ROMACT Διευρύνοντας την προσβασιμότητα των γυναικών Ρομά στα συστήματα επικύρωσης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης. Ευρωπαϊκή Έκθεση Έχει εκπονηθεί από το Διαπολιτισμικό Ινστιτούτο της Τιμισοάρα, Ρουμανία, βασισμένο στη συνεισφορά των εταίρων του προγράμματος ROM-ACT: - Οργάνωση γυναικών Ρομά Drom Kotar Mestipen, Ισπανία (οργανισμός που συντονίζει/υπεύθυνος συντονισμού) - Κοινωφελής Επιχείρηση Κοινωνικής Προστασίας και Αλληλεγγύης Δημοτικό Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης Βόλου, Ελλάδα - Romani CRISS Κέντρο Ρομά Κοινωνικής Ενσωμάτωσης και Μελετών, Ρουμανία - Κέντρο Ρομά και Travellers Pavee Point, Ιρλανδία - Μη Κυβερνητική Οργάνωση Slovo 21, Τσεχία - Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Εκπαίδευση Ενηλίκων (EAEA) - με την υποστήριξη του Κέντρου Έρευνας της Θεωρίας και Πρακτικής για την Άρση των Ανισοτήτων του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης (CREA) (συνεργαζόμενος εταίρος) 2014 1
ΚΕΚΠΑ-ΔΙΕΚ, ΚΟΙΝΩΦΕΛΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΒΟΛΟΥ ΕΡΓΟ ROM-ACT Ιούλιος 2014 Επιμέλεια Χρύσα Κολίτσα, Αλεξάνδρα Τσαλμίδη, Νίκος Αντωνάκης, Σπύρος Ιατρόπουλος, Ιουλία Τριανταφύλλου Μετάφραση Χρύσα Κολίτσα, Αλεξάνδρα Τσαλμίδη Επικοινωνία ΚΕΚΠΑ-ΔΙΕΚ, Προύσης 22-26, 38445, Νέα Ιωνία Βόλος Τηλέφωνο: 24210-29908 e-mail: planning@kekpa.org web: www.kekpa.org 2
Πίνακας περιεχομένων 1. Εισαγωγή... 6 Μια Ευρωπαϊκή τάση... 6 Ένα εργαλείο για την ένταξη των Ρομά... 7 Στόχοι του έργου... 8 Ομάδες-στόχοι... 8 Μεθοδολογία και διαδικασία συλλογής δεδομένων... 9 2. Νομικά και θεσμικά πλαίσια για την επικύρωση των ικανοτήτων... 10 Δημοκρατία της Τσεχίας... 10 Ιρλανδία... 11 Ισπανία... 12 Ελλάδα... 13 Ρουμανία... 15 3. Επικύρωση των ικανοτήτων στην πράξη... 17 Τσεχία... 17 Ιρλανδία... 17 Ισπανία... 19 Ελλάδα... 20 Ρουμανία... 21 4. Ανάγκες και συστάσεις από τις γυναίκες Ρομά... 22 Πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση σχετικά με το σύστημα... 22 Σχέση με την αγορά εργασίας... 22 Προσιτές υπηρεσίες πιστοποίησης... 23 Προσαρμοσμένη διαδικασία πιστοποίησης... 23 Υποστήριξη για να ξεπεραστούν οικογενειακά και έμφυλα ζητήματα... 24 Αυτοεκτίμηση και ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ικανότητές και τις δυνατότητες τους... 24 5. Δραστηριότητες και συστάσεις από τους οργανισμούς... 26 Πληροφορίες και ευαισθητοποίηση για το σύστημα... 26 Σχέση με την αγορά εργασίας... 27 Προσαρμοσμένη Διαδικασία Επικύρωσης... 27 Συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων... 28 6. Γενικά συμπεράσματα... 30 Τα βασικά στοιχεία της ένταξης... 30 Παράγοντες που δημιουργούν ή διατηρούν τον αποκλεισμό... 31 Πορεία προς τα εμπρός... 32 3
Περίληψη Η παρούσα έκθεση εστιάζει στην ανάλυση που έχει γίνει στα πλαίσια του προγράμματος ROM-ACT τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο σε εθνικό επίπεδο (στην Τσεχία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, τη Ρουμανία και την Ισπανία) σχετικά με την προσβασιμότητα των γυναικών Ρομά και Traveller στα συστήματα επικύρωσης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης. Το πρόγραμμα ROM-ACT εφαρμόζει μία από τις συστάσεις που έγιναν στο 1 ο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών Ρομά, που οργανώθηκε στη Βαρκελώνη τον Οκτώβριο του 2010 και βασίζεται σε αποτελέσματα από ποικίλα προηγούμενα ερευνητικά προγράμματα. Η αξία των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που απαιτούνται για την εργασία ή αλλού, έχει ληφθεί υπόψιν της Ευρωπαϊκής πολιτικής από το 2001, αλλά μόνο μία μειοψηφία από τις χώρες είχε ένα αρκετά αναπτυγμένο σύστημα επικύρωσης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης μέχρι το 2010. Όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν πλέον θέσει σε εφαρμογή συστήματα επικύρωσης της προηγούμενης γνώσης, αλλά ενώ σε κάποιες χώρες λειτουργούν για πάνω από μία δεκαετία, σε άλλες βρίσκεται ακόμα υπό ανάπτυξη. Χρησιμοποιώντας την επικοινωνιακή μεθοδολογία μεταξύ των ομάδων συζήτησης, οι εταίροι του προγράμματος προσδιόρισαν ένα σύνολο από συστάσεις που διατυπώθηκαν από ομάδες γυναικών Ρομά και Traveller και από οργανισμούς που εργάζονται σε αυτό το πεδίο με στόχο να καταστήσουν τα συστήματα επικύρωσης πιο αποτελεσματικά για γυναίκες που δεν έχουν ένα ακαδημαϊκό υπόβαθρο και ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Η ανάλυση της δομής και λειτουργίας των συστημάτων επικύρωσης και του τρόπου που αυτά γίνονται κατανοητά από τις γυναίκες Ρομά και από τους οργανισμούς που εργάζονται για την υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης των Ρομά, μας επιτρέπει να προσδιορίσουμε τα στοιχεία που συμβάλλουν ή μπορούν να συμβάλλουν στη κοινωνική ένταξη των γυναικών Ρομά. Παρ' όλα αυτά, ο σχεδιασμός και η λειτουργία των συστημάτων επικύρωσης στις περισσότερες χώρες δεν λαμβάνουν πραγματικά υπόψιν τις ανάγκες και δυνατότητες των Ρομά γενικά και των γυναικών Ρομά ειδικότερα και ενυπάρχουν στο επίπεδο των συστημάτων αυτών και στο επίπεδο που αντιμετωπίζουν την κοινωνική πραγματικότητα οι γυναίκες Ρομά, πολλά στοιχεία τα οποία παράγουν ή συντηρούν τον αποκλεισμό. Οι βασικοί παράγοντες ένταξης που επισημαίνονται είναι: Η ύπαρξη των συστημάτων επικύρωσης και το γεγονός πως οι γυναίκες Ρομά μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ώστε να αποκτήσουν αναγνώριση των ικανοτήτων τους. Το πλαίσιο πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα Ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων Η προτεραιότητα που έχει δοθεί προσφάτως στην ένταξη των Ρομά από τις εθνικές και Ευρωπαϊκές πολιτικές Η ύπαρξη έμπειρων και αφοσιωμένων σε τέτοια θέματα τοπικών φορέων Οι κύριοι παράγοντες που παράγουν ή συντηρούν τον αποκλεισμό είναι: α. Το γεγονός ότι τα συστήματα επικύρωσης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης δεν είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες και την κατάσταση των γυναικών Ρομά και Traveller β. Η έλλειψη εμπιστοσύνης, η προηγούμενη εμπειρία αποκλεισμού και το φαινόμενο της γυάλινης οροφής γ. Οι απαιτήσεις της οικογένειας, οι προκαταλήψεις και η αντίσταση στην αλλαγή 4
δ. Η αφοσίωση στη διαδικασία, όπου η αναλογία μεταξύ κέρδους/ωφέλειας δεν ενθαρρύνει πάντοτε τη χρήση των συστημάτων επικύρωσης. ε. Η συμπεριφορά εξάρτησης που προκαλείται από υποστηρικτικές υπηρεσίες. Οι επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης με γυναίκες Ρομά και με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις από τις χώρες που εμπλέκονται, επιβεβαιώνουν πως τα συστήματα επικύρωσης μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμο εργαλείο για την αύξηση των πιθανοτήτων απόκτησης πρόσβασης στην αγορά εργασίας ή βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης των γυναικών Ρομά στην ελεύθερη αγορά. Παρ' όλα αυτά στην ανατροφοδότηση που έχει ληφθεί, έχει τονιστεί πως για να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τα δυνητικά οφέλη θα πρέπει να πραγματοποιηθούν σημαντικές αλλαγές στα ήδη υπάρχοντα συστήματα και αφορούν κυρίως σε: - Στον τρόπο με τον οποίο τα προνόμια του συστήματος επικύρωσης παρουσιάζονται στις γυναίκες Ρομά και στον τρόπο που η πληροφορία μεταφέρεται σε αυτές, για τον τρόπο που μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτό το σύστημα - Στην ύπαρξη επικύρωσης, που να ανταποκρίνεται στις ικανότητες των γυναικών Ρομά με ένα μειονεκτικό υπόβαθρο, αλλά επίσης να ανταποκρίνεται σε προσόντα τα οποία είναι απαιτούμενα από την αγορά εργασίας και που πραγματικά παρέχουν ευκαιρίες για εργασία - Στη διασφάλιση πως το κόστος της διαδικασίας δεν αποτελεί εμπόδιο στη χρήση του συστήματος επικύρωσης για τις γυναίκες Ρομά - Στην προσαρμογή των διαδικασιών εγγραφής, προετοιμασίας, αξιολόγησης και πιστοποίησης στις συγκεκριμένες ανάγκες και δυνατότητες των γυναικών Ρομά και στην παροχή προσαρμοσμένης στήριξης κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας - Συμπληρώνοντας την υποστήριξη που σχετίζεται με την πρόσβαση και τη χρήση του συστήματος πιστοποίησης με μέτρα που να επιτρέπουν στις γυναίκες Ρομά να εκμεταλλευτούν προς όφελός τους αυτές τις ευκαιρίες και να ελαχιστοποιήσουν τις επιδράσεις των προκαταλήψεων, εκτός και εντός των κοινοτήτων των Ρομά, καθώς και στο να ξεπεράσουν τους περιορισμούς που προκύπτουν από τις οικογενειακές υποχρεώσεις - Στη λήψη μέτρων που έχουν ως στόχο τη στήριξη των γυναικών Ρομά, ώστε να αναγνωρίζουν τις δεξιότητες που έχουν αποκτήσει μέσα από τη μη-τυπική και άτυπη μάθηση Άλλες σημαντικές συστάσεις περιλαμβάνουν: - την πρόσληψη γυναικών Ρομά ώστε να δράσουν ως διαμεσολαβητές στην επικοινωνία ανάμεσα στις ωφελούμενες γυναίκες Ρομα και στους ποικίλους ενδιαφερόμενους που εμπλέκονται με τη διαδικασία επικύρωσης - μία πιο αποτελεσματική συνεργασία και συντονισμό μεταξύ των εμπλεκομένων στη διαδικασία επικύρωσης Εφόσον οι συστάσεις που διατυπώνονται στην παρούσα έκθεση, η οποία βασίζεται κυρίως στην ανάλυση των υφιστάμενων συστημάτων επικύρωσης και στις διαβουλεύσεις με τις γυναίκες Ρομά και τους εκπροσώπους των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό, τεθούν σε εφαρμογή, η επικύρωση της μη-τυπικής και της άτυπης μάθησης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί περισσότερο από τις γυναίκες Ρομά και να φέρει πολύ πιο αποτελεσματικά και βιώσιμα οφέλη για τους ίδιες και για τη κοινωνία γενικότερα. 5
1. Εισαγωγή Η παρούσα έκθεση εστιάζει στην ανάλυση που έχει γίνει στα πλαίσια του προγράμματος ROM-ACT τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο σε εθνικό επίπεδο (στην Τσεχία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, τη Ρουμανία και την Ισπανία) σχετικά με την προσβασιμότητα των γυναικών Ρομά και Traveller στα συστήματα επικύρωσης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης. Παράλληλα προβάλλει ένα σύνολο από συστάσεις που έχουν διατυπώθει από ομάδες γυναικών Ρομά και Traveller και από οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο αυτό με στόχο να καταστήσουν τα συστήματα επικύρωσης πιο αποτελεσματικά για τις γυναίκες με μη-ακαδημαϊκό υπόβαθρο ή που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες. Στην Ιρλανδία το πρόγραμμα αφορά σε γυναίκες Traveller, ενώ στις άλλες χώρες που συμμετέχουν, η ομάδα-στόχος αποτελείται από γυναίκες Ρομά. Για αυτό το λόγο, στις αναφορές που γίνονται για την Ιρλανδία θα χρησιμοποιείται ο όρος Travellers και για τους υπόλοιπους εταίρους θα χρησιμοποιείται ο όρος Ρομά, είτε αναφερόμαστε ειδικά στις γυναίκες Ρομά, είτε σαν γενικός όρος, όπως έχει προταθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. 1 Η ορολογία που χρησιμοποιείται σε σχέση με την επικύρωση των δεξιοτήτων δεν είναι ομοιογενής σε όλη την Ευρώπη. Η έκθεση αυτή λαμβάνει ως σημείο αναφοράς τον ορισμό που προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ανακοίνωση σχετικά με τη Δια Βίου Μάθηση, που εκδόθηκε το 2001, όπου η επικύρωση έγινε αντιληπτή ως μία διαδικασία προσδιορισμού, αξιολόγησης, αναγνώρισης ενός πιο διευρυμένου φάσματος δεξιοτήτων και ικανοτήτων, τις οποίες τα άτομα αναπτύσσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους σε διαφορετικά συμφραζόμενα, για παράδειγμα μέσω της εκπαίδευσης, της εργασίας και των δραστηριοτήτων στον ελεύθερο χρόνο. Στη δια βίου μάθηση, η «επικύρωση» αποτελεί ένα ζωτικής σημασίας στοιχείο που κάνει εμφανή την αξία της μάθησης που πραγματοποιήθηκε οπουδήποτε και σε οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή του ατόμου. Μια Ευρωπαϊκή τάση Για πάνω από μία δεκαετία, ποικίλα ευρωπαϊκά ιδρύματα τονίζουν την αναγκαιότητα ανάπτυξης αποτελεσματικών και συναφών συστημάτων πιστοποίησης των προσόντων που αποκτήθηκαν στα πλαίσια της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης. Το 2007, το Πλάνο Δράσης για την Εκπαίδευση Ενηλίκων (Action Plan for Adult Learning) που εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τόνισε ότι η αξιολόγηση και αναγνώριση των δεξιοτήτων και κοινωνικών ικανοτήτων, ανεξάρτητα με του πού και πώς έχουν αυτά αποκτηθεί, είναι εξαιρετικά σημαντική για αυτούς που δεν έχουν τα βασικά προσόντα, ώστε να διευκολύνουν την ένταξη τους στην κοινωνία. Στο Ανακοινωθέν της Μπριζ (Bruges Communiqué) το Δεκέμβριο του 2010, οι ευρωπαίοι υπουργοί για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, οι ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσαν ότι οι χώρες που συμμετέχουν θα πρέπει να ξεκινήσουν να αναπτύσσουν, όχι αργότερα από το 2015, διαδικασίες σε εθνικό επίπεδο με σκοπό την αναγνώριση και επικύρωση της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης, υποστηριζόμενοι, ανάλογα με την περίπτωση, από εθνικά πλαίσια προσόντων. Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το Νοέμβριο του 2011, βασισμένο σε μία ανανεωμένη ευρωπαϊκή ατζέντα για την εκπαίδευση ενηλίκων καθορίζει σαν τομείς προτεραιότητας την πλήρη εφαρμογή λειτουργικών συστημάτων για την επικύρωση της μη-τυπικής και άτυπης 1 Συμβούλιο της Ευρώπης, Περιγραφικό Γλωσσάρι όρων σχετικά με τα ζητήματα των Ρομ: Ο όρος «Ρομά» που χρησιμοποιείται στο Συμβούλιο της Ευρώπης αναφέρεται σε Ρομά, Σίντι, Καλέ και σχετικές ομάδες στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των ταξιδιωτών και των ανατολικών ομάδων (Dom και Lom), και καλύπτει την ευρεία ποικιλία των ομάδων αυτών, συμπεριλαμβανομένων των προσώπων που αυτοπροσδιορίζονται ως Τσιγγάνοι. 6
μάθησης και την προώθηση της χρήσης τους από ενήλικες όλων των ηλικιών και από όλα τα επίπεδα προσόντων, καθώς και από επιχειρήσεις και άλλους οργανισμούς Σχετικά με τις συστάσεις πάνω στο θέμα αυτό που συζητήθηκε το Δεκέμβριο του 2012, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζει ότι η επικύρωση των αποτελεσμάτων της μάθησης, δηλαδή των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που αποκτήθηκαν μέσω της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης, μπορεί να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην ενίσχυση της απασχολησιμότητας και κινητικότητας (εργασιακής), καθώς και στην ανάπτυξη κινήτρων για τη δια βίου μάθηση, συγκεκριμένα στην περίπτωση των κοινωνικο-οικονομικά ευπαθών ατόμων ή αυτών με χαμηλά προσόντα. Η σύσταση ζητά από τα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να θέσουν σε εφαρμογή ρυθμίσεις για την επικύρωση της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης - λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες -, όχι αργότερα από το 2018, που θα επιτρέπουν στα άτομα να: (α) έχουν πιστοποιημένες γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, που έχουν αποκτηθεί μέσω της μητυπικής και άτυπης μάθησης και μέσω ανοιχτών εκπαιδευτικών πλαισίων. (β) αποκτήσουν πλήρων προσόντων, ή, ανάλογα με την περίπτωση, επιμέρους προσόντα, στη βάση των επικυρωμένων εμπειριών μη-τυπικής και άτυπης μάθησης Τα κράτη μέλη δύνανται να θέσουν σε προτεραιότητα περιοχές και/ή τομείς σε σχέση με τις ανάγκες τους, μέσα από τις ρυθμίσεις που θα πραγματοποιηθούν για την επικύρωση. Τα συστήματα επικύρωσης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης πρέπει να επιτρέπουν σε κάθε άτομο να εκμεταλλευτεί τις πιθανότητες για: ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ των αποτελεσμάτων της μάθησης που έχει αποκτηθεί μέσω της τυπικής και άτυπης μάθησης ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ των αποτελεσμάτων της μάθησης που έχει αποκτηθεί μέσω της τυπικής και άτυπης μάθησης ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ των αποτελεσμάτων της μάθησης που έχει αποκτηθεί μέσω της τυπικής και άτυπης μάθησης ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης που έχει γίνει στα παραγόμενα προϊόντα της μάθησης η οποία έχει αποκτηθεί μέσω της τυπικής και άτυπης μάθησης, με τη μορφή ενός τίτλου, ή με πιστωτικές μονάδες που οδηγούν στην απόκτηση τίτλου σπουδών ή σε ό,τι άλλο Ένα εργαλείο για την ένταξη των Ρομά Το πρόγραμμα βασίζεται στις συστάσεις του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Γυναικών Ρομά: οι άλλες γυναίκες που οργανώθηκε στη Βαρκελώνη τον Οκτώβριο του 2010. Στο συνέδριο συμμετείχαν 300 γυναίκες Ρομά από 14 Ευρωπαϊκές χώρες για να μοιραστούν τις ανάγκες, τους οραματισμούς και τις προσδοκίες τους σε σχέση με την εκπαίδευση, την εργασία και το φεμινισμό. Μία από τις προτάσεις που περιλήφθηκαν στο Έγγραφο Σύνοψης (Conclusion Document) απαιτούσε την αναγνώριση της προηγούμενης μάθησης, ως ένα μέσο για να βελτιώσουν την ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Τα παραπάνω έχουν ως αφετηρία, τις υποθέσεις ότι εκτός από την έλλειψη πιστοποιημένων προσόντων, οι γυναίκες Ρομά έχουν περιθωριοποιηθεί από την αγορά εργασίας ή είναι ολοκληρωτικά αποκλεισμένες από αυτή. Παρόλα αυτά, οι γυναίκες Ρομά έχουν σημαντικά προσόντα ικανότητες τις οποίες έχουν αποκτήσει κατά τη διάρκεια της ζωής τους, κυρίως μέσω της άτυπης μάθησης. Η αποκάλυψη και αξιοποίηση αυτού του κρυφού θησαυρού δύναται να είναι εξαιρετικής σημασίας 7
στην προώθηση της προσωπικής ανάπτυξης, της ισότητας και αποτελεί πορεία προς τον αυτοσεβασμό και την κοινωνική ένταξη των γυναικών Ρομά που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Τα αποτελέσματα διάφορων ευρωπαϊκών ερευνητικών μελετών, όπως το Workaló και το Includeed, που πραγματοποιήθηκαν την προηγούμενη δεκαετία, τονίζουν τη δυναμική των συστημάτων επικύρωσης της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης στην προώθηση της κοινωνικής ένταξης των γυναικών Ρομά. Η έρευνα του προγράμματος Workaló παρέχει αποδείξεις πως ο πληθυσμός των Ρομά έχει αναπτύξει συγκεκριμένες ικανότητες και δεξιότητες, οι οποίες σχετίζονται με το είδος της εργασίας που ασχολούνται, όπως η ελαστικότητα, η ικανότητα να προσαρμόζονται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον και να εργάζονται ως ομάδα και οι διαπραγματευτικές ικανότητες. Παρ όλα αυτά οι περισσότεροι Ρομά δεν κατέχουν ακαδημαϊκούς τίτλους και επίσημα αποδεικτικά εργασίας. Επομένως, οι Ρομά έχουν τα κατάλληλα προσόντα, αλλά έχουν έλλειψη από πιστοποιητικά των ικανοτήτων τους. Το πρόγραμμα Include-ed επίσης, αναγνώρισε την επικύρωση της μη-τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης ως ενός μέσου επίτευξης της κοινωνικής και εργασιακής ένταξης για τις ευάλωτες ομάδες. Ακόμα ένα πρόγραμμα, το Callí Butipén κατέληξε πως η αναγνώριση της τυπικής και άτυπης εργασιακής εμπειρίας είναι πολύ σημαντική για την ένταξη των γυναικών Ρομά στην επίσημη αγορά εργασίας. Επιπροσθέτως, το πρόγραμμα Drom-In έδωσε έμφαση στην ανάγκη να διευκολυνθεί η επικύρωση των δεξιοτήτων που απόκτησαν οι Ρομά μετανάστες, ειδικά αυτών που αποκτήθηκαν μέσα από την εργασιακή και βιωματική εμπειρία στη χώρα καταγωγής. Στόχοι του έργου Σε αυτή την βάση και λαμβάνοντας υπόψιν τα συστήματα επικύρωσης στις αντίστοιχες χώρες, οι εταίροι του προγράμματος εργάστηκαν προς την κατεύθυνση δύο κύριων στόχων: Να φέρουν τα υπάρχοντα εθνικά συστήματα πιστοποίησης εγγύτερα στην κοινότητα των Ρομά, με σκοπό όλο και περισσότεροι Ρομά να έχουν πρόσβαση σε αυτήν τη διαδικασία. Να διατυπώσουν προτάσεις για την βελτίωση των τωρινών συστημάτων, βασισμένες στην συστάσεις των γυναικών Ρομά, των οργανώσεων Ρομά και άλλων οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών Ομάδες-στόχοι Το πρόγραμμα Rom-Act επικεντρώνεται σε τρεις κύριες ομάδες-στόχους: Σε μη-ακαδημαϊκές γυναίκες Ρομά: πέρα από την ενεργή ανάμειξή τους στη διατύπωση προτάσεων, ώστε τα συστήματα επικύρωσης να γίνουν πιο προσιτά και προσαρμοσμένα στις γυναίκες Ρομά, θα υπάρξουν επίσης 50 γυναίκες Ρομά που θα ολοκληρώσουν επιτυχώς τη διαδικασία επικύρωσης. Στις αστικές οργανώσεις: το πρόγραμμα θα δημιουργήσει έναν οδηγό, ο οποίος θα εξηγεί βήμα-βήμα τι είναι αναγκαίο να γίνει, έτσι ώστε να υποστηριχθούν και να ενθαρρυνθούν ευάλωτες ομάδες για να ολοκληρώσουν τη διαδικασία επικύρωσης. Στους φορείς χάραξης πολιτικής και στη δημόσια διοίκηση: κατά την ολοκλήρωση του προγράμματος, ένα Έγγραφο Χάραξης Πολιτικής (Policy Paper) θα παράσχει στους εμπλεκόμενους φορείς συγκεκριμένες ιδέες, προτάσεις και υποδείξεις για το πώς να φέρουν τα συστήματα επικύρωσης εγγύτερα στις ευάλωτες ομάδες. Το πρόγραμμα επίσης περιλαμβάνει πέντε Εθνικά Συμβουλευτικά Δίκτυα, τα οποία έχουν σχηματιστεί από εξωτερικά άτομα της κοινοπραξίας και μια Ομάδα Συμβούλων Πολιτικής, η οποία έχει συσταθεί από ειδικούς, με στόχο να κάνουν συστάσεις πάνω στο θέμα της στρατηγικής άσκησης πίεσης. Θα πραγματοποιηθεί μία Ευρωπαϊκή και Εθνική Εκστρατεία Ευαισθητοποίησης, με σκοπό να διαδώσει τα αποτελέσματα του προγράμματος και μια εκστρατεία άσκησης πίεσης, η οποία θα έχει αντίκτυπο σε 8
επίπεδο πολιτικής. Ένα DVD, που θα περιλαμβάνει μαρτυρίες γυναικών Ρομά που εμπλέκονται στη διαδικασία πιστοποίησης θα χρησιμοποιηθεί ώστε να κάνει το πρόγραμμα ευρύτερα γνωστό και να ενθαρρύνει και άλλες γυναίκες Ρομά να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που προσφέρονται από τα συστήματα της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης. Μεθοδολογία και διαδικασία συλλογής δεδομένων Η μεθοδολογία του προγράμματος αφορά την εφαρμογή μιας καινοτόμας προσέγγισης, που σχετίζεται με την ενεργό συμμετοχή και συμβολή μη - ακαδημαϊκών γυναικών Ρομά. Οι συστάσεις που σχηματίστηκαν μέσω διεξοδικών συζητήσεων με ομάδες γυναικών Ρομά και εκπροσώπους από οργανώσεις που εργάζονται πάνω στην ένταξη των Ρομά, παρουσιάζονται στις εθνικές εκθέσεις. Η παρούσα έκθεση παρέχει μία επισκόπηση του νομοθετικού και πολιτικού πλαισίου για την αναγνώριση της προηγούμενης μάθησης σε κάθε χώρα-μέλος και παρουσιάζει οπτικές και συστάσεις γυναικών Ρομά. Η ίδια μεθοδολογία χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή δεδομένων στις πέντε χώρες που έχουν αναλάβει το πρόγραμμα ROM-ACT. Η έκθεση περιλαμβάνει μία επισκόπηση των συζητήσεων με γυναίκες Ρομά. Ο κάθε οργανισμός-εταίρος πρέπει να συστήσει τέσσερις επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης (Communicative Discussion Groups), δύο για να συγκεντρωθούν οι οπτικές και συστάσεις των γυναικών Ρομά και δύο για να συγκεντρωθούν οπτικές και συστάσεις από τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Η οργάνωση των επικοινωνιακών ομάδων συζήτησης βασίστηκε σε μία προσυμφωνημένη μεθοδολογία, η οποία ενθάρρυνε την ανοιχτή και ελεύθερη ροή της συζήτησης και έδωσε στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να νιώσουν άνετα να μοιραστούν τις σκέψεις τους. Οι ομάδες συζήτησης που πραγματοποιήθηκαν από ένα σχετικά μικρό αριθμό ατόμων, από έξι έως δέκα στον αριθμό, καθοδηγήθηκαν από έναν επόπτη σε ένα χαλαρό και άνετο περιβάλλον. Η ομάδα συζήτησης συνεπάγεται έναν ισότιμο διάλογο μεταξύ των διάφορων συμμετεχόντων. Προτάθηκαν κάποιες καθοδηγητικές ερωτήσεις, αλλά παράλληλα επιτράπηκε η αναπροσαρμογή αυτών. Η πρώτη επικοινωνιακή ομάδα συζήτησης με μη-ακαδημαϊκές γυναίκες Ρομά επικεντρώθηκε στη συλλογή γενικών πληροφοριών σχετικά με το τι γνώριζαν για τα συστήματα επικύρωσης στη χώρα τους, τι εμπόδια ανίχνευσαν στην προσπάθεια πρόσβασης στα συστήματα επικύρωσης και τί χρειάζονται για να συμμετέχουν περισσότερο στα συστήματα αυτά. Στη δεύτερη επικοινωνιακή ομάδα συζήτησης με μη-ακαδημαϊκές γυναίκες Ρομά, οι συμμετέχουσες αξιολόγησαν τα αποτελέσματα που εξάχθηκαν από την κοινοπραξία κατά τη διάρκεια της πρώτης ομάδας συζήτησης. Η πρώτη επικοινωνιακή ομάδα συζήτησης με άτομα από τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών επικεντρώθηκε στις πληροφορίες που τα άτομα αυτά είχαν σχετικά με τα συστήματα πιστοποίησης. Παράλληλα, αναφέρθηκαν στις ικανότητες και δεξιότητες των Ρομά που μπορούν να πιστοποιήσουν μέσω των διάφορων οργανισμών, στις δραστηριότητες που ήδη έχουν αναπτύξει στους οργανισμούς αυτούς με σκοπό να προωθήσουν αυτά τα συστήματα προς τους Ρομά και στο ρόλο που οι οργανισμοί έχουν ή πρέπει να έχουν, ώστε να κάνουν την επικύρωση της μάθησης χρήσιμη σε μηακαδημαϊκούς Ρομά. Στη δεύτερη συνάντηση οι ίδιοι οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την κοινοπραξία κατά τη διάρκεια της πρώτης ομάδας συζήτησης. Εκτός από τις επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης οργανώθηκαν συναντήσεις για να παρέχουν στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να επικυρώσουν τις οπτικές και τις συστάσεις που προέκυψαν από την έρευνα. Η ανάλυση των δεδομένων που παράχθηκαν από τους συμμετέχοντες στις επικοινωνιακές ομάδες συζήτησης, καταλήγει στην αναγνώριση των παραγόντων αποκλεισμού (εμπόδια) και των ενταξιακών παραγόντων (δυνατότητες) σε κάθε χώρα, οι οποίοι είναι αναγκαίο να θεωρηθούν ως σημείο εκκίνησης για τις συστάσεις, ώστε τα συστήματα επικύρωσης της μάθησης να γίνουν πιο προσβάσιμα και να έχουν σχέση με τους Ρομά. 9
2. Νομικά και θεσμικά πλαίσια για την επικύρωση των ικανοτήτων Σε αυτό το μέρος της παρούσας έκθεσης περιγράφονται κάποια στοιχεία σχετικά με τα νομικά και θεσμικά πλαίσια για την επικύρωση των ικανοτήτων στις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ROM-ACT: Τσεχία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ρουμανία και Ισπανία. Δημοκρατία της Τσεχίας Το νομοθετικό πλαίσιο για την επικύρωση των προσόντων στην Τσεχία ψηφίστηκε το Σεπτέμβριο του 2007. Το Μητρώο των Επαγγελματικών Προσόντων (Register of Vocational Qualifications_NSK) προσδιορίζει δύο είδη προσόντων: (α) Πλήρων προσόντων Δυνατότητα εργασίας σε ένα συγκεκριμένο επάγγελμα (β) Επιμέρους προσόντα Δυνατότητα εκτέλεσης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων ή ομάδων δραστηριοτήτων που οδηγούν σε απασχολησιμότητα στην αγορά εργασίας. Τα επιμέρους προσόντα μπορεί να είναι μέρος από τα πλήρων προσόντων. Κάθε επιμέρους προσόν περιγράφεται από ένα ζεύγος προδιαγραφών, ένα πρότυπο ποιότητας (μία λίστα από προσδοκόμενα αποτελέσματα μάθησης) και ένα πρότυπο αξιολόγησης (ένα σύνολο από κριτήρια αξιολόγησης). Η πιστοποίηση των επιμέρους και των πλήρων προσόντων μπορούν να πραγματοποιηθούν σε όλα τα επίπεδα του εθνικού συστήματος προσόντων μέχρι και το ανώτερο. Τομεακά συμβούλια συμμετέχουν στο σχηματισμό αυτών των προτύπων. Τα συμβούλια αυτά αποτελούνται από: εκπροσώπους μεγάλων εργοδοτών στον τομέα εκπροσώπους επαγγελματικών οργανώσεων και συντεχνιών εκπροσώπους των υπουργείων εκπαιδευτικούς εκπροσώπους του Εθνικού Ινστιτούτου Εκπαίδευσης εκπροσώπους συμβουλευτικών εταιρειών Και τα δύο συστήματα εκπαίδευσης και προσόντων στην Τσεχία έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (EQF). Η διαδικασία αναγνώρισης δύναται να διεξαχθεί μόνο εάν τα πρότυπα των επαγγελματικών προσόντων και της αξιολόγησης ορίζονται στο μητρώο προσόντων. Τα πρότυπα των προσόντων που περιλαμβάνονται στα μητρώα επαγγελματικών προσόντων περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων και αποτελεσμάτων εξετάσεων. Ως εκ τούτου, μία πρακτική εφαρμογή μιας συγκεκριμένης δεξιότητας είναι η βασική προϋπόθεση για την απονομή των επαγγελματικών προσόντων. Το πρότυπο αξιολόγησης περιλαμβάνει τα κριτήρια αξιολόγησης και τις μεθόδους αξιολόγησης για κάθε επαγγελματική επάρκεια. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν προφορική περιγραφή, επεξήγηση και πρακτική επίδειξη. Τα πρότυπα χρησιμοποιούνται για την επικύρωση της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης καθώς και για την διαδικασία πιστοποίησης που ακολουθεί την τυπική εκπαίδευση και τα προγράμματα κατάρτισης. Τα σχολεία είναι ο κύριος πάροχος για την αξιολόγηση των πλήρων προσόντων. Για τα επιμέρους προσόντα η τυπική αναγνώριση της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης δίνεται μέσω της απονομής ενός επίσημου πιστοποιητικού. Το πιστοποιητικό παραδίδεται μέσω ενός εξουσιοδοτημένου προσώπου ή δικαστικού αντιπροσώπου. 10
Το Εθνικό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης (National Institute for Education, NÚV) είναι υπεύθυνο για την παρακολούθηση του συνολικού συστήματος επικύρωσης και αναγνώρισης των αποτελεσμάτων της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης. Ιρλανδία Η Αναγνώριση της Προηγούμενης Μάθησης (Recognition of Prior Learning, RPL) κατοχυρώθηκε με το νόμο του 1999. Το 1999, η Δράση Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Education and Training Act) έδωσε στον κάθε πολίτη το δικαίωμα, βάση νόμου, να επικυρώσουν την προηγούμενη μάθηση μέσω της δια βίου μάθησης και του ανώτατου εκπαιδευτικού συστήματος. Αυτό σημαίνει ότι η προηγούμενη μάθηση (επίσημα ή ανεπίσημα αποκτημένη) μπορεί να παρουσιαστεί στο τυπικό σύστημα εκπαίδευσης και μπορεί να επικυρωθεί επίσημα. Η Λευκή Βίβλος για την Εκπαίδευση Ενηλίκων (White Paper on Adult Education, 2000) της Ιρλανδίας, ήταν ένα έγγραφο ορόσημο. Μετά από πολλούς μήνες διαβούλευσης, η Βίβλος όρισε τις πολιτικές της κυβέρνησης και τις προτεραιότητες για την μελλοντική εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων και τόνισε το ρόλο και την αξία, της βασισμένης στην κοινότητα εκπαίδευσης (community-based education), στην προώθηση της εκπαίδευσης, της εργασίας, της κοινωνικής ένταξης και της ιδιότητας του πολίτη. Η Λευκή Βίβλος επίσης, αναγνώρισε τη μάθηση ως κάτι που επεκτείνεται δια βίου (life-wide), δηλαδή κάτι που λαμβάνει χώρα σε διαφορετικά πλαίσια, και πρότεινε ένα εθνικό πλαίσιο διαπίστευσης, το οποίο θα είναι σε θέση να αναγνωρίζει πολλαπλά γνωστικά αντικείμενα. Το 2004 η Εθνική Αρχή Προσόντων της Ιρλανδίας (National Qualifications Authority of Ireland, NQAI), δημιούργησε μία συμβουλευτική ομάδα ώστε να αναπτύξει ένα σύνολο από εθνικές αρχές για την Προηγούμενη Μάθηση στην Ιρλανδία. Η ομάδα βασίστηκε στην εθνική και ευρωπαϊκή πρακτική και συμπεριέλαβε τις κοινές Ευρωπαϊκές αρχές σχετικά με την αναγνώριση της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης, οι οποίες εγκρίθηκαν κατά τη διάρκεια της Ιρλανδικής Προεδρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004. Κάποια από τα βασικά σημεία στο NQAI έγγραφο, το οποίο εγκρίθηκε το 2005, ήταν ότι: Η Αναγνωρισμένη Προηγούμενη Μάθηση διασφαλίζει την αξία κάθε μάθησης, ανεξάρτητα από τον τρόπο που επιτυγχάνεται Η Αναγνωρισμένη Προηγούμενη Μάθησης είναι μέρος μιας συνολικής προσέγγισης της μάθησης για τους παρόχους εκπαίδευσης και κατάρτισης και τους φορείς απονομής τίτλων Το 2005, το NQAI εγκαινίασε το Εθνικό Πλαίσιο Πιστοποίησης (NQF), το οποίο παρείχε ένα φάσμα δέκα επιπέδων προσόντων για όλα τα Συμβούλια Απονομής Τίτλων Δια Βίου Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Further Education and Training Awards Council, FETAC), τα Συμβούλια Απονομής Τίτλων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Higher Education and Training Awards Council, HETAC) και τα πιστοποιημένα πανεπιστημιακά μαθήματα στη χώρα Η Αναγνωρισμένη Προηγούμενη Μάθηση και το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων είναι στενά συνδεδεμένα. Οι υποψήφιοι που έχουν σχετική προηγούμενη μάθηση σε ένα συγκεκριμένο πεδίο και σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο (πχ. φροντίδα παιδιών, FETAC επίπεδο 5), μπορούν να προσκομίσουν τα αποδεικτικά στοιχεία αυτής της μάθησης σε έναν πάροχο μαθημάτων. Για να βοηθηθούν οι πάροχοι μαθημάτων, ώστε να διαχειριστούν την προηγούμενη μάθηση των υποψηφίων το FETAC συμφώνησε σε μία Πολιτική Αναγνώρισης της Προηγούμενης Μάθησης (Policy on Recognition of Prior Learning) τον Απρίλιο του 2005 και ακολούθως εξέδωσε τις Κατευθυντήριες Γραμμές στους παρόχους εκπαίδευσης το 2009. Από το 2013 οι πάροχοι εκπαίδευσης, που έχουν εγγραφεί στο FETAC υποχρεούνται να διαθέτουν τα ελάχιστα απαιτούμενα για να διασφαλίσουν την πρόσβαση στους εκπαιδευόμενους που επιθυμούν να έχουν την Αναγνωρισμένη Προηγούμενη Μάθηση (παρόλο που 11
δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο από το συμβούλιο τί σημαίνει ελάχιστα απαιτούμενα ). Οι πάροχοι κατάρτισης που επιθυμούν να προσφέρουν μια προοπτική παροχής πλήρων τίτλων που αφορούν την προηγούμενη μάθηση πρέπει να υποβάλλουν ένα ξεχωριστό έγγραφο διασφάλισης της ποιότητας. Το γεγονός ότι η Αναγνωρισμένη Προηγούμενη Μάθηση στην Ιρλανδία συνδέεται με το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων αποτελεί μία σημαντική παράμετρο. Η κατανόηση και εφαρμογή της αφορά άτομα που χρησιμοποιούν την προηγούμενη μάθηση ως μέσο για να αποκτήσουν επίσημα πιστοποιητικά σε συγκεκριμένα πεδία. Από την άλλη πλευρά, είναι εξαιρετικά σημαντικό για οποιονδήποτε υποψήφιο αναγνωρίζει την προηγούμενη μάθηση, καθώς δε θα υπάρξει ποτέ αμφιβολία ότι δεν πληρεί τις απαιτούμενες προδιαγραφές για το συγκεκριμένο τίτλο. Επειδή επίσης συνδέεται με το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (και επειδή τα πρότυπα πρέπει να διατηρούνται), ο υποψήφιος απαιτείται να εργαστεί πολύ σκληρά (να διαθέτει πολλά αποδεικτικά στοιχεία) για να καταφέρει να αναγνωρίσει την προηγούμενη μάθηση. Το βάρος είναι στον υποψήφιο να μετατρέψει την άτυπη και μη-τυπική μάθηση σε πλαισιωμένη/διαδικαστική γνώση που μεταφράζεται σε συγκεκριμένα αποτελέσματα μάθησης, μία διαδικασία η οποία μπορεί να είναι ιδιαίτερα προκλητική για υποψηφίους με μικρή προηγούμενη εμπειρία τόσο της δια βίου εκπαίδευσης όσο και της επίσημης εκπαίδευσης. Πάντα επίσης υπάρχει η πιθανότητα αποτυχίας, ακόμα και σε καταστάσεις, στις οποίες η προσωπική εμπειρία υπερβαίνει κατά πολύ τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες που είναι κωδικοποιημένες στα προσόντα. Η σύνδεση της Αναγνωρισμένης Προηγούμενης Γνώσης με το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων οδήγησε σε περιορισμένη κατανόηση της έννοιας Αναγνωρισμένη Προηγούμενη Γνώση. Στην Ιρλανδία, θεωρείται μία αθροιστική διαδικασία σε αντίθεση με τη μορφωτική διαδικασία. Με άλλα λόγια, θεωρείται ότι όταν ένας RPL υποψήφιος ανακεφαλαιώνει την προηγούμενη γνώση και τη χρησιμοποιεί για να αποκτήσει πρόσβαση, απαλλαγή, πιστωτικές μονάδες ή πλήρη τίτλο σε ένα συγκεκριμένο πεδίο, τότε έρχεται σε αντίθεση με τη διαδικασία κατά την οποία ενήλικες προβληματίζονται σχετικά με τη μάθησή τους και έχουν αναγνωριστεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από το σύστημα. Ο προσδιορισμός της RPL ως μία αθροιστική διαδικασία αντικατοπτρίζει μία πιο διευρυμένη τάση στο εσωτερικό του συστήματος να προβάλλει την εκπαίδευση σαν ένα όχημα εισόδου στην αγορά εργασίας, σε αντίθεση με την προβολή της εκπαίδευσης ως μέσο για να προωθήσει την κοινωνική ένταξη, ενδυνάμωση, ενεργό συμμετοχή του πολίτη, κτλ. Η TEACH έκθεση, η οποία εστίασε στην εκπαίδευση ενηλίκων σε σχέση με την κοινότητα των Travellers το 2010, άσκησε κριτική στη διαφορά που υφίσταται μεταξύ ευρωπαϊκών εγγράφων για τη δια βίου μάθηση (συμπεριλαμβανομένης της Έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Εκπαίδευση Ενηλίκων) και τις Ιρλανδικές διορθώσεις. Ενώ, οι Ευρωπαϊκές εκθέσεις τόνισαν την υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και κατάρτιση που διευκολύνει όλα τα άτομα να αποκτήσουν δεξιότητες σχετικές με την αγορά εργασίας, καθώς και δεξιότητες για την κοινωνική ένταξη και την ενεργό ιδιότητα του πολίτη, η κατάρτιση των οικονομικά ανεξάρτητων ατόμων φάνηκε να είναι η ώθηση τόσο της πρακτικής όσο και της αξιολόγησης (της επίτευξης) στο Ιρλανδικό πλαίσιο. Ισπανία Σε εθνικό επίπεδο, ο αρμόδιος φορέας για τη διαπίστευση των επαγγελματικών προσόντων που αποκτήθηκαν μέσω της εργασιακής εμπειρίας και της μη-τυπικής μάθησης, είναι το Εθνικό Ινστιτούτο Προσόντων (Instituto Nacional de Cualificaciones, INCUAL), το οποίο εξαρτάται από τη Γενική Γραμματεία σε θέματα Εκπαίδευσης (Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού και Αθλητισμού). Το Εθνικό Ινστιτούτο Προσόντων είναι υπεύθυνο για να προσδιορίσει, να αναπτύξει και να ενημερώσει τον Εθνικό Κατάλογο των Επαγγελματικών Προσόντων, ο οποίος αποτελεί τη βάση για επεξεργασία της προσφοράς των προσόντων και των επαγγελματικών πιστοποιητικών. 12
Η διαδικασία αξιολόγησης και πιστοποίησης των επαγγελματικών προσόντων, που έχουν αποκτηθεί μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας ή της μη-τυπικής μάθησης, διεξάγεται σύμφωνα με τον Οργανικό Νόμο για τα Προσόντα και την Επαγγελματική Κατάρτιση (Organic Law on Qualifications and Vocational Training), που εγκρίθηκε το 2002. Από τη στιγμή που το πλαίσιο του συστήματος διαπίστευσης είναι σε κρατικό επίπεδο, κάθε αυτόνομη κοινότητα οργανώνει και διαχειρίζεται τη διαδικασία μέσω δημόσιων προσκλήσεων εντός της επικράτειάς της. Η κάθε πρόσκληση αφορά σε συγκεκριμένα επαγγελματικά πεδία και μέσα από αυτά, σε συγκεκριμένους τομείς ικανοτήτων, που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά προσόντα επιπέδου 1, 2 και 3. Ένας μέγιστος αριθμός δικαιούχων καθορίζεται για κάθε τομέα ικανοτήτων. Τα πεδία και οι τομείς προσόντων που έχουν οριστεί στην πρόσκληση, ποικίλουν από μία πρόσκληση στην άλλη. Στην Καταλονία, η διαδικασία εκτελείται από το Ινστιτούτο των Επαγγελματικών Προσόντων μέσω του προγράμματος Acredita't. Ένα συγκεκριμένο τμήμα είναι υπεύθυνο για την επιλογή των δημόσιων κέντρων που είναι διαπιστευμένα για την πραγματοποίηση της διαδικασίας και προτείνει τις κατανομές των υποψηφίων στα κέντρα. Το τμήμα αυτό, είναι επίσης υπεύθυνο για το συντονισμό - κατά τόπους - της διαδικασίας, για τον χειρισμό των παραπόνων, για την παρακολούθηση και διασφάλιση του ελέγχου της ποιότητας, για τη διαχείριση του προϋπολογισμού και για την παροχή υποστήριξης στα κέντρα και στις επιτροπές αξιολόγησης. Το Καταλανικό Ινστιτούτο των Επαγγελματικών Προσόντων παρέχει στα κέντρα τις επαφές με ειδικευμένους αξιολογητές, που είναι διαθέσιμοι για την πρόσκληση. Σε κάθε πρόσκληση υπάρχει ένας μέγιστος αριθμός θέσεων, σύμφωνα με τα κριτήρια που έχουν δημοσιευτεί και δίνεται προτεραιότητα σε άτομα που έχουν πιστοποιήσει τουλάχιστον ένα τομέα από προσόντα σε προηγούμενη πρόσκληση, στους κατοίκους της Καταλονίας και σε άτομα με προηγούμενη εργασιακή εμπειρία ή τουλάχιστον εμπειρία εθελοντισμού. Λιγότερη προτεραιότητα δίνεται σε μη-μόνιμους κατοίκους και σε άτομα άνω των 25 ετών τα οποία, παρότι πληρούν τις απαιτήσεις για εργασιακή εμπειρία και κατάρτιση, δεν μπορούν να το αποδείξουν μέσω έγγραφης τεκμηρίωσης. Η χρήση της διαδικασίας εξαρτάται από την καταβολή αμοιβής, σύμφωνα με τις τιμές που έχουν εγκριθεί σε εθνικό επίπεδο, αλλά υπάρχουν επίσης εκπτώσεις και απαλλαγές. Ορισμένες δαπάνες, που σχετίζονται με την εφαρμογή της διαδικασίας διαπίστευσης των επαγγελματικών προσόντων, που αποκτήθηκαν μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας, χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού και Αθλητισμού και από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Για να επιτευχθεί η επικύρωση των προσόντων μέσω μίας πρόσκλησης από το Πρόγραμμα Acredita't, οι δικαιούχοι θα πρέπει να προ-εγγραφούν. Στη συνέχεια, εάν γίνουν δεκτοί, θα πρέπει να γίνει εγγραφή στο ειδικό κέντρο. Από τη στιγμή που θα ολοκληρωθούν τα βήματα αυτά, θα διεξαχθούν τρεις υποχρεωτικές φάσεις της διαδικασίας: συμβουλευτική φάση, αξιολόγηση και πιστοποίηση. Ελλάδα Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη του συστήματος επικύρωσης της τυπικής και μη-τυπικής μάθησης βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και διαχείριση του κράτους και ιδιαίτερα από το Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας. Το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, είναι ο φορέας που έχει αναλάβει την ίδρυση του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (Hellenic Qualifications Framework - HQF) και τη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου για τη Δια Βίου Μάθηση, επιδιώκοντας την ποιοτική αναβάθμιση της Δια Βίου Μάθησης στην Ελλάδα, τον εξορθολογισμό του συστήματος αναγνώρισης και πιστοποίησης των προσόντων και την εδραίωση μίας ευρύτερης κουλτούρας μάθησης που εστιάζει στον πολίτη και τις ανάγκες του. 13
Το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων χρησιμοποιεί οχτώ επίπεδα αναφοράς, τα οποία βασίζονται στα αποτελέσματα της εκπαίδευσης, που περιγράφουν τι γνωρίζει το άτομο, κατανοεί και είναι ικανό να κάνει μετά την ολοκλήρωση της μαθησιακής διαδικασίας. Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε μετατόπιση της εστίασης από τις εισροές (διάρκεια της μαθησιακής εμπειρίας, είδος του φορέα) στις εκροές (τα αποτελέσματα της μάθησης). Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων, δεν απονέμει επαγγελματικά προσόντα, απλώς τα κατηγοριοποιεί σε επίπεδα και τα περιγράφει με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων. Η υποστήριξη των πολιτών που επιθυμούν να αποκτήσουν την αναγνώριση ή την ισοτιμία, έχει πρωτοβάθμια ανατεθεί στα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚ) και στα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ). Τα ΚΕΚ, είναι κυρίως μέρος του ιδιωτικού τομέα και παρέχουν υπηρεσίες με αμοιβή ή μέσω επιδότησης από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και το ελληνικό κράτος. Τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ), είναι δημόσια ή ιδιωτικά ιδρύματα (μέρος της μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) και παρέχουν υπηρεσίες τόσο με αμοιβή όσο και χωρίς αμοιβή. Το Ελληνικό Πλαίσιο Προσόντων στηρίζεται στα μαθησιακά αποτελέσματα. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων, τα οποία κατηγοριοποιούνται σε επίπεδα. Τα μαθησιακά αποτελέσματα που περιγράφουν τι ένα άτομο γνωρίζει, κατανοεί και μπορεί να κάνει μετά τη ολοκλήρωση μιας μαθησιακής διαδικασίας, έχουν ταξινομηθεί σύμφωνα με τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες. Τα μαθησιακά αποτελέσματα, που αντιστοιχούν στα προσόντα ενός συγκεκριμένου επιπέδου, προσδιορίζονται μέσα από μία σειρά περιγραμμάτων. Η διάρθρωση των περιγραμμάτων βασίζεται στη κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Η ανάπτυξη του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, μετά από δημόσια διαβούλευση και η θέσπιση του νομικού πλαισίου, συνοδεύεται τώρα από τον ορισμό της αντιστοιχίας των εθνικών προσόντων με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (European Qualifications Framework - EQF). Ομάδες Εργασίας έχουν συσταθεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, το οποίο αποδίδει εξειδικευμένους περιγραφικούς δείκτες για τα προσόντα που έχουν απονεμηθεί από φορείς της τυπικής εκπαίδευσης (δευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας) και είναι υπεύθυνο για την αντιστοιχία των προσόντων στα οχτώ επίπεδα του Ελληνικού Πλαισίου Προσόντων (HQF). Το Υπουργείο Παιδείας και ο Εθνικός Οργανισμός για την Πιστοποίηση Επαγγελματικών Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ), έχουν την ευθύνη για τη διασφάλιση του συντονισμού των Ομάδων Εργασίας και για τη διανομή των ποιοτικών αποτελεσμάτων. Για το σκοπό αυτό, έχει δημιουργηθεί ένας Οδηγός Μεθοδολογίας με τις βασικές αρχές για το σχεδιασμό και την αντιστοίχιση των αποτελεσμάτων της μάθησης στα επίπεδα του Ελληνικού Πλαισίου Προσόντων. Παράλληλα, όλοι οι τίτλοι, τα πτυχία και τα πιστοποιητικά, που έχουν απονεμηθεί από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα και τους φορείς της μη-τυπικής εκπαίδευσης, επί του παρόντος καταγράφονται σε μία ηλεκτρονική βάση δεδομένων, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αντιστοιχία τους με το Ελληνικό Πλαίσιο Προσόντων. Μόνο εγγεγραμμένοι τίτλοι μπορούν να διασφαλίσουν την αντιστοίχιση με το Ελληνικό Πλαίσιο Προσόντων. Η εγκαθίδρυση του Ελληνικού Πλαισίου Προσόντων, είναι μία μακρά και δημόσια διαδικασία και η ενεργός συμμετοχή των κοινωνικών οργανώσεων, των Ομάδων Εργασίας και των εμπειρογνωμόνων, θα παίξει αποφασιστικό ρόλο. Η ιστοσελίδα για το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων θα παρέχει άμεση πληροφόρηση σχετικά με τις διαδικασίες, θα εξασφαλίζει τη διαφάνεια και θα επιτρέπει την ευρεία συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων. 14
Ρουμανία Στη Ρουμανία, το νομικό πλαίσιο για την αξιολόγηση και πιστοποίηση της μη-τυπικής και άτυπης μάθησης, σε σχέση με τα επαγγελματικά προσόντα, εγκρίθηκε το 2004 και το 2005, μέσω κοινών Διαταγμάτων από το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας και από το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Οικογένειας. Τα επαγγελματικά προσόντα ορίζονται στο Διάταγμα ως η δυνατότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί θεωρητική γνώση, πρακτικές δεξιότητες και συγκεκριμένες συμπεριφορές για τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων που απαιτούνται στο χώρο εργασίας. Τα προσόντα αυτά μπορεί να είναι είτε επαγγελματικά, είτε γενικά. Ως αποτέλεσμα της διαδικασίας επικύρωσης, τα άτομα μπορούν να αποκτήσουν πιστοποιητικά επάρκειας, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν (κατ' αρχήν) από τους δικαιούχους για να γίνουν δεκτοί σε μία σειρά μαθημάτων, είτε στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, είτε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (ανάγκη για συγκεκριμένα προσόντα που είναι απαραίτητα για την εγγραφή) Επιπλέον, τα πιστοποιητικά απονομής προσόντων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε τα άτομα να ζητήσουν απαλλαγή από τη παρακολούθηση μίας συγκεκριμένης ενότητας ενός επίσημου προγράμματος σπουδών (μόνο στην περίπτωση ενός επιμέρους πιστοποιητικού για μία ενότητα ή ένος τομέα προσόντων). Ωστόσο, επισημαίνεται ότι δεν έχουν εντοπιστεί πρακτικά παραδείγματα για να υποστηρίξουν αυτές τις δηλώσεις. Στη Ρουμανία, η επικύρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε ξεχωριστά πλαίσια προσόντων, αλλά δεν μπορούν να πιστοποιηθούν μη επιμέρους προσόντα (αν και το άτομο μπορεί να ενημερώνεται, ώστε να λαμβάνει συγκεκριμένη περαιτέρω κατάρτιση, με στόχο να αποκτήσει πλήρων προσόντων). Το άτομο μπορεί να αποκτήσει μόνο πλήρη προσόντα. Οι αρχές που διέπουν την αξιολόγηση και πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων στη Ρουμανία είναι: Εγκυρότητα: η αξιολόγηση βασίζεται στην απόδειξη των επαγγελματικών προσόντων που εκτιμώνται με βάση τις δραστηριότητες που περιγράφονται στα επαγγελματικά πρότυπα. Αξιοπιστία: η αξιολόγηση των προσόντων χρησιμοποιεί συγκεκριμένες μεθόδους που οδηγούν στα ίδια αποτελέσματα σε σταθερή βάση. Αμεροληψία: η αξιολόγηση επιτρέπει τη συμμετοχή, σε όλους όσους ενδιαφέρονται για τη επικύρωση, χωρίς την ύπαρξη κατοχυρωμένων δικαιωμάτων. Ευελιξία: η αξιολόγηση είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες των υποψηφίων και στις ιδιαιτερότητες του χώρου εργασίας. Εμπιστευτικότητα: η πληροφόρηση σχετικά με τον τρόπο και το αποτέλεσμα της διαδικασίας αφορά στον δικαιούχο. Απλότητα: η διαδικασία αξιολόγησης είναι εύκολο να γίνει κατανοητή και μπορεί να εφαρμοστεί από όλα τα εμπλεκόμενα άτομα. Κέντρα που επιθυμούν να λάβουν διαπίστευση για την επικύρωση των προσόντων, θα πρέπει να υποβάλλουν αίτηση στην Εθνική Αρχή Προσόντων. Ο φάκελος υποψηφιότητας θα περιλαμβάνει έγγραφα που αποδεικνύουν ότι παρέχουν εξειδικευμένους αξιολογητές, απαιτούμενα υλικά και πόρους και ότι πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις διαφάνειας και νομιμότητας. Μία αμοιβή θα πρέπει να καταβληθεί για τη διεκπεραίωση της αίτησης και η διαπίστευση ισχύει για τέσσερα χρόνια. Η αξιολόγηση των επαγγελματικών προσόντων θα πρέπει να είναι εθελοντική, να διεξάγεται σύμφωνα με τα καθιερωμένα επαγγελματικά πρότυπα και μπορεί να λάβει χώρα εκτός της τυπικής εκπαίδευσης ή προγράμματος κατάρτισης. Το αποτέλεσμα της αξιολόγησης, είτε επαρκές, είτε μη επαρκές, παρέχεται στους υποψηφίους για κάθε ενότητα προσόντων. Οι αποδείξεις των επαγγελματικών προσόντων θα πρέπει να συλλέγονται μέσω της εφαρμογής διαφορετικών μεθόδων 15
αξιολόγησης και να εφαρμόζονται σε διάφορα πλαίσια και σε διαφορετικές περιστάσεις, συμπεριλαμβανομένων της αυτο-αξιολόγησης, της άμεσης παρατήρησης, της προφορικής εξέτασης, της γραπτής εξέτασης, της αξιολόγησης που βασίζεται σε ομάδες-εργασίας, της προσομοίωσης ή δομημένης παρατήρησης, τον απολογισμό ή την αξιολόγηση από άλλους. Τα άτομα που θέλουν να επικυρώσουν τις ικανότητές τους, πρέπει να επικοινωνήσουν με ένα διαπιστευμένο κέντρο για προσόντα ή επαγγέλματα και να υποβάλλουν γραπτή αίτηση. Μόλις η αίτηση εγκριθεί από τον συντονιστή του κέντρου ορίζεται ένας αξιολογητής για τον υποψήφιο. Η αξιολόγηση θα πρέπει να περιλαμβάνει γραπτή εξέταση και πρακτική δοκιμασία. 16
3. Επικύρωση των ικανοτήτων στην πράξη Σε αυτόν τον τομέα παρουσιάζονται κάποιες πληροφορίες για τον τρόπο που τα συστήματα επικύρωσης πραγματικά λειτουργούν και χρησιμοποιούνται από τους ωφελούμενους. Όπως περιγράφεται παρακάτω, δεν υπάρχει ακόμα ολοκληρωμένη ενημέρωση, η οποία να επιτρέπει μία ξεκάθαρη και ενημερωμένη εικόνα για τη λειτουργία και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τα συστήματα επικύρωσης. Παρόλα αυτά, ενώ η διαθέσιμη πληροφόρηση είναι περιορισμένη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς για την αναγνώριση στοιχείων που ευνοούν την ένταξη των γυναικών Ρομά, καθώς και στοιχείων που συντηρούν τον αποκλεισμό. Τσεχία Από το 2007 το σύνολο των προσόντων, τα οποία μπορούν να πιστοποιηθούν, αρχίζει σταδιακά να ολοκληρώνεται και να γίνεται αποδεκτό, ενισχύοντας έτσι τις πιθανότητες αναγνώρισης της μητυπικής και άτυπης μάθησης. Η διαδικασία αναγνώρισης ξεκίνησε το 2009 και ως εκ τούτου τα στοιχεία παραμένουν σχετικά περιορισμένα. Επί του παρόντος, υπάρχουν διαθέσιμα λίγες εκατοντάδες από επιμέρους προσόντα, αλλά προβλέπεται πως θα υπάρξουν γύρω στα 1200-1500. Τα περισσότερα από τα πλήρη και επιμέρους προσόντα, τα οποία προσφάτως έχουν προσδιοριστεί στο μητρώο προσόντων αντιστοιχούν στο επίπεδο 3 του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων. Οι Ευρωπαϊκοί πόροι αποτελούν μία εξαιρετική πηγή χρηματοδότησης από τότε που το εθνικό πλαίσιο επικύρωσης της μάθησης άρχισε να λειτουργεί. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ήταν και εξακολουθεί να είναι καίριο για την εξέλιξη και εφαρμογή του συστήματος αναγνώρισης της μητυπικής και άτυπης μάθησης. Η διαδικασία επικύρωσης της μάθησης έχει σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε το άμεσο κόστος της διαδικασίας αναγνώρισης (αξιολόγηση και αξιολογητές) να καλύπτεται από τα άτομα. Οι ιδιώτες μπορούν να αναζητήσουν συγχρηματοδότηση από εργοδότες, αλλά αυτό δεν είναι νομοθετικά κατοχυρωμένο. Ιρλανδία Ακόμη και πριν την ύπαρξη νόμων και πολιτικών για την Αναγνωρισμένη Προηγούμενη Γνώση (Recognition of Prior Learning - RPL) στην Ιρλανδία, εκπαιδευτικά προγράμματα βασισμένα στη κοινότητα εφάρμοζαν το RPL, αλλά με έναν ανεπίσημο τρόπο. Πρόσφατα παραδείγματα αποτελούν το πρόγραμμα κατάρτισης πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, Pavee Point's (το οποίο, από την ίδρυσή του, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, βασίστηκε σε υπάρχουσες γνώσεις εντός των κοινοτήτων σε σχέση με την υγεία και την ευημερία) και το Κίνημα των Traveller από το Galway (Galway Traveller Movement's), Πρόγραμμα για την Ενδυνάμωση της Επιχειρηματικότητας των Γυναικών Traveller ('Empowering Traveller Women Entrepreneurs Project'), το οποίο έχει σχεδιαστεί για να ενισχύσει τις γυναίκες Traveller ώστε να βελτιώσουν και/ή να επεκτείνουν επιχειρήσεις για τις ίδιες. Από το 2008, προγράμματα εκπαίδευσης βασισμένα στη κοινότητα αγωνίζονται για να επιβιώσουν. Είναι γεγονός ότι έγινε σκληρή προσπάθεια ώστε να εξασφαλίσουν αναγνώριση και χρηματοδότηση για το έργο τους λόγω των περικοπών στο δημόσιο τομέα και της αναδιάρθρωσης σε όλους τους τομείς. Παρά το γεγονός ότι το RPL υπάγεται στη νομοθεσία και την πολιτική και μολονότι υπάρχουν κατευθυντήριες του RPL για τους παρόχους εκπαίδευσης, η πραγματικότητα είναι πως η (τυποποιημένη/επισημοποιημένη) RPL δραστηριότητα κατά τα τελευταία 10 χρόνια είναι αποσπασματική και περιορισμένη. Όταν υπήρξε κάποια δραστηριότητα, έχει παρακινηθεί από 17
ανάγκες στον εργασιακό χώρο (αναβάθμιση των δεξιοτήτων, επαγγελματοποίηση, νέες ρυθμιστικές απαιτήσεις, συνεχιζόμενη επαγγελματική ανάπτυξη) και εξειδικευμένες ευκαιρίες χρηματοδότησης (κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση). Επίσης, δεν έχει δοθεί έμφαση στο RPL ως ενός μέσου για την προώθηση της ένταξης δυσπρόσιτων ομάδων. Πληροφορίες για το RPL δεν είναι ευρέως διαθέσιμες για τους εκπαιδευόμενους (συγκεκριμένα για περαιτέρω προγράμματα εκπαίδευσης). Ένας αριθμός από πανεπιστήμια και κολέγια έχουν κατευθυντήριες για το RPL, αλλά πολύ λίγα περαιτέρω εκπαιδευτικά κέντρα προωθούν ανοιχτά το RPL ως μια προοπτική για τους εκπαιδευόμενους. Κριτικές για το RPL στην Ιρλανδία αποδίδουν το γεγονός αυτό κυρίως στα κέντρα που δε διαθέτουν τους πόρους για να υποστηρίξουν τις διαδικασίες. Αυτό μπορεί κάποιες φορές να γίνεται εξαιτίας του ότι οι πάροχοι εκπαίδευσης γνωρίζουν πως οι εκπαιδευόμενοι μπορεί να μην είναι εξοικειωμένοι με τον όρο 'RPL' και εξαιτίας αυτού είναι πιθανότερο να το παρουσιάζουν και να το εξηγούν ως μία απλή επιλογή. Η ιστοσελίδα www.qualifax.ie παρέχει πληροφόρηση στους παρόχους εκπαίδευσης, οι οποίοι διευκολύνουν την πρόσβαση μέσω RPL. Δεν υπάρχει κεντρική βάση ενημέρωσης για το RPL (one stop shop) για τους εκπαιδευόμενους, εργοδότες, παρόχους εκπαίδευσης και κατάρτισης, και δεν υπάρχει κάποιο κέντρο υπεροχής ή βάση για συμβούλους ή αξιολογητές με εξειδικευμένα προσόντα (το τελευταίο σημείο είναι εξαιρετικής σημασίας, εφόσον οι υποψήφιοι του RPL μπορούν να έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν αναγνώριση της προηγούμενης μάθησής τους). Υπάρχουν πολύ λίγα δεδομένα διαθέσιμα σχετικά με το επίπεδο της ζήτησης για το RPL, πάνω στο θέμα του ποιος τα χρησιμοποιεί, πού και για ποιο λόγο. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον αριθμό των εκπαιδευομένων, οι οποίοι βασιζόμενοι στην προηγούμενη μάθησή τους, υποβάλλουν αίτηση για πρόσβαση, έπαινο, εξαιρέσεις για πλήρεις τίτλους,. Είναι επίσης δύσκολο να καθοριστεί ποιός το διευκολύνει και γιατί. Οι πάροχοι εκπαίδευσης δεν είναι υποχρεωμένοι να αναφερθούν συγκεκριμένα σε δραστηριότητες του RPL. Δεν υπάρχει συστηματική καταγραφή των πρακτικών και διαδικασιών του RPL. Υπάρχουν μερικά παραδείγματα από αξιολογήσεις της πρακτικής του RPL, που έχουν πραγματοποιηθεί, αλλά αυτές οι αξιολογήσεις έχουν διεξαχθεί επειδή αποτελούσαν μέρος εφάπαξ χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, τα οποία απαιτούσαν μία ολοκλήρωση στην αξιολόγηση του έργου. Έχει υπάρξει αρκετή εστίαση στην ανάπτυξη πολιτικών για το RPL, αλλά υπήρξε λίγη ή καθόλου ειδική χρηματοδότηση, ώστε πραγματικά να το εφαρμόσουν στην πράξη. Το 2008, ο OECD τόνισε την αναγκαιότητα λήψης σημαντικών αποφάσεων όσον αφορά στις στρατηγικές πολιτικής, ώστε να καθορίσουν το ρόλο του RPL στο πλαίσιο πολιτικής για την εκπαίδευση και τη κατάρτιση. Το ερώτημα εάν το RPL θα έπρεπε να αποτελεί μία διακριτή δραστηριότητα ή να είναι ενσωματωμένη (και οι επιπτώσεις που θα ακολουθήσουν για τη διάθεση των πόρων), όπως έχει αναφερθεί σε αυτό το πλαίσιο, ακόμη δεν έχει απαντηθεί. Προσφάτως, έχει δοθεί έμφαση στο RPL όσον αφορά στο πλαίσιο της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της επανεκπαίδευσης. Απευθύνεται κυρίως σε άτομα που εργάζονται ή που πρόσφατα είναι εκτός εργασίας και δεν είναι άνεργοι για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στην Ιρλανδία το RPL σπανίως έχει αναφερθεί ως ένας δρόμος προς την εκπαίδευση για μη παραδοσιακούς εκπαιδευόμενους. Κάποιες φορές η εργασία που απαιτείται από τις διαδικασίες του RPL μπορεί να υπερβαίνει την προσπάθεια, θα απαιτούσε να συμμετέχει σε μία ενότητα ή πρόγραμμα ως εκπαιδευόμενος με πλήρες ωράριο. Ελλοχεύει ο κίνδυνος η διαδικασία να αποδυναμώνει παρά να ενδυναμώνει και όχι λόγω έλλειψης προσπάθειας. Κάποιες φορές ο υποψήφιος του RPL μπορεί να αποφασίσει ότι θα ήταν απλά πιο εύκολο να παρακολουθήσει τα μαθήματα. Προς το παρόν οι ενδείξεις δείχνουν πως το RPL στην Ιρλανδία έχει εξελιχθεί ως μία αθροιστική διαδικασία. Η επικέντρωση της πολιτικής και πρακτικής εστιάζει στο να λαμβάνουν τα άτομα 18
προσόντα σε συγκεκριμένα πεδία, σε αντίθεση με διαμορφωτικές διαδικασίες, που οδηγούν σε αυτοαναγνώριση των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων τους. Μέχρι τώρα, οι πάροχοι εκπαίδευσης είχαν τη δυνατότητα να αναλάβουν τις δαπάνες για το RPL, επειδή η ζήτηση ήταν χαμηλή. Εάν οι απαιτήσεις αυξάνονταν, οι πάροχοι εκπαίδευσης δεν θα είχαν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Μέχρι στιγμής, η χρήση του RPL συνεχίζει, είτε γιατί οι πάροχοι εκπαίδευσης είχαν κάποια χρηματικά κεφάλαια για να πειραματιστούν με κάτι, είτε επειδή ο αριθμός των ατόμων που απαιτούσαν το RPL ήταν μικρός και έτσι μπορούσαν να απορροφήσουν τις δαπάνες στις βασικές δαπάνες. Εάν το RPL δε συνίσταται ως μία λεωφόρος που οδηγεί στην εργασία και σε υπηρεσίες καθοδήγησης και εφόσον οι εκπαιδευόμενοι δεν κατευθύνονται προς τους παρόχους του RPL, το RPL δεν θα αναπτυχθεί. Οι εθνικές αρχές αναγνώρισαν προσφάτως πως η υλοποίηση ήταν ανομοιόμορφη και πως υπήρχε το ενδεχόμενο για την ύπαρξη μιας ρητής εθνικής πολιτικής. Η δυνατότητα του υφιστάμενου συστήματος να συμπεριλάβει την άτυπη μάθηση, έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση. Η Πράσινη Βίβλος για το RPL ζήτησε παρατηρήσεις από την Κοινωνία των Πολιτών. Σε ανταπόκριση, ο Εθνικός Οργανισμός Εκπαίδευσης Ενηλίκων της Ιρλανδίας έδωσε έμφαση στη σπουδαιότητα μίας αυτόνομης εθνικής στρατηγικής για το RPL. Μία στρατηγική που θα σχετίζονταν με την ανάγκη των ενδιαφερόμενων φορέων να επικεντρωθούν στο RPL σε συσχετισμό με τα χαμηλότερα σημεία του πλαισίου και σε σχέση με την πιστοποίηση πιο ήπιων αποτελεσμάτων μάθησης, καθώς επίσης και να μετατρέψουν το RPL πιο φιλικό στο χρήστη (AONTAS 2013) Ισπανία Η διαδικασία επικύρωσης και πιστοποίησης των προσόντων βρισκόταν σε πειραματικό στάδιο από το 2003 έως το 2009. Στην Καταλονία, τη συγκεκριμένη περίοδο, άνοιξαν διαδοχικές προσκλήσεις σε ετήσια βάση (το 2005 ήταν η μοναδική χρονιά που έγιναν δύο σε ένα χρόνο). Το σύστημα άνοιξε επίσημα το 2009 και από τότε έχουν γίνει δύο προσκλήσεις, μία το 2011 και μία το 2013. Στην τελευταία πρόσκληση του 2013 η διαδικασία άνοιξε για 1.712 ανθρώπους, ενώ το 2011 ο αριθμός έφτασε τους 8.118 ανθρώπους. Ο προϋπολογισμός που κατανεμήθηκε από την καταλανική κυβέρνηση το 2013 ήταν 685.485 ευρώ. Η πληροφόρηση για τη διαδικασία και τις ανοιχτές προσκλήσεις, έχει κατά κύριο λόγο γίνει μέσα από εξειδικευμένες ιστοσελίδες αυτόνομων κοινοτήτων και από τα Υπουργεία Παιδείας και Εργασίας. Στην Καταλονία το βασικό κανάλι διάδοσης είναι το πρόγραμμα Acredita't. Επιπλέον, το Καταλανικό Ινστιτούτο Επαγγελματικών Προσόντων παρέχει ενημερωτικές συνεδρίες σχετικά με τη ζήτηση και τη διαδικασία πιστοποίησης στις ενδιαφερόμενες ομάδες. Παράλληλα, υπάρχουν εξουσιοδοτημένα Σημεία Πληροφοριών και Προσανατολισμού που παρέχουν πληροφορίες για τη φύση και τις φάσεις της διαδικασίας, τις προϋποθέσεις συμμετοχής, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των υποψηφίων, τα επίσημα πιστοποιητικά που μπορούν να αποκτηθούν και τα αποτελέσματα τους. Σε αυτό το σημείο, αυτοί που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στη διαδικασία μπορούν να συμβουλευτούν ειδικούς και να λάβουν πληροφορίες, καθοδήγηση και υποστήριξη. Σήμερα, υπάρχουν περισσότερα από 70 σημεία πληροφόρησης στην Καταλονία, η πλειοψηφία των οποίων είναι τοπικές διοικήσεις ή φορείς, όπως τα συνδικάτα ή οι εργοδότες. Υπάρχουν επίσης μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί. Η διαδικασία προεγγραφής πραγματοποιείται διαδικτυακά, μέσω του Oficina Virtual de Tràmits (OVT) της ιστοσελίδας του προγράμματος Acredita't. Η προεγγραφή πρέπει να γίνει κατά την περίοδο της πρόσκλησης. Την περίοδο που η πρόσκληση είναι ανοιχτή, όσοι επιθυμούν να συμμετέχουν πρέπει να συμπληρώσουν την αίτηση προεγγραφής ηλεκτρονικά και να υποβάλλουν τα δικαιολογητικά που αποδεικνύουν τα απαραίτητα προσόντα που απαιτούνται από τους επιτελείς των τοπικών υπηρεσιών και/ή από την Κοινοπραξία Εκπαίδευσης της Βαρκελώνης (Barcelona Education Consortium). Η 19
προεγγραφή μπορεί να γίνει για την πιστοποίηση το πολύ δύο επαγγελματικών προσόντων του ίδιου πεδίου. Αν η προεγγραφή προβλέπεται για περισσότερα από ένα προσόντα η σειρά προτίμησης πρέπει να καταδεικνύεται. Με σειρά προτεραιότητας πρέπει να δηλωθούν και τα κέντρα πιστοποίησης στην αίτηση προεγγραφής. Οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι αιτούντες είναι οι ακόλουθες: Να είναι ισπανικής εθνικότητας ή να είναι υπήκοοι οποιασδήποτε άλλης ευρωπαϊκής χώρας ή να κατοικούν στην Ισπανία Να είναι είκοσι χρονών για τα επίπεδα 2 και 3 των προσόντων Να έχουν επαγγελματική εμπειρία ή εκπαίδευση που σχετίζεται με τα επαγγελματικά προσόντα στα οποία θέλουν να πιστοποιηθούν (τουλάχιστον 3 χρόνια με το λιγότερο 2000 ώρες απασχόλησης σχετικές με τα επίπεδα 2 και 3 ή το λιγότερο 300 ώρες εκπαίδευσης τα τελευταία δέκα χρόνια) Πρέπει επίσης να αποδείξουν την εμπειρία με συγκεκριμένα δικαιολογητικά συμπεριλαμβανομένων συμβολαίων, πιστοποιητικών και άλλων επίσημων έγγραφων. Όσοι είναι πάνω από 25 χρονών, ανεξάρτητα από το αν πληρούν τις προϋποθέσεις της εργασιακής εμπειρίας ή εκπαίδευσης, και δεν μπορούν να πιστοποιήσουν τα παραπάνω με έγγραφα, μπορούν να υποβάλλουν ένορκη δήλωση ή άλλα αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία είναι δεκτά από το νόμο που αφορούν την εργασιακή εμπειρία ή τη μη τυπική εκπαίδευση, ώστε να ληφθούν υπόψη για την συμμετοχή ή όχι στη διαδικασία. Οι υποψήφιοι μπορούν να πραγματοποιήσουν την διαδικασία προεγγραφής είτε ατομικά, είτε μέσω των πιστοποιημένων Σημείων Πληροφόρησης και Προσανατολισμού (Information and Orientation Points), όπου σύμβουλοι προσανατολισμού ενημερώνουν, μεταξύ άλλων, για τα κριτήρια εισόδου και τα επίσημα έγγραφα που απαιτούνται. Επιπλέον, οι σύμβουλοι αυτοί είναι εξουσιοδοτημένοι να διεκπεραιώνουν τη διαδικασία εγγραφής και να ετοιμάσουν το ευρωπαϊκό βιογραφικό (πορτφόλιο επαγγελματικών προσόντων). Η φάση της ενημέρωσης και του προσανατολισμού είναι εθελοντική, παρόλο που είναι επιθυμητό να συμμετέχουν στο συμβουλευτικό κομμάτι. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθυνθούν στα πιστοποιημένα από την Generalitat de Catalunya Σημεία Πληροφόρησης και Προσανατολισμού. Οι αιτούντες που γίνονται αποδεκτοί ενημερώνονται από το ειδικό κέντρο, στο οποίο γίνεται ανάθεση με βάση την περιοχή ενδιαφέροντος των υποψηφίων. Οι υποψήφιοι επιλέγονται κατά σειρά προτεραιότητας με κριτήρια τα ακαδημαϊκά προσόντα και το κέντρο επιλογής τους. Όσοι γίνονται δεκτοί προσκαλούνται για μία υποχρεωτική συνάντηση στην οποία ενημερώνονται για τη διαδικασία, τις ενέργειες και τη χρονική περίοδο. Ελλάδα Το Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Δομών Συνεχιζόμενης Κατάρτισης (ΕΚΕΠΙΣ), κατά την περίοδο 2008-2010, ανέπτυξε 202 επαγγελματικά περιγράμματα με κοινή μεθοδολογία από την ένωση νομικών προσώπων που αποτελείται από τους κοινωνικούς εταίρους και πιστοποιήθηκαν από το ΕΚΕΠΙΣ. Η στατιστική κατανομή αυτών των 202 επαγγελματικών προφίλ είναι η εξής: 126 αφορούν τεχνίτες και επαγγέλματα μεταποίησης 23 αναφέρονται σε τουριστικά επαγγέλματα 12 αναφέρονται σε αγροτικά επαγγέλματα 12 αναφέρονται στην Πράσινη οικονομία 29 διάφορα άλλα επαγγέλματα Όλα τα επαγγελματικά προφίλ αφορούν τη δευτεροβάθμια και τη μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση (μέχρι το επίπεδο 4 ISCED). Αναμένεται να δημιουργηθούν άλλα 200 επαγγελματικά προφίλ. 20