ΤΕΥΧΟΣ 16 ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΜΙΛΟΥ ΙΑΣΩ Μητρικός Θηλασμός Διατροφή Πρόωρων Νεογνών Η αναγκαιότητα των Εμβολιασμών Ο καρκίνος του Μαστού Πρώιμη Διάγνωση Ιατρικός Βελονισμός Συμπληρώματα Διατροφής Η νόσος Αλτσχάιμερ Ρινικό Διάφραγμα Στεφανιαία Παράκαμψη Υποστήριξη στα Κέντρα Αποκατάστασης
editorial editorial Αγαπητοί αναγνώστες, Σας ευχόμαστε Καλή Χρονιά και ελπίζουμε κάθε οικογένεια να ανταπεξέλθει στην πορεία ενός δύσκολου δρόμου, αυτού της οικονομικής κρίσης που διανύουμε τα τελευταία χρόνια. Ο Όμιλος ΙΑΣΩ θα είναι συνοδοιπόρος σας προσφέροντας σε αυτή την προσπάθεια άριστες υπηρεσίες υγείας με αίσθημα ευθύνης και στήριξης για όλους αυτούς που έχουν ανάγκη το πολύτιμο αγαθό της υγείας. «Με το βλέμμα στον άνθρωπο» είναι το κεντρικό μήνυμα του Ομίλου μας και η προσπάθεια όλων των συνεργατών μας και του προσωπικού μας επικεντρώνεται στο να νικήσουμε την κρίση που πλήττει και το χώρο της υγείας. Σε αυτό το τεύχος του My Life Magazine σας παρουσιάζουμε εξελίξεις στον τομέα της χειρουργικής και της παθολογίας, εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού καθώς και τη συνεχόμενη προσπάθεια του μαιευτηρίου ΙΑΣΩ για τη στήριξη και ενημέρωση των νέων μητέρων για τα οφέλη του μητρικού θηλασμού. Επωφεληθείτε από τα προνόμια και τις εκπτώσεις καθώς και ένα ΔΩΡΕΑΝ τσεκ απ για γενικές εξετάσεις με την χρήση της πιστωτικής κάρτας My Club Card VISA που εκδίδουμε άμεσα στις κλινικές του Ομίλου ΙΑΣΩ. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας www.myclubcard.gr Καλή ανάγνωση! Δρ Γεώργιος Σταματίου Πρόεδρος Δ.Σ. Ομίλου ΙΑΣΩ my Life magazine 1
ΤΕΥΧΟΣ 16 ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΜΙΛΟΥ ΙΑΣΩ Ιατρικός Βελονισμός Συμπληρώματα Διατροφής Η νόσος Αλτσχάιμερ Ρινικό Διάφραγμα Στεφανιαία Παράκαμψη Υποστήριξη στα Κέντρα Αποκατάστασης INDEX περιεχόμενα Μητρικός Θηλασμός Διατροφή Πρόωρων Νεογνών Η αναγκαιότητα των Εμβολιασμών Ο καρκίνος του Μαστού Πρώιμη Διάγνωση 4 10 16 22 26 ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ Διατροφή πρόωρων νεογνών ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Πρώιμη διάγνωση: ένα όπλο στα χέρια των γυναικών ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ Εναλλακτική μέθοδος στη θεραπεία των διάφορων παθήσεων ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΩΝ Περιοδική έκδοση του Ομίλου ΙΑΣΩ Τεύχος:16 Εκδότης IAΣΩ Α.Ε. Λ. Κηφισίας 37-39, Μαρούσι Τηλ: 210 6184000 Fax: 210 6184158 www.iaso.gr Πρόεδρος Γεώργιος Σταματίου Διεύθυνση Σύνταξης & Διαφήμισης Έλενα Φίλλιπς Πρόεδρος Συντακτικής Επιτροπής Βασιλόπουλος Παναγιώτης Μέλη Συντακτικής Επιτροπής Αντσακλής Αριστείδης Βούλγαρης Ζαννής Γολεμάτης Βασίλειος Διακομανώλης Εμμανουήλ Κωστακόπουλος Αθανάσιος Μουχτούρης Αθανάσιος Φιλαλήθης Παναγιώτης Φουστάνος Αντρέας Σχεδίαση - Δημιουργικό Α. Δεκαβάλλας I 10design Το περιοδικό διατίθεται δωρεάν 30 36 42 46 ΡΙΝΙΚΟ ΔΙΑΦΡΑΓΜΑ H συμβολή του στη λειτουργία και την αισθητική της μύτης Η ΝΟΣΟΣ ΑΛΤΣΧΑΙΜΕΡ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΠΑΡΑΚΑΜΨΗ ΜΕ ΠΑΛΛΟΥΣΑ ΚΑΡΔΙA Επαναστατική πρόοδος στη χειρουργική αντιμετώπιση της στεφανιαίας νόσου ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΣΘΕΝΩΝ σε Κέντρο Αποκατάστασης & Αποθεραπείας επιπλέον... 50 'Ερευνα Ικανοποίησης πελατών στον 'Ομιλο ΙΑΣΩ 52 Τα Νέα του Ομίλου ΙΑΣΩ 58 My Club Card VISA 62 Ρεπορτάζ Αγοράς 64 Τα Τμήματα του Ομίλου ΙΑΣΩ 2 my Life magazine
my Life magazine 3
ΜΩΡΟ Διατροφή πρόωρων νεογνών Διατροφή πρόωρων νεογνών Παναγιούλα Μέξη Μπουρνά Παιδίατρος Νεογνολόγος Πιστοποιημένη Σύμβουλος Γαλουχίας Ομιλία από το 4 o Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Μητρικού Θηλασμού της κλινικής ΙΑΣΩ 4 my Life magazine
Διατροφή πρόωρων νεογνών ΜΩΡΟ Πρόωρα νεογνά χαρακτηρίζονται τα μωρά με: Ηλικία Κύησης: Oριακά πρόωρα 35-36 εβδομάδων Mέτρια πρόωρα 31-34 εβδομάδων Eξαιρετικά πρόωρα 24-30 εβδομάδων Βάρος νεογνού: Νεογνά με χαμηλό βάρος γέννησης (ΧΒΓΝ) Βάρος γέννησης μικρότερο από 2.500 γρ. Πολύ χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά (ΠΧΒΓΝ) Βάρος γέννησης μικρότερο από 1.500 γρ. Πάρα πολύ χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά (ΠΠΧΒΓΝ) Βάρος γέννησης μικρότερο από 1.000 γρ. Το μητρικό γάλα: Προστατεύει από την άμεση νοσηρότητα Δυσανεξία της τροφής Όψιμη σηψαιμία Νεκρωτική Εντεροκολίτιδα Προστατεύει από την απώτερη νοσηρότητα Μικρότερη συχνότητα αμφιβληστροειδοπάθειας της προωρότητας Μικρότερη συχνότητα βρογχοπνευμονικής δυσπλασίας Υψηλότερα scores στα test ανάπτυξης στην νεογνική ηλικία, την παιδική ηλικία και την νεαρή ενήλικη ζωή. Μειωμένη πιθανότητα μεταβολικού συνδρόμου Το μητρικό γάλα μέσω των στοιχείων του αμυντικού συστήματος που περιέχει, προάγει τη δημιουργία της φυσιολογικής χλωρίδας και μειώνει την ανοσολογική απάντηση Ο κίνδυνος νεκρωτικής εντεροκολίτιδας Η χορήγηση μητρικού γάλακτος σε ποσότητα 50% της συνολικής ποσότητας τροφής σε σχέση με χορήγηση <50% τις πρώτες 14 ημέρες μετά τη γέννηση προκαλεί 6πλάσια ελάττωση της πιθανότητας ΝΕΚ. Ο κίνδυνος σηψαιμίας Μειώνεται για κάθε επιπλέον 100 ml μητρικό γάλα που λαμβάνει το νεογνό τις πρώτες 14 ημέρες μετά τον τοκετό και για διάστημα 35 ημερών. Προστασία από την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς Νεογνά χωρίς αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς διατρέφονται με μητρικό γάλα σε ποσοστό 67-83% της ολικής ποσότητας τροφής σε σχέση με νεογνά με αποκόλληση αμφιβληστροειδούς που το μητρικό γάλα αποτελούσε το 24-38% της συνολικής ποσότητας τροφής. Επίσης προστατεύει σε ειδική περίοδο μετά τη γέννηση: 5-7 εβδομάδες Φλεγμονώδης απάντηση πρόωρων Τα εξαιρετικά πρόωρα και χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά απαντούν με εξεσημασμένη φλεγμονώδη αντίδραση στα βακτήρια και τις τοξίνες τους με αποτέλεσμα βλάβη των ιστών και των οργάνων τους. Μηχανισμός δράσης μητρικού γάλακτος Το μητρικό γάλα μέσω των στοιχείων του αμυντικού συστήματος που περιέχει προάγει την δημιουργία της φυσιολογικής χλωρίδας και μειώνει την ανοσολογική απάντηση. my Life magazine 5
ΜΩΡΟ Διατροφή πρόωρων νεογνών Διατήρηση γαλουχίας Άντληση Σύσταση γάλακτος μητέρων προώρων νεογνών σε σχέση με το γάλα τελειόμηνων νεογνών: Μεγαλύτερη ποσότητα σε: Πρωτεΐνη Μακράς αλύσου λιπαρά οξέα Μέσης αλύσου λιπαρά οξέα Μικρής αλύσου λιπαρά οξέα Νάτριο Χλώριο Μαγνήσιο Ίδια ποσότητα σε: Όγκο Θερμίδες Γαλακτόζη (λιγότερη) Λίπος Λινολενικό οξύ Κάλιο Ασβέστιο Φωσφόρος Χαλκός Βιταμίνες Β1-12 Η άντληση πρέπει να ξεκινάει το νωρίτερο δυνατό μετά τη γέννηση του προώρου. Η μητέρα αρχίζει σταδιακά. Τις πρώτες ώρες μετά τη γέννηση ίσως να προτιμηθεί η άντληση με τα χέρια ένώ καμία ποσότητα γάλακτος δεν πρέπει να πετιέται. Η χρησιμοποίηση ηλεκτρικής αντλίας πρέπει επίσης να ξεκινά γρήγορα. Στην αρχή όσο βγαίνουν λίγες μόνο σταγόνες γάλα η άντληση διαρκεί 10-15 λεπτά. Στη συνέχεια η μητέρα πρέπει να αντλεί 20 λεπτά ή 2-5 λεπτά μετά το σταμάτημα της ροής γάλακτος. Η άντληση γίνεται κάθε 2-3 ώρες και οπωσδήποτε 5-6 φορές την ημέρα. Η μητέρα πρέπει να κοιμάται τουλάχιστον 6 ώρες την νύχτα. Για να μπορέσει τελικά η μητέρα να θηλάσει ένα πρόωρο νεογνό η ποσότητα γάλακτος που θα αντλείται πρέπει να είναι >350ml/ημέρα. Τα >500 ml/ ημέρα είναι επαρκής ποσότητα, ενώ τα >750-1000 ml/ θεωρούνται άφθονη ποσότητα. Το προσωπικό πρέπει να είναι βέβαιο ότι η μητέρα γνωρίζει το χειρισμό της αντλίας και να επιλέξει μαζί με τη μητέρα το κατάλληλο μέγεθος χοάνης. Η προετοιμασία του στήθους και το μασάζ είναι πολύ βοηθητικά. Θέση καγκουρό Το νεογνό φορά μόνο πάνα και είναι ακουμπισμένο στο στήθος της μητέρας του. Τα αποτελέσματα είναι το νεογνό να έχει σταθερή αναπνοή, καρδιακή συχνότητα, και θερμοκρασία, ενώ κλαίει πολύ λιγότερο και παραμένει πολύ περισσότερο ήσυχο σε εγρήγορση και σε βαθύ ύπνο. Βοηθά επίσης την άντληση γάλακτος, την εγκατάσταση και τη διάρκεια του μητρικού θηλασμού. Η χορήγηση γάλακτος πρέπει να αρχίσει το συντομότερο δυνατό από τη γέννηση και αμέσως αν το επιτρέπει η γενική κατάσταση του νεογνού. Συχνά το μητρικό γάλα χορηγείται με ρινογαστρικό καθετήρα. Μερικές φορές χρησιμοποιείται συνεχής έγχυση. 6 my Life magazine
Συνιστάται από τις μαμάδες, όσο καμία άλλη μάρκα!* Για να αναπτύξουμε τα προϊόντα μας, καλύπτοντας καλύτερα τις ανάγκες σας, συνεργαζόμαστε στενά με τους καλύτερους στον τομέα της παιδικής φροντίδας αλλά και με εσάς τις μαμάδες. Ίσως γι αυτό η Philips AVENT συνιστάται από τις μαμάδες, όσο καμία άλλη μάρκα. Δείτε πως μπορούμε να σας βοηθήσουμε και να πάρετε ιδέες και συμβουλές στο: www.philips.com/avent *Ο ισχυρισμός της πρωτιάς αναφέρεται στο συνολικό εμπορικό όνομα της Philips AVENT. Βάσει έρευνας ικανοποίησης TNS που έγινε διαδικτυακά το Δεκέμβριο 2010 με συμμετοχή πάνω από 10.000 γυναικών που χρησιμοποιούσαν μάρκες και προϊόντα παιδικής φροντίδας στις Η.Π.Α., Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία, Ρωσία και Κίνα. my Life magazine 7
ΜΩΡΟ Διατροφή πρόωρων νεογνών Διατήρηση γαλουχίας Θηλασμός με τη βοήθεια του δάχτυλου Πολλά πρόωρα νεογνά αποδέχονται καλύτερα την τροφή που τους χορηγείται με γαστρικό καθετήρα, ενώ ταυτόχρονα θηλάζουν το δάκτυλο των γονιών τους. Μή διατροφικός θηλασμός Έχει τα πλεονεκτήματα της επαφής δέρμα με δέρμα. Δίνει στο νεογνό ένα ερέθισμα να θηλάσει στο στήθος. Γίνεται όταν δεν υπάρχει ακόμα συνεργασία θηλασμού κατάποσης και αναπνοής. Αυξάνει την ποσότητα του γάλακτος που αντλείται. Το πρόωρο νεογνό στο στήθος Πλεονεκτήματα για το νεογνό: Διατήρηση σταθερής θερμοκρασίας, καλύτερου κορεσμού αιμοσφαιρίνης, λιγότερες άπνοιες Καλύτερη ανάπτυξη του στόματος Καλύτερη ανοσολογική και διατροφική σύσταση Μεγαλύτερη διάρκεια θηλασμού Πλεονεκτήματα για τη μητέρα: Λιγότερος τραυματισμός του στήθους Ελάττωση της πιθανότητας καρκίνου του μαστού και διαβήτη τύπου ΙΙ Ψυχολογικά πλεονεκτήματα Πρακτικά πλεονεκτήματα Βιβλιογραφία 1. Semin Perinatol. 2007 Apr;31(2):83-8. Human milk and clinical outcomes in VLBW infants: how compelling is the evidence of benefit? Morales Y, Schanler RJ. 2. Am J Clin Nutr. 2007 Feb;85(2):625S-628S. Evaluation of the evidence to support current recommendations to meet the needs of premature infants: the role of human milk. Schanler RJ. 3. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 2006 Jan;91(1):F78Yes, human milk does reduce infection rates in very low birthweight infants. Furman L. 4. J Perinatol. 2001 Sep;21(6):356-62. Association of human milk feedings with a reduction in retinopathy of prematurity among very low birthweight infants. Hylander MA, Strobino DM, Pezzullo JC, Dhanireddy R. 5. Pediatrics. 2006 Jul;118(1):e115-23. Beneficial effects of breast milk in the neonatal intensive care unit on the developmental outcome of extremely low birth weight infants at 18 months of age. Vohr BR, Poindexter BB, Dusick AM, McKinley LT, Wright LL, Langer JC, Poole WK; NICHD Neonatal Research Network. 6. Pediatrics. 2007 Oct;120(4):e953-9. Persistent beneficial effects of breast milk ingested in the neonatal intensive care unit on outcomes of extremely low birth weight infants at 30 months of age. Vohr BR, Poindexter BB, Dusick AM, McKinley LT, Higgins RD, Langer JC, Poole WK; National Institute of Child Health and Human Development National Research Network. 7. J Perinatol. 2007 Jul;27(7):428-33. Sisk PM, Lovelady CA, Dillard RG, Gruber KJ, O'Shea TM 8. MeinzeMeinzen--Derr et al. Human milk and late onset sepsis in infants 401--1000g: A secondary analysis (abstract); ISRHML 12tth International Conference, 2004 9. Pediatr Int. 2007 Dec;49(6):894-7. Okamoto T, Shirai M, Kokubo M, Takahashi S, Kajino M, Takase M, Sakata H, Oki J 10. J Clin Gastroenterol. 2008 Jul;42 Suppl 2:S46-52. Bacterial colonization, probiotics, and necrotizing enterocolitis. Claud EC, Walker WA 11. Am J Physiol Cell Physiol. 2004 Nov;287(5):C1404-11. Epub 2004 Jun 30. Human breast milk suppresses the transcriptional regulation of IL-1beta-induced NF-kappaB signaling in human intestinal cells. Minekawa R, Takeda T, Sakata M, Hayashi M, Isobe A, Yamamoto T, Tasaka K, Murata Y. 12. Buckley KM, Charles GE. Int Breastfeed J. 2006 Aug 31;1:13 13. J Hum Lact. 2007 Feb;23(1):32-8; Hill PD, Aldag JC, Zinaman M, Chatterton RT 14. Neonatal Netw. 2008 May-Jun;27(3):151-9.. Hake-Brooks SJ, Anderson GC. 15. J Midwifery Womens Health. 2007 Mar-Apr;52(2):116-25.. Moore ER, Anderson GC. 16. Dev Med Child Neurol. 2007 Jun;49(6):439-44. Effects of oral stimulation and oral support on non-nutritive sucking and feeding performance in preterm infants. Boiron M, Da Nobrega L, Roux S, Henrot A, Saliba E 8 my Life magazine
my Life magazine 9
ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Πρώιμη διάγνωση στον Καρκίνο του Μαστού ένα όπλο στα χέρια των γυναικών Δρ Φραγκίσκος Φαφουλάκης Γενικός Χειρουργός, Συνεργάτης ΙΑΣΩ Θεσσαλίας Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί ένα πολύ ευαίσθητο θέμα για τις γυναίκες, όμως δεν πρέπει να αποτελεί πλέον ταμπού. Τις προηγούμενες δεκαετίες οι γυναίκες το θεωρούσαν ντροπή να πούν στην οικογένεια ιδίως σε πιο κλειστές κοινωνίες- ότι κάτι πιάνουν στο μαστό τους, που δεν υπήρχε εκεί παλιότερα, με αποτέλεσμα οι περισσότερες είτε να μην αναζητούν καθόλου ιατρική βοήθεια ή να την αναζητούν ενώ ήταν πια αργά και η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον έλεγχο. 10 my Life magazine
ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΓΥΝΑΙΚΑ Ευτύχως τις 2-3 τελευταίες δεκαετίες ο καρκίνος του μαστού έπαψε να αποτελεί κοινωνικό στίγμα και όλο και περισσότερες γυναίκες είτε πια ελέγχονται συστηματικά ανά έτος, είτε καταφέυγουν στον ειδικό μόλις παρατηρήσουν κάποια αλλαγή στο μαστό τους. Σε αυτό συνέβαλε τόσο η ενημέρωση από την πολιτεία και από ειδικούς φορείς, όσο και η σταδιακή κατανόηση ότι ο καρκίνος του μαστού μας αφορά όλους, τόσο τις γυναίκες αλλά, και σε πολύ μικρότερα βεβαίως ποσοστά, και τους άνδρες. Η πιο συχνή νεοπλασία Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί την πιο συχνή νεοπλασία στις γυναίκες με ποσοστό περίπου 23%. Το 14% των θανάτων από νεοπλασία στις γυναίκες και το 1,6% των συνολικών θανάτων στις γυναίκες οφείλονται στον καρκίνο του μαστού. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κάθε χρόνο 8-10% των γυναικών, δηλαδή περίπου 4500 γυναίκες (αλλά και 200 άνδρες) στην Ελλάδα θα διαγνωστούν με καρκίνο του μαστού, ενώ το 15% αυτών των γυναικών έχουν συγγενή Α βαθμού με καρκίνο του μαστού. Ο ρόλος της Προληπτικής Ιατρικής στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού αποδεικνύεται καθοριστικός και σωτήριος. Μας αφορά όλους Ο καρκίνος του μαστού μας αφορά όλους. Καμία γυναίκα δε θα πρέπει να πει «αυτό δεν πρόκειται να συμβεί σε μένα». Δυστυχώς ο καρκίνος του μαστού δεν κάνει διακρίσεις και μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε γυναίκα. Μπορεί να συμβεί στην μητέρα μας... στην αδελφή μας... στη κόρη μας... στη γιαγιά μας... στη θεία μας... στη φίλη μας... στη συνάδελφο από τη δουλειά... Αφορά όλες τις γυναίκες ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και επαγγέλματος. Η Προληπτική Ιατρική Ο ρόλος της Προληπτικής Ιατρικής, αποδεικνύεται καθοριστικός και σωτήριος σε όλες τις περιπτώσεις ασθενειών που απειλούν την υγεία και τη ζωή ενός ατόμου. Μία από τις ασθένειες αυτές είναι και ο καρκίνος του μαστού. Στατιστικά στοιχεία, μας αναφέρουν ότι κάθε έτος 250.000 νέα my Life magazine 11
ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ περιστατικά καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκονται στην Ευρώπη και 175.000 στην Αμερική και ότι, μία στις οκτώ γυναίκες περίπου, θα αναπτύξουν καρκίνο του μαστού στη διάρκεια της ζωής τους. Αγνοώντας τον κίνδυνο Αν και ο καρκίνος του μαστού είναι η πιο συχνή απειλή για την κάθε γυναίκα, οι Ελληνίδες εξακολουθούν να θεωρούν ότι ο κίνδυνος αυτός δεν τις αφορά. Παρά το γεγονός ότι κάθε χρόνο περίπου 4.500 γυναίκες στη χώρα μας μαθαίνουν ότι πάσχουν από την ασθένεια, μόνο στο 5% των περιπτώσεων η διάγνωση της νόσου έγινε σε πρώιμα στάδια. Αντίθετα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό της πρώιμης διάγνωσης φθάνει έως και το 60%. Η πρώιμη διάγνωση Ο προληπτικός έλεγχος και η πρώιμη διάγνωση καθιστούν τον καρκίνο του μαστού μια ιάσιμη νόσο, ενώ αν η ασθένεια εντοπισθεί σε προχωρημένα στάδια τότε οι πιθανότητες πλήρους θεραπείας μειώνονται δραματικά. Το σημαντικότερο όλων είναι να κατανοήσουμε, ότι το να προλάβουμε τον καρκίνο του μαστού είναι πολύ πιο ανώδυνο, από το να τον αντιμετωπίσουμε, μιας και οι θεραπευτικές διαδικασίες σε προχωρημένο στάδιο δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε ευχάριστες. Η ενημέρωση Το σημαντικότερο όλων είναι να κατανοήσουμε, ότι το να προλάβουμε τον καρκίνο του μαστού είναι πολύ πιο ανώδυνο, από το να τον αντιμετωπίσουμε. Για να αλλάξει όμως η νοοτροπία των γυναικών και να υιοθετήσουν την έννοια της πρόληψης θα πρέπει να υπάρξει και η κατάλληλη ενημέρωση. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται να γίνονται ενημερωτικές εκδηλώσεις, σεμινάρια και εκπομπές στα ΜΜΕ, που θα ενημερώνουν, θα αφυπνίζουν και θα κινητοποιούν τη γυναίκα να μπει στη διαδικασία, του ελέγχου και της πρόληψης. Για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού, θα πρέπει να ενδιαφερθεί και η ίδια η πολιτεία, αφού το να προλαμβάνεις είναι καλύτερο από το να θεραπεύεις. Το κόστος Το κόστος της προληπτικής ιατρικής είναι το 1/10 από τα έξοδα που δαπανώνται για μακροχρόνιες θεραπείας με ακριβά φάρμακα. Η πρόληψη θα πρέπει να εφαρμοστεί όχι μόνο για τον καρκίνο του μαστού, αλλά και για άλλους τύπους καρκίνου, όπως ο γυναικολογικός καρκίνος, ο καρκίνος του προστάτη και ο καρκίνος του πνεύμονα. 12 my Life magazine
ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΓΥΝΑΙΚΑ Η πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού αποτελεί όχι μόνο τη σωτηρία, αλλά και μία εύκολη διαδικασία. Οι μέθοδοι πρώιμης διάγνωσης είναι τρεις: Αυτοεξέταση του στήθους σε μηνιαία βάση 1. Όπως είπαμε η πρώιμη διάγνωση ξεκινά από την ίδια τη γυναίκα και η αυτοεξέταση μπορεί να την οδηγήσει έγκαιρα στον ιατρό της μόλις παρατηρήσει κάτι ασυνήθιστό στο μαστό της. Είναι αρκετά συνηθισμένο οι περισσότερες γυναίκες να παρατηρούν αλλαγές στο στήθος τους κατά τη διάρκεια του μηνιαίου κύκλου. Αυτές τις αλλαγές μπορεί να τις εντοπίσουν μόνο αν ξέρουν από πριν τι είναι το κανονικό για την καθεμία. Η αυτοεξέταση περιλαμβάνει 2 στάδια: την επισκόπηση (συνήθως μπροστά στον καθρέφτη) και την ψηλάφηση. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Κατά την επισκόπηση η γυναίκα θα πρέπει να ελέγξει για: Αλλαγή στο μέγεθος, ή στο περίγραμμα, ή στη θέση της θηλής. Φανερό εξόγκωμα, ζάρωμα, βαθούλωμα στο δέρμα ή σκλήρυνση του δέρματος. Φλέβες οι οποίες είναι πιο εξογκωμένες απ ότι συνήθως. Φλεγμονή ή εξάνθημα πάνω στο μαστό. Αίμα ή εκκρίματα από τη θηλή. Διαφορετική αίσθηση, ιδιαίτερα αν αυτό συμβαίνει μόνο στον ένα μαστό. Οδηγίες για την ψηλάφηση του μαστού: Όσον αφορά στη ψηλάφηση, όταν είστε στο μπάνιο, σηκώστε το ένα χέρι και με τα δάχτυλα του άλλου χεριού ενωμένα και τεντωμένα πιέστε μαλακά αλλά σταθερά τον κάθε μαστό ξεχωριστά με κυκλικές κινήσεις, μετακινώντας το χέρι γύρω από όλο το στήθος, συμπεριλαμβάνοντας και τη μασχάλη, την περιοχή μπροστά ψηλά στο λαιμό και πίσω από τη θηλή. Ξαπλώστε ανάσκελα βάζοντας ένα μαξιλάρι κάτω από την αριστερή ωμοπλάτη. Ψάξτε με το δεξί σας χέρι (με την εσωτερική επιφάνεια των δακτύλων και όχι μόνον με τις άκρες των δακτύλων) τον αριστερό σας μαστό, εφαρμόζοντας στην αρχή μικρή αλλά σταθερή πίεση και κάνοντας κυκλικές κινήσεις σε όλη την επιφάνεια του μαστού. Στη συνέχεια ασκήστε μεγαλύτερη πίεση και επαναλάβετε τις ίδιες κινήσεις. Μην ξεχάσετε την περιοχή της θηλής και την περιοχή κάτω από το μαστό. Πιέστε τη θηλή ανάμεσα στο δείκτη και τον αντίχειρα και προσέξτε αν θα βγάλει κάποιο υγρό. Επαναλάβετε το ίδιο και στον άλλο μαστό. ΨΗΛΑΦΗΣΗ Η αυτοεξέταση θα πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Αν η γυναίκα βρίσκεται σε περίοδο εμμηνόπαυσης τότε θα πρέπει να αυτοεξετάζεται την πρώτη ή την τελευταία μέρα του μήνα ενώ αν εξακολουθεί να έχει εμμηνόρροια, τότε θα πρέπει να αυτοεξετάζεται 7-10 μέρες μετά από την έναρξη της περιόδου. Περίπου το 80-90% των διογκώσεων που ψηλαφεί η γυναίκα κατά τη διάρκεια της αυτοεξέτασης, δεν είναι κακοήθεις, αλλά κάθε διόγκωση ή εξόγκωμα θα πρέπει να εξετάζεται από γιατρό. my Life magazine 13
ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ Η μαστογραφία μπορεί να διαγνώσει ογκίδια μόλις λίγων χιλιοστών, πολύ πριν αυτά γίνουν ψηλαφητά. 2. 3. Τακτικές επισκέψεις στο γιατρό για κλινική εξέταση Η κλινική εξέταση του στήθους θα πρέπει να αποτελεί τμήμα της συνήθους γενικής ιατρικής εξέτασης. Οι γυναίκες, από την ηλικία των 20 ετών, θα πρέπει να υποβάλλονται σε κλινική εξέταση του στήθους τους κάθε δύο με τρία χρόνια, ενώ μετά την ηλικία των 40 η εξέταση θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο. Τακτική μαστογραφία Η μαστογραφία αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου του μαστού. Η μαστογραφία, για να το πούμε με απλά λόγια, είναι στην ουσία μια ακτινογραφία του μαστού που επιτρέπει στο γιατρό σας να δει το εσωτερικό του μαστού σας. Η μαστογραφία μπορεί να διαγνώσει ένα ογκίδιο μαστού πολύ πριν αυτό γίνει ψηλαφητό. Όταν μία γυναίκα ψηλαφά ένα ογκίδιο στο μαστό της αυτό είναι κατά μέσο όρο περίπου 2 εκατοστά ενώ η μαστογραφία μπορεί να διαγνώσει ογκίδια μόλις λίγων χιλιοστών. Η μαστογραφία στα πλαίσια της πρώιμης διάγνωσης, δηλαδή σε γυναίκες που δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό και δεν έχουν κανένα σύμπτωμα στο μαστό τους, ούτε ψηλαφούν οι ίδιες ή ο γιατρός τους κάτι στο στήθος, θα πρέπει να γίνεται για πρώτη φορά μεταξύ 35-40 ετών. Από την ηλικία των 40 και μετά η μαστογραφία θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο και βέβαια να συνδυάζεται και με επίσκεψη στον ιατρό μας για κλινική εξέταση. Οι γυναίκες κάτω των 40 ετών με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή άλλες ανησυχίες σχετικά με τον κίνδυνο που διατρέχουν θα πρέπει να συμβουλεύονται το γιατρό τους για το πότε είναι καλό να ξεκινήσουν τις μαστογραφίες. Τα τελευταία χρόνια, σε όλο και περισσότερα διαγνωστικά κέντρα χρησιμοποιούνται ψηφιακοί μαστογρά- 14 my Life magazine
ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΓΥΝΑΙΚΑ φοι. Η βασική διαφορά της αναλογικής μαστογραφίας σε σχέση με την ψηφιακή είναι ότι στην αναλογική χρησιμοποιείται το φιλμ μόνον, ως μέσο καταγραφής των διαγνωστικών εικόνων, ενώ στην ψηφιακή χρησιμοποιείται ψηφιακός ανιχνευτής και ηλεκτρονικός υπολογιστής. Το ψηφιακό σύστημα της ψηφιακής μαστογραφίας έχει την ικανότητα να διακρίνει εξαιρετικά μικρού μεγέθους μαστογραφικά ευρήματα, όπως οι μικροαποτιτανώσεις που έχουν μέγεθος 100 200 microns. Η ψηφιακή μαστογραφία προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με την κλασική (αναλογική) και δη αυτή με το σελήνιο. Η εξέταση σε ψηφιακό μαστογράφο διαρκεί σχεδόν τον μισό χρόνο σε σχέση με τον συμβατικό ή αναλογικό, αφού δεν υπάρχει η χρονοβόρα διαδικασία της εμφάνισης των φιλμ. Επιτυγχάνεται σημαντική μείωση της δόσης της ακτινοβολίας στην ασθενή (ανάλογα με τον τύπο του μαστού). Λαμβάνονται εικόνες υψηλής ανάλυσης που αυξάνουν τη διαγνωστική πληροφορία και συντελούν στην πρώιμη διάγνωση καρκίνου του μαστού σε πολύ πιο αρχικό στάδιο. Η ψηφιακά παραγόμενη εικόνα μπορεί να υποστεί επεξεργασία από τον ιατρό βελτιώνοντας την αντίθεση, φωτεινότητα, κλπ. και μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τις άσκοπες επαναλήψεις. Επίσης αποθηκεύεται ηλεκτρονικά και διατηρείται αναλλοίωτη η εικόνα για πολλά χρόνια. Παρέχει τη δυνατότητα χρήσης υπολογιστικά υποβοηθούμενης διάγνωσης (Computer Aided Diagnosis-CAD), εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο στην υπηρεσία των ακτινολόγων. Η μαστογραφία είναι πολύτιμη και αποτελεί την πιο σημαντική σήμερα εξέταση για την εκτίμηση ενός ευρήματος στο μαστό καθώς και την κύρια εξέταση του προληπτικού ελέγχου. Πρέπει να γνωρίζουμε όμως ότι ένα ποσοστό 8-12% περίπου των καρκίνων του μαστού, παρά τις άριστες συνθήκες τεχνικής και μηχανήματος, δεν απεικονίζονται στη μαστογραφία. Η κλινική εξέταση από εξειδικευμένο γιατρό σε συνδυασμό με την μαστογραφία και το υπερηχογράφημα μαστών, ιδιαίτερα σε νεότερες γυναίκες με πυκνούς μαστούς, ανεβάζουν την ικανότητά μας να διαγνώσουμε σωστά στο 98-99%. Βιβλιογραφία 1. Primary and secondary prevention for women at high risk for breast cancer. Bleret V, Desreux J, Cusumano P, Herman P, Kridelka F, Remacle N, Thille A, Lifrange E. Rev Med Liege. 2011 May-Jun;66(5-6):245-9. 2. Stage at diagnosis and comorbidity influence breast cancer survival in First Nations women in Ontario, Canada. Sheppard AJ, Chiarelli AM, Marrett LD, Nishri D, Trudeau ME. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2011 Jul 29. 3. Risk factors and control strategies for the rapidly rising rate of breast cancer in Korea. Park SK, Kim Y, Kang D, Jung EJ, Yoo KY. J Breast Cancer. 2011 Jun;14(2):79-87. 4. Implementing recommendations for the early detection of breast and cervical cancer among low-income women. Lawson HW, Henson R, Bobo JK, Kaeser MK. MMWR Recomm Rep. 2000 Mar 31;49(RR-2):37-55. 5. Incidental breast cancers identified in the one-stop symptomatic breast clinic. Mehrotra P, Townend A, Lunt L. J Breast Cancer. 2011 Mar;14(1):28-32 my Life magazine 15
ΥΓΕΙΑ Ιατρικός Βελονισμός Ιατρικός Βελονισμός ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ Σταυρούλα Λιβεράνου Αναισθησιολόγος, Εξειδικευθείσα στον Ιατρικό Βελονισμό Υπεύθυνη Ιατρείου Βελονισμού ΙΑΣΩ General 16 my Life magazine
Ιατρικός Βελονισμός ΥΓΕΙΑ Τι είναι ο Ιατρικός Βελονισμός; Ο βελονισμός αποτελεί μια, μη φαρμακευτική και αναίμακτη θεραπευτική μέθοδο. Παρότι, η ιστορία του βελονισμού χάνεται στα βάθη της αρχαίας Κίνας, η θεραπευτική αυτή μέθοδος εξακολουθεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων και των συμπτωμάτων τους, με αποτελεσματικότητα και απουσία επιπλοκών. 1 Χαρακτηριστικό είναι δε, ότι κατά την τελευταία εικοσαετία έχουν δημοσιευθεί στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία του δυτικού κόσμου, πάνω από 5.000 ιατρικές μελέτες που αφορούν στο Βελονισμό και καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του. 2 Μεγάλο πλεονέκτημα του βελονισμού αποτελεί το γεγονός ότι, συνδυάζεται θαυμάσια με οποιαδήποτε άλλη θεραπευτική αγωγή, ενώ παράλληλα υπάρχει συνέργεια μεταξύ βελονισμού και φαρμάκων. 3 Είναι Ιατρικά αποδεκτός ο βελονισμός; Ο Βελονισμός είναι μία μη φαρμακευτική και αναίμακτη θεραπευτική μέθοδος η οποία συμβάλλει στην αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων και των συμπτωμάτων τους, με αποτελεσματικότητα και απουσία επιπλοκών. Ο βελονισμός έχει καθιερωθεί διεθνώς σαν ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό σύστημα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO WorldHealthOrganization) έχει αναγνωρίσει το βελονισμό ως ιατρική θεραπευτική μέθοδο με πλήθος ενδείξεων. 4 Το 1996, ο Οργανισμός Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA) (Οργανισμός ανάλογος του ΕΟΦ στις Η.Π.Α.) ταξινόμησε τις βελόνες του βελονισμού σαν ιατρικά εργαλεία για γενική χρήση από εξειδικευμένους στο βελονισμό ιατρούς. 5 Η Ελληνική Πολιτεία με αποφάσεις του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων δέχεται τον βελονισμό ως μία μέθοδο θεραπείας η οποία εφαρμόζεται μόνο από ιατρούς (Αρ. Πρωτ. Υ7/οικ./4270/25-6-96), και συμπληρώνει ότι η εφαρμογή του βελονισμού πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από ιατρούς που διαθέτουν εμπειρία και έχουν εκπαιδευθεί στην βελονοθεραπεία (574/Α4/1191/21-2-1980). my Life magazine 17
ΥΓΕΙΑ Ιατρικός Βελονισμός Με ποιο τρόπο εφαρμόζεται; Στον βελονισμό χρησιμοποιούνται ειδικές λεπτές αποστειρωμένες βελόνες μιας χρήσεως που τοποθετούνται ανώδυνα σε απολύτως εξειδικευμένα σημεία του σώματος, της κεφαλής, του αυτιού και των άκρων και ακολούθως συστρέφονται, ζεσταίνονται ή διεγείρονται με ασθενή ηλεκτρικά ρεύματα με σκοπό την θεραπευτική αποκατάσταση λειτουργικών αναστρέψιμων παθήσεων, συνδρόμων, ή συμπτωμάτων. Έχει αποτελέσματα η θεραπεία με βελονισμό; Σύγχρονες ιατρικές μελέτες συνεχίζουν να επιβεβαιώνουν τον βελονισμό ως ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό και οικονομικό σύστημα θεραπείας. Πως δρα ο βελονισμός στον οργανισμό; Ο ιατρικός βελονισμός αποτελεί δυναμική θεραπευτική μέθοδο και όχι θεραπεία υποβολής. Με τις βελόνες ερεθίζονται ορισμένες νευρικές απολήξεις που βρίσκονται στο δέρμα, μεταβιβάζοντας έτσι στο κεντρικό νευρικό σύστημα ένα ερέθισμα, το οποίο διεγείρει αντίστοιχα νευρικά κέντρα ανάλογα με την πάθηση που θέλουμε να θεραπεύσουμε. Σαν αποτέλεσμα ο οργανισμός παράγει ορισμένες ουσίες και ορμόνες, οι οποίες απελευθερώνονται και μεταφέρονται με την κυκλοφορία του αίματος και μέσω του νευρικού συστήματος, στο σώμα και το βοηθούν να αυτοθεραπευτεί. Οι ουσίες αυτές είναι π.χ. ενδορφίνες, εγκεφαλίνες, προσταγλαδίνες, σεροτονίνες, κορτιζόλη, οξυτοτσίνη κλπ. 6,7,8,9,10 Σύγχρονες ιατρικές μελέτες αναδεικνύουν πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα και οι μελέτες συνεχίζουν να επιβεβαιώνουν τον βελονισμό ως ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό και οικονομικό σύστημα θεραπείας. Ο βελονισμός εφαρμόζεται μόνος ή σε συνδυασμό με φαρμακευτική θεραπεία, πάντα κατά την κρίση του Ιατρού που αναλαμβάνει και την ευθύνη όλης της αγωγής. Επίσης, μπορεί να εφαρμοσθεί επικουρικά σε κύριες θεραπείες άλλων Ιατρικών ειδικοτήτων. Στατιστικές μελέτες δείχνουν ποσοστό θεραπευτικής επιτυχίας μεγαλύτερο του 90% σε τυπικές θεραπείες όπως, διακοπή καπνίσματος, αντιμετώπιση άλγους από μυοσκελετικές, γυναικολογικές και άλλες παθήσεις, καθώς και θεραπεία ψυχονευρωτικών, δερματικών, αλλεργικών και άλλων συνδρόμων. 11,12 Είναι ασφαλής ως θεραπεία; Θεωρείται εξαιρετικά ακίνδυνη όταν εφαρμόζεται από ιατρούς εξειδικευμένους που τηρούν τους ορθούς κανόνες εξάσκησής του. Οι βελόνες που χρησιμοποιούνται είναι μίας χρήσης και πριν την τοποθέτησή τους το σημείο βελονισμού καθαρίζεται με αντισηπτικό διάλυμα. Πολλές μελέτες σε χιλιάδες ασθενείς έχουν επιβεβαιώσει την ασφάλειά του όταν εφαρμόζεται σωστά, ενώ εν γένει στερείται παρενεργειών. Η λάθος διάγνωση από μη Ιατρό είναι και ο μόνος κίνδυνος που μπορεί να ενέχει ο βελονισμός, καθώς ο ασθενής τότε μπορεί να παραπλανηθεί και να διακόψει φαρμακευτική ή άλλη θεραπεία. 9,13,14 18 my Life magazine
ΥΓΕΙΑ Ιατρικός Βελονισμός Ποιες παθήσεις μπορούν να αντιμετωπισθούν με Ιατρικό βελονισμό; Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) έχει εκδόσει κατάλογο, σύμφωνα με τον οποίο, οι παθήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με τον Ιατρικό βελονισμό είναι οι εξής: Λ ειτουργικές παθήσεις Αλλεργικό βρογχικό άσθμα Αλλεργική ρινίτιδα, ιγμορίτιδα Σπαστική κολίτιδα, δυσκοιλιότητα Κλιμακτηριακές διαταραχές Δυσμηνόρροια Δ ερματικές παθήσεις Ψωρίαση Αλλεργικά εκζέματα Eξανθήματα Παθήσεις Νευρικού συστήματος Ημικρανία Κεφαλαλγίες (πρωτοπαθείς) Νευραλγία τριδύμου Ίλιγγοι, εμβοές Μυοσκελετικά επώδυνα σύνδρομα Αυχενοβραχιόνιο σύνδρομο Οσφυαλγία Ισχιαλγία Αυχεναλγία Αρθρίτιδες & περιαρθρίτιδες γόνατος, ώμου, ποδοκνημικής, ισχίου, αγκώνος, άκρας χειρός, άκρου ποδός Ρευματοειδής αρθρίτιδα Μυϊκά άλγη (διάχυτα ή εντοπισμένα) Ψυχοσωματικές διαταραχές Χρόνια κόπωση, ινομυαλγία Αγχώδης νεύρωση, φοβίες Νευροφυτικές διαταραχές Διαταραχές μνήμης, συγκέντρωσης & ύπνου Διαταραχές προσαρμογής & συμπεριφοράς Διαταραχές Libido i Πληροφορίες Το ιατρείο βελονισμού του ΙΑΣΩ General λειτουργεί κατόπιν ραντεβού Δευτέρα, Τετάρτη & Παρασκευή, από τις 10.00 έως τις 14.00. Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να καλείτε στο τηλέφωνο 210 6502015 από τις 08.30 έως τις 15.30 Βιβλιογραφία 1. Andersson S (1977) Physiological mechanisms in acupuncture. In: Hopwood V, Lovesey M, Mokone S, Acupuncture & Related Techniques in Physical Therapy, pp. 19-39. 2. Ulett GA. Studies supporting the concept of physiologic acupuncture. In: Pomeranz B, Stux G; Scientific basis of Acupuncture. Springer-Verlag, New York, 1989;177 3. Han JS et al. Role of central neurotransmitters in acupuncture analgesia. In: Zhang X et al: Reserch of acupuncture moxibustion and acupuncture analgesia. Science press, Beijing, 1986;241-266 4. Bannerman RH, The World Health Organisation Viewpoint on Acupuncture, Am. J. Acupuncture, 8, 1990, 231-235 5. FDA-US, Food & Drug Administration, http://www. accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfcfr/cfrsearch.cfm?fr=880.5580 6. Anderson, E.G. Proudfit, H.K. (1981): The functional role of the bulbospinal serotoninergic nervous system. London, The MIT Press, pp 307-338. 7. Acupuncture anaesthesia Research Group, Shanghai First Medical College.: (1978), The effect of morphine antagonists and morphine tolerance on acupuncture analgesia in rabbits. Acta Scan Med. Prim Shanghai, 5-25. 8. Bornica J et al. Biochemistry & modulation of nociception & pain. The management of pain. Lea &Febiger, Philadelphia, 1990;96-120 9. Καράβης Μ (1998) ΦυσιολογίατουΒελονισμού. Εκδ. Ζεβελεκάκη, Αθήνα. 10. Karavis M (1997) The Neurophysiology of Acupuncture. A Viewpoint, Acupuncture in Medicine. 15:33-42. 11. Pomeranz B. Stux G (1991) Basics of Acupuncture. Sringer-Verlag, 2nd ed. 12. Hopwood V et al. Acupuncture & related techniques in physical therapy. Churvhill-Livingstone, London, 1997;19-39 13. Xhang Z, Zhuang D. (1994) Fundament and clinical practice of Electroacupuncture. Beijing Science & Technology Press. Beijing. 14. Vincent CA, Richardson PH, (1986) The evaluation of therapeutic acupuncture:concepts and methods. Pain 24:1-13. 20 my Life magazine