ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τρίτο τμήμα) της 17ης Μαρτίου 2005 *

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τρίτο τμήμα) της 17ης Μαρτίου 2005 * Στην υπόθεση C-228/03, με αντικείμενο αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 234 ΕΚ, που υπέβαλε το Korkein oikeus (Φινλανδία) με απόφαση της 23ης Μαΐου 2003, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 26 Μαΐου 2003, στο πλαίσιο της δίκης The Gillette Company, Gillette Group Finland Oy κατά LA-Laboratories Ltd Oy, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (τρίτο τμήμα), συγκείμενο από τους Α. Rosas, πρόεδρο τμήματος, Α. Borg Barthet, S. von Bahr, U. Lõhmus και Α. Ó Caoimh (εισηγητή), δικαστές, * Γλώσσα διαδικασίας: η φινλανδική. Ι - 2363

γενικός εισαγγελέας: Α. Tizzano γραμματέας: R. Grass ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 αφού έλαβε υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ' ακροατηρίου συζητήσεως της 21ης Οκτωβρίου 2004, έχοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν: οι εταιρίες The Gillette Company και Gillette Group Finland Oy, εκπροσωπούμενες από τους R. Hiili και T. Groop, asianajajat, η εταιρία LA-Laboratories Ltd Oy, εκπροσωπούμενη από τον L. Latikka, hallituksen puheenjohtaja, η Φινλανδική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την Τ. Pynnä, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από την C. Jackson, επικουρούμενη από τον Μ. Tappin, barrister, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τους Μ. Huttunen και Ν. Β. Rasmussen, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 9ης Δεκεμβρίου 2004, Ι - 2364

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση 1 Η αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚτου Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1989, L 40, σ. 1). 2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ, αφενός, των εταιριών The Gillette Company και Gillette Group Finland Oy (στο εξής: Gillette Company, Gillette Group Finland και, από κοινού, εταιρίες Gillette) και, αφετέρου, της εταιρίας LA-Laboratories Ltd Oy (στο εξής: LA-Laboratories), όσον αφορά την εκ μέρους της LA-Laboratories αναγραφή των σημάτων Gillette και Sensor στις συσκευασίες των προϊόντων που διαθέτει στο εμπόριο. Νομικό πλαίσιο Οι κοινοτικές διατάξεις 3 Κατά την πρώτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/104, οι νομοθεσίες περί σημάτων που ισχύουν στα κράτη μέλη παρουσιάζουν διαφορές οι οποίες δύνανται, αφενός, να παρεμποδίσουν την ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων και την Ι - 2365

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 ελεύθερη παροχή υπηρεσιών και, αφετέρου, να νοθεύσουν τους όρους του ανταγωνισμού εντός της κοινής αγοράς. Βάσει αυτής της αιτιολογικής σκέψεως, είναι, επομένως, απαραίτητη για τη δημιουργία και τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς η προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών. Η τρίτη αιτιολογική σκέψη της εν λόγω οδηγίας διευκρινίζει ότι, σήμερα, δεν είναι αναγκαία η πλήρης προσέγγιση των εθνικών νομοθεσιών περί σημάτων. 4 Η δέκατη αιτιολογική σκέψη της εν λόγω οδηγίας επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι η προστασία που παρέχει το καταχωρισθέν σήμα έχει ως κύριο σκοπό τον προσδιορισμό της καταγωγής του σήματος. 5 Το άρθρο 5, παράγραφος 1, της ίδιας οδηγίας ορίζει τα εξής: «Το καταχωρισμένο σήμα παρέχει στον δικαιούχο αποκλειστικό δικαίωμα. Ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτον να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεση του: α) σημείο πανομοιότυπο με το σήμα για προϊόντα ή υπηρεσίες πανομοιότυπες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωριστεί β) σημείο για το οποίο, λόγω της ταυτότητας ή της ομοιότητας του με το σήμα και της ταυτότητας ή της ομοιότητας των προϊόντων ή των υπηρεσιών που καλύπτονται από το σήμα και το σημείο, υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης του κοινού, συμπεριλαμβανομένου και του κινδύνου συσχέτισης του σημείου με το σήμα.» Ι - 2366

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND 6 Το άρθρο 5, παράγραφος 3, στοιχεία α' και β', της οδηγίας 89/104, προβλέπει τα εξής: «Μπορεί, ιδίως, να απαγορεύεται, εάν πληρούνται οι όροι των παραγράφων 1 και 2: α) η επίθεση του σημείου επί των προϊόντων ή της συσκευασίας τους β) η προσφορά των προϊόντων ή η εμπορία ή η κατοχή τους προς εμπορία [...]» 7 Το άρθρο 6 της εν λόγω οδηγίας, το οποίο τιτλοφορείται «Περιορισμός των αποτελεσμάτων του σήματος», ορίζει: «Το δικαίωμα που παρέχει το σήμα δεν επιτρέπει στον δικαιούχο του να απαγορεύει στους τρίτους να χρησιμοποιούν στις συναλλαγές: [...] γ) το σήμα, εάν είναι αναγκαίο, προκειμένου να δηλωθεί ο προορισμός προϊόντος ή υπηρεσίας, και ιδίως όταν πρόκειται για εξαρτήματα ή ανταλλακτικά, Ι - 2367

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 - ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 εφόσον η χρήση αυτή γίνεται σύμψωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και το εμπόριο. [...]» 8 Η οδηγία 84/450/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 10ης Σεπτεμβρίου 1984, για την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την παραπλανητική διαφήμιση (ΕΕ L 250, σ. 17), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/55/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Οκτωβρίου 1997 (ΕΕ L 290, σ. 18), έχει, κατά το άρθρο της 1, ως σκοπό την προστασία των καταναλωτών και των προσώπων που ασκούν εμπορική, βιομηχανική, βιοτεχνική ή επαγγελματική δραστηριότητα, καθώς και των συμφερόντων του κοινού, εν γένει, από την παραπλανητική διαφήμιση και τις αθέμιτες συνέπειες της, καθώς και τον καθορισμό των προϋποθέσεων υπό τις οποίες η συγκριτική διαφήμιση θεωρείται νόμιμη. 9 Κατά το άρθρο 3 bis, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας: «Η συγκριτική διαφήμιση επιτρέπεται, όσον αφορά τη σύγκριση, όταν πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις: [...] δ) δεν δημιουργεί στην αγορά σύγχυση μεταξύ του διαφημιζόμενου και ενός ανταγωνιστή ή μεταξύ των σημάτων, εμπορικών επωνυμιών, άλλων διακριτικών σημείων, αγαθών ή υπηρεσιών του διαφημιζόμενου και ενός ανταγωνιστή Ι - 2368

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND ε) δεν έχει ως συνέπεια τη δυσφήμιση ή την υποτίμηση των σημάτων, των εμπορικών επωνυμιών, άλλων διακριτικών σημείων, αγαθών ή υπηρεσιών, δραστηριοτήτων ή καταστάσεων ενός ανταγωνιστή [...] ζ) δεν επιφέρει αθέμιτο όφελος από τη φήμη σήματος, εμπορικής επωνυμίας ή άλλων διακριτικών σημείων ενός ανταγωνιστή ή των δηλωτικών καταγωγής ανταγωνιστικών προϊόντων η) δεν παρουσιάζει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία ως απομίμηση ή αντίγραφο αγαθού ή υπηρεσίας που φέρουν σήμα κατατεθέν ή εμπορική επωνυμία.» Οι εθνικές διατάξεις 10 Στη Φινλανδία, το δίκαιο των σημάτων διέπεται από τον νόμο tavaramerkkilaki (νόμο περί σημάτων) (7/1964) της 10ης Ιανουαρίου 1964, όπως τροποποιήθηκε με τον νόμο 39/1993 της 25ης Ιανουαρίου 1993 (στο εξής: tavaramerkkilaki). 11 Το άρθρο 4, παράγραφος 1, του tavaramerkkilaki, που αφορά το περιεχόμενο των αποκλειστικών δικαιωμάτων του κατόχου του σήματος, προβλέπει τα εξής: Ι - 2369

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 - ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 «Το προβλεπόμενο από τα άρθρα 1 έως 3 του παρόντος νόμου δικαίωμα αναγραφής διακριτικών σημείων επί των εμπορευμάτων συνεπάγεται ότι κανείς άλλος πλην του κατόχου του σήματος δεν μπορεί να χρησιμοποιεί στο εμπόριο ως σήμα για τα προϊόντα του ένα σημείο επί του προϊόντος ή της συσκευασίας του το οποίο μπορεί να προκαλέσει σύγχυση, στο πλαίσιο διαφημίσεων, χρήσεως εμπορικών εγγράφων ή με άλλο τρόπο, περιλαμβανομένου του προφορικού λόγου. 12 Κατά την παράγραφο 2 του εν λόγω άρθρου: «Θεωρείται ότι υφίσταται παράνομη χρήση, κατά την έννοια της παραγράφου 1, μεταξύ άλλων, όταν διατίθενται στο εμπόριο εξαρτήματα, ανταλλακτικά ή παρεμφερή μέρη που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε προϊόντα τρίτου κατασκευαστή ή πωλητή και στα οποία το σήμα αναγράφεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε δημιουργείται η εντύπωση ότι η διάθεση στο εμπόριο γίνεται εκ μέρους του κατόχου του σήματος ή ότι αυτός συμφωνεί στη χρησιμοποίηση του σήματος.» Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα 13 Η Gillette Company έχει καταχωρίσει στη Φινλανδία τα εμπορικά σήματα Gillette και Sensor για τα προϊόντα που υπάγονται στην κλάση 8, κατά την έννοια του Διακανονισμού της Νίκαιας περί της κατατάξεως προϊόντων και υπηρεσιών με σκοπό την καταχώριση των σημάτων, της 15ης Ιουνίου 1957, όπως έχει αναθεωρηθεί και τροποποιηθεί, και συγκεκριμένα για τα εξής προϊόντα: εργαλεία και συσκευές χειρός, μαχαίρια, πιρούνια και κουτάλια, αγχέμαχα όπλα, συσκευές ξυρίσματος. Η εταιρία Gillette Group Finland, η οποία κατέχει το αποκλειστικό δικαίωμα χρησιμοποιήσεως των σημάτων αυτών στη Φινλανδία, διέθεσε στο εμπόριο του εν λόγω κράτους μέλους συσκευές ξυρίσματος και ιδίως συσκευές αποτελούμενες από ένα στέλεχος με λαβή και μια αντικαταστατή λεπίδα, καθώς και από λεπίδες ατομικώς συσκευασμένες χωρίς το εν λόγω στέλεχος Ι - 2370

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND 14 Η LA-Laboratories πωλεί επίσης εντός της Φινλανδίας παρόμοιες συσκευές ξυρίσματος αποτελούμενες από στέλεχος με λαβή και αντικαταστατή λεπίδα, καθώς και από λεπίδες ατομικώς συσκευασμένες, παρεμφερείς προς εκείνες που διαθέτει στο εμπόριο η Gillette Group Finland. Οι λεπίδες αυτές πωλούνται με το σήμα Parason Flexor και στη συσκευασία τους επικολλάται ετικέτα με την εξής επισήμανση: «Η λεπίδα αυτή προσαρμόζεται σε όλα τα στελέχη Parason Flexor και Gillette Sensor». 15 Από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι η LA-Laboratories δεν εξουσιοδοτούνταν μέσω αδείας κατόχου σήματος ή άλλης συμβάσεως να χρησιμοποιεί τα σήματα που ανήκουν στην Gillette Company. 16 Οι εταιρίες Gillette άσκησαν προσφυγή ενώπιον του Helsingin käräjäoikeus (πρωτοβάθμιου δικαστηρίου του Ελσίνκι) (Φινλανδία), με την οποία ισχυρίζονται ότι η LA-Laboratories προσέβαλε με τις ενέργειες της τα καταχωρισμένα σήματα Gillette και Sensor. Κατά τις εν λόγω εταιρίες, η πρακτική της LA-Laboratories δημιουργούσε στους καταναλωτές την εντύπωση ότι υφίσταται σύνδεσμος μεταξύ των προϊόντων που διατίθενται στο εμπόριο από την εταιρία αυτή και των προϊόντων των εταιριών Gillette ή ότι η εν λόγω εταιρία εξουσιοδοτούνταν, δυνάμει σχετικής άδειας ή για άλλο λόγο, να χρησιμοποιεί τα σήματα Gillette και Sensor, πράγμα το οποίο δεν συνέβαινε. 17 Με την από 30 Μαρτίου 2000 απόφαση του, το Helsingin käräjäoikeus έκρινε ότι, βάσει του άρθρου 4, παράγραφος 1, του tavaramerkkilaki, οι εταιρίες Gillette κατείχαν αποκλειστικό δικαίωμα αναγραφής των σημάτων Gillette και Sensor στα προϊόντα τους και στις συσκευασίες των προϊόντων αυτών, καθώς και να χρησιμοποιούν τα εν λόγω σήματα σε διαφημίσεις. Συνεπώς, η LA-Laboratories, αναγράφοντας τα σήματα αυτά σε περίοπτο σημείο της συσκευασίας των προϊόντων της, προσέβαλε το εν λόγω αποκλειστικό δικαίωμα. Εξάλλου, κατά το Helsingin käräjäoikeus, το άρθρο 4, παράγραφος 2, του tavaramerkkilaki, το οποίο προβλέπει παρέκκλιση από την αρχή της αποκλειστικότητας, πρέπει να ερμηνευθεί Ι - 2371

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 στενά υπό το πρίσμα του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104. Πράγματι, η διάταξη αυτή δεν αφορά τα κύρια μέρη ενός προϊόντος, αλλά μόνον τα εξαρτήματα, τα ανταλλακτικά και τα λοιπά παρεμφερή μέρη, τα οποία συνάδουν με το προϊόν που κατασκευάζεται ή διατίθεται στο εμπόριο από άλλο πρόσωπο. 18 Το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι τόσο το στέλεχος όσο και η λεπίδα δεν θα έπρεπε να θεωρούνται ως εξαρτήματα ή ανταλλακτικά του ξυραφιού, αλλά ως κύρια μέρη του. Έκρινε, συνεπώς, ότι η προβλεπόμενη από το άρθρο 4, παράγραφος 2, του tavaramerkkilaki παρέκκλιση δεν είχε εφαρμογή. Ως εκ τούτου, το εν λόγω δικαστήριο διέταξε την LA-Laboratories να παύσει και να μην επαναλάβει την προσβολή των δικαιωμάτων που κατέχουν οι εταιρίες Gillette επί των σημάτων Gillette και Sensor και την υποχρέωσε, αφενός, να αφαιρέσει και να καταστρέψει τις ετικέτες που χρησιμοποιούνται στη Φινλανδία και στις οποίες αναγράφονται τα εν λόγω σήματα και, αφετέρου, να καταβάλει στις εταιρίες Gillette συνολικό ποσό 30 000 FIM προς αποκατάσταση της ζημίας που υπέστησαν. 19 Το Helsingin hovioikeus (εφετείο του Ελσίνκι) έκρινε κατ' έφεση, με απόφαση της 17ης Μαΐου 2001, πρώτον ότι, εφόσον το επίμαχο στην κύρια δίκη ξυράφι συνήθους τύπου αποτελούνταν από ένα στέλεχος και μια λεπίδα, ο καταναλωτής μπορούσε να αντικαταστήσει το τελευταίο αυτό μέρος με καινούρια λεπίδα, πωλούμενη χωριστά. Δεδομένου ότι η λεπίδα αντικαθιστά ένα από τα αρχικά μέρη της συσκευής, μπορεί, συνεπώς, να θεωρηθεί ως ανταλλακτικό κατά την έννοια του άρθρου 4, παράγραφος 2, του tavaramerkkilaki. 20 Δεύτερον, το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι η περιλαμβανόμενη στην ετικέτα που επικολλάται στη συσκευασία των λεπίδων ξυραφιών που εμπορεύεται η LA- Laboratories επισήμανση σύμφωνα με την οποία οι εν λόγω λεπίδες προσαρμόζο- Ι - 2372

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND νται σε όλα τα στελέχη τύπου Parason Flexor και σε όλα τα στελέχη που διαθέτουν στο εμπόριο οι εταιρίες Gillette μπορούσε να αποβεί χρήσιμη για τον καταναλωτή και, ως εκ τούτου, η LA-Laboratories μπορούσε να δικαιολογήσει την ανάγκη αναγραφής των σημάτων Gillette και Sensor στην εν λόγω ετικέτα. 21 Τρίτον, το Helsingin hovioikeus έκρινε ότι στις συσκευασίες των λεπίδων ξυραφιών που εμπορεύεται η LA-Laboratories αναγράφονταν, σε περίοπτο σημείο, τα διακριτικά σημεία Parason και Flexor, τα οποία δηλώνουν χωρίς αμφισημία την καταγωγή του προϊόντος. Εξάλλου, το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι η αναγραφή των σημάτων Gillette και Sensor με τη συνήθη γραμματοσειρά και με μικρούς χαρακτήρες σε ετικέτες μικρού σχετικώς μεγέθους επικολλημένες στην εξωτερική πλευρά των εν λόγω συσκευασιών επ' ουδενί δημιουργούσε την εντύπωση ότι υφίστατο εμπορικός δεσμός μεταξύ των εταιριών Gillette και LA-Laboratories και ότι, ως εκ τούτου, η αναγραφή των εν λόγω σημάτων από την LA-Laboratories πραγματοποιήθηκε υπό όρους σύμφωνους προς το άρθρο 4, παράγραφος 2, του tavaramerkkilaki. Το Helsingin hovioikeus ακύρωσε, για τον λόγο αυτό, την απόφαση του Helsingin käräjäoikeus και απέρριψε την προσφυγή των εταιριών Gillette. 22 Οι εταιρίες Gillette άσκησαν αναίρεση ενώπιον του Korkein oikeus, το οποίο έκρινε ότι η υπόθεση της κύριας δίκης ήγειρε ζητήματα ερμηνείας του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104, όσον αφορά τα κριτήρια βάσει των οποίων καθορίζεται αν ένα προϊόν μπορεί, ως εκ της φύσεως του, να θεωρηθεί εξάρτημα ή ανταλλακτικό, την επιταγή σύμφωνα με την οποία η χρήση ενός σήματος που ανήκει σε άλλο πρόσωπο πρέπει να είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός ενός προϊόντος και την έννοια των συναλλακτικών ηθών που ισχύουν στη βιομηχανία ή στο εμπόριο, δεδομένου ότι η ερμηνεία των εν λόγω διατάξεων πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη την οδηγία 84/450. Ι - 2373

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 23 Υπό τις συνθήκες αυτές, το Korkein oikeus αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιον του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα: «1) Κατά την εφαρμογή του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, ποια είναι τα κριτήρια: α) βάσει των οποίων πρέπει να κρίνεται αν ένα προϊόν αποτελεί εξάρτημα ή ανταλλακτικό, καθώς και β) βάσει των οποίων προσδιορίζονται τα προϊόντα που δεν θεωρούνται ως εξάρτημα ή ανταλλακτικό, τα οποία ενδέχεται επίσης να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της ως άνω διατάξεως; 2) Πρέπει να γίνεται με διαφορετικό τρόπο η εξέταση του θεμιτού της χρησιμοποιήσεως σήματος ανήκοντος σε τρίτον ανάλογα με το αν το οικείο προϊόν αποτελεί εξάρτημα ή ανταλλακτικό ή ανάλογα με το αν πρόκειται για προϊόν το οποίο για κάποιον άλλο λόγο μπορεί να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της ως άνω διατάξεως; Ι - 2374

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND 3) Πώς πρέπει να ερμηνεύεται η προϋπόθεση κατά την οποία η αναγραφή του σήματος επιβάλλεται να είναι "αναγκαία" προκειμένου να δηλωθεί ο προορισμός προϊόντος ή υπηρεσίας; Πληρούται το κριτήριο του "αναγκαίου" έστω και αν η ένδειξη του προορισμού αυτού είναι καθαυτή δυνατή χωρίς ρητή μνεία του ανήκοντος σε τρίτον σήματος, όταν παραδείγματος χάρη αναφέρεται απλώς η τεχνική λειτουργία του προϊόντος; Τι σημασία έχει επ' αυτού το ότι ο καταναλωτής μπορεί να αντιληφθεί με μεγαλύτερη δυσκολία [τον προορισμό του προϊόντος] σε περίπτωση που δεν γίνεται ρητή μνεία του σήματος τρίτου; 4) Τι στοιχεία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εκτίμηση της συμφωνίας προς τα συναλλακτικά ήθη; Συνιστά η μνεία στα προϊόντα ενός επιχειρηματία σήματος ανήκοντος σε τρίτο διαβεβαίωση ότι τα προϊόντα του αυτά αντιστοιχούν προς εκείνα του τρίτου τόσο από ποιοτική όσο και από τεχνική ή κάποια άλλη άποψη; 5) Επηρεάζει το θεμιτό της χρησιμοποιήσεως σήματος τρίτου το αν ο τρίτος αυτός επιχειρηματίας διαθέτει στο εμπόριο, επιπλέον των εξαρτημάτων ή ανταλλακτικών, και δικά του προϊόντα σε συνδυασμό με τα οποία προορίζεται να χρησιμοποιείται το επίμαχο ανταλλακτικό ή εξάρτημα;» Επί του πρώτου, δευτέρου και τρίτου προδικαστικού ερωτήματος 24 Με το πρώτο, δεύτερο και τρίτο ερώτημα, τα οποία πρέπει να εξεταστούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ' ουσίαν, ποια είναι τα κριτήρια βάσει των οποίων πρέπει να ερμηνευθεί η επιταγή σύμφωνα με την οποία η χρήση του Ι - 2375

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 σήματος από τρίτον, ο οποίος δεν είναι κάτοχός του, είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός του προϊόντος, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104. Το εν λόγω δικαστήριο ερωτά επίσης, αφενός, βάσει ποιων κριτηρίων πρέπει ορισμένα προϊόντα να θεωρούνται εξαρτήματα ή ανταλλακτικά, κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, και, αφετέρου, αν τα κριτήρια βάσει των οποίων εκτιμάται αν είναι νόμιμη η χρήση του σήματος όσον αφορά τα εν λόγω προϊόντα διαφέρουν από εκείνα που ισχύουν για τα άλλα προϊόντα. 25 Επιβάλλεται, καταρχάς, να υπομνησθεί ότι το δικαίωμα επί του σήματος αποτελεί ουσιώδες στοιχείο του συστήματος ανόθευτου ανταγωνισμού που επιδιώκει να καθιερώσει και να διαφυλάξει η Συνθήκη ΕΚ. Στο πλαίσιο αυτού του συστήματος, οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι σε θέση να προσελκύουν την πελατεία με την ποιότητα των προϊόντων τους ή των υπηρεσιών τους, πράγμα που είναι δυνατό μόνο χάρη στην ύπαρξη διακριτικών γνωρισμάτων που εξατομικεύουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες αυτές (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 17ης Οκτωβρίου 1990, C-10/89, HAG (Συλλογή 1990, σ. Ι-3711, σκέψη 13 της 4ης Οκτωβρίου 2001, C-517/99, Merz & Krell (Συλλογή 2001, σ. Ι-6959, σκέψη 21, και της 12ης Νοεμβρίου 2002, C-206/01, Arsenal Football Club (Συλλογή 2002, σ. Ι-10273, σκέψη 47). 26 Στο πλαίσιο αυτό, η βασική λειτουργία του σήματος είναι να δηλώνει στον καταναλωτή ή τον τελικό χρήστη την καταγωγή του φέροντος το σήμα προϊόντος ή της οικείας υπηρεσίας, παρέχοντάς του τη δυνατότητα να διακρίνει, χωρίς κίνδυνο συγχύσεως, το εν λόγω προϊόν ή την υπηρεσία από όσα έχουν άλλη προέλευση και ότι, προκειμένου να μπορεί το σήμα να επιτελεί τη λειτουργία του ως ουσιώδες στοιχείο του συστήματος ανόθευτου ανταγωνισμού που επιδιώκει να καθιερώσει η Συνθήκη, πρέπει να παρέχει την εγγύηση ότι κάθε προϊόν ή υπηρεσία με το σήμα αυτό έχει κατασκευαστεί ή παρέχεται υπό τον έλεγχο μιας και μόνον επιχειρήσεως η οποία φέρει την ευθύνη για την ποιότητά τους (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 23ης Μαου 1978,102/77, Hoffmann-La Roche (Συλλογή τόμος 1978, σ. 351, σκέψη 7, της 18ης Ιουνίου 2002, C-299/99, Philips (Συλλογή 2002, σ. Ι-5475, σκέψη 30), και προπαρατεθείσα απόφαση Arsenal Football Club, σκέψη 48). Ι - 2376

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND 27 Το άρθρο 5 της οδηγίας 89/104 ορίζει τα «[δ]ικαιώματα που παρέχει το σήμα» και το άρθρο 6 της οδηγίας αυτής περιέχει τους κανόνες περί «[περιορισμού] των αποτελεσμάτων του σήματος». 28 Κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, πρώτη περίοδος, της οδηγίας 89/104, το καταχωρισμένο σήμα παρέχει στον δικαιούχο αποκλειστικό δικαίωμα. Κατά το στοιχείο α' της ίδιας παραγράφου, ο κάτοχος του εν λόγω αποκλειστικού δικαιώματος δικαιούται να απαγορεύσει σε κάθε τρίτον τη χρήση στο εμπόριο, χωρίς τη συγκατάθεση του, σημείου πανομοιότυπου με το σήμα, για προϊόντα ή υπηρεσίες πανομοιότυπες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωριστεί. Το άρθρο 5, παράγραφος 3, της εν λόγω οδηγίας απαριθμεί ενδεικτικώς τους τρόπους χρήσεως του σήματος που μπορεί να απαγορεύσει ο κάτοχος σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου αυτού. 29 Επιβάλλεται η επισήμανση ότι, με τον περιορισμό των αποτελεσμάτων των δικαιωμάτων που αντλεί ο κάτοχος σήματος από το άρθρο 5 της οδηγίας 89/104, το άρθρο 6 της οδηγίας αυτής σκοπεί στον συμβιβασμό των θεμελιωδών συμφερόντων της προστασίας των δικαιωμάτων επί του σήματος και εκείνων της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών εντός της κοινής αγοράς, τούτο δε κατά τρόπον ώστε να μπορεί το δικαίωμα επί του σήματος να επιτελεί τη λειτουργία του ως ουσιώδες στοιχείο του συστήματος ανόθευτου ανταγωνισμού που επιδιώκει να καθιερώσει και να διαφυλάξει η Συνθήκη (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 23ης Φεβρουαρίου 1999, C-63/97, BMW, Συλλογή 1999, σ. Ι-905, σκέψη 62, και της 7ης Ιανουαρίου 2004, C-100/02, Gerolsteiner Brunnen, Συλλογή 2004, σ. Ι-691, σκέψη 16). 30 Συναφώς, πρώτον, κατά το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104, ο κάτοχος του σήματος δεν μπορεί να απαγορεύσει σε τρίτον τη χρήση του σήματος στο εμπόριο αν το σήμα αυτό είναι αναγκαίο προκειμένου να δηλωθεί ο προορισμός προϊόντος ή υπηρεσίας, και ιδίως όταν τα επίμαχα προϊόντα προορίζονται για χρήση ως εξαρτήματα ή ανταλλακτικά. Ι - 2377

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 31 Επιβάλλεται η επισήμανση ότι η διάταξη αυτή δεν προβλέπει κριτήρια βάσει των οποίων καθορίζεται αν ο συγκεκριμένος προορισμός ενός προϊόντος εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της, αλλά απαιτεί απλώς η χρήση του σήματος να είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο εν λόγω προορισμός. 32 Εξάλλου, δεδομένου ότι ο προορισμός των προϊόντων για χρήση ως εξαρτήματα ή ανταλλακτικά αναφέρεται μόνον εν είδει παραδείγματος, εφόσον πρόκειται πράγματι για συνήθεις καταστάσεις στις οποίες είναι αναγκαία η χρήση ενός σήματος για να δηλωθεί ο προορισμός ενός προϊόντος, η εφαρμογή του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104 δεν περιορίζεται σ' αυτές τις περιπτώσεις, όπως ορθώς επισήμαναν η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων με τις παρατηρήσεις τους. Συνεπώς, υπό τις περιστάσεις της υποθέσεως της κύριας δίκης, δεν είναι αναγκαίο να καθοριστεί αν ένα προϊόν πρέπει να θεωρηθεί ως εξάρτημα ή ανταλλακτικό. 33 Δεύτερον, επιβάλλεται η επισήμανση, αφενός, ότι το Δικαστήριο έκρινε ότι η χρήση ενός σήματος που σκοπό έχει να ενημερώσει το κοινό ότι ο διαφημιζόμενος ειδικεύεται (ή είναι ειδικός) στις πωλήσεις, ή ότι εκτελεί εργασίες συντηρήσεως και επισκευής των προϊόντων που φέρουν το εν λόγω σήμα και διατίθενται στο εμπόριο με το σήμα αυτό από τον κάτοχό του ή με τη συναίνεση του, αποτελεί χρήση δηλώνουσα τον προορισμό ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, υπό την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104 (βλ. προπαρατεθείσα απόφαση BMW, σκέψεις 54 και 58 έως 63). Αυτή η ενημέρωση είναι αναγκαία για τη διαφύλαξη ενός συστήματος ανόθευτου ανταγωνισμού στην αγορά του εν λόγω προϊόντος ή της εν λόγω υπηρεσίας. 34 Το ίδιο συμβαίνει στην υπόθεση της κύριας δίκης, καθόσον τα σήματα που κατέχει η Gillette Company χρησιμοποιούνται από τρίτον προκειμένου να παρασχεθεί στο Ι - 2378

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND κοινό άμεση και πλήρης ενημέρωση σχετικά με τον προορισμό του προϊόντος που εμπορεύεται ο τρίτος και συγκεκριμένα σχετικά με τη συμβατότητα του προϊόντος αυτού με το προϊόν που φέρει τα εν λόγω σήματα. 35 Αφετέρου, αρκεί η επισήμανση ότι αυτή η χρήση του σήματος είναι αναγκαία στις περιπτώσεις στις οποίες η εν λόγω ενημέρωση δεν μπορεί, στην πράξη, να παρασχεθεί στο κοινό από τρίτον, χωρίς να γίνει χρήση του σήματος του οποίου ο εν λόγω τρίτος δεν είναι κάτοχος (βλ., υπό την έννοια αυτή, προπαρατεθείσα απόφαση BMW, σκέψη 60). Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας με τα σημεία 64 και 71 των προτάσεων του, η χρήση αυτή πρέπει, στην πράξη, να αποτελεί το μοναδικό μέσο παροχής της εν λόγω ενημερώσεως. 36 Συναφώς, για να εξακριβωθεί αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν άλλα μέσα προκειμένου να παρασχεθεί η εν λόγω ενημέρωση, είναι αναγκαίο να ληφθεί υπόψη, για παράδειγμα, η ενδεχόμενη ύπαρξη τεχνικών προτύπων ή προδιαγραφών που έχουν γενική εφαρμογή στο είδος προϊόντων που διαθέτει ο τρίτος στο εμπόριο και είναι γνωστές στο κοινό στο οποίο απευθύνεται το εν λόγω είδος προϊόντων. Οι εν λόγω προδιαγραφές, ή άλλα χαρακτηριστικά, πρέπει να μπορούν να παρέχουν στο κοινό άμεση και πλήρη ενημέρωση σχετικά με τον προορισμό του προϊόντος που διαθέτει ο εν λόγω τρίτος στο εμπόριο, προκειμένου να διαφυλαχθεί το σύστημα ανόθευτου ανταγωνισμού στην αγορά του εν λόγω προϊόντος. 37 Στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εξακριβώσει αν, υπό τις περιστάσεις της υποθέσεως της κύριας δίκης, η χρήση του σήματος είναι αναγκαία, λαμβανομένων υπόψη των επιταγών για τις οποίες γίνεται λόγος στις σκέψεις 33 έως 36 της παρούσας αποφάσεως, καθώς και των γνωρισμάτων του κοινού στο οποίο απευθύνεται το προϊόν που διαθέτει στο εμπόριο η LA-Laboratories. Ι - 2379

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 38 Τρίτον, το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104 δεν διακρίνει μεταξύ των πιθανών προορισμών των προϊόντων, όταν εκτιμάται αν η χρήση ενός σήματος είναι νόμιμη. Τα κριτήρια εκτιμήσεως του συννομου της χρήσεως του σήματος, ιδίως όταν πρόκειται για εξαρτήματα ή ανταλλακτικά, δεν διαφέρουν, επομένως, από εκείνα που ισχύουν για τις άλλες κατηγορίες πιθανών προορισμών. 39 Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, επιβάλλεται να δοθεί στο πρώτο, δεύτερο και τρίτο ερώτημα η απάντηση ότι το αν η χρήση του σήματος είναι νόμιμη, σύμφωνα με το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104, εξαρτάται από το αν η χρήση αυτή είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός ενός προϊόντος. Η χρήση του σήματος από τρίτον που δεν είναι κάτοχός του είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός ενός προϊόντος που διατίθεται στο εμπόριο από τον εν λόγω τρίτον, όταν στην πράξη αποτελεί το μοναδικό μέσο παροχής στο κοινό άμεσης και πλήρους ενημερώσεως σχετικά με τον εν λόγω προορισμό, προκειμένου να διαφυλαχθεί το σύστημα ανόθευτου ανταγωνισμού στην αγορά του εν λόγω προϊόντος. Στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εξακριβώσει αν, στην υπόθεση της κύριας δίκης, η χρήση αυτή του σήματος είναι αναγκαία, λαμβανομένων υπόψη των γνωρισμάτων του κοινού στο οποίο απευθύνεται το προϊόν που διατίθεται στο εμπόριο από τον εν λόγω τρίτον. Δεδομένου ότι το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104 δεν διακρίνει μεταξύ των πιθανών προορισμών των προϊόντων, όταν εκτιμάται αν η χρήση ενός σήματος είναι νόμιμη, τα κριτήρια εκτιμήσεως του συννόμου της χρήσεως του σήματος, ιδίως αν πρόκειται για εξαρτήματα ή ανταλλακτικά, δεν διαφέρουν, επομένως, από εκείνα που ισχύουν για τις άλλες κατηγορίες πιθανών προορισμών. Ι - 2380

Επί του τετάρτου ερωτήματος GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND 40 Με το πρώτο σκέλος του τετάρτου ερωτήματος, το αιτούν δικαστήριο ερωτά ποιος είναι ο ορθός τρόπος ερμηνείας της επιταγής του άρθρου 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/104, σύμφωνα με την οποία η χρήση του σήματος από τρίτον, κατά την έννοια της διατάξεως αυτής, πρέπει να είναι σύμφωνη προς τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και στο εμπόριο. Με το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος αυτού, το αιτούν δικαστήριο ερωτά αν η χρήση του σήματος από τρίτον αποτελεί ένδειξη ότι τα προϊόντα που διατίθενται από τον εν λόγω τρίτον στο εμπόριο είναι ισοδύναμα, τόσο από πλευράς ποιότητας όσο και από πλευράς τεχνικών και άλλων χαρακτηριστικών, των προϊόντων που φέρουν το εν λόγω σήμα. 41 Όσον αφορά το πρώτο σκέλος του ερωτήματος αυτού, επιβάλλεται η επισήμανση ότι, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, η σχετική με τα «χρηστά συναλλακτικά ήθη» προϋπόθεση, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/104, αποτελεί, κατ' ουσίαν, έκφραση της υποχρεώσεως θεμιτών ενεργειών έναντι των νομίμων συμφερόντων του δικαιούχου του σήματος (προπαρατεθείσες αποφάσεις BMW, σκέψη 61, και Gerolsteiner Brunnen, σκέψη 24). Η υποχρέωση αυτή είναι ανάλογη εκείνης που υπέχει ο μεταπωλητής, όταν χρησιμοποιεί αλλότριο σήμα για να αναγγείλει στο κοινό τη μεταπώληση προϊόντων φερόντων το εν λόγω σήμα (βλ. απόφαση της 4ης Νοεμβρίου 1997, C-337/95, Parfums Christian Dior, Συλλογή 1997, σ. Ι-6013, σκέψη 45, και προπαρατεθείσα απόφαση BMW, σκέψη 61). 42 Συναφώς, η χρήση του σήματος δεν συνάδει προς τα χρηστά συναλλακτικά ήθη οσάκις, καταρχάς, γίνεται κατά τρόπο δυνάμενο να δημιουργήσει την εντύπωση ότι υπάρχει εμπορική σχέση μεταξύ του τρίτου και του κατόχου του σήματος (προπαρατεθείσα απόφαση BMW, σκέψη 51). Ι - 2381

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 43 Ακολούθως, η εν λόγω χρήση του σήματος δεν πρέπει να θίγει την αξία του σήματος αντλώντας αθέμιτο όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του (προπαρατεθείσα απόφαση BMW, σκέψη 52). 44 Εξάλλου, όπως ορθώς επισήμαναν η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή με τις παρατηρήσεις τους, η χρήση του σήματος δεν συνάδει προς το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104 οσάκις συνεπάγεται τη δυσφήμιση ή την υποτίμηση του εν λόγω σήματος. 45 Τέλος, στην περίπτωση στην οποία ο τρίτος παρουσιάζει το προϊόν του ως απομίμηση ή αντίγραφο του προϊόντος που φέρει το σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος, αυτή η χρήση του σήματος δεν συνάδει προς τα χρηστά συναλλακτικά ήθη, κατά την έννοια του εν λόγω άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ'. 46 Στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εξακριβώσει αν, στην υπόθεση της κύριας δίκης, η χρήση των σημάτων των οποίων κάτοχος είναι η Gillette Company έγινε σύμφωνα προς τα χρηστά συναλλακτικά ήθη, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, τους όρους για τους οποίους γίνεται λόγος στις σκέψεις 42 έως 45 της παρούσας αποφάσεως. Συναφώς, πρέπει να ληφθεί υπόψη η συνολική εικόνα του προϊόντος που διαθέτει ο τρίτος στο εμπόριο και ιδίως ο τρόπος με τον οποίο το σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος ο τρίτος εντάσσεται στη συνολική εικόνα, ο τρόπος με τον οποίο διαφοροποιείται το εν λόγω σήμα από το σήμα ή το σημείο του τρίτου, καθώς και η προσπάθεια του εν λόγω τρίτου να εξασφαλίσει ότι οι καταναλωτές διακρίνουν τα προϊόντα του από εκείνα που φέρουν αλλότριο ως προς αυτόν σήμα. 47 Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος αυτού, όπως ορθώς υποστήριξε η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου με τις παρατηρήσεις της, το ότι ένας τρίτος Ι - 2382

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND χρησιμοποιεί το σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος προκειμένου να δηλώσει τον προορισμό του προϊόντος του δεν σημαίνει κατ' ανάγκη ότι παρουσιάζει το προϊόν αυτό ως προϊόν αντίστοιχης ποιότητας ή ανάλογων χαρακτηριστικών με εκείνων των προϊόντων που φέρουν το εν λόγω σήμα. Το αν το προϊόν παρουσιάζεται τελικώς κατ' αυτόν τον τρόπο εξαρτάται από τα συγκεκριμένα περιστατικά και στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εκτιμήσει αν όντως συμβαίνει αυτό, λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων της υποθέσεως της κύριας δίκης. 48 Εξάλλου, το ενδεχόμενο να παρουσιαστεί το προϊόν που διαθέτει ο τρίτος στο εμπόριο ως προϊόν αντίστοιχης ποιότητας ή ανάλογων χαρακτηριστικών με εκείνων του προϊόντος που φέρει το σήμα που χρησιμοποιήθηκε αποτελεί στοιχείο το οποίο πρέπει να λάβει υπόψη το αιτούν δικαστήριο προκειμένου να εξακριβώσει αν η εν λόγω χρήση έγινε σύμφωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και στο εμπόριο. 49 Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, επιβάλλεται να δοθεί στο τέταρτο ερώτημα η απάντηση ότι η σχετική με τα «χρηστά συναλλακτικά ήθη» προϋπόθεση, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/104, αποτελεί, κατ' ουσίαν, έκφραση της υποχρεώσεως θεμιτών ενεργειών έναντι των νομίμων συμφερόντων του δικαιούχου του σήματος. Η χρήση του σήματος δεν συνάδει προς τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και στο εμπόριο ιδίως όταν: γίνεται κατά τρόπο δυνάμενο να δημιουργήσει την εντύπωση ότι υπάρχει εμπορική σχέση μεταξύ του τρίτου και του κατόχου του σήματος, θίγει την αξία του σήματος αντλώντας αθέμιτο όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του, Ι - 2383

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 συνεπάγεται τη δυσφήμιση ή την υποτίμηση του εν λόγω σήματος, ή όταν ο τρίτος παρουσιάζει το προϊόν του ως απομίμηση ή αντίγραφο του προϊόντος που φέρει το σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος. Το ότι ένας τρίτος χρησιμοποιεί το σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος προκειμένου να δηλώσει τον προορισμό του προϊόντος του δεν σημαίνει κατ' ανάγκη ότι παρουσιάζει το προϊόν αυτό ως προϊόν αντίστοιχης ποιότητας ή ισοδύναμων χαρακτηριστικών με εκείνων των προϊόντων που φέρουν το εν λόγω σήμα. Το αν το προϊόν παρουσιάζεται τελικώς κατ' αυτόν τον τρόπο εξαρτάται από τα συγκεκριμένα περιστατικά και στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εκτιμήσει αν όντως συμβαίνει αυτό, λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων της υποθέσεως της κύριας δίκης. Το ενδεχόμενο να παρουσιαστεί το προϊόν που διαθέτει ο τρίτος στο εμπόριο ως προϊόν αντίστοιχης ποιότητας ή ανάλογων χαρακτηριστικών με εκείνα του προϊόντος που φέρει το σήμα που χρησιμοποιήθηκε αποτελεί στοιχείο το οποίο πρέπει να λάβει υπόψη το αιτούν δικαστήριο προκειμένου να εξακριβώσει αν η εν λόγω χρήση έγινε σύμφωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και στο εμπόριο. Επί του πέμπτου ερωτήματος 50 Με το πέμπτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ερωτά αν η προβλεπόμενη από το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104 έλλειψη δυνατότητας του κατόχου του σήματος να απαγορεύσει σε τρίτον τη χρήση του έχει εφαρμογή στην περίπτωση στην οποία ο εν λόγω τρίτος δεν διαθέτει στο εμπόριο μόνον εξάρτημα ή ανταλλακτικό, αλλά και το ίδιο το προϊόν για το οποίο προορίζεται το εξάρτημα ή το ανταλλακτικό. Ι - 2384

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND 51 Επιβάλλεται η επισήμανση ότι, όπως υποστήριξαν με τις παρατηρήσεις τους τόσο η Φινλανδική Κυβέρνηση όσο και η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, καμία διάταξη της εν λόγω οδηγίας δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ότι, στην περίπτωση αυτή, ένας τρίτος μπορεί να επικαλεστεί το εν λόγω άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ'. Ωστόσο, η χρήση του σήματος από τον εν λόγω τρίτον πρέπει να είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός του προϊόντος που διαθέτει στο εμπόριο ο τρίτος και πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και το εμπόριο. 52 Το ζήτημα αν η χρήση ενός σήματος από τρίτον υπό τις προαναφερθείσες συνθήκες είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός του προϊόντος που διαθέτει ο τρίτος στο εμπόριο και γίνεται σύμφωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και το εμπόριο αποτελεί ζήτημα ουσίας, το οποίο πρέπει να εξετάζει το εθνικό δικαστήριο λαμβανομένων υπόψη των συγκεκριμένων περιστάσεων κάθε υποθέσεως. 53 Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, στο πέμπτο ερώτημα επιβάλλεται να δοθεί η απάντηση ότι, στην περίπτωση στην οποία ένας τρίτος που χρησιμοποιεί σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος δεν διαθέτει στο εμπόριο μόνον εξάρτημα ή ανταλλακτικό, αλλά και το ίδιο το προϊόν για το οποίο προορίζεται το εξάρτημα ή το ανταλλακτικό, η χρήση αυτή του σήματος εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104, εφόσον είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός του προϊόντος που ο εν λόγω τρίτος διαθέτει στο εμπόριο και εφόσον γίνεται σύμφωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και το εμπόριο. Επί των δικαστικών εξόδων 54 Δεδομένου ότι η διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ'αυτό Ι - 2385

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΣΗ C-228/03 εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται. Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τρίτο τμήμα) αποφαίνεται: 1) Το αν η χρήση του σήματος είναι νόμιμη, σύμφωνα με το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, εξαρτάται από το αν η χρήση αυτή είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός ενός προϊόντος. Η χρήση του σήματος από τρίτον που δεν είναι κάτοχóς του είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός ενός προϊόντος που διατίθεται στο εμπόριο από τον εν λόγω τρίτον, όταν στην πράξη αποτελεί το μοναδικό μέσο παροχής στο κοινό άμεσης και πλήρους ενημερώσεως σχετικά με τον εν λόγω προορισμό, προκειμένου να διαφυλαχθεί το σύστημα ανόθευτου ανταγωνισμού στην αγορά του εν λόγω προϊόντος. Ι - 2386 Στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εξακριβώσει αν, στην υπόθεση της κύριας δίκης, η χρήση αυτή του σήματος είναι αναγκαία, λαμβανομένων υπόψη των γνωρισμάτων του κοινού στο οποίο απευθύνεται το προϊόν που διατίθεται στο εμπόριο από τον εν λόγω τρίτον.

GILETTE COMPANY και GILETTE GROUP FINLAND Δεδομένου ότι το άρθρο 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104 δεν διακρίνει μεταξύ των πιθανών προορισμών των προϊόντων, όταν εκτιμάται αν η χρήση ενός σήματος είναι νόμιμη, τα κριτήρια εκτιμήσεως του σύννόμου της χρήσεως του σήματος, ιδίως αν πρόκειται για εξαρτήματα ή ανταλλακτικά, δεν διαφέρουν, επομένως, από εκείνα που ισχύουν για τις άλλες κατηγορίες πιθανών προορισμών. 2) Η σχετική με τα «χρηστά συναλλακτικά ήθη» προϋπόθεση, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104, αποτελεί, κατ' ουσίαν, έκφραση της υποχρεώσεως θεμιτών ενεργειών έναντι των νομίμων συμφερόντων του δικαιούχου του σήματος. Η χρήση του σήματος δεν συνάδει προς τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και στο εμπόριο ιδίως όταν: γίνεται κατά τρόπο δυνάμενο να δημιουργήσει την εντύπωση ότι υπάρχει εμπορική σχέση μεταξύ του τρίτου και του κατόχου του σήματος, θίγει την αξία του σήματος αντλώντας αθέμιτο όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του, συνεπάγεται τη δυσφήμιση ή την υποτίμηση του εν λόγω σήματος, Ι - 2387

ΑΠΟΦΑΣΗ της 17.3.2005 ΥΠΟΘΕΙΗ C-228/03 ή όταν ο τρίτος παρουσιάζει το προϊόν του ως απομίμηση ή αντίγραφο του προϊόντος που φέρει το σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος. Το ότι ένας τρίτος χρησιμοποιεί το σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος, προκειμένου να δηλώσει τον προορισμό του προϊόντος του δεν σημαίνει κατ' ανάγκη ότι παρουσιάζει το προϊόν αυτό ως προϊόν αντίστοιχης ποιότητας ή ισοδύναμων χαρακτηριστικών με εκείνων των προϊόντων που φέρουν το εν λόγω σήμα. Το αν το προϊόν παρουσιάζεται τελικώς κατ' αυτόν τον τρόπο εξαρτάται από τα συγκεκριμένα περιστατικά και στο αιτούν δικαστήριο απόκειται να εκτιμήσει αν όντως συμβαίνει αυτό, λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων της υποθέσεως της κύριας δίκης. Το ενδεχόμενο να παρουσιαστεί το προϊόν που διαθέτει ο τρίτος στο εμπόριο ως προϊόν αντίστοιχης ποιότητας ή ανάλογων χαρακτηριστικών με εκείνων του προϊόντος που φέρει το σήμα που χρησιμοποιήθηκε αποτελεί στοιχείο το οποίο πρέπει να λάβει υπόψη το αιτούν δικαστήριο προκειμένου να εξακριβώσει αν η εν λόγω χρήση έγινε σύμψωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και στο εμπόριο. 3) Στην περίπτωση στην οποία ένας τρίτος που χρησιμοποιεί σήμα του οποίου δεν είναι κάτοχος δεν διαθέτει στο εμπόριο μόνον εξάρτημα ή ανταλλακτικό, αλλά και το ίδιο το προϊόν για το οποίο προορίζεται το εξάρτημα ή το ανταλλακτικό, η χρήση αυτή του σήματος εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 6, παράγραφος 1, στοιχείο γ', της οδηγίας 89/104, εφόσον είναι αναγκαία για να δηλωθεί ο προορισμός του προϊόντος που ο εν λόγω τρίτος διαθέτει στο εμπόριο και εφόσον γίνεται σύμφωνα με τα χρηστά συναλλακτικά ήθη που ισχύουν στη βιομηχανία και το εμπόριο. (υπογραφές) Ι - 2388