ΕΠΕΤΕΙΑΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 1979-2009

ΕΠΕΤΕΙΑΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 1979-2009

ΙΔΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΟΥ Φ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΠΕΤΕΙΑΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 1979-2009 ΙΔΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΟΥ Φ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Πλουτάρχου 9, 106 75 Αθήναι Τ: 210 729 3503 F : 210 729 3508 Ε: info@costopoulosfoundation.org W: www.costopoulosfoundation.org 2010 Ίδρυµα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου ISBN: 978-960-87225-7-6 ΑΘΗΝΑΙ 2010

Επετειακός Απολογισμός 1979-2009 Περιεχόμενα Επιµέλεια εκδόσεως: Έκτωρ Βερύκιος, Κατερίνα Κοσκινά Συγγραφή κειµένων: Αναστασία Κωστοπούλου, Έκτωρ Βερύκιος, Κατερίνα Κοσκινά Σελιδοποίηση εκδόσεως: Μιχάλης Παπαρούνης Έρευνα συλλογής υλικού: Γραµµατεία Ιδρύµατος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου Επιµέλεια κειµένων: Μένη Στρογγύλη Έρευνα και σύνταξη οικονοµικών στοιχείων: Αθανάσιος Ευθυµιόπουλος Συντονισµός εργασιών παραγωγής υλικού: Λάµπρος Παπανικολάτος Επιστηµονική έρευνα για την οικία Carl Blegen: Βασιλική Φλώρου Συγκέντρωση και αρχειοθέτηση υλικού: Μάγδα Τζεπκινλή Διεκπεραίωση: Χαράλαµπος Ανδριανόπουλος, Μυρτώ Ανδριανοπούλου Μεταφράσεις: Τώνης Μόζερ (από αγγλικά σε ελληνικά) Ψηφιακή επεξεργασία εικόνων: Photolab - Ε. Ν. Ακτίδης, Σοφία Γιδά Εκτύπωση: Εταιρεία Γραφικών Τεχνών Μπάξας Α.Ε. Ευχαριστίες: Το Ίδρυµα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου επιθυµεί να ευχαριστήσει τους Δηµήτριο Κατσίκη, Διευθυντή από το 1979 έως το 2002, Φιλάνθη Μελέα, Αλεξάνδρα Κοτσέλη και Αγγελική Μαρίνου για τη µακρόχρονη και ουσιαστική προσφορά τους. Εισαγωγικό Σηµείωµα του Προέδρου και της Αντιπροέδρου 1. Αντί εισαγωγής Το Ίδρυµα τότε και τώρα 2. Πολιτιστική Κληρονοµιά και Παράδοση 3. Κοινωνική Προσφορά 4. Έρευνα και Επιστήµες 5. Εκπαίδευση και Σπουδές 6. Τέχνες 7. Παραγωγές Συµπαραγωγές Συνδιοργανώσεις Συνεργασίες ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ i. Εξέλιξη των µετοχών Alpha Bank ιδιοκτησίας του Ιδρύµατος ii. Σύγκριση Ισολογισµών 1982 και 2009 iii. Αριθµός επιχορηγηθεισών δραστηριοτήτων ανά έτος iv. Κατανοµή δωρεών ανά κατηγορία v. Δωρητές του Ιδρύµατος vi. Ενισχυθέντες φορείς vii. Ενισχυθέντα φυσικά πρόσωπα 9 11 25 45 51 57 65 77 138 140 142 144 147 154

Διοικητική δομή Εισαγωγικό Σημείωμα του Προέδρου και της Αντιπροέδρου ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Γιάννης Σ. Κωστόπουλος Πρόεδρος Αναστασία Σ. Κωστοπούλου Αντιπρόεδρος και Γραµµατεύς Δηµήτριος Π. Μαντζούνης Ταµίας Φώτιος Π. Κωστόπουλος Σύµβουλος Κωνσταντίνος Δ. Κεραµεύς Σύµβουλος Έκτωρ Π. Βερύκιος Διευθυντής Κατερίνα Χ. Κοσκινά Καλλιτεχνικός Διευθυντής Αθανάσιος Γ. Ευθυµιόπουλος Οικονοµικές Υπηρεσίες Μένη Ε. Στρογγύλη Βασιλική Κ. Φλώρου Μάγδα Ν. Τζεπκινλή Γραµµατεία Alpha Private Banking Χρηµατοοικονοµικός Σύµβουλος Είµαστε ιδιαίτερα συγκινηµένοι αναλογιζόµενοι ότι η ιδέα των γονέων µας να ιδρύσουν ένα κοινωφελές ίδρυµα επ ευκαιρία του εορτασµού των εκατό χρόνων της Τραπέζης Πίστεως θα εξελίσσετο, τριάντα χρόνια αργότερα, σ ένα ίδρυµα µε τόσο πλούσια δράση. Με τον παρόντα επετειακό απολογισµό θελήσαµε ως ένδειξη σεβασµού προς την µνήµη των ιδρυτών να προβάλλουµε τα κυριότερα επιτεύγµατα του Ιδρύµατος. Δύσκολα µπορούσε να φανταστεί και ο πλέον αισιόδοξος παρατηρητής ότι η αρχική δωρεά 20.000 µετοχών της Τραπέζης Πίστεως το 1979 µετά και από άλλες δωρεές, αλλά κυρίως µε τη συµµετοχή του Ιδρύµατος σε όλες τις αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου, θα αντιπροσώπευε 6.620.000 σηµερινές µετοχές της Alpha Bank. Οµοίως ποιός µπορούσε να διανοηθεί µελετώντας τον Απολογισµό του 1980 ότι οι επτά δραστηριότητες που υποστηρίχθηκαν µε 2.000.000 δραχ- µές δηλαδή περίπου 110.000 σηµερινά ευρώ, θα πολλαπλασιάζοντο σε 273 δραστηριότητες που επιχορηγήθηκαν µε 3.550.000 Ευρώ το 2008; Επίσης, ότι το συνολικό ποσό που διατέθηκε σε πάνω από 3.500 διαφορετικές δραστηριότητες θα υπερέβαινε τα 46.000.000 Ευρώ; Αυτά και άλλα επιτεύγµατα ήλθε η ώρα, κατά παρέκκλιση της αυστηρής πολιτικής µας, να τα προβάλλουµε. Ήλθε όµως και η ώρα να ευχαριστήσουµε τα µέλη του Διοικητικού Συµβουλίου για τις ανεκτίµητες συµβουλές που µας προσφέρουν, καθώς και τους πρωτεργάτες συνεργάτες µας που µας στήριξαν από την αρχή. Ιδιαίτερη µνεία οφείλουµε στον κύριο Δηµήτριο Κατσίκη, Διευθυντή του Ιδρύµατος από της ιδρύσεώς του µέχρι το 2002, και στους ολιγάριθµους, αλλά σηµαντικούς για την εξέλιξη του Ιδρύµατος συνεργάτες της Τραπέζης που το στήριξαν στα πρώτα του χρόνια. Σε εκείνους αλλά και στους σηµερινούς συνεργάτες του Ιδρύµατος απευθύνουµε τις ευχαριστίες για τις άοκνες προσπάθειές τους και τις προτάσεις για την ανάπτυξη και εδραίωση του Ιδρύµατος. Επίσης ευχαριστίες οφείλουµε και στους επωνύµους και ανωνύµους δωρητές που µε την προσφορά άνω των 2.000 δωρεών µας ετίµησαν και συνεχίζουν να µας τιµούν και, κατ αυτόν τον τρόπο, αποδεικνύουν εµπράκτως την εµπιστοσύνη τους στο έργο που επιδιώκουµε. Γιάννης Σ. Κωστόπουλος Αναστασία Σ. Κωστοπούλου 9

1. ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟ IΔΡΥΜΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Χρονολόγιο 1979 Ίδρυση (21 Δεκεµβρίου 1979) 1980 Θάνατος Ευρυδίκης Σ. Κωστοπούλου 1982 Διαφοροποίηση επενδύσεων 1984 Θάνατος Σπύρου Ι. Κωστόπουλου 1994 Έναρξη προγράµµατος καλλιτεχνικών παραγωγών 2004 Αγορά Κτηρίου 2008 Μεταφορά γραφείων στο ιδιόκτητο κτήριο Η ίδρυση Το 1979, η Τράπεζα Πίστεως, η ιδιωτική τράπεζα που ξεκίνησε τη δραστηριότητά της στην Καλαµάτα το 1879, εορτάζει την εκατονταετηρίδα της. Με αφορµή αυτό το γεγονός, διοργανώνονται εορταστικές εκδηλώσεις πλαισιωµένες από την παραγωγή αναµνηστικών αντικειµένων. Μεταξύ άλλων, εκδίδεται το συλλεκτικό λεύκωµα «Το Ελληνικό Χαρτονόµισµα από το 1828 έως σήµερα». Τμήμα οροφογραφίας του κτηρίου του Ιδρύματος, μετά την αποκάλυψη και συντήρησή της. Σήµερα, τριάντα χρόνια αργότερα, η Τράπεζα Πίστεως είναι πλέον η Alpha Bank και οι ιστορικές ενέργειες προβολής της, ευφάνταστες και πρωτοποριακές για την εποχή τους, αποτελούν αναµνήσεις των ανθρώπων που τις έζησαν και στοιχεία της ιστορίας και της πολιτικής της. Όµως, η σηµαντικότερη, µόνιµη και επίκαιρη παρακαταθήκη των εορτασµών των εκατό ετών της Τραπέζης Πίστεως παραµένει η σύσταση του Ιδρύµατος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Την ιδέα για τη δηµιουργία κοινωφελούς ιδρύµατος ως δωρεά εις ανάµνησιν της επετείου των εκατό χρόνων συνέλαβε ο τελευταίος επιζών υιός του Ιδρυτού της και τότε Πρόεδρός της, Σπύρος Ι. Κωστόπουλος. Με αρχική προικοδότηση 10.000 µετοχών δικών του της Τραπέζης και άλλων τόσων της συζύγου του Ευρυδίκης τέθηκαν τα θεµέλια του Ιδρύµατος, που φέρει το όνοµα του Ιδρυτού της και πατέρα του, Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Η αξία της δωρεάς των Σπύρου και Ευρυδίκης Κωστοπούλου ανήρχετο τότε σε 32 εκατοµµύρια δραχµές. Σήµερα, µετά από πρόσθετες δωρεές µετοχών του ιδίου του αειµνήστου Σπύρου Κωστόπουλου, αλλά και του υιού του Γιάννη Σ. Κωστόπουλου, κυρίως όµως λόγω της συµµετοχής του Ιδρύµατος 10 11

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟ IΔΡΥΜΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ σε όλες τις µετέπειτα αυξήσεις του µετοχικού κεφαλαίου της Τραπέζης κατά τη διάρκεια της τριακονταετίας, η περιουσία του σε µετοχές της Alpha Bank ανέρχεται σε 6.620.000 κατατάσσοντάς το µεταξύ των πρώτων µετόχων της Τραπέζης (βλ. Παραρτήµατα: σελ. 138-139). Ο Σκοπός «Σκοπός του Ιδρύµατος είναι η δια παντός προσφόρου µέσου υλική και ηθική συµβολή εις την εξύψωσιν του εν Ελλάδι πολιτιστικού, εκπαιδευτικού και καλλιτεχνικού επιπέδου και η ενίσχυσις εν γένει κοινωφελών έργων, ως παραδείγµατος χάριν δια της αρωγής πάσης φύσεως πολιτιστικών εκδηλώσεων, έργων ή προγραµ- µάτων επιστηµονικού, εκπαιδευτικού ή παντός άλλου κοινωφελούς σκοπού, δια της ενισχύσεως πάσης φύσεως εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και επαγγελµατικών σχολών, µουσείων, πινακοθηκών, βιβλιοθηκών κ.λπ.» Άρθρο 2 του Καταστατικού Το Διοικητικό Συμβούλιο Το πρώτο Διοικητικό Συµβούλιο αποτελείτο από τους Σπύρο Ι. Κωστόπουλο, Πρόεδρο, Γιάννη Σ. Κωστόπουλο, Αντιπρόεδρο και Γραµµατέα, Δηµήτριο Π. Μαντζούνη, Ταµία και Αναστασία Σ. Κωστοπούλου και Φώτιο Π. Κωστόπουλο, Μέλη. Μετά τον θάνατο του Σπύρου Ι. Κωστόπουλου την 22 Ιουνίου 1984, ανέλαβε Πρόεδρος ο Γιάννης Σ. Κωστόπουλος και Αντιπρόεδρος και Γραµµατεύς η Αναστασία Σ. Κωστοπούλου, ενώ εξελέγη µέλος ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Δ. Κεραµεύς. 1 2 Το Προσωπικό Κατά τα πρώτα χρόνια, τα λειτουργικά έξοδα ήταν ελάχιστα, καθότι το Ίδρυµα δεν απασχολούσε µόνιµο προσωπικό. Χρέη Διευθυντού εκτελούσε ο Δηµήτριος Κατσίκης, Διευθυντής, τότε, των Οικονοµικών Υπηρεσιών της Τραπέζης, συνεπικουρούµενος για την τήρηση των βιβλίων και τη γραµµατεία από δύο µερικώς απασχολουµένους υπαλλήλους της Τραπέζης. Με την πάροδο όµως των χρόνων και την επιθυµία για επέκταση των δραστηριοτήτων σε πολλαπλούς τοµείς, µετά από µια δεκαετία περίπου, ανέκυψε η ανάγκη προσλήψεως προσωπικού πλήρους απασχολήσεως. Η αρχή έγινε µε την Επιµελήτρια του Ιδρύµατος και της Συλλογής Έργων Τέχνης της Τραπέζης και νυν Καλλιτεχνική Διευθύντρια Κατερίνα Κοσκινά. 1. Προσωπογραφία Ευσταθίας Ι. Κωστοπούλου (Γ. Προκοπίου, 1924, λάδι σε μουσαμά). 2. Προσωπογραφία Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου (Γ. Ιακωβίδης, 1919, λάδι σε μουσαμά). 12 13

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟ IΔΡΥΜΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Σήµερα, χρέη Διευθυντού εκτελεί ο Έκτωρ Βερύκιος, Γραµµατεύς του Διοικητικού Συµβουλίου της Alpha Bank, και έτσι εξακολουθεί η παράδοση που ετέθη από της ιδρύσεως να έχει την ευθύνη της διοικητικής διευθύνσεως ανώτατο στέλεχος της Τραπέζης. Το Ίδρυµα διαθέτει πλέον µόνιµο, αµειβόµενο Προσωπικό που ανέρχεται σε έξι άτοµα: την Καλλιτεχνική Διευθύντρια, λογιστή, γραµµατεία και κλητήρα. Η κινητή περιουσία «Οι πόροι του Ιδρύµατος, µετά την αφαίρεσιν των πάσης φύσεως εξόδων, διατίθενται κατά 40% τουλάχιστον προς ικανοποίησιν των κατά το άρθρον 2 του παρόντος σκοπών του Ιδρύµατος, επίσης δε κατά 40% τουλάχιστον επενδύονται εις τίτλους, ακίνητα και παν εν γένει περιουσιακόν στοιχείον, του οποίου αι πρόσοδοι κατά την κρίσιν του Διοικητικού Συµβουλίου ήθελον προσφορώτερον και πληρέστερον εξυπηρετήσει τους σκοπούς του Ιδρύµατος δια της αυξήσεως των πόρων αυτού.» Άρθρο 9.3 του Καταστατικού Χάρη στην προνοητικότητα των Ιδρυτών του, οι οποίοι συµπεριέλαβαν την ανωτέρω υποχρέωση στο Καταστατικό, οι αρχικές µετοχές της Τραπέζης Πίστεως (νυν Alpha Bank) δεν συνιστούν το µοναδικό περιουσιακό στοιχείο του Ιδρύµατος. Ήδη από το 1982, έσοδα επενδύθηκαν σε άλλες µετοχές εισηγµένων εταιριών, αλλά και σε οµόλογα µε σταθερή απόδοση. Χαρακτηριστικά, αγοράσθηκε ένα οµόλογο της ΕΤΒΑ αξίας ενός εκατοµµυρίου δραχ- µών! Με τη συνετή επενδυτική πολιτική που ακολούθησε εξ αρχής το Διοικητικό Συµβούλιό του, σήµερα το Ίδρυµα είναι κάτοχος ενός χαρτοφυλακίου µετοχών και οµολόγων που εγγυάται την υγιή πορεία του και την µελλοντική του ανάπτυξη (βλ. Παραρτήµατα: σελ. 140-141). Το Κτήριο Όπως ήταν φυσικό, κατά τα πρώτα έτη, η έδρα του Ιδρύµατος ευρίσκετο σε ενοικιαζόµενους χώρους της Τραπέζης, στην οδό Σταδίου 40 αρχικά, την οδό Πανεπιστηµίου 43 αργότερα και, τέλος, στην οδό Πανεπιστηµίου 41. Το 2004, το Διοικητικό Συµβούλιο αποφάσισε την αγορά του διατηρητέου κτηρίου στο συγκρότηµα γραφείων Lemos Center στη γωνία των οδών Καρνεάδου και Πλουτάρχου στο Κολωνάκι. Τα γραφεία του Ιδρύµατος µεταφέρθηκαν στο κτήριο αυτό, που υπήρξε η κατοικία του Αµερικανού Ιωάννης και Ευσταθία Κωστοπούλου πλαισιωμένοι από τα παιδιά τους. Εξ αριστερών: Φώτης, Λίνα, Πάνος, Σταύρος, Σπύρος και Μίμης. 14 15

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟ IΔΡΥΜΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ αρχαιολόγου Carl Blegen, τον Φεβρουάριο 2008, µετά τη λήξη της µισθώσεώς του από την Alpha Bank. Οι δωρητές Μετά την αρχική δωρεά των Σπύρου και Ευρυδίκης Κωστοπούλου, το Ίδρυµα δέχεται συνεχείς ανώνυµες ή επώνυµες δωρεές µικρών ή µεγάλων ποσών ανθρώπων που στηρίζουν τους σκοπούς του. Ίσως η πλέον ενδιαφέρουσα και αξιοµνηµόνευτη να είναι αυτή από ανώνυµο δωρητή το 1982 εις µνήµην της Κυράς της Ρω, της Δέσποινας Αχλαδιώτη, που επί 40 χρόνια (από το 1943 ως το θάνατό της) ύψωνε την ελληνική σηµαία σ αυτήν την ακριτική νησίδα. Η αναφορά στους δωρητές του Ιδρύµατός µας γίνεται αφορµή για να εκφράσουµε την ευγνωµοσύνη µας στα άτοµα που, επιδοκιµάζοντας τις δραστηριότητές µας, µας υποστήριξαν κατά τη διάρκεια των τριάντα χρόνων λειτουργίας µας µε δωρεές που ο αριθµός τους υπερβαίνει τις 2.000 (παρατίθεται σχετικός κατάλογος στα Παραρτήµατα, σελ. 147). Δραστηριότητες Η µελέτη των επιχορηγούµενων δραστηριοτήτων σε συνδυασµό µε τα ποσά που διατέθηκαν υπέρ των σκοπών του µας επιτρέπει να συνάγουµε µερικά συµπεράσµατα για την ιστορική εξέλιξη του Ιδρύµατος. Κατά τα πρώτα χρόνια, τέθηκαν οι αρχικές κατευθυντήριες γραµµές οι οποίες διευρύνθηκαν µε την πάροδο των ετών. Το Ίδρυµα ξεκίνησε τιµώντας τις ρίζες µας σε εθνικό, περιφερειακό και οικογενειακό επίπεδο. Έτσι εξηγείται η υποστήριξη από την αρχή µουσείων, ανασκαφικών ή αναστηλωτικών δραστηριοτήτων ανά την Ελλάδα και λαογραφικών και εκπαιδευτικών προγραµµάτων, ιδιαιτέρως στην Καλαµάτα. Σύντοµα, στα πεδία δράσεώς του προστίθενται και η έρευνα, η οποία συνεχώς επεκτείνεται, και, στη συνέχεια, η υποστήριξη κοινωφελών σωµατείων των οποίων η δράση εστιάζεται σε ευπαθείς οµάδες ή στη δηµιουργική απασχόληση και εκπαίδευση. Προς το τέλος της πρώτης δεκαετίας, εγκαινιάζονται και οι ενέργειες σχετικά µε την υποστήριξη των τεχνών και του περιβάλλοντος. Η δεκαετία του 1990 είναι αυτή στην οποία καθορίζονται οι τοµείς δράσεως και η ταυτότητα του Ιδρύµατος όπως παραµένουν µέχρι σήµερα. Παρατηρείται έντονη στροφή προς τις καλές τέχνες, τη διάσωση της Το κτήριο του Ιδρύματος στη συμβολή των οδών Πλουτάρχου και Καρνεάδου, Κολωνάκι. 16 17

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟ IΔΡΥΜΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ πολιτιστικής κληρονοµιάς µας και την προβολή της στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η όλη προσπάθεια επιστεγάζεται και από τη δραστηριοποίηση του Ιδρύµατος στον εικαστικό χώρο, τον µόνο, έως σήµερα, τοµέα στον οποίο διακρίνεται για την παραγωγή ιδίων εκδηλώσεων. Επιπλέον, η δεύτερη δεκαετία σηµατοδοτείται από τη συµµετοχή του Ιδρύµατος στη λειτουργία πρότυπου βρεφονηπιακού σταθµού στην Καλαµάτα, για τους πληγέντες, αρχικά, από τον εκεί καταστροφικό σεισµό. Έτσι, από τα µέσα της δεκαετίας, παγιώνονται οι τοµείς δραστηριότητας του Ιδρύµατος και η περαιτέρω ανάπτυξή του συνίσταται περισσότερο στην επαύξηση των οικονοµικών του δυνατοτήτων παρά στη διεύρυνση των καθιερωµένων πλέον πεδίων δράσεώς του. Η λεπτοµερέστερη αφήγηση της περιληπτικής αυτής περιγραφής είναι το αντικείµενο της παρούσης εκδόσεως. Στις σελίδες που ακολουθούν δεν ήταν, βέβαια, δυνατόν να µνηµονευθούν όλες οι δράσεις που υποστήριξε το Ίδρυµα κατά τη διάρκεια των τριάντα αυτών ετών. Πρόκειται για περίπου 3.500 ενισχύσεις σε περισσότερους από 1.200 αποδέκτες. Ενδεικτικά και µόνον αναφέρουµε ότι το 1980, το πρώτο έτος λειτουργίας µας, ξεκινήσαµε υποστηρίζοντας επτά (7), ενώ καταλήξαµε το 2008 να υποστηρίζουµε 273! 1 Για την καλύτερη κατανόηση της εµπεδώσεως του καταστατικού σκοπού, χωρίσαµε την παρουσίαση του έργου µας σε πέντε κεφάλαια: Πολιτιστική Κληρονοµιά και Παράδοση, Κοινωνική Προσφορά, Έρευνα και Επιστήµες, Εκπαίδευση και Σπουδές και Τέχνες. Μέσα από αυτά επιχειρούµε να παρουσιάσουµε ένα πανόραµα των πρωτοβουλιών που στηρίξαµε οικονοµικά. Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στον τοµέα των Παραγωγών σηµαντικών εικαστικών εκθέσεων και εκδηλώσεων που υλοποίησε το Ίδρυµα µόνο του ή ως συµπαραγωγός κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια και για τις οποίες είναι ιδιαίτερα υπερήφανο. 1. Αναφέρεται το 2008 και όχι το 2009 που κλείνει την τριακονταετία διότι το χρόνο αυτό η οικονοµική κρίση περιόρισε τις επιχορηγούµενες δραστηριότητες σε 81. 1 2 Γνωρίζουµε ότι ίσως έχουµε παραλείψει αξιόλογες δράσεις στην ιστορική µας αφήγηση. Είµαστε σίγουροι ότι ο αναγνώστης θα κατανοήσει ότι δεν υπήρχε άλλη λύση προκειµένου να διατηρήσουµε το ενδιαφέρον του µέσα από µια εύχρηστη και συνοπτική έκδοση. Ελπίζουµε δε ότι θα συµφωνήσει µε το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγει ο Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη καθηγητής Άγγελος Δεληβορριάς ότι το Ίδρυµά µας «υποστηρίζει µια απόλυτα συγκεκριµένη άποψη σχετικά µε το περιεχόµενο της έννοιας του πολιτισµού, τον οποίο δεν θεωρεί επιµεριστικά µε κατακερµατισµένα συστατικά ή κατά τα κριτήρια των εκάστοτε συρµών». 3 1. Αρχαία Μεσσήνη: Η πρόσοψη του Προπυ λου του Γυμνασιόυ μετα την αναστη λωση. 2. Διεθνές Φεστιβάλ Χορού της Καλαμάτας. Trisha Brown Dance Company. 3. Bibliotheca Alexandrina, Μουσείο Αρχαιοτήτων. 4. Μουσείο Μπενάκη (κεντρικό κτήριο), Αίθουσα Σπύρου και Ευρυδίκης Κωστοπούλου. 4 18 19

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟ IΔΡΥΜΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Η ΟΙΚΙΑ CARL BLEGEN Το οίκηµα στη συµβολή των οδών Πλουτάρχου και Καρνεάδου, στις υπώρειες του Λυκαβηττού, κτίστηκε κατά το 1895-1896 για τον Νικόλαο Σάρδη σε έκταση που, αρχικά, ανήκε στη Μονή Πετράκη. Τρία χρόνια µετά την ανέγερσή του, µεταβιβάστηκε από τον πρώτο ιδιοκτήτη του στον στρατιωτικό Ριχάρδο Καραµαλίκη, ενώ το 1917 περιήλθε στην κατοχή των εµπόρων αδελφών Γεράσιµου και Γεωργίου Ραυτοπούλου. Οι αδελφοί Ραυτόπουλοι πούλησαν κατόπιν το οίκηµα στην Elizabeth Blegen, το 1929. Έκτοτε και µέχρι πρόσφατα, η τύχη του νεοκλασικού συνυφάνθηκε µε το βίο σηµαντικών αµερικανών αρχαιολόγων, των Carl Blegen και Bert Hill, και των συζύγων τους, Elizabeth Blegen και Ida Hill, επίσης αρχαιολόγων. Ο Carl Blegen (1887-1971), του οποίου το επιστηµονικό κύρος και η εµβέλεια της προσωπικότητας έχουν αναγνωριστεί διεθνώς, ανέσκαψε συστηµατικά µέχρι και το 1927 αρχικά ως µέλος της Αµερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών και διαδοχικά ως Γραµµατέας και Διευθυντής της πλήθος προϊστορικών θέσεων. Μεταξύ αυτών είναι οι θέσεις Κοράκου, Γωνιά, Ζυγουριές, Νεµέα, Πρόσυµνα της βορειοανατολικής 1 Πελοποννήσου και Κολοφώνα της Μικράς Ασίας. Από το 1927 και για τριάντα συναπτά έτη, διετέλεσε καθηγητής στην Έδρα Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστηµίου του Cincinatti. Κατά το διάστηµα αυτό πραγµατοποίησε και τις σηµαντικότερες ανασκαφές της καριέρας του, στην Τροία στο λόφο του Hissarlik και στο ανάκτορο του Νέστορος στην Πύλο. Η µελέτη των πινακίδων της Γραµµικής Β από την τελευταία θέση εδραίωσε την επιστηµονική βάση για την έρευνα των απαρχών της ελληνικής γλώσσας. Η διαµονή των ενοίκων στο αρχοντικό και η προσφορά τους στον κόσµο της ελληνικής αρχαιολογίας επισφραγίστηκε το 1963, όταν η Elizabeth Blegen δώρισε το οίκηµα και την κινητή επίπλωσή του στην Αµερικανική Σχολή. Μετά το θάνατο του ζεύγους 1. Ο Αμερικανός αρχαιολόγος Carl W. Blegen. Αρχείο Carl W. Blegen, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. 2. Άποψις Αθηνών. Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. 3. Οδός Πλουτάρχου, 1923. Φωτογραφικό Αρχείο Dorothy Burr Thompson, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. 4. Κτήριο Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Πρόσοψη επί της οδού Πλουτάρχου. 2 3 4 20 21

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟ IΔΡΥΜΑ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Blegen, η Σχολή αντιµετωπίζοντας οικονοµικές δυσκολίες, αποφάσισε το 1973 να πουλήσει το ακίνητο στο ζεύγος Βασίλη και Ελίζα Γουλανδρή. Επακολούθησε η αγορά του από τον Μάρκο Λαιµό το 1988, οπότε και ανηγέρθη εντός του οικοπέδου το παρακείµενο σήµερα εµπορικό κέντρο καταστηµάτων και γραφείων, γνωστό ως Lemos International Center (LIC). Με παρέµβαση της πολιτείας, το οίκηµα είχε κηρυχθεί διατηρητέο ήδη από το 1983 ως «έργο τέχνης, που χρήζει ειδικής προστασίας» σύµφωνα µε την τελική γνωµοδότηση του Κεντρικού Συµβουλίου Νεωτέρων Μνηµείων. Το κτήριο αγοράστηκε το 1991 από την Alpha Bank και, µετά από εργασίες σχετικές µε τη διαµόρφωση των εσωτερικών χώρων και την αποκάλυψη των οροφογραφιών του, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Μανουηλίδη, στέγασε µέχρι και το 2007 τη Διεύθυνση Private Banking της Alpha Bank. Έκτοτε στεγάζει το Ίδρυµα, στην κυριότητα του οποίου είχε περιέλθει το 2004. Κτήριο Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. 22 23

2. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Υπό αυτόν τον τίτλο έχουν συγκεντρωθεί οι δραστηριότητες του Ιδρύµατος που στοχεύουν στην αποκατάσταση µνηµείων και την προβολή του ελληνικού πολιτισµού. Επειδή σε αυτή την κατηγορία εντάσσουµε έργα και ενέργειες που αποσκοπούν στη διαφύλαξη της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς και ταυτότητας, είναι ενδεχόµενο να δίδεται η εντύπωση ότι υποστηρίζουµε δράσεις που, αν δεν µοιάζουν ετερόκλητες, διακρίνονται πάντως από ανοµοιογένεια. Αυτό οφείλεται στο ότι παραθέτουµε προγράµµατα που καλύπτουν διαχρονικά τον πολιτισµό µας από την αρχαιότητα µέχρι και σήµερα, µέσα από το έργο συναρτόµενων µε αυτόν το σκοπό φορέων και χώρων, όπως µουσεία, βιβλιοθήκες, κοινωφελείς εταιρίες, µνηµεία, αρχαιολογικοί χώροι και ανασκαφές. Εκ παραλλήλου, έχοντας την πεποίθηση ότι ο πολιτισµός περνά όχι µόνο µέσα από τα µεγαλόπνοα και εντυπωσιακά επιτεύγµατα, αλλά και µέσα από τη λαϊκή έκφραση, την παράδοση και την καθηµερινότητα, πλαισιώνουµε την κατηγορία αυτή και µε δωρεές σε περιφερειακούς συλλόγους, µουσεία και λαογραφικές συλλογές, καθώς και σε ναούς, µοναστήρια και βυζαντινά µνηµεία, που σχετίζονται µε την παραδοσιακή, εκκλησιαστική, λογοτεχνική και καλλιτεχνική έκφραση της νεώτερης ιστορίας µας. Σαφές παράδειγµα της µέριµνας του Ιδρύµατος αποτελεί η Λαϊκή Βιβλιοθήκη της Καλαµάτας. Η υποστήριξη του Ιδρύµατος ξεκίνησε από τον πρώτο κιόλας χρόνο της λειτουργίας του και συνεχίζεται αδιάλειπτα µέχρι σήµερα. Η Βιβλιοθήκη, που αριθµεί 100.000 περίπου τόµους και πλήθος σπάνιων περιοδικών και εφηµερίδων, είναι ένας σύνθετος οργανισµός, διότι, στη συνέχεια, προσετέθη σε αυτήν ως τµήµα και η Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης. Η Πινακοθήκη εµπλουτίστηκε περαιτέρω από δωρεές της Αναστασίας Κωστοπούλου, καθώς και από το κληροδότηµα, µε σηµαντικό αριθµό έργων της, της Δάφνης Σ. Κωστοπούλου, κόρης του Σταύρου και της Δανάης Κωστοπούλου. Η συνεχής στήριξή µας προς τη Λαϊκή Βιβλιοθήκη και Πινακοθήκη της Καλαµάτας επέτρεψε τον εκσυγχρονισµό των τεχνικών της µέσων. Μουσείο Μπενάκη (κεντρικό κτήριο), Αίθουσα Σπύρου και Ευρυδίκης Κωστοπούλου. Πολλές, όµως, είναι και οι βιβλιοθήκες που έχουµε ενισχύσει σε όλη την επικράτεια. Θα σταθούµε ενδεικτικά µόνον στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη στην Άνδρο. Η Καΐρειος, εκτός από τη συντήρηση και λειτουργία της 24 25

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ βιβλιοθήκης, έχει προβεί σε εκδόσεις που πραγµατοποιήθηκαν µε τη χορηγία µας, αλλά και στην αναστήλωση του Πύργου Αγαδάκη στο χωριό Απατούρια της Άνδρου, όπου έχει διαµορφωθεί αίθουσα συνεδρίωνσεµιναρίων και έκθεση αντικειµένων της προβιοµηχανικής γεωργίας. Η συνεργασία µε µουσεία των οποίων η αποστολή είναι η διαφύλαξη και προβολή του πολιτισµού µας καλύπτει όλο το φάσµα των ενδιαφερόντων του Ιδρύµατος και απαντάται σε όλα σχεδόν τα κεφάλαια της εκδόσεως αυτής. Η πλέον χαρακτηριστική και παλαιά σχέση που διατηρεί το Ίδρυµα είναι αυτή µε το Μουσείο Μπενάκη. Οι τρόποι υποστηρίξεως του Μουσείου περιλαµβάνουν την αγορά βιβλίων για τον εµπλουτισµό της Βιβλιοθήκης του, την αγορά µουσειακών αντικειµένων, όπως των δύο προσωπογραφιών των Αθανασίου Διάκου και Οδυσσέα Ανδρούτσου, τη συντήρηση εικόνων, την ενίσχυση του ερευνητικού προγράµµατος του Ιερού του Αµυκλαίου Απόλλωνα κοντά στη Σπάρτη και τη δηµιουργία και τον εξοπλισµό αίθουσας περιοδικών εκθέσεων στο Κεντρικό Κτήριο της οδού Κουµπάρη, που φέρει το όνοµα των ιδρυτών και δωρητών µας, Σπύρου και Ευρυδίκης Κωστοπούλου. Παράλληλα, µετά την επαναλειτουργία του ανακαινισµένου Κεντρικού Κτηρίου του Μουσείου και τη δηµιουργία του Κτηρίου της οδού Πειραιώς, το Ίδρυµα στήριξε τη διοργάνωση πολλών από τις εκθέσεις που παρουσιάστηκαν εκεί, καθώς και την έκδοση συναφών καταλόγων. 1 2 Σηµαντική υπήρξε και η στήριξη προς την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρία της Ελλάδος Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Χάρη στην αρωγή του Ιδρύµατος, αγοράσθηκαν και προσεφέρθησαν, κατόπιν υποδείξεως του Μουσείου, διάφορα αντικείµενα, η λεπτοµερής υπόµνηση των οποίων δεν είναι δυνατή στην παρούσα έκδοση. Ενδεικτικά, ως προς την ποικιλία των εκθεµάτων αναφέρουµε εδώ την ελαιογραφία µε τις πολεµικές επιχειρήσεις των Βενετών προς ανακατάληψη των φρουρίων της Πρέβεζας και της Βόνιτσας το 1717 υπό τον στρατηγό κόµητα J. Β. M. Schulenburg, την ελαιογραφία του Ν. Βολανάκη «Πυρπόληση τουρκικού δικρότου», ένα γιαταγάνι του Κωνσταντίνου Κανάρη, ένα χρυσό βραχιόλι της Αµαλίας διακοσµηµένο µε µικρογραφία του Όθωνα και µια µαχαίρα, δώρο του Ελευθερίου Βενιζέλου στον Νικόλαο Πλαστήρα. Το Ίδρυµα προσέφερε ανάλογη, αν και µικρότερη, στήριξη και σε πολλά άλλα µουσεία. Επιλεκτικά θα αναφερθούµε στα Βυζαντινά Μουσεία των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, αλλά και την Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για τον εµπλουτισµό των συλλογών τους. 3 1. Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας. 2. Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας, Αίθουσα Εκδηλώσεων Πινακοθήκης Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης. 3. Καΐρειος Βιβλιοθήκη Άνδρου, πρόσοψη κτηρίου. 4. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. 4 26 27

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 1 2 3 4 Έργα Δάφνης Σ. Κωστοπούλου: 1.& 2. «Χωρίς Τίτλο», κολάζ, χειροποίητο χαρτί σε χαρτόνι, 1975-81. 3. «Χωρίς Τίτλο», λάδι και άμμος σε μουσαμά, 1975-84. 4. «Νεκρή Φύση», λάδι σε μουσαμά, 1958-61. Δάφνη Σ. Κωστοπούλου, «Αυτοπροσωπογραφία», λάδι σε μουσαμά, 1958-61. 28 29

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Επίσης, θεωρώντας ιδιαίτερα σηµαντική, στο πλαίσιο της πολιτιστικής µας ταυτότητας και κληρονοµιάς, τη διατήρηση και συντήρηση παραδοσιακών στολών και συναφών µε την παράδοσή µας αντικειµένων, υποστηρίζουµε ανά την Ελλάδα λαογραφικά µουσεία, από τη Θράκη µέχρι την Κρήτη και τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου. Σε µία χώρα τόσο συνδεδεµένη µε τη θάλασσα όπως η δική µας, φυσικό ήταν να υποστηριχθούν ναυτικά µουσεία και εγχειρήµατα σχετικά µε την προώθηση της ελληνικής ναυτικής παραδόσεως. Θα αναφερθούµε µόνο σε πρωτότυπες πρωτοβουλίες που υποστήριξε οικονοµικά το Ίδρυµα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Η πρώτη αφορά την επισκευή και αποκατάσταση από το Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου του πλοίου «Θαλής ο Μιλήσιος» του πλοίου που τοποθέτησε υποβρυχίως τα καλώδια του ΟΤΕ στα νησιά κατά τον εικοστό αιώνα. Η δεύτερη αφορά στην ανακατασκευή, µε τα µέσα της εποχής αρχικής κατασκευής, από το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης ενός µινωικού πλοίου, το οποίο διέσχισε το 2004 το Κρητικό Πέλαγος από τα Χανιά στον Πειραιά. Μία τρίτη πρωτοβουλία αφορά στην αγορά και τη µελέτη για την αποκατάσταση του ιστορικού πλοίου τύπου πέραµα «Ελένη Π.» από το Ιστορικό Αρχείο - Μουσείο Ύδρας, έργο που δεν έχει ακόµη ολοκληρωθεί. Μια τέταρτη πρωτοβουλία ήταν η στήριξη του Προικοννησιακού Συνδέσµου για την κατασκευή και ναυπήγηση πιστού αντιγράφου του παραδοσιακού κωπήλατου σκάφους «Σαντάλα» της Προποντίδας. 1 2 Και στο εξωτερικό, το Ίδρυµα συνέδραµε στην ανακαίνιση αιθουσών µουσείων, Ελληνικών και Ρωµαϊκών συλλογών, όπως του Fitzwilliam Museum του Πανεπιστηµίου του Cambridge, ή στη µεταφορά και αναδιάταξη των αρχαίων συλλογών του Πανεπιστηµίου του Newcastle της Αγγλίας. Μεταξύ των προγραµµάτων που συγκεράζουν στοιχεία περισσοτέρων της µιας κατηγοριών των δράσεών µας είναι η µετάφραση στα ελληνικά των παιδαγωγικών φυλλαδίων των αιθουσών της ελληνικής, ρωµαϊκής και ετρουσκικής τέχνης του Μουσείου του Λούβρου και η έκδοση δίσκων ακτίνας (CD) των κυπριακών αρχαιοτήτων της συλλογής Cesnola του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης. Στο ίδιο πνεύµα υποστηρίξαµε το Μουσείο Αρχαιοτήτων της νέας Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας για την κατασκευή ειδικών προθηκών και, µαζί µε το Ίδρυµα Α. Γ. Λεβέντη, συνδράµαµε την Ιερά Μονή Θεοβαδίστου Όρους Σινά, Αγίας Αικατερίνης, για να διασκευαστεί το Σκευοφυλάκιο της Μονής σε Μουσείο σύγχρονων προδιαγραφών. Επίσης, µαζί µε το Ίδρυµα Α. Γ. Λεβέντη, αλλά και το Ίδρυµα Σταύρος Νιάρχος, αναλάβαµε το οικονοµικό βάρος της διοργανώσεως της εκθέσεως «Byzantium 330-1453» που αποτέλεσε συµπαραγωγή του Μουσείου Μπενά- 3 4 5 1 Ιστορική και Εθνολογική Εταιρία της Ελλάδος Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, ελαιογραφία αγνώστου καλλιτέχνη με θέμα την ανακατάληψη του φρουρίου της Βόνιτσας. 2. Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου, πλοίο «Θαλής ο Μιλήσιος». 3. Μουσείο Μπενάκη, Προσωπογραφία Οδυσσέα Ανδρούτσου, του καλλιτέχνη Κοζή Δεσύλλα. 4. Μουσείο Μπενάκη, Προσωπογραφία Αθανάσιου Διάκου, του καλλιτέχνη Κοζή Δεσύλλα. 5. Royal Academy of Arts, πρόσοψη κτηρίου κατά τη διάρκειας εκθέσεως «Byzantium 330-1453». 30 31

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ κη µε τη Royal Academy of Arts και παρουσιάστηκε στο Λονδίνο το 2008-2009. Η χορηγία εξασφάλισε, σύµφωνα µε την ίδια τη Βασιλική Ακαδηµία Τεχνών του Λονδίνου, «τη δυνατότητα οι επιµελητές να παρουσιάσουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε όλο της το µεγαλείο προσφέροντας στο βρετανικό κοινό τη µοναδική ευκαιρία να θαυµάσει και να κατανοήσει την τέχνη και τον πολιτισµό του Βυζαντίου σε όλη τους τη µεγαλοπρέπεια». 1 2 Οι Ιερές Μονές, λόγω της µακραίωνης ιστορίας τους, περικλείουν συχνά θησαυρούς που χρήζουν συντηρήσεως. Έτσι, συχνά το Ίδρυµα προστρέχει για τη διάσωσή τους. Η Μονή Κουτλουµουσίου στο Άγιον Όρος έτυχε αρωγής για τη συντήρηση των πολυτίµων χειρογράφων της βιβλιοθήκης της. Οµοίως, ενισχύθηκε η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Πάτµου, µε αφορµή τον εορτασµό των 900 ετών από της ιδρύσεώς της. Στο ίδιο νησί υποστηρίχθηκε, στη συνέχεια, και η αναστήλωση του Ιερού Καθίσµατος του Οσίου Χριστοδούλου. Τις περισσότερες φορές η στήριξή µας προς την Εκκλησία δεν αποσκοπεί στην ενίσχυση του ποιµαντορικού έργου της. Εξαίρεση, και ίσως µοναδικό παράδειγµα από απόψεως ευρηµατικότητας, αποτελεί, κατά τη δεκαετία 1980, το έργο της Ιεράς Μητροπόλεως Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης, η οποία φρόντιζε για την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών των Βορειοηπειρωτών πριν ανοίξουν τα σύνορα µε την Αλβανία µεταδίδοντας, συν τοις άλλοις, τη θεία λειτουργία µέσω µεγαφώνων εγκατεστηµένων επί ελληνικού εδάφους! 3 4 1. Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, ενάλιες έρευνες στο Πρωτοελλαδικό ναυάγιο της νήσου Δοκού. 2. Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, φωτογραφίες πριν και κατά τη διάρκεια συντηρήσεως εικόνας της Θεοτόκου υπό τον καθηγητή Παναγιώτη Βοκοτόπουλο. 3. Ελληνικό Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αλεξάνδρειας, ανέλκυση του πύργου του μοναδικού Πυλώνα της Αλεξάνδρειας και της ευρύτερης περιοχής από τη θέση της βυθισμένης Άκρας Λοχιάδος. 4. Μουσείο του Λούβρου, όψη της προσκλήσεως για την παρουσίαση παιδαγωγικών φυλλαδίων στην ελληνική γλώσσα. Με την αναβίωση της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας, οι δωρεές του Ιδρύµατος προς τη συγκεκριµένη Εκκλησία συνέβαλαν αρχικά στη συγκρότηση των δοµών, στην επισκευή των ελάχιστων ναών που είχαν αποµείνει και την ανέγερση νέων, στη δηµιουργία στελεχών, στην ανάπτυξη προγραµµάτων για νέους (κατασκηνώσεις, νεανικά κέντρα) και, µετά το 2000, στη λειτουργία, µε τη στήριξη της Θεολογικής Ακαδηµίας, του Ελληνο-αλβανικού δηµοτικού σχολείου του Δυρραχίου και του τεχνικού λυκείου Μεσοποτάµου κοντά στους Αγίους Σαράντα, πάντα υπό την σκέπη του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου. Επιλέγουµε να στηρίζουµε το έργο Ιερών Μητροπόλεων σε ακριτικές περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδος, όπως στη Θράκη ή στα Δωδεκάνησα. Στο εξωτερικό, έχουµε προσφέρει οικονοµική βοήθεια σε Μητροπόλεις του Πατριαρχείου Ιεροσολύµων και του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής για το αποστολικό έργο τους και σε Μητροπόλεις 32 33

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ του Οικουµενικού Πατριαρχείου για τη συντήρηση ή επισκευή κειµηλίων και βυζαντινών ιερών ναών στην Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της. Μεταξύ των έργων συντηρήσεως βυζαντινού πολιτισµού που στηρίξαµε από το 1991 ήταν και η συντήρηση της αρκετά σηµαντικής συλλογής εικόνων του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας υπό την επίβλεψη του καθηγητού και ακαδηµαϊκού Παν. Βοκοτοπούλου. Άλλη ενδεικτική περίπτωση αιτήµατος που ικανοποιήθηκε αφορούσε στη συντήρηση βυζαντινών και µεταβυζαντινών εικόνων της Συλλογής Αιµιλίου Βελιµέζη. Συχνά, άλλωστε, δεχόµαστε αιτήµατα σχετικά µε τη συντήρηση βυζαντινών αρχιτεκτονικών µνηµείων. Ένα τέτοιο παράδειγµα είναι η ανασκαφή, συντήρηση και αναστήλωση υπό την επίβλεψη του καθηγητού και ακαδηµαϊκού Παν. Βοκοτοπούλου της βυζαντινής µονής Παντανάσσης Φιλιππιάδος, της οποίας ο ναός είναι ένας από τους µεγαλύτερους και πολυτελέστερους της ύστερης βυζαντινής περιόδου που σώζονται στην Ελλάδα. 2 Πέραν της βυζαντινής περιόδου, φυσική είναι η αναφορά και στην προχριστιανική περίοδο, περίοδο κατά την οποία η χώρα µας έχει πολλά να επιδείξει. Το Ίδρυµα έχει στηρίξει πολλές ανασκαφές σπηλαίων, προϊστορικών και αρχαίων µνηµείων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ο χώρος της παρούσης εκδόσεως δεν µας επιτρέπει να αναφερθούµε σε όλες. Θα περιορισθούµε σε πέντε που θεωρούµε εθνικής σηµασίας και θα τις παρουσιάσουµε χρονολογικά, ξεκινώντας από την Ελλάδα και καταλήγοντας στο εξωτερικό: Μυκήνες: Το Ίδρυµα στήριξε εξαρχής το πρόγραµµα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας για τη δηµοσίευση της µελέτης των ευρηµάτων πενήντα ετών έρευνας των ανασκαφών των Μυκηνών, σε συνδυασµό µε τα ανασκαφικά ηµερολόγια και ό,τι άλλα στοιχεία υπήρχαν. Το συνολικό έργο τελεί υπό την επιστηµονική εποπτεία του καθηγητού και ακαδηµαϊκού Σπ. Ιακωβίδη, ο οποίος ανασκάπτει εδώ και πέντε δεκαετίες τη θέση, ενώ από το 1988 διευθύνει και τη συνέχιση της ανασκαφής. Όπως εξηγεί ο ακαδηµαϊκός Σπύρος Ιακωβίδης «η χορηγία αυτή διευκόλυνε ουσιαστικά την εκτέλεση του προγράµµατος της δηµοσιεύσεως των ανασκαφών στις Μυκήνες». Η οργάνωση του εκδοτικού προγράµµατος περιλάµβανε τη συστηµατική και λεπτοµερή τοπογράφηση ολόκληρης της ακροπόλεως των Μυκηνών από συνεργεία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, την περιγραφή είκοσι και πλέον αρχιτεκτονικών κτισµάτων εντός και εκτός ακροπόλεως και την καταµέτρηση, καταλογογράφηση, περιγραφή και φωτογράφιση όλων των στρωµατογραφηµένων κινητών ευρηµάτων, µεταξύ των οποίων διακόσιες χιλιάδες και πλέον όστρακα, που εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών. 1 1. Ιερά Μονή Θεοβαδίστου Όρους Σινά, Αγίας Αικατερίνης. 2. Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα από ανατολικά. 3. Μυκήνες, οι ανασκαφείς Γεώργιος Μυλωνάς και Σπύρος Ιακωβίδης στα μέσα της δεκαετίας του 1960. 3 34 35

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Οι καρποί της µελέτης οδήγησαν σε πλούσια συµπεράσµατα που σχετίζονται µε ασφαλέστερες και ακριβέστερες χρονολογήσεις των χρόνων ακµής και παρακµής της ακροπόλεως, τη βαθµιαία συρρίκνωση της µυκηναϊκής ανακτορικής οικονοµίας, καθώς και τις χρήσεις και επαναχρήσεις των χώρων. Ο καθηγητής Σπύρος Ιακωβίδης καταλήγει ότι «από τις δηµοσιεύσεις αυτές θα προκύψουν συµπεράσµατα για την εξέλιξη των Μυκηνών». 1 2 3 4 Αρχαία Μεσσήνη: Το Ίδρυµα ξεκίνησε να υποστηρίζει τις ανασκαφές υπό τον καθηγητή Πέτρο Θέµελη το1986 και συνέχισε για τα επόµενα 21 χρόνια. Σύµφωνα µε τον Πέτρο Θέµελη: «Το Ίδρυµα συνέβαλε αποφασιστικά στην αποκατάσταση, την αναστήλωση, την ανάδειξη και την απόδοση στο κοινό µνηµείων, τα οποία δεν περιλαµβάνονταν στο επιχειρησιακό πρόγραµµα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ του Υπουργείου Πολιτισµού και Τουρισµού». Ήδη ολοκληρώθηκαν: η στερέωση-αναστήλωση του ορθογώνιου Πύργου αρ.17 που βρίσκεται βορειοανατολικά της Αρκαδικής Πύλης, ενός από τους πληρέστερα και καλύτερα σωζόµενους πύργους των εντυπωσιακών οχυρώσεων η αναστήλωση του τετρακιόνιου δωρικού Προπύλου, της µνηµειώδους δηλαδή εισόδου που οδηγεί στη δυτική στοά του Γυµνασίου και από εκεί στο Στάδιο η αναστήλωση του ταφικού µνηµείου Κ3 στη δυτική στοά του Γυµνασίου η αναστήλωση της Κρήνης Αρσινόης η αναστήλωση του Δωρικού ναού αγοράς η αποκατάσταση του «Θησαυρού» της αγοράς η αποκάλυψη και διαµόρφωση της Βασιλικής η αποκατάσταση του ταφικού µνηµείου αµέσως ανατολικά του Ασκληπιείου. Εκτός αυτών, έγιναν εργασίες συντηρήσεως του αγάλµατος του Ερµή του Γυµνασίου που εκτίθεται στο Μουσείο του αρχαιολογικού χώρου και αγοράσθηκαν δύο οχήµατα για τη διεξαγωγή των αναστηλώσεων και ανασκαφών. Η ολοκλήρωση των επεµβάσεων αυτών στηρίζει και διευκολύνει το ανασκαφικό, αναστηλωτικό, µουσειολογικό και συγγραφικό έργο για την αρχαία Μεσσήνη. 1. Ο Ναός της Μεσσήνης μετά την αναστήλωσή του. 2. Απεικόνιση του μνημείου του Θρασύλλου στα μέσα του 18ου αιώνος (J. Stuart και N. Revett). 3. Σχέδιο της εγκεκριμένης προτάσεως για την αποκατάσταση του χορηγικού μνημείου του Θρασύλλου. 4. Ο ανακατασκευασμένος λίθος της ζωφόρου του μνημείου του Θρασύλλου. Χορηγικό μνημείο Θρασύλλου: Με την ενίσχυση του Ιδρύµατος υλοποιείται η ανακατασκευή σηµαντικών αρχιτεκτονικών µελών της ζωφόρου ενός αρχαίου χορηγικού µνηµείου, αυτό του Θρασύλλου στη Νότια Κλιτύ της Ακροπόλεως. Το συνολικό πρόγραµµα εκτελείται υπό την επίβλεψη του καθηγητού Αλέξανδρου Μάντη και την εποπτεία της Επιτροπής του Θεάτρου και Ιερού του Διονύσου-Ασκληπιείου και εντάχθηκε εν µέρει στο Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Ο καθηγητής Αλέξανδρος Μάντης µας λέγει ότι «το ιδιαίτερο αυτό χορηγικό µνηµείο σωζόταν στην θέση του έως το 1827, όταν βοµβαρδίστηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς στους αγώνες της ανεξαρτησίας. Η µελέτη αποκατάστασής του είχε ως στόχο τη συγκέντρωση και την επεξεργασία δεδοµένων που συνηγορούσαν υπέρ 36 37

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 1 2 5 3 4 6 7 Αρχαία Μεσσήνη: 1. & 2. Ο Ερμής του Γυμνασίου κατά την εύρεσή του και μετά τον καθαρισμό του αντιστοίχως. 3. & 4. Φωτογραφία μετά την αναστήλωση και Σχέδιο του Πύργου 17, της Αρκαδικής Πύλης και των ταφικών μνημείων. 5. Η πρόσοψη του Προπύλου του Γυμνασίου μετά την αναστήλωση. 6. & 7. Η Κρήνη Αρσινόη κατά τη διάρκεια της αναστηλώσεως και μετά το πέρας των εργασιών αντιστοίχως. 38 39