1
Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Κοζάνης. Καθηγήτρια: Καβούκα Έφη Οµάδα: Κονταξή Μάρθα Σταυροπούλου Ελένη Ταχτσίδου Πηνελόπη Τζούµκα Σταυρίνα Περιήγηση Στα Αρχοντικά Της Κοζάνης. 2
Εισαγωγή Γενικά για την αρχιτεκτονική: Αρχιτεκτονική είναι τόσο η τέχνη όσο και η επιστήµη του σχεδιασµού και της υλοποίησης κτηρίων. Ετυµολογικά ο όρος προέρχεται από το Ελληνικό αρχή + τέχνη τεκτονική. Ο πιο γ ενικός όρος περιλαµβάνει το σχεδιασµό όλων των κτιστών υποδοµών στο περιβάλλον, από το µικροσκοπικό επίπεδο του σχεδιασµού πόλεων ς το µικροσκοπικό του σχεδιασµού επίπλων και προϊόντων καθηµερινής χρήσης. Η αρχιτεκτονική περιλαµβάνει όχι µόνο το σχεδιασµό αλλά και το προϊόν της υλοποίησης. Συγκεκριµένα για την αρχιτεκτονική της Κοζάνης: Παρατηρείται ται μια άνθηση στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνη νης το 19 ο αιώνα να. Κτίρια παλιάς αρχιτεκτονικής είναι : Το λαογραφικό Μουσείο, το αρχαιολογικό μουσείο, ο μητροπολιτικός ναός του αγίου Νικολάου ου, το Βαλταδώρειο γυμνάσιο σιο, το Δρυζείο,το αρχοντικό του Λασσάνη νη,το Ωδείο, το αρχοντικό του Βούρκα κ.α. Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κοζάνη νης κυριαρχούν τα αρχοντικά τα οποία και Θα εξετάσουμε σουμε. 3
Περιεχόµενα 1) Σηµαντικά παλιά κτήρια της Κοζάνης. 2) Γενικά Χαρακτηριστικά των Αρχοντικών 3) Εφαρµογή των Χαρακτηριστικό στο αρχοντικό του Λασσάνη συγκεκριµένα. 4) Ιστορία των κατοικιών και η εξέλιξη τους. 5)Νέο σχέδιο της πλατείας. 4
Παλιά Κτίρια Της Κοζάνης Με Αρχιτεκτονικές Ιδιαιτερότητες ηµαρχείο Κοζάνης Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της Κοζάνης δίπλα από το καµπαναριό 5
ηµοτικό ωδείο Κοζάνης 6
ηµοτικό Ωδείο Κοζάνης Το ηµοτικό Ωδείο Κοζάνης είναι ένα από τα σηµαντικότερα αρχοντικά του νοµού και βρίσκεται απέναντι από το ηµοτικό Πάρκο 7
Κοβενταρειος Η Κοβεντάρειος ηµοτική βιβλιοθήκη µαζί µε τη Σχολή που ιδρύθηκε το 1645 ήταν η καρδιά της πνευµατικής κίνησης και του διαφωτισµού, που αναπτύχθηκε στην πόλη στον καιρό της Τουρκοκρατίας. Η βιβλιοθήκη αυτή θεωρείται µια από τις σπουδαιότερες στην Ελλάδα. Το έντυπο υλικό της υπερβαίνει τους 100.000 8
Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης Το Μουσείο στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο, γνωστό ως Παναγιωτίδειο Αρχοντικό δωρεά του ήµου Κοζάνης στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Έχουν γίνει εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου και προσωρινά είναι µη επισκέψιµο. Στις συλλογές του Μουσείου περιλαµβάνονται ευρήµατα προϊστορικών µέχρι παλαιοχριστιανικών χρόνων από διάφορες θέσεις του νοµού Κοζάνης 9
Ιστορικολαογραφικο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Το Ιστορικολαογραφικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας είναι δηµιούργηµα του Συνδέσµου Γραµµάτων και Τεχνών Νοµού Κοζάνης. Οι συλλογές του Μουσείου µεταστεγάστηκαν από την ηµέρα της ιδρύσεώς του τέσσερις φορές σε διάφορα µισθωµένα κτίρια. 10
Γενικά Εξωτερικά Χαρακτηριστικά Αρχοντικών (παραδοσιακής αρχιτεκτονικής) 1)Η κάτοψη των αρχοντικών έχει τη µορφή Γ,µε την είσοδο τη γωνία ή στην πιο µεγάλη πλευρά του. Τη µορφή αυτή των αρχοντικών επέβαλαν για λόγους ασφάλειας. Από την είσοδο του σπιτιού µπαίνουµε σε κεντρική ισόγεια πλακοστρωµένη εσωτερική αυλή, τη µεσιά. 11
2) Το 1 ο πάτωµα της οικοδοµής λέγετε µετζοπάτωµα και έχει τα δωµάτια ηλιακό και χειµωνιάτικα. 3) Το ανώι κάποτε δηµιουργεί σαχνισί. Τα δωµάτια υποδοχής βρίσκονταν ανά δύο δεξιά και αριστερά της σάλας. 4) Από τα τέσσερα καλά ή καλοκαιρινά δωµάτια τα δύο βορεινά ποτέ δεν προεξέχουν τα άλλα δύο συνήθως προεξέχουν. 12
4)Στους επίσηµους χώρους στο κέντρο του ταβανιού δηµιουργείται ένα τετράγωνο σχήµα. 5)Οι θύρες της αυλής και όλες του ισογείου είναι καρφωµένες µε γύφτικα καρφιά για να αντέχουν σε καιρούς επιδροµών Σαχνισή= τµήµα της όψης του σπιτιού που βρίσκεται σε προεξοχή συναντιέται στον όροφο. Ηλιακός= βασικός χώρος του µετζοπατώµατος Ανώι= η σάλα του 2 ου πατώµατος του ορόφου 13
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΙΚΩΝ 14
Οροφή Οροφή στο ηµαρχείο. Οροφή στο αρχαιολογικό µουσείο. Τα αρχοντικά παρουσιάζουν λεπτοµέρειες στην οροφή. Χρησιµοποιούν έντονα χρώµατα και εξοχές στους τοίχους και επιβλητικούς πολυελαίους. 15
Υπνοδωµάτια Τα υπνοδωµάτια αποτελούν ένα έργο τέχνης. Υπάρχουν λεπτοµέρειες στο κρεβάτι, στον καθρέπτη,στον τοίχο ακόµα και στην πόρτα. 16
Καθιστικό ιάφορα µεταλλικά σκευή κοσµούν το καθιστικό ενώ υπάρχουν χαλιά, ριχταρια και υφάσµατα µε διάφορα σχήµατα και χρώµατα. Έντονη είναι γλυπτική στα ξύλα. 17
Το αρχοντικό του Λασσάνη είναι ένα αρχοντικό το οποίο πλήρη όλες τις παραπάνω ιδιότητες των αρχοντικών. Παρακάτω λοιπόν µπορούµε να παρατηρήσουµε εφαρµοσµένα αυτά τα αρχιτεκτονικά στοιχεία των αρχοντικών. 18
Αρχοντικό Λασσάνη Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγµα αρχοντικού της ευρύτερης περιοχής της υτ. Μακεδονίας. Χτίστηκε χωρίς να γνωρίζουµε ακριβώς πότε από τον Ιωάννη ( Νάννο ) Λάτσκο ή Λασσάνη Σαπουντζή Το αρχοντικό ως κατοικία της σηµαντικής µορφής του Γεωργίου Λασσάνη, αποκτά ιδιαίτερη ιστορική και εθνική σηµασία για το λαό της Κοζάνης 19
Αρχιτεκτονικά Χαρακτηριστικά 20
1)ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: 21
Ένα από τα εναποµείναντα δείγµατα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της εποχής είναι το αρχοντικό «Λασσάνη». Χτισµένο µέσα σε µια µεγάλη ιδιοκτησία, προστατευµένη από µια ψηλή πέτρινη µάντρα, οι χώροι του οργανώθηκαν γύρω από ένα ενιαίο σε σχήµα Γ χαγιάτι, ενώ το σύνολο καλύφθηκε από µια σύνθετη επίσης στέγη σε σχήµα Γ. 22
2)Ο ΟΡΟΦΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΥ: 23
. Στον όροφο όπου διηµέρευε η οικογένεια κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, υπήρχαν δύο οντάδες, ένα κελάρι και ένας καλοκαιρινός χώρος υποδοχής ξένων. Ο χώρος αυτός ανοιγόταν ανατολικά προς την ανατολική αυλή και προς το νότο µε ένα σαχνισί. Από τον προσανατολισµό προέρχεται η ονοµασία ηλιακός ή ντηλιακός αυτού του ευχάριστα διακοσµηµένου χώρου. 24
3)ΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ: 25
Ένα µεγάλο θολωτό υπόγειο κατά την ανατολική προέκταση της κάτοψης προσπελάσιµο από την αυλή, χρησίµευε για την αποθήκευση αγροτικών προϊόντων και σαν κρυψώνα σε ώρα κινδύνου. 26
4)ΟΙ ΟΨΕΙΣ: 27
Η όψη του αποτελεί σηµαντικό δείγµα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής µε έντονη τη χρήση των φυσικών υλικών και την οργάνωση της κατοικίας των προηγούµενων αιώνων. 28
29
5)Η ΑΥΛΗ: 30
Η κατοικία έχει έναν εσωστρεφή χαρακτήρα, ο οποίος καθορίζεται από την ανάπτυξή της γύρω από µια πλακόστρωτη αυλή. Μια ηµιυπαίθρια µεταβατική ζώνη από την ιδιωτική αυλή στο εσωτερικό της κατοικίας διαµορφώνεται από το χαγιάτι που λειτουργεί σαν ουσιώδες συστατικό της κατοικίας. Από το χαγιάτι πραγµατοποιείται η προσπέλαση των εσωτερικών χώρων, επειδή δεν υπάρχει κεντρική είσοδος. Επίσης από την ξύλινη σκάλα που βρίσκεται στο χαγιάτι γίνεται η άνοδος στον όροφο. 31
6)ΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ: 32
Στο ισόγειο όπου διηµέρευε η οικογένεια κατά τους χειµερινούς µήνες, υπάρχουν δύο κύριοι χώροι, ένας για την υποδοχή των ξένων, ο καλός ή µπας οντάς, και ένας καθηµερινός χώρος, το χειµωνιάτικο. ύο βοηθητικοί χώροι, µία µεγάλη αποθήκη, ο µαγαζές, και ένα κελάρι συµπληρώνουν το ισόγειο. 33
Το Αρχιτεκτονικό Σχέδιο Εσωτερικού Χώρου 34
Και Εξωτερικού Χώρου 35
Η Χρήση Του Ξύλου 36 ΣΤ Α ΠΑ ΡΑ ΘΥΡΑ Σ Τ Α Σ Κ Α Λ Ο ΠΑ Τ Ι Α Σ ΤΑ Κ Α ΓΚ ΕΛΑ ΣΤ Η Ν Ο Ρ Ο Φ Η
37
Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα σπίτια. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική ανάγεται στην ελληνιστική εποχή. Στοιχεία που το αποδεικνύουν είναι οι ανασκαφές που πραγµατοποιήθηκαν, τα κείµενα των ευαγγελίων, όπως και η ύπαρξη των κτηρίων του Αγίου όρους που αποδεικνύουν την ελληνικότητα της. 38
Εποχή τουρκοκρατίας και µετά Το τοπίο ήταν σηµαντικό για τη διαµόρφωση του κτηρίου. Υπόγεια λασπόχτιστες οικοδοµές φτιάχνονται µε κύρια υλικά τα τούβλα και τον πηλό. Αυτή η µορφή αποτελεί τον πρώτο πυρήνα κατοικίας. Αργότερα, τον 15 ο αιώνα, δηµιουργούνται υπέργεια κτήρια, ενώ αρχίζουν να χρησιµοποιούνται το ξύλο και η πέτρα, όπως και άλλα πρόσθετα υλικά.τα κτήρια περιλαµβάνουν έναν ηµιυπέθριο χώρο, ανοιχτό προς το νότο. (λιακωτό) 39
17 ος αιώνας Μέχρι το 17 ο αιώνα δεν υπήρχαν διώροφα κτήρια. Σε πολλές πόλεις, όπως η Μοσχόπολη, (που αργότερα καταστρέφεται) αναπτύσσεται η αρχιτεκτονική. Το 1660, Ο Γιάννης Τράντας, Μαζί µε τον αδερφό του, το Χαρίσιο, χτίζουν το πρώτο διώροφο σπίτι στην Κοζάνη, αλλά και τον Άγιο Νικόλαο. 40
Οι νέες κατοικίες Από το 1774 και µετά, η µορφές των κατοικιών αλλάζουν ιδιαίτερα. ηµιουργούνται τα διώροφα και τριώροφα σπίτια. Αποτελούνται από : Το ισόγειο, ή αλλιώς κατώι Τον ηµιώροφο, που χρησιµοποιείται το χειµώνα Και τον όροφο, που τον χρησιµοποιούν το καλοκαίρι. 41
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Ο όροφος αποτελούνταν από 2 είδη τοίχων, τον τσατµά και τον µπαγλατότυπο, που ήταν ξύλινος. Ο τσατµάς έβγαινε από το περίγραµµα του τοίχου, ήταν µια προεξοχή, µε πολλά παράθυρα. Σχηµάτιζε δηλαδή το λεγόµενο Σαχνησί ή αλλιώς Χαγιάτι. Υπήρχε µια ακόµη µορφή, πιο απλή από αυτήν του τριώροφου κτηρίου, που ονοµαζόταν «πελεκάνοι». 42
1800-1830 Το 1800 ο Νεοκλασικισµός, ρυθµός της αρχαίας Ελλάδας, φτάνει πίσω στον ελλαδικό χώρο. Το 1830 έρχεται και στον τόπο µας, επιβραδύνοντας την ανάπτυξη της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. 43
Σχέδια Καινούργιας Πλατείας Της Κοζάνης Θετικά στοιχεία: 1) Η πλατεία Νίκης έχει καταχωρηθεί ως βασικός δηµόσιος χώρος. 2) Είναι ο τόπος που συναντιούνται οι βασικοί άξονες κίνησης των παιζών. 3)Από την οδό Πανδώρας στο κάτω τµήµα της πλατείας προβλέπεται ιστορικός περίπατος. 4) Η πλατεία νίκης είναι ο τόπος επικοινωνίας µε την εξουσία όπου και βρίσκεται το δηµαρχείο. 44
5) Είναι ο χώρος εκδήλωσης συλλογικών αισθηµάτων της πόλης. 6) Είναι ο πνεύµονας πρασίνου της πόλης. 7) Είναι ένας χώρος µε ποιότητες και αρχές οργάνωσης που τον καθιστούν αγαπητό. 45
Αρνητικά στοιχεία: 1)Η διάσπαση της στάθµης του δαπέδου σε διαδοχικά επίπεδα εµποδίζει τη συγκέντρωση µεγάλου πλήθους και διασπά τη λειτουργική συνέχεια της πλατείας. 2) Η θαµνώδης φύτευση και µια σειρά από εµπόδια εµποδίζουν την ενιαία οπτική αντίληψη του χώρου. 3) Η προβληµατική διάταξη των τραπεζοκαθισµάτων επιτρέπει την µεταβολή του χώρου που καταλαµβάνουν. 46
4) Στην πλατεία συναντάει κανείς µόνο όσους θέλουν να την επισπευτούν και όχι όσους θα ήθελαν να διέλθουν µέσα από αυτήν. 5) Τελικά διατυπώνεται ότι η διάσπαση της επιφάνειας της πλατείας σε διαδοχικά επίπεδα και ο κατακερµατισµός του χώρου από τα διάφορα φυσικά και τεχνητά εµπόδια, έχουν ως αποτέλεσµα, ο χώρος να µην παραπέµπει οπτικά και οργανωτικά σε µια κεντρική αστική πλατεία. 47
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ιαδίκτυο Τεχνική υπηρεσία Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης Γραµµατεία δηµαρχείου Πολεοδοµία.Ε.Κ.Ο. 48
2 Η Οµάδα 49