ΡΥΠΑΝΣΗ Ε ΑΦΩΝ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ

ΡΥΠΑΝΣΗ Ε ΑΦΩΝ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ

Η γεωγραφική κατανοµή του µολύβδου στα µητρικά πετρώµατα Τα µητρικά πετρώµατα της αστικής περιοχής του Λαυρίου αποτελούνται κυρίως από µάρµαρο και σχιστόλιθο, ενώ εντοπίζονται µικρότερης έκτασης εµφανίσεις από σχιστο-γνεύσιο, πρασινίτη, ανθρακικό ψαµµίτη και κροκαλοπαγές πέτρωµα. H κατανοµή του µολύβδου στα µητρικά πετρώµατα, υποδηλώνει στην ουσία, τις φυσικές συνθήκες, όπου αναπτύχθηκε το πρώτο φυσικό υπολειµµατικό έδαφος στο Λαύριο. Μόνο σε 10% της έκτασης της αστικής περιοχής του Λαυρίου υπάρχουν σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις (>135 mg/kg Pb), ενώ, στο 40% της έκτασης του Λαυρίου οι τιµές του µολύβδου κυµαίνονται από 22 έως 135 mg/kg. Στο υπόλοιπο 50% της έκτασης τα δείγµατα πετρώµατος έχουν χαµηλές συγκεντρώσεις µολύβδου, οι οποίες κυµαίνονται από 0,5 µέχρι 22 mgr/kgr.

Κατηγορίες µεταλλευτικών απορριµµάτων στο Λαύριο Τα µεταλλουργικά απορρίµµατα καλύπτουν µεγάλο µέρος, περίπου το 25% της αστικής περιοχής του Λαυρίου και αποτελούν την κύρια πηγή ρύπανσης. Οι τρεις κύριες κατηγορίες των µεταλλουργικών απορριµµάτων είναι τα απορρίµµατα επίπλευσης, οι σκουριές και οι σιδηροπυρίτες ή πυρίτες,

Πυρίτες Αφορά θειούχες ενώσεις µετάλλων όπως ο σίδηρος, ο µόλυβδος και ο ψευδάργυρος. Προέρχονται από εµπλουτισµό και καµίνευση θειούχων µεταλλευµάτων για την παραγωγή Pb. Ενδιαφέρουν γιατί παρουσιάζουν το φαινόµενο της όξινης απορροής Όξινη απορροή οι πυρίτες µε την επαφή τους µε το νερό της βροχής και το οξυγόνο της ατµόσφαιρας οξειδώνονται οπότε παράγεται υγρό διάλυµα θειικού οξέως µε ph µικρότερο του 2. Το όξινο αυτό διάλυµα προσβάλλει τα µεταλλεύµατα και δηµιουργεί διαλύµατα που περιέχουν (διαλυτά) άλατα των βαρέων και τοξικών µετάλλων που ευρίσκονται στους πυρίτες, που κινούνται ως διάλυµα, επιφανειακά προς τη θάλασσα ή ρυπαίνουν τα υπόγεια νερά εάν εισέλθουν στο έδαφος.

Οξειδωµένα ή Ανθρακικά (Σαβούρα). Προέρχονται από το πλύσιµο και την έκπλυση των µεταλλευµάτων Είναι τα πιο επικίνδυνα λόγω: της µεγάλης περιεκτικότητας σε µόλυβδο (2,2%=22.000 ppm), ψευδάργυρο (2,1%=21.000 ppm), αρσενικό (350 ppm) και κάδµιο (300 ppm) της βιοδιαθεσιµότητας των τοξικών µετάλλων, δηλαδή τα τοξικά προσλαµβάνονται από τα φυτά και ανιχνεύονται στα φύλλα και στους καρπούς της µικρής τους διαµέτρου (µοιάζουν µε χονδρόκκοκη άµµος) οπότε µπορούν να εισέλθουν στον οργανισµό δια της αναπνοής και της κατάποσης αποτελούν το µεγαλύτερο όγκο µεταλλευτικών απορριµµάτων

Σκουριά Πρόκειται για υλικά που δηµιουργήθηκαν από την καµίνευση των µεταλλευµάτων. Υπάρχουν σκουριές λεπτόκοκκες (µεγέθους λίγων χιλιοστών) αλλά και χονδρόκοκκες που έχουν µέγεθος 10-30 cm. Η χηµική ανάλυση των σκουριών δείχνει παρουσία τοξικών µετάλλων, ωστόσο αυτά λόγω της "υαλοποίησης" που έχει υποστεί το υλικό δεν είναι ευδιάλυτα. εν µετρήθηκαν επικίνδυνες συγκεντρώσεις βαρέων µετάλλων στη θάλασσα, εκεί όπου είχαν απορριφθεί οι σκουριές. Υπάρχει µεγάλη βραδύτητα στη διάλυση υλικού από τις σκουριές και σε κάθε περίπτωση µεγάλη αραίωση λόγω του όγκου του νερού της θάλασσας.

Ο χηµισµός των µεταλλευτικών απορριµµάτων Ο χηµισµός των µεταλλουργικών απορριµµάτων παίζει σηµαντικό ρόλο στη ρύπανση του περιβάλλοντος, δεδοµένου ότι έχουν υψηλές συγκεντρώσεις τοξικών στοιχείων, όπως µόλυβδο, ψευδάργυρο, αρσενικό, αντιµόνιο, κάδµιο, χαλκό, υδράργυρο, βηρύλλιο. Σύµφωνα µε µετρήσεις από το πρόγραµµα LIFE οι συγκεντρώσεις του µολύβδου έχουν ως εξής: στις σκουριές από 5.000 έως 51.200 mgr/kgr Pb (µέση τιµή 16.500 και διάµεση τιµή 11.800 mg/kg, συντελεστής διακύµανσης, Σ 72,1%), στο γαιώδες ή χωµάτινο υλικό που βρίσκεται µέσα στις σκουριές από 5.080 έως 30.800 mgr/kgr (µέση τιµή 19.480 και διάµεση τιµή 18.500 mgr/kgr, Σ 45%), στο υλικό αµµοβολής, που προέρχεται από τη θραύση των σκουριών, από 12.300 έως 32.800 mgr/kgr (µέση τιµή 19.700 και διάµεση τιµή 17.250 mgr/kgr, Σ 39,3%), στα απορρίµµατα επίπλευσης (σαβούρα) από 18.500 έως 28.100 mgr/kgr Pb (µέση τιµή 24.540 και διάµεση τιµή 24.950 mgr/kgr, Σ 12,5%), στα απορρίµµατα πυρίτη από 9.800 έως 85.200 mgr/kgr Pb (µέση τιµή 47.040 και διάµεση τιµή 45.400 mgr/kgr, Σ 52,7%) στους πυριτούχους άµµους από 3.800 έως 41.200 mgr/kgr (µέση τιµή 19.130 και διάµεση τιµή 16.770 mgr/kgr, Σ 89,1%).

Οι σκουριές, τα απορρίµµατα πυρίτη και οι πυριτούχοι άµµοι έχουν τη µεγαλύτερη διακύµανση στις συγκεντρώσεις µολύβδου. Αυτό το χαρακτηριστικό οφείλεται σε διαφορές στη χηµική σύσταση του αρχικού µεταλλεύµατος και, όσον αφορά τις σκουριές, στη µεταλλουργική µέθοδο που χρησιµοποιήθηκε κατά την εκκαµίνευση του µεταλλεύµατος. Ο µόλυβδος έχει το µικρότερο εύρος τιµών και το χαµηλότερο συντελεστή διακύµανσης (12,54%) στα απορρίµµατα επίπλευσης (σαβούρα), γεγονός που υποδηλώνει ότι οι συγκεντρώσεις µολύβδου είναι σχετικά οµοιόµορφες σε αυτό τον τύπο των απορριµµάτων.

Γεωχηµική κατανοµή αρσενικού Γενικά η περιεκτικότητα των µη ρυπασµένων εδαφών σε αρσενικό κυµαίνεται από 1-50 mgr/kgr µε διάµεση τιµή 7,5 mg/kg As. Στο Λαύριο όµως οι τιµές του αρσενικού (As) κυµαίνονται από 5,6-7.066 mgr/kgr, µε µέση και διάµεση τιµή 222 και 93 mgr/kgr As αντίστοιχα. Συνεπώς, τα εδάφη της Λαυρεωτικής σε σύγκριση µε τα κανονικά είναι πολύ επιβαρυµένα σε αρσενικό (η διάµεση τιµή τους είναι δώδεκα φορές µεγαλύτερη των κανονικών εδαφών). Η υψηλή περιεκτικότητα του αρσενικού στα εδάφη της Λαυρεωτικής οφείλεται στη συµµετοχή του στη µεταλλοφορία, είτε στον αρσεvoπυρίτη ή στα θειούχα ορυκτά Το νοµοθετηµένο όριο των 10 mg/kg As στο έδαφος κατοικιών, που συνιστάται από τη Βρετανική νοµοθεσία, δείχνει ότι το 93,3% της έκτασης της Λαυρεωτικής χερσονήσου, που ερευνήθηκε, είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο.

Γεωχηµική κατανοµή καδµίου Γενικά η περιεκτικότητα των µη ρυπασµένων εδαφών σε κάδµιο κυµαίνεται από 0,1-0,5 mgr/kgr µε µέση τιµή 1 mgr/kgr. Στο Λαύριο οι τιµές του καδµίου κυµαίνονται από <3,3-233 mgr/kgr, µε µέση και διάµεση τιµή 222 και 93 mgr/kgr αντίστοιχα. Συνεπώς, τα εδάφη της Λαυρεωτικής χερσονήσου, σε σύγκριση µε τα κανονικά, έχουν πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε κάδµιο (η µέση τιµή τους είναι τουλάχιστον 200 φορές µεγαλύτερη των κανονικών εδαφών). Οι υψηλές συγκεντρώσεις του καδµίου στα εδάφη οφείλονται στη συµµετοχή του στη µικτή θειούχο µεταλλοφορία. Το νοµοθετηµένο όριο των 3 mgr/kgr στο έδαφος κατοικιών, που συνιστάται από τη Βρετανική νοµοθεσία, δείχνει ότι το 57,3% της έκτασης της Λαυρεωτικής χερσονήσου, που ερευνήθηκε, είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Επιπλέον από τη γεωχηµική έρευνα στο Λαύριο διαπιστώθηκε ότι το 57,3% της περιοχής έχει περιεκτικότητες που είναι φυτοτοξικά επικίνδυνες.

Γεωχηµική κατανοµή χρωµίου Γενικά η περιεκτικότητα των εδαφών σε χρώµιο κυµαίνεται από 5-1.000 mgr/kgr (µε διάµεση τιµή 43 mgr/kgr. Στο Λαύριο οι τιµές του χρωµίου κυµαίνονται από 0,7-2.575 mgr/kgr, µε µέση και διάµεση τιµή 368 και 291 mgr/kgr αντίστοιχα. Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις χρωµίου (>1.173 mgr/kgr) βρίσκονται σε χώρους, όπου υπάρχει µικτή θειούχος µεταλλοφορία µε παλιές εργασίες ή οξειδώσεις µέσα σε µάρµαρα. Αυτό υποδηλώνει ότι το χρώµιο συνοδεύει επίσης τη µικτή θειούχο µεταλλοφορία, κάτι που συµβαίνει σε ορισµένα πoλυµεταλλικά θειούχα κοιτάσµατα, τα οποία βρίσκονται σε βασικά και υπερβασικά πετρώµατα. Το νοµοθετηµένο όριο των 600 mgr/kgr στο έδαφος κατοικιών, που συνιστάται από τη Βρετανική νοµοθεσία, δείχνει ότι το 13,6% της έκτασης της Λαυρεωτικής χερσονήσου, που ερευνήθηκε, είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Για το χρώµιο οι τιµές πάνω από τις οποίες οι συγκεντρώσεις θεωρούνται ως φυτoτoξικές είναι 75 και 100 mgr/kgr. Αν θεωρηθεί ότι η οριακή τιµή των 75 mgr/kgr είναι η πιο ασφαλής για τις καλλιέργειες, τότε το 97% της περιοχής έχει περιεκτικότητες που θεωρούνται ότι είναι φυτoτoξικά επικίνδυνες.

Γεωχηµική κατανοµή χαλκού Γενικά η περιεκτικότητα των εδαφών σε χαλκό κυµαίνεται από 2-100 mgr/kgr µε διάµεση τιµή 15 mgr/kgr. Στο Λαύριο οι τιµές του χαλκού κυµαίνονται από 7-1.397 mgr/kgr, µε µέση και διάµεση τιµή 368 και 291 mgr/kgr αντίστοιχα. Συνεπώς, τα εδάφη της Λαυρεωτικής, σε σύγκριση µε τα κανονικά έχουν πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε χαλκό (η διάµεση τιµή τους είναι τουλάχιστον δεκαεννέα φορές µεγαλύτερη). Οι περιοχές µε τις µεγαλύτερες συγκεντρώσεις (>411 ppm Cu) βρίσκονται σε έντονα µεταλλοφόρες περιοχές µε παλιές εργασίες. Η έντονη ρύπανση µε χαλκό στην πόλη του Λαυρίου οφείλεται στα απορρίµµατα της µεταλλουργίας (σωροί από σκωρίες, πυρίτη και σαβούρα). Το νοµοθετηµένο όριο των 150 mg/kg Cu στο έδαφος κατοικιών, που συνιστάται από τη Ελβετική νοµοθεσία, δείχνει ότι το 12% της έκτασης της Λαυρεωτικής χερσονήσου, που ερευνήθηκε, είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο.

Τα φυτοτοξικά επίπεδα του χαλκού, που αναφέρονται στη βιβλιογραφία, είναι τα 60, 100 και 125 mgr/kgr. Αν θεωρηθεί ότι η οριακή τιµή των 60 mgr/kgr είναι η πιο ασφαλής για τις καλλιέργειες, τότε το 36,3% της περιοχής έχει περιεκτικότητες που είναι φυτοτοξικά επικίνδυνες.

Γεωχηµική κατανοµή νικελίου Γενικά η περιεκτικότητα των εδαφών σε νικέλιο κυµαίνεται από 5-500 mgr/kgr µε διάµεση τιµή 17 mgr/kgr. Στο Λαύριο οι τιµές του νικελίου κυµαίνονται από <2,6-1.636.397 mgr/kgr, µε µέση και διάµεση τιµή 189 και 147 mgr/kgr αντίστοιχα. Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις νικελίου (>607 mgr/kgr Ni) βρίσκονται σε χώρους, όπου υπάρχει µικτή θειούχος µεταλλοφορία µε παλιές εργασίες ή οξειδώσεις µέσα σε µάρµαρα ή σχιστόλιθους. Το νοµοθετηµένο όριο των 210 mg/kg Ni στο έδαφος κατοικιών, που συνιστάται από την Ολλανδική νοµοθεσία, δείχνει ότι το 29,9% της έκτασης της Λαυρεωτικής χερσονήσου, που ερευνήθηκε, θεωρείται επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Η περιεκτικότητα των 100 mgr/kgr θεωρείται το όριο για τον προσδιορισµό των φυτοτοξικά επικίνδυνων συγκεντρώσεων. Λαµβάνοντας υπόψη αυτή την οριακή τιµή, ένα ποσοστό 71,4% της περιοχής έχει υψηλές περιεκτικότητες, που θεωρούνται ότι είναι φυτοτοξικά επικίνδυνες.

Γεωχηµική κατανοµή µολύβδου Γενικά η περιεκτικότητα των εδαφών σε µόλυβδο κυµαίνεται από 2-200 mgr/kgr µε διάµεση τιµή 17 mgr/kgr. Στο Λαύριο οι τιµές του µολύβδου κυµαίνονται από 24-70.032 mgr/kgr µε µέση και διάµεση τιµή 2.883 και 692 mgr/kgr αντίστοιχα. Συνεπώς τα εδάφη της Λαυρεωτικής χερσονήσου έχουν πολύ αυξηµένες συγκεντρώσεις σε µόλυβδο (η διάµεση τιµή τους είναι τουλάχιστον σαράντα φορές υψηλότερη των κανονικών). Αυτό φυσικά οφείλεται στη συµµετοχή του µολύβδου στη µικτή θειούχο µεταλλοφορία. Οι περιοχές µε τις µεγαλύτερες συγκεντρώσεις (>21.550 mg/kg Pb) βρίσκονται σε έντονα µεταλλοφόρες περιοχές µε παλιές εργασίες. Η έντονη ανωµαλία στην πόλη του Λαυρίου οφείλεται στη ρύπανση από τα απορρίµµατα της µεταλλουργίας (σωροί από σκωρίες, πυρίτη και σαβούρα). Επίσης, οι υψηλές συγκεντρώσεις µολύβδου (>2.232-21.550 mgr/kgr) νότια του λιµένα του Λαυρίου προς το ακρωτήριο Πέρδικα οφείλονται και αυτές στη ρύπανση από τα απορρίµµατα της µεταλλουργίας.

Το νοµοθετηµένο όριο των 500 mgr/kgr στο έδαφος κατοικιών, που συνιστάται από τη Βρετανική νοµοθεσία, δείχνει ότι το 59,9% της έκτασης της Λαυρεωτικής χερσονήσου, που ερευνήθηκε, θεωρείται επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Τα φυτοτοξικά επίπεδα του µολύβδου, που δίνονται από διάφορους ερευνητές, είναι 100, 200 και 400 mgr/kgr. Αν θεωρηθεί ότι η οριακή τιµή των 100 mgr/kgr είναι η πιο ασφαλής για τις καλλιέργειες, τότε το 96,7% της περιοχής έχει περιεκτικότητες που είναι φυτοτοξικά επικίνδυνες

Γεωχηµική κατανοµή ψευδαργύρου Γενικά η µέση περιεκτικότητα των εδαφών σε ψευδάργυρο κυµαίνεται από 10-300 mgr/kgr µε διάµεση τιµή 36 mgr/kgr. Στο Λαύριο οι τιµές του αντιµονίου κυµαίνονται από 28-51.608 mgr/kgr µε µέση και διάµεση τιµή 1.958 και 420 mgr/kgr αντίστοιχα. Συνεπώς τα εδάφη της Λαυρεωτικής χερσονήσου έχουν πολύ αυξηµένες συγκεντρώσεις σε ψευδάργυρο (η διάµεση τιµή τους είναι τουλάχιστον δώδεκα φορές µεγαλύτερη των κανονικών). Αυτό φυσικά οφείλεται στη συµµετοχή του ψευδαργύρου στη µεικτή θειούχο µεταλλοφορία. Οι υψηλές συγκεντρώσεις στην πόλη του Λαυρίου οφείλονται στη ρύπανση από τα απορρίµµατα της µεταλλουργίας (σωροί από σκωρίες, πυρίτη και σαβούρα). Επίσης, οι υψηλές τιµές (>1.177-10.119 mgr/kgr) νότια του λιµένα του Λαυρίου προς το ακρωτήριο Πέρδικα οφείλονται και αυτές στη ρύπανση από τα απορρίµµατα της µεταλλουργίας. Το νοµοθετηµένο όριο των 720 mgr/kgr στο έδαφος κατοικιών, που συνιστάται από την Ολλανδική νοµοθεσία, δείχνει ότι το 35,1% της έκτασης της Λαυρεωτικής χερσονήσου, που ερευνήθηκε, είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο.

Τα φυτοτοξικά επίπεδα του ψευδαργύρου προσδιορίστηκαν από διάφορους ερευνητές και είναι 70, 250, 300 και 400 mgr/kgr. Αν θεωρηθεί ότι η οριακή τιµή των 70 mgr/kgr είναι η πιο ασφαλής για τις καλλιέργειες, τότε το 99,6% της περιοχής έχει περιεκτικότητες που είναι φυτοτοξικά επικίνδυνες.

Τεχνική αποµόνωσης των πυριτών από την βροχή Σε έκταση διαστάσεων 50 m x 50 m περίπου που χωρίστηκε σταυροειδώς σε τέσσερα τεταρτηµόρια έγιναν οι ακόλουθες πιλοτικές δοκιµές: 1 ο τεταρτηµόριο. Οι πυρίτες καλύφθηκαν µε τεχνητό φραγµό για το νερό. Για τον σκοπό αυτό, χρησιµοποιήθηκαν φύλλα πλαστικού που καλείται γεωµεµβράνη. 2ο τεταρτηµόριο. Στην περίπτωση αυτή χρησιµοποιήθηκε φυσικός φραγµός για το νερό. Ο φυσικός φραγµός αποτελείται από άργιλο. Η άργιλος διαστρώνεται σε επάλληλες στρώσεις 20-30 cm εκάστη και συνολικό πάχος όλων των στρώσεων 1 m περίπου.

3 ο τεταρτηµόριο. Οι πυρίτες αναµειγνύονται µε ασβεστολιθική άµµο λεπτής κοκκοµετρίας. Η ανάµειξη γίνεται για πάχος υλικού 1m. Η αναλογία της άµµου είναι τέτοια ώστε να αντιστοιχεί χηµικά στο θεϊκό οξύ που θα παράγει ο πυρίτης. Με τη δηµιουργία του θεϊκού οξέως προκαλείται χηµική αντίδραση µε το ανθρακικό ασβέστιο (είναι η ασβεστολιθική άµµος) µε συνέπεια τη δηµιουργία θεϊκού ασβεστίου (γύψος), που αποτελεί εµπόδιο για την περαιτέρω είσοδο στη µάζα του πυρίτη άλλου νερού. ηλαδή το υλικό "αυτοθεραπεύεται" και σταµατά την όξινη απορροή. Το σκληρό στρώµα που δηµιουργήθηκε καλείται hard Pan. Σηµειώνεται ότι 1m 3 πυρίτη µπορεί να δηµιουργήσει 800 kg θεϊκού οξέως σε διάστηµα 10 ετών, σιγά-σιγά, σταδιακά. Ξανά καλύπτεται το υλικό µε χώµα. 4 ο τεταρτηµόριο. Στο τέταρτο τµήµα δεν γίνεται καµία επέµβαση, απλώς καλύπτουµε µε χώµα. Το τεταρτηµόριο αυτό καλείται control και χρησιµοποιείται για σύγκριση µε τα άλλα τεταρτηµόρια για τη διαπίστωση επιτυχίας ή όχι στις επεµβάσεις. Η παρακολούθηση της πορείας (και της επιτυχίας) των πιλοτικών δοκιµών γίνεται µε τη συλλογή τυχόν όξινης απορροής κάτω από τα στρώµατα πυρίτη που έγιναν επεµβάσεις. Τα πρανή του λοφίσκου όπου έγιναν οι επεµβάσεις αυτές καλύφθηκαν µε υγιές χώµα µικρού πάχους, 10-15 cm και έγινε σπορά φυτών θαµνοειδών για συγκράτηση του χώµατος από την παράσυρσή του από το νερό της βροχής. Εξαιτίας του µικρού πάχους χώµατος, όταν οι ρίζες των φυτών έφθασαν στον πυρίτη, σταµάτησε η περαιτέρω ανάπτυξη των φυτών, οπότε η φυτοκάλυψη είχε περιορισµένη επιτυχία.

Τεχνική αποκατάστασης οξειδωµένων απορριµµάτων Για την αποκατάσταση των οξειδωµένων απορριµµάτων χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος της χηµικής σταθεροποίησης που αποσκοπεί στη µετατροπή των υλικών που εφαρµόζεται σε λιγότερο τοξικά, λιγότερο βιοδιαθέσιµα και λιγότερο ευδιάλυτα Οι πιλοτικές εφαρµογές για τη χηµική σταθεροποίηση πραγµατοποιήθηκαν σε έκταση 1000 m 2 περίπου. Η έκταση αυτή χωρίσθηκε σε 6 ζώνες διαστάσεων 6 m x 25 m εκάστη όπου προστέθηκαν υλικά που θα πραγµατοποιούσαν τη σταθεροποίηση. Οι µείξεις ήταν οι ακόλουθες:

1 η ζώνη: δεν προστέθηκε κανένα υλικό, ήταν η περιοχή control (ελέγχου) για συγκριτικούς λόγους. 2 η ζώνη: χρησιµοποιήθηκε (επεξεργασµένη) βιολογική λάσπη 3 η ζώνη: χρησιµοποιήθηκε βιολογική λάσπη και φωσφορικά λιπάσµατα 4 η ζώνη: χρησιµοποιήθηκε βιολογική λάσπη και ιπτάµενη τέφρα 5 η ζώνη: χρησιµοποιήθηκε compost και ιπτάµενη τέφρα 6 η ζώνη: χρησιµοποιήθηκε compost και φωσφορικά λιπάσµατα Σε όλες τις ζώνες έγινε σπορά θαµνωδών φυτών (ετησίων και πολυετών) και εφαρµόστηκε τεχνητή διαβροχή (πότισµα). Σε όλες τις ζώνες τα φυτά αναπτύχθηκαν πλην της ζώνης ελέγχου και παρέµεινε χέρσα. Για τον έλεγχο της επιτυχίας ή όχι (συγκριτικά των υλικών) µετρήθηκε, σε κάθε εφαρµογή ο αριθµός των φυτών ανά m 2 και η µάζα τους. Με τη φυτοκάλυψη, ένδειξη της µείωσης της τοξικότητας, µειώθηκε και η µεταφορά από τον άνεµο σκόνης ρυπασµένου υλικού. Οι µηχανισµοί που δρουν τα υλικά σταθεροποίησης που χρησιµοποιήθηκαν ήταν οι ακόλουθοι: Τα φωσφορικά λιπάσµατα µέσω της µετατροπής των αλάτων των µετάλλων σε φωσφορικά άλατα που είναι αδιάλυτα Η ιπτάµενη τέφρα µέσω του σχηµατισµού υδροξειδίων των µετάλλων που είναι και πάλι αδιάλυτα. Χρησιµοποιήθηκε ιπτάµενη τέφρα από την Πτολεµαΐδα µε υψηλό ph Η βιολογική λάσπη κυρίως µέσω µηχανισµών βιορόφησης ενώσεων µετάλλων Σε κάθε περίπτωση, τα οργανικά υλικά, βιολογική λάσπη και compost προσέφεραν οργανική ύλη στα µεταλλευτικά απορρίµµατα, ώστε να δηµιουργηθούν οι συνθήκες ανάπτυξης φυτών

οκιµή TCLP (Toxicity Characteristic Leaching Procedure) Η επιτυχία ή όχι των επεµβάσεων εξετάσθηκε και µε την πραγµατοποίηση της εργαστηριακής δοκιµής TCLP. Κατά τη δοκιµή αυτή το προς εξέταση τοξικό υλικό αναµειγνύεται µε διάλυµα που περιέχει εκτός των άλλων και οξικό οξύ. Γίνεται µείξη σε αναλογία 1 gr υλικού µε 20 ml διαλύµατος. Το µείγµα αναµειγνύεται επί 24 h και µετά από διήθηση το υγρό αναλύεται για τα τοξικά συστατικά που τυχόν περιέχει. Οι µετρούµενες συγκεντρώσεις συγκρίνονται µε τα αντίστοιχα όρια για το πόσιµο νερό που έχουν πολλαπλασιαστεί επί 100. ηλαδή αν το όριο της ουσίας Α στο πόσιµο νερό είναι για παράδειγµα 5 mg/lt τότε κατά τη δοκιµή TCLP ένα υλικό θα χαρακτηριστεί τοξικό αν µετρηθούν συγκεντρώσεις της ουσίας Α, µετά την ανάµειξη και διήθηση, που υπερβαίνουν τα 500 mg/lt. Για την περίπτωση των οξειδωµένων απορριµµάτων υπέρβαση υπάρχει στο µόλυβδο (ο µόλυβδος είναι το κυρίαρχο πρόβληµα στην περιοχή του Λαυρίου).