ΡΑΨΩΔΙΑ Ε (165-251) -1- ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΑΛΥΨΩΣ-ΟΔΥΣΣΕΑ Στόχοι Να ηθογραφήσουμε τον Οδυσσέα Να διερευνήσουμε πώς η Καλυψώ εκτελεί την εντολή του Δία. Να αξιολογήσουμε την όλη συμπεριφορά της νεράιδας προς τον Οδυσσέα τη στιγμή που τον χάνει Ανάλυση Διακρίνουμε τρία αφηγηματικά-περιγραφικά μέρη: 1. 167-175 παρουσίαση του Οδυσσέα 2. 212-222 παρουσίαση του Οδυσσέα και της Καλυψώς 3. 249-251 παρουσίαση του Οδυσσέα./ Α περιγραφικό (κυρίως) μέρος(165-176) Δίνουμε την εικόνα του Οδυσσέα όπως τον βρήκε η Καλυψώ, που έσπευσε να τον συναντήσει «στην προσταγή του Δία υπάκουη» Α λόγος της Καλυψώς(177-187) Η θεά δεν φανερώνει καν στον Οδυσσέα την εντολή του Δία, ούτε την επίσκεψη του Ερμή, αλλά με γενναιόδωρη και τρυφερή διάθεση του ανακοινώνει αμέσως ότι αποφάσισε η ίδια να τον «κατευοδώσει» τον προτρέπει να αρχίσει αμέσως την κατασκευή της σχεδίας και δηλώνει ότι του εξασφαλίσει εφόδια για το ταξίδι, αλλά όχι και τον βέβαιο νόστο, τον οποίο όμως ο Ερμής αναφερόμενος στη μοίρα του Οδυσσέα, είχε παρουσιάσει εξασφαλισμένο. Συνεπώς, ο Οδυσσέας δεν πρέπει να γνωρίζει την απόφαση του Δία για την επιστροφή του στην πατρίδα, ούτε να ξέρει τη μοίρα του Αυτά θα τα κερδίσει με τον αγώνα του.
Α απάντηση του Οδυσσέα (188-198) -2- Πρωτοβλέπουμε και ακούμε επιτέλους τον ίδιο τον Οδυσσέα. Η Καλυψώ τον αιφνιδίασε, καθώς του ανακοίνωσε απότομα την απόφαση που του αλλάζει άρδην μια επτάχρονη ανεπιθύμιτη κατάσταση. Δικαιολογείται έτσι το ρίγος που τον διαπερνά, όπως και η δυσπιστία του. Σπεύδει αμέσως να εξασφαλιστεί δεσμεύοντας τη θεά με όρκο μεγάλο, ότι δεν του μελετάει κακό.. Η δυσπιστία του, η επιφυλακτικότητα του, αλλά και η ενεργοποίηση του νου για αναζήτηση λύσης είναι οι ιδιότητες που θα τον χαρακτηρίζουν στο εξής τον Οδυσσέα, ιδιότητες σύμφωνες με τους δύο βασικούς προσδιορισμούς που του αποδίδει ο ποιητής :«Πολύτλας» και «πολυμήχανος» «πολύμητις» Β λόγος της Καλυψώς(199-211) Στη θεά δεν κακοφαίνεται η απαίτηση του Οδυσσέα, αντίθετα του χαμογελάει, τον χαιδεύει, αποδίδει σε εξυπνάδα και πονηριά τη δυσπιστία του και δίνει αμέσως τον μεγάλο όρκο των θεών. Ο Οδυσσέας δεν χρειάζεται να απαντήσει Β αφηγηματικό (κυρίως) μέρος(212-222) Βουβή επιστροφή στη σπηλιά. Η θεά προπορεύεται, παραθέτει η ίδια γεύμα -ανθρώπινο βέβαια- στον Οδυσσέα, κάθεται απέναντι του και οι δούλες παραθέτουν γεύμα με αμβροσία και νέκταρ. Μετά την τέρψη του φαγητού και του ποτού η θεά του μιλάει για τελευταία φορά, κάνοντας την ύστατη προσπάθειά της να τον κρατήσει.
-3- Γ λόγος της Καλυψώς(223-235) Προσφωνεί τον Οδυσσέα με τους επίσημους τίτλους του και το όνομα του και απορεί με τη βιασύνη του να φύγει!! του εύχεται ωστόσο στο καλό! Αμέσως όμως αραδιάζει τα επιχειρήματα που θα μπορούσαν να τον κλονίσουν: Έχει να τραβήξει βάσανα πολλά πριν φτάσει στην πατρίδα Αν μείνει κοντά της θα κερδίσει την αθανασία Και ούτε μπορεί η Πηνελόπη να της παραβγεί «στην όψη και στο ανάστημα» Β απάντηση του Οδυσσέα(236-248) Ο Οδυσσέας χαρακτηρίζεται εδώ από τον ποιητή «πολύγνωμος-πολύμητις» ακριβώς γιατί αντιπαρέρχεται με ετοιμότητα και ευστοχία τον μεγάλο πειρασμό που του έστησε η Καλυψώ Ούτε τη θεά μειώνει -αντίθετα- ούτε η λαχτάρα του για τον νόστο μειώνεται Κι αν κάποιος θεός «τον χτυπήσει» καταμεσής στο πέλαγος θα υπομείνει, γιατί έχει πάθει πολλά και έμαθε. Την αθανασία δεν τη συζητά, απορρίπτεται αυτομάτως. Στο δίλημμα: Ζωή σε ειδυλλιακό νησί με μια παηνέμορφη θεά και αθανασία ή Επιστροφή στον «γιδότοπο»της Ιθάκης και στη θνητή Πηνελόπη και με χίλια βάσανα
Ο Οδυσσέας «σαν έτοιμος από καιρό» επιλέγει -4- χωρίς δισταγμό τα ανθρώπινα, αυτά που του ανήκουν «υψώνοντας έτσι την Ιθάκη του πιο πάνω από τον όλυμπο»και επαληθεύοντας σε όλο του το μέγεθος το ήθος του. Αυτή η κατάφαση της ανθρώπινης ζωής με τις ατέλειες και τα βάσανά της είναι η ανυπέρβλητη αξία της οδύσσειας. Μας κάνει να νιώθουμε υπερήφανοι που είμαστε άνθρωποι!! Αυτό λοιπόν που όρισε η μοίρα και προδιέγραψε ο Δίας αυτό αποφάσισε και ο Οδυσσέας, αλλά υπακούοντας σε εσωτερική του ανάγκη, ανεπηρέαστος από τις μεγάλες θεϊκές δυνάμεις όπως συμβαίνει και με τη μεγάλη απόφαση του Αχιλλέα να εκδικηθεί τον θάνατο του φίλου του με τίμημα την ίδια του τη ζωή. Αυτό σημαίνει ότι στις κορυφαίες στιγμές οι ομηρικοί ήρωες είναι αυτεξούσιοι. Αποφασίζουν ελεύθερα που σημαίνει υπεύθυνα, για αυτό και τους ανήκει ο έπαινος ή ο ψόγος όταν σφάλλουν. Διαβάστε και μάθετε με προσοχή τα παρακάτω: ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ Οι στίχοι (242-243)του αποσπάσματος περικλείουν το βασικό μήνυμα της οδύσσειας και καταδεικνύουν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του έπους. Ο Οδυσσέας με τη δήλωση αυτών των στίχων: «κι όμως εν γνώσει μου το θέλω να δω τη μέρα της επιστροφής» επιβεβαιώνει την άποψη ότι ο άνθρωπος μπορεί να καταφέρει τα πάντα στηριζόμενος στις ικανότητες του. Σε μια κορυφαία στιγμή για την εξέλιξη της υπόθεσης, ο σπουδαίος αυτός ήρωας αποφασίζει να πει «όχι» στην άνετη ζωή που του προσφέρει η Καλυψώ και επιλέγει τον δύσκολο δρόμο προς την Ιθάκη. Απορρίπτει τον
«επίγειο παράδεισο» της θεάς και επιλέγει τον δύσκολο δρόμο προς την Ιθάκη. Ο γενναίος Οδυσσέας εξυψώνεται ηθικά,διότι μένει σταθερός στα ιδανικά του, την πατρίδα του και την οικογένειά του. Γίνεται έτσι διαχρονικό παράδειγμα προς μίμηση για τον άνθρωπο κάθε εποχής που αντιστέκεται στις προκλήσεις και μένει σταθερά προσανατολισμένος στον στόχο του, «στην δική του Ιθάκη!!» Γ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ (249-251) Το τελευταίο γεύμα και ο τελευταίος διάλογος κλείνουν με την τελευταία συνάντηση. Ο Οδυσσέας θα μείνει τέσσερις, πέντε μέρες ακόμη στο νησί για την κατασκευή της σχεδίας, αλλά ο λόγος τους δεν θα ξανακουστεί. Η αγάπη της θεάς για τον Οδυσσέα και ο πόθος εκείνου για τον νόστο θα δείχνονται έμπρακτα. SOS!!!.ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ ΟΔΥΣΣΕΑ- ΚΑΛΥΨΩΣ Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ: Προσηλωμένος με βουρκωμένα μάτια στο απέραντο πέλαγος και απελπισμένος από την αδυναμία του να νοστήσει, αιφνιδιάζεται με την ξαφνική απόφαση της Καλυψώς και προς στιγμή δυσπιστεί. Βρίσκει όμως αμέσως τη λύση του όρκου και εξασφαλίζεται. Η Καλυψώ τον χαρακτηρίζει για αυτό «έξυπνο και πονηρό», ο ποιητής «πολύμητιν» γιατί χωρίς δισταγμό αλλά με λεπτότητα απέναντι στη θεά, παίρνει τη μεγάλη του απόφαση με όλους τους κινδύνους που περικλείνει ο ίδιος αυτοχαρακτηρίζεται πολύπαθος και καρτερικός -5-
Η ΚΑΛΥΨΩ «την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιουμένη» Παρουσιάζεται γενναιόδωρη και τρυφερή, πρόθυμη να εξασφαλίσει στον αγαπημένο της ό,τι περνάει από το χέρι της για το ταξίδι του νόστου αλλά και ερωτευμένη καθώς είναι, δεν παραιτείται αμέσως. Σε μια τελευταία προσπάθεια να τον κερδίσει του ορθώνει ένα δύσκολο για τους πολλούς δίλημμα, όχι όμως για τον Οδυσσέα. -5- ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Ποιο δίλημμα αντιμετωπίζει εδώ ο Οδυσσέας και τι επιλογή κάνει; Συμφωνείτε με την απόφαση του ή όχι; και γιατί; 2. Πώς ηθογραφούνται εδώ ο Οδυσσέας και η Καλυψώ ; 3. Ποια μεγάλη ανθρωπιστική αξία προβάλλει σε αυτή την ενότητα; -6-