Μεταµορφώσεις ενός τοπίου Χώροι δηµιουργικής απασχόλησης παιδιών

Μεταµορφώσεις ενός τοπίου Χώροι δηµιουργικής απασχόλησης παιδιών Πολυάννα Παρασκευά Αρχιτέκτων ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην επαγγελµατική µου πορεία ως αρχιτέκτονας µου δόθηκε η ευκαιρία να µελετήσω και να υλοποιήσω χώρους για παιδιά. Σχετικά πρόσφατα σε µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες άρχισαν να οικοδοµούνται ειδικά κτίρια για τη διαµονή και δηµιουργική απασχόληση παιδιών. Κάθε κτίριο είναι αφενός χρηστικό εργαλείο και αφετέρου µπορεί κανείς να το αντιληφθεί και σαν έργο τέχνης. Λόγω των ειδικών σχεδιαστικών απαιτήσεών τους, η µορφολογία των κτιρίων αυτών είναι κάθε φορά πρωτότυπη και µε πολλές ιδιαιτερότητες. Στην πλειοψηφία τους, οι µονάδες αυτές για τα παιδιά είναι τοποθετηµένες σε απόσταση από το ξενοδοχείο, ενταγµένες στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Οι ιδέες γύρω από τις οποίες αναπτύσσονται οι συνθέσεις των κτιρίων σχετίζονται άµεσα και προκύπτουν από τον τόπο και τον περιβάλλοντα χώρο. Έχουν κοινές αναφορές στα στοιχεία της φύσης, της ιστορίας της, των εναλλαγών της, τη διατήρηση και προστασία της. Ο σχεδιασµός τους τη σέβεται και περιλαµβάνει βιοκλιµατικές και οικολογικές αρχές. Αρχές τις οποίες επιθυµεί να διδάξει και στα παιδιά που θα χρησιµοποιήσουν τα κτίρια αυτά και τις οποίες θέλει να εντάξει στις δραστηριότητές τους. Με τη φροντίδα εκπαιδευτών, συνδυάζονται το παιχνίδι, η ανακάλυψη, οι δηµιουργικές δραστηριότητες και η επαφή µε την τέχνη και τη φύση. Ο χρόνος των διακοπών των παιδιών, που είναι σε βαθµό υπερβολής ο χρόνος χαλάρωσης, διασκέδασης και ανανέωσης, µπορεί και κατά τη γνώµη µου είναι πλέον απαραίτητο, να αποτελέσει χρόνο δηµιουργικής εκµάθησης, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ανάπτυξης οικολογικής συνείδησης και δράσης, τρόπων και µεθόδων προστασίας του περιβάλλοντος και ανακύκλωσης. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΤΟΠΙΟΥ ΧΩΡΟΙ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΠΑΙ ΙΩΝ Θα σας παρουσιάσω µία σειρά από αρχιτεκτονικά έργα που έχει πραγµατοποιήσει το γραφείο µου και αναδεικνύουν τη δυνατότητα της αρχιτεκτονικής ως εργαλείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του παιδιού. Στη δουλειά µου, δόθηκε συχνά η ευκαιρία, να µελετήσω και να υλοποιήσω χώρους για τη διαµονή και τη δηµιουργική απασχόληση παιδιών. Αρχιτεκτονική που αναφέρεται στο παιδί εξαρχής, προσαρµοσµένη στις δικές του ανάγκες, στην δική του κλίµακα, στο πώς εκείνο αντιλαµβάνεται και βιώνει το χώρο και στη δυναµική σχέση αλληλεπίδρασης που µπορεί να έχει αυτός µε τη φύση και το περιβάλλον. Έτσι, όταν από κάποιες µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες αρχικά µου ζητήθηκε να σχεδιάσω και να υλοποιήσω χώρους που θα στέγαζαν κοινότητες παιδιών διαφορετικών ηλικιών, µπήκα σ αυτό το ενδιαφέρον και δηµιουργικό παιχνίδι. Κύριο µέληµά µου ήταν οι χώροι αυτοί να υπερβαίνουν την καθηµερινότητα του παιδιού, να διαθέτουν τα κίνητρα και τις αφορµές για την παιδική φαντασία, ώστε να συµπληρώνονται, να αναδεικνύονται και να ολοκληρώνονται από την ενεργητική και δηµιουργική παρουσία του ίδιου του παιδιού µέσα σε αυτούς. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 342

Στην πλειοψηφία τους, οι µονάδες αυτές για τα παιδιά είναι ανεξάρτητες. Βρίσκονται τοποθετηµένες σε κάποια απόσταση πάντα από το ξενοδοχείο και είναι ενταγµένες στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Λόγω των ειδικών σχεδιαστικών απαιτήσεών τους, η µορφολογία είναι κάθε φορά πρωτότυπη και µε πολλές ιδιαιτερότητες. Οι ιδέες, γύρω από τις οποίες αναπτύσσεται κάθε φορά η σύνθεση, σχετίζονται άµεσα και προκύπτουν από τον τόπο, τις παραδόσεις του, τον πολιτισµό και τον περιβάλλοντα χώρο. Υπάρχουν αναφορές στα στοιχεία της φύσης, της ιστορίας της, των εναλλαγών της, τη διατήρηση και προστασία της. Ο σχεδιασµός περιλαµβάνει βιοκλιµατικές και οικολογικές αρχές, τις οποίες επιθυµεί να βιώσουν τα παιδιά από την πρώτη στιγµή και πάνω στις οποίες επιχειρεί να εντάξει τις δραστηριότητές τους. Επιπλέον, προσπαθεί να βρίσκεται σε ισορροπία µε το φυσικό περιβάλλον, όχι µόνο να µην το αποκλείει αλλά να το υπενθυµίζει διαρκώς. Ο χρόνος των διακοπών του παιδιού, που είναι χρόνος ξεκούρασης και διασκέδασης, µπορεί να αποτελέσει ταυτόχρονα χρόνο έκφρασης, ανανέωσης, ανάπτυξης οικολογικής συνείδησης και οµαδικής δράσης. Με την βοήθεια παιδαγωγών και εικαστικών, συνδυάζονται το παιχνίδι, οι δηµιουργικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, η επαφή µε την τέχνη και τη φύση, η ανακάλυψη τρόπων και µεθόδων για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανακύκλωση. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 343

ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 344

Π α ι δ ι κ ό χ ω ρ ι ό σ τ ο Ρ ύ θ ι µ ν α Είναι το πρώτο έργο στο συγκεκριµένο αντικείµενο, υλοποιήθηκε το 1993 στο Ρέθυµνο Κρήτης και φιλοξενεί βρέφη και παιδιά από 3 έως 12 ετών. Οι χώροι- ενότητες αναπτύσσονται πάνω σε µία διαδροµή. Η πρώτη ενότητα είναι η Κατοικία: η διαδροµή τέµνει το πρώτο κτήριο και αποκαλύπτει µία σειρά από κόγχες - κοιλότητες, χώρους κατοίκησης στην κλίµακα των παιδιών. Η ανθρωποµετρική κλίµακα των παιδιών ακολουθεί όλο το σχεδιασµό. Εξωτερικά προεξέχοντες όγκοι παραπέµπουν σε αρχετυπικές µορφές κατοίκησης, δηµιουργούν σύνολο ενός µικρόκοσµου, µιας λιλιπούτειας πολιτείας. Μια ανοιχτή γειτονιά όπου η πρόσοψη είναι και η τοµή, τα όρια του ιδιωτικού και του δηµόσιου, του εσωτερικού και του εξωτερικού είναι ρευστά ένας χώρος µεταµορφώσεων. Θεατρική σκηνή στο εσωτερικό και το εξωτερικό του, χώρος παιχνιδιού επικοινωνίας, αλλά και χώρος κατοικίας διανυκτέρευσης. Από το στενό πέρασµα στο άνοιγµα του δρόµου, ένα κανάλι νερού συνοδεύει τη διαδροµή µας. Μικρά κτήρια βοηθητικών χρήσεων συµπληρώνουν το παζλ του µικρόκοσµου. Γύρω από την πλατεία αναπτύσσεται η επόµενη ενότητα, των εργαστηρίων. Στο χώρο αυτό πραγµατοποιείται η δηµιουργική απασχόληση των παιδιών, η ενασχόληση τους µε τις τέχνες (επιφάνειες που µπορούν να ζωγραφιστούν οµαδικά), µε τις κατασκευές (κούκλες, θεατρικά κουστούµια κ.τ.λ.), η ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους σε ένα πλαίσιο συλλογικής δηµιουργίας. Η επόµενη ενότητα πάνω στη διαδροµή είναι ο χώρος προσχολικής ηλικίας ξύλινος κύβος (η κάθε πλευρά του µία δραστηριότητα, το ίδιο το κτήριο γίνεται παιχνίδι - τοίχος κουκλοθέατρο - τοίχος επιφάνεια ζωγραφικής, επιφάνεια σύνθεσης παζλ, τοίχος που γίνεται τσουλήθρα - τούνελ σε σκάµµα άµµου). Το Παιδικό Χωριό εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Biennale Νέων Καλλιτεχνών στη Λισσαβόνα το 1994. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 345

Θ ε µ α τ ι κ ά π ά ρ κ α Ακολούθησε µία σειρά θεµατικών πάρκων για την ηµερήσια απασχόληση παιδιών ηλικίας από 3-12 ετών. Μ ν ή µ ε ς α π ό λ ι µ ά ν ι Το έργο βρίσκεται στο Ρέθυµνο Κρήτης στο ξενοδοχείο El Greco. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1998. Η ζώνη της άµµου, τα κανάλια του νερού που διασχίζουν το κτήριο, το καθιστούν σχεδόν πλωτό, η µεγάλη πλατφόρµα µε κατεύθυνση τη θάλασσα, το ηµιτελές κτήριο, το φουγάρο-καλειδοσκόπιο, σε αντίστιξη µε το φουγάρο που ρυπαίνει, θραύσµατα από µνήµες λιµανιού. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 346

Ο υ ρ ά ν ι ο τ ό ξ ο Βρίσκεται στις Γούβες Ηρακλείου Κρήτης στο ξενοδοχείο Creta Sun. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1998. Πρόθεση ο χώρος να αφηγείται ιστορίες. Προετοιµασία του εδάφους ώστε να δεχτεί το ουράνιο τόξο. Κυκλικές τροχιές, επίπεδα, κλίσεις, σανίδα κυβόλιθος - βοτσαλωτά, άµµος και νερό. Όλα δηµιουργούν µια αγκαλιά που την περιφέρεια της τη διατρέχουν χρώµατα, ήχοι, υλικά ανοίγοντας τις πόρτες των αισθήσεων. Μια εσωτερική διαδροµή, το παιχνίδι µε το φως, οι διάτρητες στέγες, ο πύργος του ήλιου, των αστεριών, του φεγγαριού που ενσωµατώνουν µουσικά όργανα. Από τον πύργο του ήλιου ξεδιπλώνεται το ουράνιο τόξο, στηρίζεται σε στέγες, σε σκαλωσιές, καταλήγει στην άµµο, γίνεται παιχνίδι µεταλλικής σπείρας. Ολόκληρη η κατασκευή γίνεται ένα παιχνίδι. Το έργο συµµετείχε στη Γ' Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων το 2001. Κ ι β ω τ ό ς Φιλοξενεί βρέφη και παιδιά από 6 έως 12 ετών και η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 2001. Βρίσκεται στο Ξενοδοχείο Porto Elounda στην Ελούντα του Νοµού Λασιθίου της Κρήτης, µέσα σε κατάφυτο ελαιώνα. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 347

Η Κιβωτός, ως διατήρηση της ζωής και σκεύος διάσωσης του κόσµου των παιδιών, είναι ξύλινη κατασκευή σε βάσεις στιβαρές και όγκους που αναδύθηκαν από το νερό. Η ισορροπία είναι εσωτερική, οι όγκοι συνεργάζονται ως προς τη σταθερότητα της µορφής και τη λειτουργία. Το κτήριο περιλαµβάνει εργαστήρια δηµιουργικής απασχόλησης, τραπεζαρία, χώρους ξεκούρασης - διαβάσµατος και ύπνου παιδιών και βρεφών. Το υγρό στοιχείο έχει έντονη παρουσία εσωτερικά και εξωτερικά του κτηρίου άλλοτε µε τη µορφή στάσιµων επιφανειών κι άλλοτε µε τη µορφή ροών δηµιουργώντας ήχους και χρώµατα, αφετηρίες δραστηριότητας και φαντασίας. Η Κιβωτός ήταν ανάµεσα στα έργα που επιλέχθηκαν από τον ΣΑ ΑΣ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ιπλωµατούχων Ανωτάτων Σχολών) για τη διαδικασία απονοµής του Βραβείου για τη Σύγχρονη Αρχιτεκτονική "Mies Van der Rohe" το 2003 ενώ το 2005 τιµήθηκε µε το βραβείο Σύγχρονου Αρχιτεκτονικού Έργου - Άρης Κωνσταντινίδης. Ε λ ι ό π α ν ο Φιλοξενεί παιδιά από 3 έως 12 ετών. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2004. Βρίσκεται σε έκταση του ξενοδοχείου Mirabello, περιοχή Χαβάνια ήµου Αγ.Νικολάου Κρήτης. Περιλαµβάνει υπαίθρια διαµόρφωση στον ελαιώνα, επανάχρηση και εσωτερική διαµόρφωση µικρού υπάρχοντος βοηθητικού κτίσµατος. Το Ελιόπανο, βασική ιδέα της σύνθεσης που παραπέµπει στη διαδικασία περισυλλογής των καρπών, παίρνει δοµική υπόσταση, γίνεται πλαστική, τεχνητή ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 348

επιφάνεια, που εν δυνάµει εµπεριέχει την ενέργεια παλλόµενης µεµβράνης και εύπλαστου υλικού. ιαµορφώνει χώρους στάσης, κίνησης, παιχνιδιού, υποδέχεται τη ροή του νερού που ποτίζει τα δέντρα, ενώ η ευελιξία της µορφής της πλατείας απελευθερώνει την παιδική φαντασία προς νέες και απρόβλεπτες χρήσεις. Γύρω από αυτό ελίσσεται µια διαδροµή παιχνιδιού, που επιτρέπει στο παιδί να κινηθεί ανάµεσα στα δέντρα και να τα περιεργαστεί. Το Ελιόπανο συµµετείχε στην Ε Biennalle Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων το 2007, στην IV European Biennial of Landscape Architecture στη Βαρκελώνη το 2006 καθώς και στην 10th Biennale Di Venezia. Θα ήθελα να κλείσω µε µια σειρά από πάρκα που σχεδιάστηκαν πρόσφατα και είναι αφιερωµένα σε θέµατα και χρώµατα. Έµπνευση κάθε φορά ο τόπος και το περιβάλλον. Η οικολογία -πράσινο που βρίσκεται κοντά σε περιοχή natura στο νοµό Ηλείας, η σύγχρονη αρχαιολογία - ώχρα στους χώρους της αρχαίας Ολυµπίας, Ήλιδας. Το κύµα-µπλε κοντά στη θάλασσα. Οι δραστηριότητες επικεντρώνονται κάθε φορά στη θεµατική του αντίστοιχου χώρου. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 349

Ο ι κ ο λ ο γ ί α Στο κτήριο της οικολογίας τα παιδιά έχουν δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη φύση στο µεγάλο υπαίθριο χώρο εκτόνωσης που έχει σχεδιαστεί αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α Το κτήριο της αρχαιολογίας εµπεριέχει χώρους για δραστηριότητες που φέρνουν τα παιδιά σε επαφή µε την έρευνα, την ανακάλυψη, την ιστορία. Εργαστήρια κεραµικής, τοιχογραφίες, σκάµµα άµµου µε χρήση κανάβου, σε αναφορά στον αρχαιολογικό τόπο και την στρωµατογραφία. Κτερίσµατα ατάκτως ερριµµένα σε όλο το χώρο που περιµένουν να συναρµολογηθούν και να χρονολογηθούν από τα παιδιά. Αποθήκες για την ταξινόµηση των ευρηµάτων, αποθήκες συντήρησης τροφών. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 350

Κ ύ µ α Η µορφολογία του κτηρίου εµπνευσµένη από το υγρό στοιχείο προϊδεάζει τις δραστηριότητες και τα παιχνίδια των παιδιών. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 351