καλαρρύτικος κ.α. που έχουν άφθονα νερά όλη τη διάρκεια του χρόνου. Επειδή δεν έχουν τη δύναμη να ανοίξουν περάσματα μέσα από τα βουνά, ακολουθούν τη γραμμή των πεδιάδων και γίνονται παραπόταμοι των μεγαλύτερων ποταμών. Το υδάτινο στοιχείο του νομού συμπληρώνουν οι λίμνες του, που παρουσιάζουν εξαιρετικό οικολογικό και πολιτισμικό ενδιαφέρον. Αναμφίβολα η σημαντικότερη από αυτές είναι η Παμβώτιδα, στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Άλλες λίμνες σημαντικές είναι της Ζαραβίνας και η τεχνητή λίμνη των πηγών του Αώου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Δρακόλιμνες, μικρές ορεινές λίμνες κοντά στις κορυφές των βουνών απομεινάρι της εποχής των παγετώνων, που σχηματίζουν μία νοητή γραμμή που ξεκινά απ το Γράμμο και καταλήγει στο Μαυροβούνι. Το κλίμα του νομού είναι ηπειρωτικό με παρατεταμένους χειμώνες και μικρά καλοκαίρια. Τα χιόνια καλύπτουν τα βουνά του το μεγαλύτερο διάστημα του έτους, ενώ σημαντικό κλιματολογικό παράγοντα αποτελούν οι έντονες βροχοπτώσεις που επηρεάζουν καθοριστικά το φυσικό περιβάλλον και οφείλονται στη σημαντική ορεινή μάζα της Πίνδου που συγκρατεί στην περιοχή τους υγρούς δυτικούς ανέμους του Ιονίου. Σε όλο σχεδόν το νομό και κυρίως στις ορεινές περιοχές του συναντούμε σημαντική σε βιοποικιλότητα οικοσυστήματα. Η χλωρίδα του περιλαμβάνει μερικά από τα σπανιότερα είδη, ανάμεσά τους και ορισμένα ενδημικά που δεν συναντώνται σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου. Στη χαμηλή ζώνη η βλάστηση περιλαμβάνει βαλανιδιές, πουρνάρια, κρανιές, κουμαριές κ.λ.π. Όσο το υψόμετρο μεγαλώνει συναντούμε δένδρα, όπως μηλιές, κερασιές και καρυδιές, βοσκότοπους και θαμνώνες, ενώ ψηλότερα οι πλαγιές των βουνών καλύπτονται με πυκνά δάση σπάνιων κωνοφόρων και οξιάς. Αξιόλογη είναι η παραποτάμια βλάστηση, όπου επικρατούν τα πλατάνια οι ιτιές και τα σφενδάμια, ενώ εντυπωσιακά αγριολούλουδα συμπληρώνουν την ομορφιά του φυσικού τοπίου. Η διαμόρφωση των βουνών σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές συνθήκες και τη βλάστηση συντελούν στην ύπαρξη πλούσιας άγριας πανίδας. Οι ορεινοί όγκοι και τα δάση του νομού αποτελούν ιδανικό καταφύγιο για απειλούμενα είδη θηλαστικών (αρκούδα, λύκος, αγριόγιδο, ζαρκάδι κ.λ.π.) σπάνιων πουλιών (χρυσαετοί, δρυοκολάπτες, γεράκι, όρνια) και ερπετών. Ενδιαφέρουσα είναι και η ιχθυοπανίδα των ποταμών του νομού που αποτελείται από πολλά σπάνια και ενδημικά είδη ψαριών και υδρόβιων ζώων. 14

Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν όλα τα υπό εξαφάνιση είδη άγριας πανίδας του ορεινού χώρου απαντώνται στην περιοχή. Για την προστασία του φυσικού αυτού περιβάλλοντος έχουν δημιουργηθεί στο νομό 2 εθνικοί δρυμοί, Ο εθνικός δρυμός Βίκου-Αώου, που βρίσκεται στο ΒΑ άκρο της οροσειράς της Πίνδου και περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο της Τύμφης και τις χαράδρες του Βίκου και του Αώου και ο εθνικός δρυμός της Βάλια-Κάλντα στα όρια με το νομό Γρεβενών ο οποίος θεωρείται ο σημαντικότερος στην Ελλάδα. Επίσης πολλές περιοχές του νομού έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα προστασίας NATURA. Τέλος ο νομός διαθέτει ιαματικές πηγές, που βρίσκονται στην περιοχή της Κόνιτσας στις όχθες του Σαραντάπορου, κοντά στα χωριά Καβάσιλλα και Αμάραντος, με θεραπευτικές ιδιότητες για ένα ευρύ φάσμα παθήσεων, μοναδικές στην Ελλάδα. Ο πληθυσμός του νομού ανέρχεται στις 170.239 κατοίκους (στοιχεία απογραφής 2001) και το μεγαλύτερο ποσοστό του συγκεντρώνεται στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Ο τριτογενής τομέας ( εμπόριο, υγεία, δημόσια διοίκηση κ.λ.π.) απασχολεί άμεσα ή έμμεσα το μισό περίπου εργατικό δυναμικό του νομού. Ακολουθεί ο δευτερογενής τομέας (κλάδοι μεταποίησης και κατασκευών) ενώ η ενασχόληση με επαγγέλματα του πρωτογενούς τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία κ.λ.π.) περιορίζεται σε ένα μικρό ποσοστό των κατοίκων στις ορεινές και ημιορεινές κυρίως περιοχές του νομού. Σημαντικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης αποτελούν διάφορες βιοτεχνικές ενασχολήσεις όπως η εξόρυξη και επεξεργασία του μαρμάρου, η οργανωμένη πτηνοτροφία και επεξεργασία πτηνοτροφικών προϊόντων, η τυροκόμηση, η ποτοποιία η ιχθυοκαλλιέργεια (κυρίως πέστροφα) αλλά και η ενασχόληση με λαϊκές τέχνες (ασημουργία, ξυλογλυπτική, υφαντική). Με το νόμο 2539/97 (πρόγραμμα Ιωάννης Καποδίστριας) δημιουργήθηκαν στο νομό 28 νέοι Δήμοι και 13 Κοινότητες. 2.2. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ 2.2.1. ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Στο κέντρο του νομού, σε μία εκτεταμένη πεδινή έκταση που περιβάλλει τη λίμνη Παμβώτιδα και περιτριγυρισμένο από ορεινούς όγκους, που το χειμώνα καλύπτονται με χιόνι, εκτείνεται το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, που περιλαμβάνει την ομώνυμη πόλη (πρωτεύουσα του νομού και όλης της Ηπείρου) και τα γύρω χωριά. 15

Τα Ιωάννινα, είναι μια πόλη σύγχρονη και ταυτόχρονα γραφική, που αποτελεί το σημαντικότερο οικονομικό και πνευματικό κέντρο της Βορειοδυτικής Ελλάδας με αξιόλογο εμπόριο, πολιτισμό, πανεπιστήμιο, ιστορικά μνημεία, αλλά και ζωντάνια, έντονη νεανική διάθεση και νυχτερινή ζωή. Επίσης διαθέτει πληθώρα καταλυμάτων όλων των κατηγοριών. Τα λιθόστρωτα δρομάκια του Κάστρου της πόλης είναι χαρακτηριστικά, όπου το βυζαντινό στοιχείο συνυπάρχει με το μουσουλμανικό, στον παραλίμνιο δρόμο κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια ή στο ιστορικό κέντρο της με τα πανέμορφα διατηρητέα κτίρια. Τα προϊόντα λαϊκής τέχνης (κυρίως αργυροχρυσοχοϊας) της πόλης είναι εξέχουσας τεχνοτροπίας. Στο όρος Μιτσικέλι, το οποίο έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 υπάρχει οργανωμένο καταφύγιο. Το βουνό προσφέρεται για ορειβασία (από την περιοχή περνούν το διεθνές μονοπάτι Ε6 και το εθνικό Ο3). Η λίμνη Παμβώτιδα, προστατευόμενη περιοχή ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας, προσφέρεται για κωπηλασία και σκι στο νερό, ενώ οι περιφερειακοί της δρόμοι είναι ιδανικοί για ποδηλασία. Στο κέντρο της λίμνης βρίσκεται το πανέμορφο καταπράσινο νησί της. Εδώ αναπτύχθηκε στους υστεροβυζαντινούς χρόνους μια σπουδαία μοναστική πολιτεία με μονές και ασκηταριά που σώζονται ως σήμερα. Ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει έναν ευχάριστο περίπατο μέσα στην υπέροχη φύση του, το γραφικό παραδοσιακό οικισμό του και τα υπολείμματα της μακράς του ιστορίας. Τα γύρω χωριά του λεκανοπεδίου είναι σημαντικά κέντρα παραγωγής γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και παράλληλα διαθέτουν σημαντικά στοιχεία τουριστικής ανάπτυξης, αφού διαθέτουν πολλά ενδιαφέροντα αξιοθέατα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το Σπήλαιο του Περάματος που θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα οριζόντια σπήλαια στα Βαλκάνια, με πλούσιο σταλαγμιτικό υλικό. Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: Ιωαννίνων. Το Βυζαντινό και το Δημοτικό Μουσείο Ιωαννίνων στο Κάστρο των Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων. Το Λαογραφικό Μουσείο Ιωαννίνων. Οι Μονές Φιλανθρωπηνών και Παντελεήμονος στο Νησί. Το Σπήλαιο Περάματος. 16

Το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων Π. Βρέλλη στο Μπιζάνι. Η Μονή Ντουραχάνης. Η Μονή Καστρίτσας. Η αρχαία Πασσαρώνα. Το πέτρινο γεφύρι Παπαστάθη. 2.2.2. ZAΓΟΡΙ Τα Ζαγοροχώρια αποτελούν μια ιδιόμορφη γεωγραφική και πολιτισμική ενότητα 46 οικισμών, η οποία διαιρείται σε Ανατολικό, Κεντρικό και Δυτικό Ζαγόρι. Το φυσικό περιβάλλον με ψηλά βουνά, κάθετες ορθοπλαγιές και βαθιές χαράδρες, διαθέτει πλούσια βλάστηση και σπάνια πανίδα, στοιχεία που συνθέτουν ένα μοναδικό οικοσύστημα, έναν τόπο εκπληκτικής και παρθένας ομορφιάς. Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον, η ανθρώπινη τέχνη σμίλεψε την πέτρα και στο πέρασμα του χρόνου δημιούργησε γραφικούς οικισμούς που ατενίζουν τις απρόσιτες πλαγιές και προσθέτουν το δικό τους άρωμα από το παρελθόν. Παλιά αρχοντικά και λιθόκτιστα τοξωτά γεφύρια, φιδίσια καλντερίμια, εκκλησίες και μοναστήρια με πλούσια αγιογράφηση, δημιουργούν ένα μοναδικό στην Ελλάδα αρχιτεκτονικό σύνολο. Το πιο γνωστό φυσικό μνημείο της περιοχής είναι η εντυπωσιακή χαράδρα του Βίκου, που δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα ζωντανό μουσείο φυσικής ιστορίας. Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αλπική λίμνη της Τύμφης πάνω από το χωριό Πάπιγκο, που ο τοπικός θρύλος τη θέλει κατοικία δράκων και την ονομάζει δρακόλιμνη. Ιδανικό μέρος για ορειβατικές διαδρομές στο εθνικό μονοπάτι Ο3, στην Γκαμήλα, στη Δρακόλιμνη, στο Βίκο, στο Κοζιακό, στην Κούστα, στην Τσούκα Ρόσα, στο Αβγό και στα σηματοδοτημένα μονοπάτια με τον κωδικό Ζ, που ενώνουν τους οικισμούς του Ζαγορίου,. Parapent στους Ασπραγγέλους, ιππασία στα Κάτω Πεδινά, canyning στο φαράγγι του Βίκου, kayak και rafting στο Βοϊδομάτη, τον Αώο, τον Βάρδα και τον Ζαγορίτικο, εξερεύνηση στα μεγαλύτερα σπήλαια και βάραθρα της Ελλάδας, που φιλοξενούνται στα οροπέδια της Τύμφης και διαδρομές ποδηλάτου στους πολλούς δασικούς δρόμους. Στην περιοχή υπάρχουν δύο ορειβατικά καταφύγια, ένα στην Γκαμήλα και ένα στη Βωβούσα και καταλύματα σχεδόν σε όλα τα χωριά. Το μεγαλύτερο τμήμα του Ζαγορίου έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 και φιλοξενεί σπάνια και απειλούμενα είδη πανίδας. 17

Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: Τα πέτρινα γεφύρια Κοκόρου και Καλογερικό στο κεντρικό Ζαγόρι και Βωβούσας, Καμπέραγα, Τσίπιανης και Δόλιανης στο Ανατολικό. Η Μονή Βουτσας στο Γρεβενήτι. Η Μονή Σπηλαιώτισσας στην Αρίστη. Η Μονή Αγ. Παρασκευής στο Μονοδέντρι. Η Μονή Αγ. Ιωάννη Ρογκοβού στο Τσεπέλοβο. Η πέτρινη σκάλα Βραδέτου. Τα ερείπια μολοσσικού οικισμού στη Βίτσα. Το Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο στο Μονοδέντρι. Το Μουσείο Χλωρίδας & Πανίδας «Λαζαρίδη» στο Κουκούλι. Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης «Αγάπιος Τόλης» στους Κήπους. Το Μουσείο «Οικονομίδη» στον Ελαφότοπο. Η Πασχάλειος Σχολή στο Καπέσοβο, στην οποία φυλάσσεται η χάρτα του Ρήγα Φερραίου. Η Σαρακατσάνικη Στάνη στο Γυφτόκαμπο Σκαμνελίου. Το Κέντρο Ενημέρωσης Εθνικών Δρυμών στους Ασπραγγέλους και τα περίπτερα στη Βωβούσα και το Μεσοβούνι. Ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου και οι περιοχές ΝATURA 2000. 2.2.2. ΚΟΝΙΤΣΑ ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ Η περιοχή της Κόνιτσας και των Μαστοροχωρίων αποτελεί μια ξεχωριστή πολιτισμική ενότητα με παραδοσιακούς οικισμούς και σπάνια φυσική ομορφιά. Πρόκειται για περιοχή τεράστιου βιολογικού πλούτου και μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Πολλές δραστηριότητες έχουν αναπτυχθεί γύρω από την Κόνιτσα όπως rafting και kayak στον Αώο και στο Βοϊδομάτη, πίστα αιωροπτερισμού, ορειβασία και αναρρίχηση στην Γκαμήλα, στο Σμόλικα, στο Γράμμο και στην Τραπεζίτσα, ποδήλατο βουνού στους δασικούς δρόμους, ιππασία και τοξοβολία στην Κόνιτσα, canyning στο φαράγγι του Αώου και σκι στο χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας. Όλη η περιοχή είναι ιδανική για περίπατο και πεζοπορία (μονοπάτια Ε6 και Ο3). Στα χωριά Αμάραντος και Καβάσιλα λειτουργούν ιαματικά λουτρά με σπάνιες θεραπευτικές ιδιότητες. Τα Μαστοροχώρια της κοιλάδας του Σαραντάπορου είναι πατρίδες διάσημων μαστόρων της 18

πέτρας και καλλιτεχνών, όπως ζωγράφοι και ξυλογλύπτες, οι οποίοι κατά τους προηγούμενους αιώνες δημιούργησαν έργα μοναδικής αξίας σε όλη την Ελλάδα. Υπάρχουν οργανωμένα ορειβατικά καταφύγια στην Γκαμήλα, στην Αετομηλίτσα και στο Παλιοσέλι και καταλύματα στην πόλη της Κόνιτσας και σε αρκετά χωριά. Στην ευρύτερη περιοχή έχουν χαρακτηριστεί «περιοχές Natura» τα όρη Γράμμος, Σμόλικας, Βασιλίτσα και ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου, όπου βρίσκουν καταφύγιο σπάνια είδη πανίδας. Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: Το πέτρινο γεφύρι της Κόνιτσας στον Αώο. Η Έκθεση Προϊστορικών Μνημείων στην Κόνιτσα. Το Λαογραφικό Μουσείο Κόνιτσας. Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Κόνιτσα. Τα αρχοντικά Χουσεϊν-Σίσκο και Χάμκως στην Κόνιτσα. Η βραχοσκεπή Κλειδί. Ο αρχαιολογικός χώρος στο Λιατοβούνι. Το πέτρινο γεφύρι της Κλειδωνιάς. Η Μονή Στομίου στη χαράδρα του Αώου. Η Μονή Μολυβδοσκέπαστου. Η Μονή Γκούρας στο Αηδονοχώρι. Το Πάρκο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στον Μπουραζάνι. Το χιονοδρομικό Κέντρο της Βασιλίτσας. Το Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων στην Πυρσόγιαννη. Ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου και οι περιοχές ΝATURA 2000. 2.2.4. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΤΣΟΒΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Το Μέτσοβο, αποτελεί βασικό πόλο οικοτουρισμού της Βόρειας Πίνδου καθώς και πολιτιστικό, τουριστικό και βιοτεχνικό κέντρο της περιοχής. Είναι ένα τουριστικό θέρετρο, που διατηρεί τη γαλήνη του, τον παραδοσιακό τρόπο ζωής του και την αυθεντικότητά του και δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πρωτεύουσα του ορεινού τουρισμού. Φημίζεται για τα πέτρινα αρχοντικά του, τους παραδοσιακούς ξενώνες του με 19

τη ζεστή φιλοξενία και τα φημισμένα παραδοσιακά προϊόντα του (κρασιά, τυριά, ξυλόγλυπτα και υφαντά). Στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούν δύο χιονοδρομικά κέντρα και ορειβατικό καταφύγιο στο Μαυροβούνι με τις ξεχωριστές λίμνες της Φλέγκας και τις τεχνητές λίμνες των πηγών του Αώου στο οροπέδιο Πολιτσιές. Υπάρχουν σηματοδοτημένα ορειβατικά μονοπάτια στα βουνά Μαυροβούνι και Περιστέρι καθώς και το διεθνές μονοπάτι Ε6, που διατρέχει όλη την περιοχή και τον Εθνικό Δρυμό Βάλια-Κάλντα. Στους επισκέπτες προσφέρεται η δυνατότητα ποδηλασίας και ιππασίας, ενώ στις υποδομές χιονοδρομικών αθλημάτων στο οροπέδιο του Προφήτη Ηλία και στη γύρω περιοχή μπορείτε να κάνετε snwbard, έλκηθρο και άλλα χειμερινά αθλήματα. Η περιοχή Ανήλιου, Κατάρας και το όρος Περιστέρι, μαζί με τον Εθνικό Δρυμό Β. Πίνδου, έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 και φιλοξενούν σπάνια και απειλούμενα είδη πανίδας, όπως αρκούδες, λύκους αγριόγατους, λύγκες, βασιλαετούς, γυπαετούς, χρυσαετούς, δρυοκολάπτες κ.α. Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: Το Αρχοντικό Τοσίτσα. Η Πινακοθήκη Αβέρωφ. Η Μονή Αγίου Νικολάου στο Μέτσοβο. Η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Μέτσοβο. Η Μονή Αγίας Παρασκευής στο Μέτσοβο. Η Μονή Ζωοδόχου Πηγής στο Ανθοχώρι. Το Μουσείο Υδροκίνησης στο Ανθοχώρι. Το Κέντρο Ενημέρωσης Εθνικών Δρυμών στο Μέτσοβο και το Περίπτερο στο χωριό Μηλιά. Τα χιονοδρομικά κέντρα Μετσόβου. Οι λίμνες πηγών Αώου. Ο Εθνικός Δρυμός Βάλια-Κάλντα και οι περιοχές NATURA 2000. 2.2.5. ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ ΚΑΙ ΚΑΤΣΑΝΟΧΩΡΙΑ Η οροσειρά των Τζουμέρκων υψώνεται σε μια περιοχή που παραμένει ανέγγιχτη από το μοντέρνο πολιτισμό. Βαθιές χαράδρες, γυμνά βράχια, πλούσιο φυσικό 20

περιβάλλον, ορμητικά ποτάμια και παραδοσιακοί οικισμοί, συνθέτουν ένα τοπίο απαράμιλλης και άγριας ομορφιάς. Στις απόκρημνες πλαγιές των Τζουμέρκων βρίσκονται κτισμένα τα Τζουμερκοχώρια. Παλιές εκκλησίες, μνημεία προβιομηχανικού πολιτισμού (αλώνια, νερόμυλοι και νεροτριβές), πέτρινες βρύσες, αναβαθμίδες ξερολιθιάς, αλλά και περίφημα πέτρινα γεφύρια εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη. Η περιοχή είναι ιδανική για πεζοπορία και περιπάτους. Οι ορειβατικές διαδρομές στον ορεινό όγκο των Τζουμέρκων στη Στρογγούλα, στο Ξηροβούνι και στους οικισμούς Συρράκο, Καλαρρύτες και Ματσούκι, προσφέρουν πολλές συγκινήσεις στους ορειβάτες. Επίσης έντονη είναι η ενασχόληση με το kayak και το rafting στον ποταμό Άραχθο, με αιωροπτερισμό στο Ξηροβούνι, με την ιππασία στην Αετοράχη, με canyning στα φαράγγια Πετροβουνίου, Πάτερου και Καλαρρύτικου. Τα όρη των Τζουμέρκων έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000. Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: Η Μονή Τσούκας στο Ελληνικό. Η Μονή Βύλιζας στο Ματσούκι. Η Μονή Πλάκας στους Ραφταναίους. Το πέτρινο γεφύρι της Πλάκας στον Άραχθο. Η Μονή Αγ. Παρασκευής στα Πράμαντα. Η Μονή Κηπίνας Καλαρρυτών. Το Σπήλαιο «Ανεμότρυπα» στα Πράμαντα. Οι περιοχές NATURA 2000. 2.2.6. ΔΩΔΩΝΗ - ΛΑΚΑ ΣΟΥΛΙΟΥ - ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΩ ΛΟΥΡΟΥ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΥ ΞΗΡΟΒΟΥΝΙΟΥ Περιοχή στο ΝΔ άκρο του νομού που οριοθετείται από τα βουνά του Σουλίου, της Ολύτσικας και του Ξηροβουνίου και περιλαμβάνει τη Δωδωναία κοιλάδα, τα χωριά της Λάκας Σουλίου και τις περιοχές των πηγών του Λούρου και του Αχέροντα. Το όμορφο και γαλήνιο φυσικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με τη μεγάλη ιστορική αξία του τόπου, που ξεκινά από τη μυθολογία και την αρχαιότητα και περνώντας από το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία ολοκληρώνεται με τα γεγονότα της απελευθέρωσης των 21

Ιωαννίνων καθιστά την περιοχή πόλο έλξης επισκεπτών όλο το χρόνο. Εδώ βρίσκονται οι μυθικές πύλες του Άδη, ο αρχαιολογικός χώρος και το θέατρο της Δωδώνης και τα χωριά της Λάκας Σουλίου, πλούσια σε ιστορικές μνήμες. Τα όρη Τόμαρος και Σούλι είναι ιδανικά για ορειβασία και τα βράχια στο Ζήτα Τερόβου προσφέρονται για αναρρίχηση. Εξίσου ιδανικά για ορεινή πεζοπορία είναι και τα μονοπάτια που συνδέουν τα χωριά του Σουλίου. Οι πολλοί χωματόδρομοι προσφέρονται για περιπάτους και ποδήλατο βουνού. Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: Τον Αρχαιολογικό χώρο Δωδώνης. Τις Πηγές Λούρου. Τη Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου στην Αχλαδέα. Τη Μονή Μεταμόρφωσης Σωτήρος στο Ρωμανό. Τη Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου στο Σιστρούνι. Τη Μονή Καταμάχης στην Αρτοπούλα. Τις «Πύλες του Άδη». Το Κάστρο-Πέντε Πηγάδια. Το Χάνι Εμίν Αγά. 2.2.7. ΠΩΓΩΝΙ Στο ΒΔ τμήμα του νομού, στη μεθόριο με την Αλβανία αναπτύσσεται η πολιτισμική και γεωγραφική ενότητα του Πωγωνίου. Τα περισσότερα χωριά του διατηρούν τη γνήσια παράδοση και ομορφιά τους και προσφέρουν γαλήνη και ηρεμία από το θόρυβο των πόλεων. Το ορεινό τοπίο, με τις βελανιδιές και τα καταπράσινα οροπέδια, αποτελεί ένα μοναδικό οικοτουριστικό προορισμό. Τα βουνά της περιοχής προσφέρονται για ορειβασία και περιπάτους, ενώ τα φαράγγια του Κουβαρά και του Γορμού για canyning. Η άγονη γη και το γεγονός ότι η περιοχή ήταν γεωγραφικά απομονωμένη, αλλά και δεν έτυχε ευνοϊκής μεταχείρισης από τους Τούρκους, οδήγησε σε μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς την υπόλοιπη Ελλάδα και κυρίως το εξωτερικό. Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: 22

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στην Πωγωνιανή. Το Λαογραφικό Μουσείο Πωγωνιανής. Η Κοιλάδα του Γορμού. Η χαράδρα του Κουβαρά. Η Μονή Αβέλ στη Βήσσανη. Η Μονή Αγ. Ιωάννη στην Κάτω Μερόπη. Η Μονή Μακρυαλέξη στη Λάβδανη. Η λίμνη Ζαραβίνα. 2.2.8. ΖΙΤΣΑ - ΚΟΙΛΑΔΑ ΚΑΛΑΜΑ - ΚΟΥΡΕΝΤΟΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΝΤΟΥΣΚΑΡΑ Τα χωριά, κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Καλαμά, αποτελούν ένα ξεχωριστό δίκτυο οικισμών. Το φυσικό περιβάλλον είναι αμόλυντο, γεμάτο τοπία. Πλούσια είναι και η ιστορία του τόπου, τόσο κατά την αρχαιότητα, όσο και κατά την Τουρκοκρατία και την εποχή του Β παγκόσμιου πολέμου. Τα βουνά του Κασιδιάρη των Κουρέντων και του Ζαλόγγου, προσφέρονται για ορειβασία, οι ποταμοί Καλαμάς, Σμολίτσας και Τύρια για kayak και rafting, οι πολλοί δασικοί δρόμοι για ποδήλατο βουνού και το φαράγγι από τον Καταρράκτη έως το Λίθινο για canyning. Σημαντικότερα τουριστικά και πολιτισμικά αξιοθέατα της περιοχής: Η Μονή Προφήτη Ηλία στη Ζίτσα. Το Θεογέφυρο στο Λίθινο. Ο καταρράκτης στο ομώνυμο χωριό. Η Μονή Σωσίνου στον Παρακάλαμο. Η Μονή Πατέρων στο Λίθινο. Η Μονή Αγγελομάχου στα Κούρεντα Η Μονή Διχουνίου. Η Μονή Βελλάς στο Καλπάκι. Το Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι. Η Μονή Παλιουρής. 23

2.3. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 2.3.1. ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο νομός Ιωαννίνων με την τεράστια ποικιλία του γεωμορφολογικού του ανάγλυφου, το μεγάλο αριθμό ορεινών συγκροτημάτων και μικρότερων βουνών, την παρουσία πολλών ποταμών, παραποτάμων, λιμνών, προσφέρεται για την εξάσκηση όλων εκείνων των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τον οικοτουρισμό. Στο παραπάνω συμβάλλει επίσης και η παρουσία στο χώρο πολλών οικισμών, ορισμένοι από τους οποίους είναι παραδοσιακοί ή διατηρούν σημαντικά παραδοσιακά ή ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, η διατήρηση σε αρκετές περιπτώσεις στοιχείων του παραδοσιακού τρόπου ζωής σαν μέρος της καθημερινότητας στα πλαίσια μιας καταφανούς αυθεντικότητας, η διασπορά στην ύπαιθρο αξιόλογων από αρχιτεκτονικής άποψης (και όχι μόνο) ανθρώπινων κατασκευών (γεφύρια, εκκλησίες, μοναστήρια, νερόμυλοι κ.ά.), μια μεγάλη ποικιλία τοπίων που άλλοτε κυριαρχεί η μεγαλοπρέπεια της φύσης και άλλοτε το συνταίριασμα των παραδοσιακών ανθρώπινων δραστηριοτήτων με αυτήν. Ακόμα η ύπαρξη στις διάφορες περιοχές του νομού, σημαντικών αρχαιολογικών χώρων (αξιοποιημένων ή μη) αποτελεί τον καλύτερο σύνδεσμο μεταξύ του σήμερα και του χτες όσον αφορά την προσαρμογή του επισκέπτη στην ιστορική πορεία αυτού του εδαφικού διαμερίσματος της χώρας μας. Τέλος η παρουσία όλων των ζωνών βλάστησης της Ελλάδας και ταυτόχρονα μιας μεγάλης ποικιλίας οικοτόπων και ενδιαιτημάτων κατάλληλων για την εμφάνιση ενός αξιοσημείωτα μεγάλου αριθμού ειδών φυτών, πολλά από τα οποία είναι σπάνια ή ενδημικά όπως επίσης και ειδών άγριας πανίδας που απειλούνται ή έχουν εξαφανιστεί από άλλες περιοχές της χώρας μας και της Ευρώπης προσδίδει στο νομό Ιωαννίνων καταφανή πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη των ειδικότερων μορφών οικοτουρισμού. 24

2.3.1.1. ΠΕΔΙΑ ΔΡΑΣΗΣ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 1. ΟΡΕΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 3 1.1 Ορειβασία Πρόκειται για ανάβαση σε βουνά με πιθανή χρήση όλων των τεχνικών βουνού (αναρρίχηση βράχου, αναρρίχηση πάγου, πορείες σε χιόνι κλπ). Διεξάγεται σε ποικίλο ανάγλυφο και υπόστρωμα (βράχος, χιόνι, πάγος κλπ) και συνήθως έχει μεγάλες δυσκολίες. Απαιτεί άριστη φυσική κατάσταση, εξειδικευμένες τεχνικές, ειδικές γνώσεις και ειδικό εξοπλισμό. Απαιτείται κατάλληλη σκληρή εκπαίδευση ή / και συνοδεία από Οδηγούς Βουνού. 1.2. Ορεινή πεζοπορία Πρόκειται για πορείες σε μέτριο ή μεγάλο υψόμετρο, σημαντικής διάρκειας και δυσκολίας, που όμως δεν απαιτούν εξειδικευμένες τεχνικές όπως συμβαίνει με την ορειβασία ή την αναρρίχηση. Απαιτεί καλή φυσική κατάσταση και γνώσεις βουνού (προσανατολισμό, κλπ) ή συνοδεία από ειδικευμένο Συνοδό Βουνού. 1.3. Διάσχιση μεγάλων διαδρομών Πρόκειται για πολυήμερη πεζοπορία. Συνήθως περιλαμβάνει τη διάσχιση ενός ή περισσότερων ορεινών συγκροτημάτων. Απαιτεί καλή φυσική κατάσταση και αρκετές γνώσεις βουνού (προσανατολισμό, αντιμετώπισης ατυχημάτων κά) ή/και συνοδεία από έμπειρο και ειδικευμένο Συνοδό Βουνού. 1.4. Ημερήσια πεζοπορία Πρόκειται για πορείες σύντομης διάρκειας σε χαμηλά και μέσα υψόμετρα. Απαιτούνται βασικές γνώσεις εξοικίωσης με το φυσικό περιβάλλον ή/και συνοδεία από έμπειρο Συνοδό Βουνού. 3 ΜΕΛΕΤΗ ΚΕΝΤΡΟΥ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ, ΗΠΕΙΡΟΣ Α.Ε., ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2002, ΣΕΛ. 55 25

1.5. Αναρρίχηση Πρόκειται για αναρρίχηση (σκαρφάλωμα) σε βράχια με την χρήση συστημάτων και τεχνικών ασφάλισης. Απαιτεί άριστη φυσική κατάσταση, ειδικό εξοπλισμό και πολύ καλή γνώση ειδικών τεχνικών. Μπορεί να γίνει τόσο σε χαμηλά όσο και σε μεγάλα υψόμετρα. Η αναρρίχηση σε μεγάλες ορθοπλαγιές απαιτεί αυξημένη αντοχή και ικανότητες. Η ενασχόληση με αυτό το σπορ προϋποθέτει κατάλληλη εκπαίδευση και/ή συνοδεία από έμπειρο Οδηγό Βουνού. 1.6. Διάσχιση φαραγγιού Πρόκειται για διάσχιση φαραγγιών συνήθως με τη χρήση σχοινιών και αναρριχητικού εξοπλισμού γενικότερα. Απαιτεί καλή φυσική κατάσταση, μερική γνώση τεχνικών αναρρίχησης και/ή συνοδεία από έμπειρο Οδηγό Βουνού ή Οδηγό Ποταμού. 1.7. Χιονοδρομία πίστας Χιονοδρομία που γίνεται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους (χιονοδρομικές πίστες). Η ανάβαση στα σημεία εκκίνησης γίνεται με τη χρήση ειδικών μηχανικών αναβατήρων. Απαιτείται καλή φυσική κατάσταση, γνώση ειδικής τεχνικής και ειδικός εξοπλισμός. Απαραίτητη είναι η καθοδήγηση ειδικευμένων δασκάλων, τουλάχιστον στην αρχή. 1.8. Ορειβατική χιονοδρομία Η πιο δύσκολη μορφή χιονοδρομίας. Περιλαμβάνει διασχίσεις ορεινών συγκροτημάτων εκτός προετοιμασμένων πιστών. Απαιτεί άριστη φυσική κατάσταση, άριστη γνώση ειδικών τεχνικών, ειδικό εξοπλισμό, πολύ καλές γνώσεις ορειβασίας, προσανατολισμού, πρώτων βοηθειών, αντιμετώπισης ειδικών ατυχημάτων (χιονοστιβάδες) κά. Προϋποθέτει καλή αρχική γνώση χιονοδρομίας πίστας και στη συνέχεια κατάλληλη εκπαίδευση. 1.9. Χιονοδρομία δρόμου αντοχής (Λανγκ λάουφ) Γίνεται σε δασικούς δρόμους με μικρές σχετικά κλίσεις ή σε άλλους ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Απαιτεί πολύ καλή φυσική κατάσταση και γνώση ειδικής τεχνικής και/ή συνοδεία έμπειρου εκπαιδευτή. 26

1.10. Ορεινή ποδηλασία Πρόκειται για ποδηλασία σε δασικούς δρόμους ή μονοπάτια με τη χρήση κατάλληλων ανθεκτικών ποδηλάτων με ταχύτητες. Περιλαμβάνει είτε μικρές διαδρομές με ποδήλατο είτε πολυήμερες διασχίσει ενός ή περισσότερων ορεινών, ημιορεινών ή και πεδινών περιοχών. Απαιτεί από καλή έως άριστη φυσική κατάσταση, γνώσεις συντήρησης ποδηλάτου και πρώτων βοηθειών. Συνίσταται η συνοδεία έμπειρου συνοδού. 1.11. Ιππασία Πρόκειται είτε για ολιγόωρη ιππασία αναψυχής σε ομαλά εδάφη είτε πολύωρες ή ακόμα και πολυήμερες αναβάσεις και διασχίσεις παλιών μονοπατιών (τύπου καραβανιού). Απαιτεί την συνοδεία εκπαιδευτή. 1.12. Σπηλαιολογία Πρόκειται για εξερεύνηση οριζόντιων ή κατακόρυφων (βάραθρα) σπηλαίων. Απαιτεί καλή έως άριστη φυσική κατάσταση και γνώση ειδικών τεχνικών αναρρίχησης, καταρρίχησης σπηλαιοκατάδυσης κλπ. Συνίσταται η συνοδεία έμπειρου συνοδού. 2. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΕΡΑ 2.1. Αλεξίπτωτο πλαγιάς (parapent) Πρόκειται για πτήση με ειδικό αυτό-οδηγούμενο αλεξίπτωτο. Απαιτεί ειδικό εξοπλισμό, καλές γνώσεις μετεωρολογίας και αεροδυναμικής, και κατάλληλη εκπαίδευση από έμπειρο εκπαιδευτή. 2.2. Αιωροπτερισμός Πρόκειται για πτήση με ειδικά σχεδιασμένο αετό σε σχήμα «Δ». Απαιτεί ειδικό εξοπλισμό, καλές γνώσεις μετεωρολογίας και αεροδυναμικής, και άριστη εκπαίδευση για την γνώση των κατάλληλων τεχνικών. 3. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΉΤΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ 3.1 Καγιάκ ποταμού Πρόκειται για καταβάσεις ποταμού με ειδικό μονοθέσιο σκάφος κλειστού τύπου σκληρής κατασκευής και διπλό κουπί. Απαιτείται καλή φυσική κατάσταση και 27

κατάλληλη εκπαίδευση από έμπειρο Οδηγό Ποταμού για την γνώση της μορφολογίας και της υδροδυναμικής των ποταμών, καθώς και ειδικών τεχνικών κατάβασης. 3.2 Κανό ποταμού Πρόκειται για καταβάσεις ποταμού με ειδικό μονοθέσιο, διθέσιο ή τριθέσιο σκάφος ανοιχτού τύπου και μονό κουπί με τον/τους επιβάτες να κάθονται στα γόνατα. Πραγματοποιείται συνήθως σε εύκολα ποτάμια, ωστόσο απαιτείται καλή φυσική κατάσταση και γνώση ειδικών τεχνικών και/ή συνοδεία έμπειρου Οδηγού Ποταμού. 3.3. Ράφτινγκ Πρόκειται για καταβάσεις ποταμού με ειδική πολυθεσία φουσκωτή βάρκα. Απαραίτητη είναι η παρουσία έμπειρου Οδηγού Ποταμού ο οποίος θα κατευθύνει τη βάρκα. Απαιτείται καλή φυσική κατάσταση και γνώση ειδικών τεχνικών τουλάχιστον από τον αρχηγό- οδηγό της βάρκας, καθώς και πλήρης εξοπλισμός ασφάλειας και διάσωσης. 3.4. Κανό λίμνης Πρόκειται για διαδρομές σε μη ρέοντα εσωτερικά ύδατα με ειδικό μονοθέσιο ή διθέσιο σκάφος. Απαιτούνται βασικές γνώσεις χειρισμού του σκάφους. 2.3.2. ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Οι κυριότερες περιοχές πεδία εφαρμογής του χειμερινού τουρισμού είναι το Μέτσοβο, τα Ζαγοροχώρια και στο Δίστρατο Κόνιτσας (λόγω του χιονοδρομικού της Βασιλίτσας). Στο Μέτσοβο και το Δίστρατο συνδέεται στενά με τα χιονοδρομικά, ενώ στα Ζαγοροχώρια με τις άλλες μορφές. Ιδιαιτερότητα αποτελεί το Μέτσοβο που θεωρείται πρότυπο ανάπτυξης σε σφαιρική μορφή. 2.3.3. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Κύρια ενότητα είναι η πόλη των Ιωαννίνων. Δευτερεύουσα είναι τα Ζαγοροχώρια, ενώ έντονη δραστηριότητα αρχίζει να αναπτύσσεται στο Μέτσοβο. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο αρχαιολογικός χώρος της Δωδώνης. 28

2.4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Η εκπληκτική μορφολογική σύνθεση, οι φυσικές ομορφιές, τα έντονα χαρακτηριστικά της παράδοσης σε συνδυασμό με το σύγχρονο σφυγμό ζωής, η γραφικότητα των οικισμών και του περιβάλλοντος και πλήθος άλλων χαρακτηριστικών, καθιστούν το νομό Ιωαννίνων όχι απλώς έναν ιδιαίτερα ελκυστικό προορισμό για ανθρώπους που αναζητούν τόσο τις γενικές όσο και τις ειδικότερες εκφράσεις του τουρισμού (οικοτουρισμός, ήπιες εκδοχές τουρισμού), αλλά έναν μοναδικό παγκοσμίως προορισμό. Ο νομός Ιωαννίνων εκ των πραγμάτων έχει να ανταγωνιστεί διάφορα μέρη παρόμοιου τουριστικού χαρακτήρα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Τα κυριότερα από αυτά είναι 4 : 1. Ανταγωνιστικοί Προορισμοί στην Ελλάδα Πελοπόννησος Πήλιο Κρήτη Λέσβος Αν και η Ελλάδα αποτελείται από ένα σύνολο πολλών μικρών προορισμών μαζικού τουρισμού οι οποίοι αποζητούν την ανάπτυξη του οικοτουρισμού ήπιου τουρισμού όπως η Κέρκυρα, ωστόσο η λιγότερο ανεπτυγμένοι προορισμοί αδιαφορούν για την ανάπτυξή του, όπως για παράδειγμα η Εύβοια. 2. Ανταγωνιστικοί Προορισμοί στην υπόλοιπη Ευρώπη Κύπρος Βουλγαρία Γαλλία Πορτογαλία Μαγιόρκα, Ισπανία 4 JOHN SWARBROOKE, ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ ΣΤΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΓΛΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ, 2004, ΣΕΛ. 3 29

Αυστρία και Ελβετία Σκανδιναβία 2. Ανταγωνιστικοί Προορισμοί εκτός Ευρώπης Ιορδανία Μαρόκο Μπελίζ, Κόστα Ρίκα Μαλαισία, Ταϊλάνδη Την ίδια στιγμή πολλές μη Ευρωπαϊκές χώρες αναζητούν να αναπτύξουν προορισμούς που έχουν να προσφέρουν τις μορφές τουρισμού που επικρατούν και στο νομό Ιωαννίνων, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι ο νομός Ιωαννίνων έχει εκ των πραγμάτων να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό, όχι μόνο σε εγχώρια αλλά σε παγκόσμια κλίμακα. Μέσα από τη διαδικασία προσέλκυσης τουριστών ανακύπτουν συνεχώς ζητήματα επάρκειας υποδομών και εξυπηρέτησης σε ότι αφορά τις παροχές υπηρεσιών και το γενικότερο υπόβαθρο των τουριστικών δυνατοτήτων αλλά και προοπτικών. Τα ζητήματα αυτά καθιστούν αναγκαίο τον εντοπισμό των προβλημάτων, των ελλείψεων και των αδυναμιών που χαρακτηρίζουν την τουριστική υποδομή του νομού (πάντα σε σχέση με τους επιθυμητούς στόχους), σε άμεσο συσχετισμό με τις εν γένει προοπτικές ανάπτυξης και βελτιστοποίησης του ευρύτερου τουριστικού παράγοντα που επικρατεί και εφαρμόζεται στο νομό. Συνεπώς, ο εντοπισμός και η καταγραφή των προβλημάτων τουριστικής υποδομής και διαχείρισης, η δημιουργία μιας σαφούς εικόνας της υπάρχουσας κατάστασης και η δημιουργία προτάσεων θα εξυπηρετήσει τον πραγματικό εντοπισμό των προοπτικών της τουριστικής ανάπτυξης στο νομό Ιωαννίνων. 30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 3.1. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ Η τουριστική ανάπτυξη συνδέεται με πλήθος παραγόντων αλληλοσυνδεόμενων μεταξύ τους, οι οποίοι αποτελούν και τους καθοριστικούς δείκτες για την αξιολόγηση της πορείας ανάπτυξης και την εκτίμηση της ορθότητας της πορείας που ακολουθεί ή θα ακολουθήσει το τουριστικό πεδίο. Μερικοί από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που θεωρούνται και είναι κρίσιμης σημασίας και που επηρεάζουν το εξελισσόμενο μοντέλο και τη μορφή του τουρισμού, τόσο στη δυναμική του κατάσταση, όσο και σε ότι αφορά το επιθυμητό πρότυπο, είναι οι εξής: 1. Προσπελασιμότητα, οδικό δίκτυο και δίκτυο μεταφορών: Η ποιότητα και οι υποδομές στον τομέα αυτό είναι ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την τουριστική ανάπτυξη. Για ένα επιτυχημένο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, απαιτούνται ποιοτικές υποδομές, καθώς και συνεχείς βελτιώσεις των υπαρχόντων μέσων πρόσβασης στις περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος. Ένα κακό οδικό δίκτυο, παραδείγματος χάριν, επηρεάζει τη γενική εικόνα, αφήνει κακές εντυπώσεις, και δυσχεραίνει την πρόσβαση. Επίσης, η ανεπάρκεια πρόσβασης (πχ περιορισμένης έκτασης δίκτυα εξυπηρέτησης, όπως αραιά ή ανύπαρκτα αεροπορικά δρομολόγια) μειώνει την εισροή τουριστών. 2. Απορρόφηση κοινοτικών πόρων: Η Κοινοτική επιδότηση επιχειρήσεων αποτελεί σημαντική βοήθεια για τους επιχειρηματίες που θέλουν να αναπτύξουν την επιχείρησή τους, ή να δημιουργήσουν μια νέα. 3. Εποχικότητα: Είναι το μέγεθος της τουριστικής περιόδου. Όσο πιο μεγάλο είναι το διάστημα αυτό, τόσο πιο επιτυχημένη τουριστικά θεωρείται η περιοχή. 31

Ειδικά για το νομό Ιωαννίνων, που χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες μορφές τουρισμού, η άμβλυνση της εποχικότητας αποτελεί ένα καλό δείκτη επιτυχίας τουριστικής ανάπτυξης. 4. Τουρισμός και κληρονομιά (περιβάλλον, αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία): Η αλληλεπίδραση των τουριστών με το «τουριστικό προϊόν» (φύση, μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι) είναι ένας τομέας που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς οι επιπτώσεις της αλληλεπίδρασης αυτής, μπορεί να είναι καταστρεπτικοί, αν δεν λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα προστασίας και διαφύλαξης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της κάθε περιοχής. 5. Κατανομή των τουριστών σε μια δεδομένη περιοχή: Αναμφισβήτητα, το πιο επιτυχημένο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης υπαγορεύει την όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφη κατανομή τουριστών σε μια περιοχή. Ο νομός Ιωαννίνων υστερεί σημαντικά σε αυτό, καθώς παρατηρείται συσσώρευση τουριστών σε λίγους και πολύ χαρακτηριστικούς προορισμούς, όπως Ζαγοροχώρια, Μέτσοβο, Κόνιτσα και Ιωάννινα. 6. Υποδομές και υπηρεσίες: Η ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται στον τουρίστα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες και είναι μία από εκείνες τις παραμέτρους που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στις εντυπώσεις του, άρα και στη φήμη του τουριστικού προϊόντος. Φυσικά αυτό προϋποθέτει όσο το δυνατόν πιο άρτιες και επαρκείς κτιριακές υποδομές, καλή οργάνωση και σύγχρονο πνεύμα. 7. Προβολή και προώθηση του προϊόντος: Το τουριστικό προϊόν, για να γνωρίσει την αποδοχή και τελικά την επιτυχία, θα πρέπει να προβληθεί με ικανοποιητικό και πλήρη τρόπο. Τα μέσα προβολής που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό είναι η τηλεόραση, το διαδίκτυο, ο τύπος, το ραδιόφωνο, η παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού πολυμέσων, τα φυλλάδια και οι δημόσιες σχέσεις. 8. Πληρότητα: Ακόμη ένας σημαντικός δείκτης που χαρακτηρίζει την τουριστική ανάπτυξη. Ο επιθυμητός στόχος είναι πάντα η υψηλή πληρότητα σε συνδυασμό με την αμβλυμμένη εποχικότητα. 9. Νομικό πλαίσιο: Όλοι οι φορείς διαχείρισης και εκτέλεσης που εμπλέκονται στον τουρισμό θα πρέπει να καθοδηγούνται από ένα σωστό και άρτιο 32

νομικό πλαίσιο, το οποίο θα διασφαλίζει την υψηλή ποιότητα σε όλα τα επίπεδα, την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και την τήρηση των υποχρεώσεων των εμπλεκομένων απέναντι στη διαχείριση και εκμετάλλευση του τουριστικού προϊόντος. 10. Εκπαίδευση και κατάρτιση: Η απόκτηση συγκεκριμένων γνώσεων που απαιτούνται για την ομαλή υλοποίηση των τουριστικών σχεδίων, σε κάθε επίπεδο, είναι κρίσιμης σημασίας, διότι μόνο έτσι μπορεί να χαρακτηριστεί ένας τουριστικός προορισμός από υψηλή ποιότητα, κατανόηση του αντικειμένου και σωστή διαχείριση. Αποτέλεσμα της εξειδικευμένης γνώσης θα είναι σωστή εξυπηρέτηση των πελατών επισκεπτών, και ο αυξημένος επαγγελματισμός. 11. Συνεργασίες: Μια σωστή και αναγκαία επιχειρηματική λειτουργία προϋποθέτει τη συνεργασία με ξένους πράκτορες (tur peratrs), έτσι ώστε να υπάρξει εισροή ομάδων τουριστών με παράλληλη διαφήμιση του τουριστικού προϊόντος. 12. Καινοτομία: Οι πρωτοποριακές και καινοτόμες ιδέες, σε ό,τι αφορά την επιχειρηματική δραστηριότητα, αποτελούν πόλο έλξης τουριστών. Ειδικά όταν πρόκειται για δραστηριότητες με αυξημένο κόστος, η επιτυχής έκβαση θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της εισροής χρημάτων, καθώς δεν είναι λίγοι αυτοί που διαθέτουν αρκετά χρήματα για να έχουν στη διάθεσή τους μια καινοτόμα υπηρεσία. 13. Νοοτροπία: Η σωστή αντιμετώπιση των τουριστών, πέρα από ένα παιχνίδι εντυπώσεων και ένδειξη επαγγελματισμού, είναι και δείκτης επιχειρηματικής διάθεσης. Η λογική πρέπει να στηρίζεται στη σταθερότητα και την ανάπτυξη, όχι στην κερδοφορία χωρίς μέλλον. 3.2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 3.2.1. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ Η Νομαρχιακή Επιτροπή Τουριστικής Προβολής Ν. Ιωαννίνων λειτούργησε για πρώτη φορά το έτος 2000. Η λειτουργία της ήταν απαραίτητη για την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος τουριστικής προβολής της περιοχής, αφού ως τότε η διαφήμιση του νομού υπήρξε μικρή και περιοριζόταν σε μεμονωμένες ενέργειες, όπως η 33

έκδοση χαρτών, αφισών και φυλλαδίων και η συμμετοχή (κυρίως της Ν. Α. Ι.) σε τουριστικές εκθέσεις. Κατά τα τρία αυτά χρόνια η Ν. Ε. Τ. Π. Ν. Ι. διαχειρίστηκε τα παρακάτω ποσά για τα προγράμματα της 5 : 2000: 70.430 ευρώ 2001: 74.440 ευρώ 2002: 121.200 ευρώ Τα ποσά αυτά προήλθαν από την οικονομική συμμετοχή του Ε.Ο.Τ. (35.200 ευρώ για καθένα από τα έτη 2000 και 2001 και 40.600 ευρώ για το έτος 2002), καθώς και από την οικονομική συμμετοχή των τοπικών φορέων του νομού (Ν. Α. Ι., Τ.Ε. Δ. Κ., Ένωση Ξενοδόχων Ιωαννίνων, Ίδρυμα Εγνατία Ηπείρου, διάφοροι Ο.Τ.Α. κ.α.). Τα προγράμματα της τουριστικής προβολής περιλάμβαναν τις παρακάτω ενέργειες: Έκδοση βιβλίων και τουριστικών εντύπων Συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό Διαφημιστικές καταχωρήσεις σε περιοδικά, εφημερίδες και τουριστικούς οδηγούς Προγράμματα φιλοξενίας δημοσιογράφων και τουριστικών πρακτόρων Δημιουργία ιστοσελίδας για την ηλεκτρονική προβολή του νομού Παραγωγή και προμήθεια οπτικοακουστικών μέσων (βιντεοκασέτες και CD) Διάφορες άλλες ενέργειες που συμβάλλουν στην προβολή του τουριστικού προϊόντος του νομού και τη δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης του τουριστικού τομέα Οι υπεύθυνοι τουριστικής προβολής του Ν. Ιωαννίνων σε νομαρχιακό επίπεδο έχουν κάνει μέχρι τώρα τις εξής δράσεις για την τουριστική προβολή του νομού τους: - Δημιουργία ταινίας ντοκιμαντέρ του Ν. Ιωαννίνων με θέμα την τουριστική προβολή, διάρκειας 27 σε φόρμα vide BETA SP - Δημιουργία διαφημιστικής ταινίας του Ν. Ιωαννίνων σε φόρμα vide BETA SP - Δημιουργία 2 διαφημιστικών ταινιών του Ν. Ιωαννίνων σε φόρμα vide 5 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ, Α ΦΑΣΗ, ΟΡΓΑΝΟΤΕΧΝΙΚΗ Α.Ε., ΣΕΛ. 131. 34