Γιατί όμως; Ακόμη το σκέφτεσαι; Γιατί ήρθε στην Κοπεγχάγη; Έχει σημασία, αγάπη μου, τώρα που είμαστε κι οι τρεις πεθαμένοι; Μερικά ερωτήματα παραμένουν ακόμη κι όταν εκείνοι που τα έθεσαν έχουν πεθάνει από καιρό. Σέρνονται σαν φαντάσματα. Ψάχνουν για τις απαντήσεις που δεν βρήκαν ποτέ στη ζωή. Μερικά ερωτήματα δεν έχουν απάντηση για να τη βρεις Γιατί ήρθε; Τι προσπαθούσε να σου πει; Ήθελε να συζητήσει Να συζητήσει; Με τον εχθρό; Στη μέση του πολέμου; Μαργκρέτε, αγάπη μου, δεν ήμασταν εμείς ο εχθρός Μα ήταν το 1941! Ο Χάιζενμπεργκ ήταν ένας από τους πιο παλιούς μας φίλους Ο Χάιζενμπεργκ ήταν Γερμανός. Εμείς ήμασταν Δανοί. Ήμασταν υπό γερμανική κατοχή. Σίγουρα δεν ήμασταν στην ίδια θέση...(χάιζενμπεργκ): Σεπτέμβριος 1941, Κοπεγχάγη...κι αμέσως να μαι, να κατεβαίνω από το βραδινό τρένο που ξεκίνησε από το Βερολίνο με τον συνάδελφό μου. Δύο απλά πολιτικά κουστούμια κι αδιάβροχα ανάμεσα στις γκρίζες στολές της Βέρμαχτ που έφτασαν μαζί μας και τις καλοραμμένες μαύρες των Ες Ες. Στην τσάντα μου έχω το κείμενο της διάλεξης που θα δώσω. Στο κεφάλι μου υπάρχει μία άλλη ανακοίνωση που πρέπει να επιδώσω. Η διάλεξη είναι για την αστροφυσική. Το κείμενο στο κεφάλι μου είναι κάτι πιο δύσκολο. Θέλει να σε δει ή να σου πει κάτι που έχει να κάνει με τον πόλεμο; Ο Χάιζενμπεργκ είναι θεωρητικός φυσικός. Νομίζω πως δεν έχει ανακαλύψει κανείς ακόμη τον τρόπο να χρησιμοποιεί τη θεωρητική φυσική για να σκοτώνει ανθρώπους. Δεν θα μπορούσε να είναι κάτι σχετικό με τη διάσπαση; Με τη διάσπαση; Γιατί να θέλει να μου μιλήσει για τη διάσπαση; Επειδή πάνω σ αυτή δουλεύεις Ο Χάιζενμπεργκ όμως όχι Αν όμως οι Γερμανοί φτιάχνουν κανένα όπλο που βασίζεται στην πυρηνική διάσπαση...
Αγάπη μου, κανείς δεν πρόκειται να φτιάξει όπλο που να βασίζεται στην πυρηνική διάσπαση Αν όμως οι Γερμανοί προσπαθούσαν, ο Χάιζενμπεργκ θα ήταν αναμεμειγμένος... Αγαπητέ μου Χάιζενμπεργκ Αγαπητέ μου Μπορ Έλα μέσα, έλα μέσα Είμαι τόσο συγκινημένος που θεώρησες ότι μπορούσες να με καλέσεις Κάνουμε προσπάθεια να συνεχίσουμε να συμπεριφερόμαστε σαν άνθρωποι Καταλαβαίνω πόσο δυσάρεστο είναι και καταλαβαίνετε πόσο μεγάλη σημασία έχει για μένα να βρίσκομαι πάλι στην Κοπεγχάγη. Σ αυτό το σπίτι. Τα τελευταία χρόνια έχω σχεδόν απομονωθεί. Το φαντάζομαι Είναι δύσκολα τα πράγματα εδώ; Δύσκολα Προς το παρόν δε μας έχουν συμβεί οι αθλιότητες που συνέβησαν αλλού. Δεν έχει επιβληθεί ο φυλετικός νόμος (Μαργκρέτε): ακόμη Ανησυχούσα για σένα Πολύ ευγενικό εκ μέρους σου. Θα ήθελες να πάμε έναν περίπατο; Σαν τον παλιό καιρό (Μαργκρέτε): αυτή τη φορά όμως, το 1941, ο περίπατός τους παίρνει άλλη πορεία. Δέκα λεπτά αφότου έφυγαν, επέστρεψαν Ο Χάιζενμπεργκ θέλει να σ αποχαιρετήσει. Φεύγει Πρέπει να γυρίσω να προετοιμαστώ για τη διάλεξή μου (Μαργκρέτε): θα ξανάρθεις όμως να μας δεις πριν φύγεις; Έχει πάρα πολλά πράγματα να κάνει Ίσως, όταν τελειώσει αυτός ο πόλεμος...αν επιζήσουμε όλοι...αντίο. (Μαργκρέτε): μα τι ακριβώς είπε ο Χάιζενμπεργκ; Αυτό είναι που ήθελαν να μάθουν όλοι, και τότε και από τότε και στο εξής
Δεν υπάρχει κανένα μυστήριο. Δεν υπήρχε ποτέ κανένα μυστήριο. Το θυμάμαι ξεκάθαρα, γιατί διακινδύνευα τη ζωή μου και διάλεξα τα λόγια μου πολύ προσεκτικά. Απλά σε ρώτησα αν ως φυσικός έχει κανείς το ηθικό δικαίωμα να δουλέψει πάνω στην πρακτική εκμετάλλευση της ατομικής ενέργειας. Σωστά; Δεν το θυμάμαι Ναι δεν το θυμάσαι γιατί αμέσως πανικοβλήθηκες. Έμεινες αποσβολωμένος Τρομοκρατήθηκα Τρομοκρατήθηκες. Μπράβο, αυτό το θυμάσαι. Στεκόσουν ακίνητος και με κοίταζες τρομοκρατημένος γιατί νόμιζες πως προσπαθούσα να εφοδιάσω τον Χίτλερ με πυρηνικά όπλα Και αυτό έκανες! Όχι! Έναν αντιδραστήρα! Αυτό προσπαθούσαμε να φτιάξουμε. Ένα μηχάνημα που να παράγει ενέργεια. Να παράγει ηλεκτρισμό για την κίνηση των πλοίων Δεν είπες τίποτα για αντιδραστήρα Δεν είπα τίποτα για τίποτα. Με τόσα πολλά λόγια. Δεν μπορούσα. Δεν είχα ιδέα τι μπορούσαν να ακούσουν. Τι θα μετέφερες εσύ σε άλλους Ναι, αλλά σε ρώτησα αν πίστευες πως η διάσπαση του ουρανίου θα μπορούσε τελικά να χρησιμοποιηθεί για κατασκευή όπλων Α! Θυμάσαι λοιπόν! Και θυμάμαι πολύ καλά τι μου απάντησες Σου είπα πως τώρα ξέρω πως θα μπορούσε Αυτό ήταν που με τρομοκράτησε εντελώς Γιατί ήσουν πάντα σίγουρος πως για τα όπλα χρειαζόταν το ουράνιο 235 και δεν θα μπορούσαμε ποτέ να διαχωρίσουμε αρκετό Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή Tι γίνεται στη διάσπαση; Πυροβολείς έναν πυρήνα ουρανίου με ένα νετρόνιο κι αυτός διασπάται και απελευθερώνει ενέργεια Αρκετή για να κινήσει έναν κόκκο σκόνης. Απελευθερώνει επίσης δύο ή τρία νετρόνια ακόμη που το καθένα τους έχει την ευκαιρία να διασπάσει έναν άλλο πυρήνα. Κι έτσι οι δύο ή τρεις διασπασμένοι πυρήνες, ο καθένας με τη σειρά του, απελευθερώνει ενέργεια. Και δύο ή τρία νετρόνια ακόμη.
Μία συνεχώς επεκτεινόμενη αλυσίδα διασπασμένων πυρήνων. Αρκετοί κόκκοι σκόνης για να σκεπάσουν μία πόλη κι όλους όσους ζουν εκεί. Υπάρχει όμως μία παγίδα Υπάρχει μία παγίδα, δόξα τω Θεώ. Το φυσικό ουράνιο συνίσταται από δύο διαφορετικά ισότοπα. Το ουράνιο 238 και το ουράνιο 235. Το ουράνιο 235 είναι λιγότερο από ένα τοις εκατό κι αυτό το μικρό ποσοστό είναι το μοναδικό κομμάτι που μπορεί να διασπαστεί με τα γρήγορα νετρόνια Αυτό σημαίνει πως μία εκρηκτική αλυσιδωτή αντίδραση δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ στο φυσικό ουράνιο. Για να δημιουργήσεις έκρηξη πρέπει να διαχωρίσεις το καθαρό 235 και να κάνεις την αλυσίδα αρκετά μακριά ώστε να γίνει μία μεγάλη έκρηξη. Θα χρειαζόσουν πολλούς τόνους βέβαια. Κι είναι πολύ δύσκολο να το διαχωρίσεις Άρα τα πυρηνικά όπλα θα απαιτήσουν μία φοβερή τεχνική προσπάθεια Σωστά Και θα απορροφήσουν τεράστια χρηματικά ποσά Τεράστια ποσά. Σίγουρα. Πως αργά ή γρήγορα οι κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να στραφούν στους επιστήμονες και να ρωτήσουν αν αξίζει να ξοδέψουν αυτά τα ποσά, αν υπάρχει ελπίδα να παραχθούν τα όπλα εγκαίρως για να τα χρησιμοποιήσουν. Φυσικά Θα έρθουν σε σένα και σε μένα. Εμείς είμαστε που θα πρέπει να τους συμβουλέψουμε αν αξίζει να προχωρήσουν ή όχι στο τέλος η απόφαση θα είναι στα δικά μας χέρια, είτε μας αρέσει είτε όχι. Αυτό είναι που θέλεις να μου πεις; Αυτό είναι που θέλω να σου πω Γι αυτό έκανες τόσο δρόμο, με τόση μεγάλη δυσκολία; Γι αυτό διέλυσες μία φιλία σχεδόν είκοσι χρόνων; Μόνο και μόνο για να μου πεις αυτό; Μπορ, πρέπει να ξέρω! Αν οι σύμμαχοι φτιάχνουν βόμβα, τι θα διαλέξω για τη χώρα μου. Είναι λάθος να σκεφτείς πως κάποιος αγαπάει λιγότερο τη χώρα του επειδή έχει άδικο. Η Γερμανία είναι η χώρα που γεννήθηκα. Η Γερμανία είναι η χώρα που έγινα αυτό που είμαι. Η Γερμανία είναι όλα τα πρόσωπα των παιδικών μου χρόνων. Η Γερμανία είναι η γυναίκα μου. Η Γερμανία είναι τα παιδιά μας. Πρέπει να ξέρω τι αποφασίζω γι αυτά.
Αγαπητέ μου Χάιζενμπεργκ, δεν μπορώ να σου πω τίποτα. Δεν έχω ιδέα αν υπάρχει συμμαχικό πυρηνικό πρόγραμμα Το προχωρούν όπως σε βλέπω και με βλέπεις. Το βράδυ μετά τη Χιροσίμα, ο Οπενχάιμερ είπε πως μόνο γι αυτό λυπόταν. Που δεν μπόρεσαν να φτιάξουν τη βόμβα νωρίτερα για να τη ρίξουν στη Γερμανία. Μετά είχε τύψεις Μετά, ναι. Τουλάχιστον εμείς είχαμε λίγο πριν. Στάθηκε κανείς από αυτούς για να σκεφτεί, έστω και για μισό λεπτό, τι έκαναν; Αγαπημένε μου Χάιζενμπεργκ, εμείς δεν φτιάξαμε τη βόμβα για τον Χίτλερ Και δεν τη ρίξατε και πάνω στον Χίτλερ! Τη ρίξατε πάνω σε όποιον έτυχε. Πάνω σε γέρους και γυναίκες στον δρόμο, πάνω σε μανάδες και παιδιά. Κι αν τη φτιάχνατε στην ώρα της, θα τη ρίχνατε πάνω στους συμπατριώτες μου. Στη γυναίκα μου. Στα παιδιά μου. Αυτή ήταν η πρόθεσή σας. έτσι; Αυτή ήταν η πρόθεσή μας. Ξέρεις όμως γιατί οι επιστήμονες των συμμάχων δούλεψαν πάνω στη βόμβα. Φυσικά. Από φόβο. Τον ίδιο φόβο που έτρωγε κι εσάς. Επειδή φοβόντουσαν πως εσείς δουλεύατε πάνω στη βόμβα. Μα Μπορ, θα μπορούσες να τους είχες πει! Να τους πως τι; Αυτό που σου είπα το 1941! Πως η επιλογή ήταν στα χέρια μας. Αυτό θέλεις από μένα; Όχι να σου πω τι κάνουν οι Αμερικάνοι αλλά να τους σταματήσω; Να τους πεις πως μπορούμε να σταματήσουμε μαζί Δεν είχα επαφή με τους Αμερικάνους Πήγες όμως στο Λος Άλαμος Να παίξω τον μικρό αλλά χρήσιμο ρόλο μου στον θάνατο εκατό χιλιάδων ανθρώπων (Μαργκρέτε): Νιλς, δεν έκανες τίποτα κακό! Δεν έκανα; Ενώ εσύ αγαπητέ μου Χάιζενμπεργκ, δεν κατόρθωσες ποτέ να συνεισφέρεις στον θάνατο ούτε ενός ανθρώπου στη ζωή σου. Πέρασες ολόκληρο τον πόλεμο νομίζοντας πως χρειαζόταν πάνω από ένας τόνος, κι όχι λίγα κιλά, ουράνιο 235 Οι Αμερικάνοι έκαναν τον υπολογισμό Όχι οι Αμερικάνοι, ένας γερμανός κι ένας αυστριακός Άρα έπρεπε να έχουν κάνει τον υπολογισμό για μας. Κι αντί γι αυτό τον έκαναν στην Αγγλία
(Μαργκρέτε): Επειδή ήταν Εβραίοι Έκαναν τον υπολογισμό όμως Ανακάλυψαν πόσο γρήγορα θα γινόταν η αλυσιδωτή αντίδραση Και άρα πόσο λίγο υλικό χρειαζόταν Γιατί όμως δεν έκανες εσύ τον υπολογισμό; Εσύ γιατί δεν τον έκανες; Γιατί δεν τον έκανα εγώ; Πες μας και θα μάθουμε γιατί δεν τον έκανα κι εγώ! Μα είναι προφανές Πες το (Μαργκρέτε): γιατί δεν προσπαθούσε να κατασκευάσει βόμβα Ναι. Ευχαριστώ. Γιατί δεν προσπαθούσε να κατασκευάσει βόμβα. Φαντάζομαι πως το ίδιο ήταν και με μένα. Γιατί ούτε εγώ προσπαθούσα να κατασκευάσω βόμβα. Ευχαριστώ. (Μαργκρέτε): Σιωπή. Η σιωπή που πάντα στο τέλος επιστρέφουμε σ αυτήν. Όταν η ζωή μας τελειώνει. Και όταν όλων μας τα μάτια θα έχουν κλείσει, όταν ακόμη και τα φαντάσματα θα έχουν χαθεί, τι θα έχει απομείνει από τον πολυαγαπημένο μας κόσμο; Θα έχουν μείνει τα παιδιά που σώθηκαν. Που σώθηκαν από κάποιο γεγονός που ποτέ δεν θα μπορέσει να εντοπιστεί και να προσδιοριστεί ακριβώς. Από εκείνον τον τελικό πυρήνα της αβεβαιότητας στην καρδιά των πραγμάτων. Συγγραφέας Σεναρίου E. Θεοδωρίδη (theodoridieleana@gmail.com)