9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 رابطه بررسي ايران در تورم و نقدينگي دولت بودجه كسري بين 87 تا 57 سالهاي طي * بيدگلي اسالمي غالمرضا ** محمودي وحيد *** سبحاني سيدمحسن چكيده»كسري موضوع گرفته قرار بررس ي و نقد مورد پيوس ته ايران اقتصاد در كه مس ائلي از يكي در و گرديده ام ر كارشناس ان دغدغههاي از يكي مس أله اين بطوريكه اس ت. دولت«بودجه داليل از صرفنظر اس ت. گرفته صورت متعددي تحقيقات آن ايجادي آثار و وجودي علل م ورد رشد شاهد گذشته سالهاي طي در كسري اين تأمين روش به توجه با و بودجه كسري وجودي هرچند ارتباط مورد در شده پذيرفته فرضيات از يكي بهعنوان بودهايم. س الها اين در نقدينگي و سهس ويه ارتباط تا برآنيم تحقيق اين در تورم و نقدينگي رش د بين يك به يك بهصورت نه دهيم. قرار مداقه مورد را تورم و نقدينگي رشد بودجه كسري متقابل دولت بودجه كس ري ميان رابطه همزمان معادالت دس تگاه يك از اس تفاده با منظور بدين است. شده برآورد ايران در 387 تا 357 زماني دوره طي تورم و نقدينگي باعث دولت بودجه كسري در درصدي يك افزايش كه است حاكي تحقيق اين از حاصل نتايج 0/27 درصدي افزايش باعث نقدينگي در درصدي يك افزايش و نقدينگي در درصدي دو افزايش درصد 0/44 تورم درص د يك ميزان به بودجه كس ري افزايش با همچنين ميش ود. ت ورم در مييابد. افزايش تورم نقدينگي دولت بودجه كسري كليدي: واژههاي... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي sanaacc@yahoo.com مسئول(ایمیل: نويسنده ايران) تهران دانشگاه مديريت دانشكده استاديار * ايران تهران دانشگاه مديريت دانشكده دانشيار ** ايران تهران دانشگاه مالي مديريت ارشد كارشناس ***
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 مقدمه يك ي از مباحثي كه هم واره دامنگير اقتصاد ايران بوده و به نوعي ت ورم را در اين اقتصاد نهادينه كرده بحث»كس ري بودجه جاري دولت«است. كس ري بودجه جاري دولت افزايش مخارج جاري دولت نس بت به درآمدهاي جاري دولت است كه شامل وابس تگي بودجه دولت به منابع غيرمالياتي نظير فروش نفت استقراض از بانك مركزي و... ميباشد. حجم بزرگ دولت و غلبه هزينههاي جاري بر هزينههاي عمراني با تكيه بر درآمد نفت ساختار بودجه عمومي دولت را به گونهاي رقم زده است كه از اواس ط هر س ال بحث عدم تأمين منابع پيش بيني ش ده در قانون بودجه ساالنه مطرح و در نهايت با استقراض يا تأمين توسط بانك مركزي به پايان ميرسد و با انباشت و رشد نقدينگي زمينه كاهش ارزش پول ملي و افزايش سطح عمومي قيمتها فراهم ميآيد. در اقتصاد بخش عمومي كس ري بودجه دولت ممكن اس ت داليل مختلفي داش ته باشد. صرفنظر از داليل ايجادي نحوه تأمين مالي كس ري بودجه نقش بس زايي در چرخه اقتصادي كشور دارد. بطور كلي روشهاي متداول در تأمين كسري بودجه دولت و منابعي كه در دسترس دولتها براي اين منظور قرار دارد به چند بخش - استقراض از نظام بانكي 2- استقراض داخلي ( انتشار اوراق قرضه( 3- واگذاري )فروش( داراييهاي تملك شده 4- جابجايي با بودجه عمراني 5- استقراض از منابع خارجي و... تقسيم ميشود. بررس ي مسأله كس ري بودجه دولت در ايران اين نكته را آشكار ميسازد كه كسري بودجه در ايران سابقه طوالني داشته اما مهمتر از همه چگونگي تأمين اين كسري توسط دولت ميباشد كه در بعضي از سالهاي بعد از انقالب بيش از 90 درصد كسري بودجه دولت از طريق استقراض از بانك مركزي تأمين گرديده است كه اين امر رشد نقدينگي را تشديد كرده و تأثير انبساطي قابل مالحظهاي بر تقاضاي كل و سطح عمومي قيمتها از كانال افزايش حجم نقدينگي و حجم دارايي جامعه داشته است. ادبيات تحقيق جهت آش نايي بيش تر با متغيرهاي موضوع تحقيق به نظريات و تعاريف مختلف در خصوص آنها اشاره ميكنيم. كسري بودجه كدام تعريف مفهوم كس ري بودجه را بيان ميكند ش كاف مي ان دريافتها و پرداختهاي دولت ش كاف ميان كل مخارج دولت و درآمدهاي غيرتعهدي شكاف ميان منابع غيرمالي دولت )پسانداز و انتقاالت سرمايهاي( و مصارف غير مالي دولت )تشكيل سرمايه ثابت خالص زمين و تغيير در موجودي( و تعري ف كس ري بودجه از ديدگاه بدهي از جمله متداولترين تعاري ف از ميان تعاريف گوناگون ارائه شده توسط اقتصاددانان براي كسري بودجه دولت است. انتخاب هريك از اين تعاريف ممكن است بطور طبيعي براي يك دوره زماني معين ارقام متفاوتي از كسري بودجه و وضع مالي دولت ارائه دهد. بررسي 2
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 3 9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال تفاوت اصلي هسته كه ميدهد نشان بودجهاي تعادل زمينه در شده مطرح نظريههاي و موجود تعاريف منبع تنها كالسيكي تعريف در اس ت. دولت پرداختهاي و دريافتها به نگرش نحوه بودجه كس ري ناش ي مخارج ش امل فقط دولت پرداختهاي و اس ت عوارض و مالياتي درآمدهاي دولت دريافتهاي ميان تفاوت نگرش اين در بودجه كس ري اس ت. عمومي( كاالي و )نظم امنيت دولت وظايف اجراي از ناقص اشتغال بهدليل 2 كينزي نگرش در اس ت. عوارض و مالياتي درآمدهاي و دولت وظيفهاي مخارج اگر و شود نيز سرمايهگذاري مخارج شامل بايد كالس يكي مخارج بر عالوه دولت مخارج توليد عوامل كسري نگرش در كرد. تأمين استقراض طريق از آنرا ميتوان شود كسري دچار مخارج اين براي دولت است. شده حاصل وامگيري محل از كه منابعي خرجكردن يعني بودجه كسري بدهي بهعنوان بودجه است. دولت مالي وضع و بودجهاي عمليات نتيجه بررسي دارد اهميت آنچه كليتر ديدگاههاي در كالن نگاهي دولت مالي آمارهاي و وجوه جريان حساب چارچوب در دولت بودجهاي عمليات بررسي ميدهد. ارائه دولت مالي و بودجهاي عمليات به تورم انواع مصرفكننده قيمتهاي شاخص معموال تورم اندازهگيري در استفاده مورد خدمات و كاالها قيمت بانك توسط هرماه و ميشود ناميده 3 )CPI( مصرفي خدمات و كاالها بهاي شاخص ايران در كه است نمود. طبقهبندي ميتوان مختلفي معيارهاي حس ب بر را تورم ميگردد. منتشر و محاس به مركزي تورم و 5 ش ديد تورم 4 خزنده تورم اجتنابناپذير تورم نمودهاند: تقس يم نوع چهار به را تورم معموال 3 تا معموال است كيفيت بهبود بهدليل كه طبيعي يا ناپذير اجتناب تورم. 6 تورم فوق يا شديد بس يار قيمتها آن در كه ميرود شمار به خزنده تورم درصد 0 تا 3 بين تورم ميشود. گرفته نظر در درصد ش اخص ش ديد تورم در مييابد. كاهش تدريج به پول خريد قدرت نتيجه در و افزايش آرام ي ب ه اقتصادي واحدهاي كه اس ت گونهاي به آن اثر و مييابد افزايش درصد 0 از بيش س االنه قيمتها دخالت خود اقتصادي تصميمات در و ميكنند احس اس مس تقيم بطور خود مبادالت طريق از را آن نميتوانند دولتها و داشت خواهد پي در اجتماعي و سياسي مسائل تورم نوع اين يقين به ميدهند. به قيمتها عمومي سطح افزايش آن در كه ش ديد تورم از خاصي نوع باشند. بيتوجه آن به نس بت ميشود. ناميده )ابرتورم( تورم فوق دارد بهدنبال را درصد 50 از بيش ميزاني اجتنابناپذير )تورم تورمها انواع 387 تا 357 س الهاي فاصله در شده ارائه آمارهاي اس اس بر است. شده تجربه كشور اقتصاد در شديد( بسيار تورم و شديد تورم خزنده تورم نقدينگي رشد روند بررسي 68- دوره در اس ت. داش ته صعودي روند همواره 357-87 دوره طول در نقدينگي كلي بهطور خصوصي بخش به بانكي اعتبارات رشد كه هرچند بود تحميلي جنگ و انقالب با همزمان كه 357... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 كاهش چشمگيري داشته است ولي به علت كسري بودجه دولت اعتبارات نظام بانكي به دولت و نيز رش د پايه پولي چندان كاهش نيافت تا اينكه اقتصاد كشور در اواسط دهه 60 شرايط ركود تورمي را تجربه كرد. در طول دوره 368-72 به دليل شروع دوره بازسازي و افزايش سقف اعتبارات اعطا شده ضريب تكاثر پولي افزايش چشمگيري يافت ولي به علت اينكه نسبت كسري بودجه دولت به كل بودجه كاهش داشت رشد پول در اين دوره بيشتر صرف تأمين مالي براي رشد حقيقي اقتصاد ش د و سرانجام اينكه رشد نقدينگي در دوره اخير يعني 373-83 با وجود سياست يكسانسازي نرخ ارز كه موجب ثبات رشد نقدينگي شده تفاوت چنداني با دوره قبل نداشته است. بهطور كلي بررس ي روند رش د نقدينگي و تورم بيانگر اين اس ت كه هر زمان كه كسري بودجه شدت داشته رشد پولي بطور عمده به افزايش قيمتها و تورم ختم شده است و بر اين اساس بررسي روابط نقدينگي و تورم در اقتصاد ايران ضرورت يافته است. پيشينه تحقيقات صورت گرفته بارو )977( الگويي را پيرامون موضوع بودجه دولت رشد پول و تورم توسعه داده كه در اين الگو از تابع عكسالعمل مقامات پول استفاده شده است. الگوي وي بهصورت زير ميباشد: DM= ƒ(un -, FEDV, DM -, DM -2 ) در الگوي فوق DM رشد پول U نرخ بيكاري و FEDV تغيير در لگاريتم مخارج حقيقي دولت مركزي ميباشد. اگر دولت عالوه بر ماليات از چاپ پول براي حداقل كردن هزينه مالي مخارج دولت اس تفاده كند متغير مخارج حقيقي دولت بر رش د پول تأثير مثبت خواهد گذاش ت. نتايج تخمين الگوي بارو طي دوره 954-76 براي اقتصاد آمريكا حاكي از آن است كه متغيرهاي UN و FEDV هر دو تأثير مثبت و معنيدار بر رشد پول دارند و مخارج دولت رشد پول را افزايش ميدهد. كاتائو 7 و ترونس )2003( 8 با بررسي دادههاي تلفيقي سالهاي 960-200 مربوط به 07 كشور دنيا با طبقهبندي كش ورهاي در حال توس عه و توس عه يافته و با اتكا به مدلهاي غيرخطي به اين نتيجه رس يدند كه ارتباط مثبت و زيادي بين كس ري بودجه و تورم بين كش ورهاي در حال توسعه وجود دارد اما در گروه كشورهاي توسعه يافته و كم تورم اين ارتباط وجود ندارد. لوزانو )2008( 9 روابط بلندمدت علت و معلولي ميان كسري بودجه رشد پول و تورم را در كشور كلمبيا مورد بررس ي قرار داد. وي با به كارگيري دو گروه داده بهصورت س االنه )53 س ال 955-2007( و سه ماهه )25 سال 982-2007( و استفاده از مدل تصحيح خطا به اين نتيجه رسيد كه ارتباط نزديك بين تورم و رشد پول از يك طرف و بين رشد پول و كسري بودجه از طرف ديگر وجود دارد. س اهان )200( 0 در بررسي رابطه بين كس ري بودجه و تورم در تركيه و 6 كشور اروپايي طي دوره 990-2008 و تجزيه و تحليل دادههاي تلفيقي به اين نتيجه رسيد كه اين ارتباط با توجه به سطح توسعه كشورها و ساختار اقتصادي آنها متفاوت است. بعبارتي در طوالني مدت بين كسري 4
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 5 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 بودجه و تورم در كشورهاي در حال توسعه ارتباط معنيدار و مثبتي وجود دارد اما هيچگونه ارتباط معنيداري بين اين دو متغير در كشورهاي توسعه يافته وجود ندارد. تقيپور )380( با اس تفاده از يك نظام معادالت همزمان به بررس ي ارتباط بين كس ري بودجه دولت رش د پول و تورم طي دوره 340-378 پرداخ ت. طبق نتيجهاي كه گرفت فرضيه ارتباط مثبت بين كسري بودجه رشد پول و تورم رد نشده است. كاظم ي )382( در پاياننام ه خ ود به اين نتيجه رس يده كه دربلندم دت و كوتاه مدت حجم نقدينگي مهمترين توضيح دهنده تورم طي دوره مورد بررسي) 352-80 ( ميباشد. عباس ينژاد و تش كيني )382( با اس تفاده از دادههاي 338 تا 80 و ارائه مدلي كه از تمامي نظريات اقتصادي در خصوص منش أ تورم نمايندهاي در آن وجود دارد با اس تفاده از س ه تكنيك اقتصادسنجي يعني روشهاي انگل گرنجر روش خود توضيح برداري با وقفههاي گسترده )ARDL( و روش يوهانس ن - جوسيليوس به اين نتيجه رس يدند كه رشد حجم پول به ميزان %0 منجر به افزايش سطح عمومي قيمتها به ميزان %3 خواهد شد. عزيزي )385( با بررسي ارتباط ميان كسري بودجه دولت و تورم در بازه زماني 354-83 به اين نتيجه رسيد كه كسري بودجه دولت در ايران ارتباط معنيداري با تورم ندارد. درحاليكه رابطه مثبت و معنيداري ميان تورم و رشد حجم پول و درآمدهاي نفتي مشاهده ميشود. اين نتايج بر اين يافته تاكيد ميكند كه چگونگي تامين كسري بودجه عامل بسيار تعيينكنندهاي است. اس المي بيدگلي و باجالن )387( با اس تفاده از مدله اي گارچ در دوره زماني 358-84 بيان ميكنن د كه هرچند ارتباط بين تورم و نقدينگي يك به يك نيس ت و درص د تغييرات تورم برابر با درص د تغييرات در حجم نقدينگي نميباش د اما بيش از 0/40 درصد ت ورم را ميتوان به تغييرات حجم نقدينگي نسبت داد. در تحقي ق هاديان و پارس ا )387( آزمون فرضيه پولي بودن تورم صورتگرفته و با اس تفاده از الگوي پولگرايان جديد و با بهكارگيري يك الگوي اقتصادس نجي خود توضيح به اين نتيجه رس يدند كه متغيرهاي پولي نقش تعيينكنندهاي در روند افزايشي تورم در ايران داشتهاند. آنها در دو آزموني كه از دادههاي سالهاي 340 تا 84 انجام دادند نتيجه گرفتند كه در»آزمون وجود رابطه بلندمدت«افزايش در حجم پول به ميزان %0 باعث افزايش س طح عمومي قيمتها به ميزان %3 خواهد ش د. يعني كش ش س طح عمومي قيمتها نسبت به حجم پول برابر 0/3 اس ت. و در»آزمون برآورد مدل تصحيح خطا«رش د حجم پول به ميزان %0 باعث رش د س طح عمومي قيمتها به اندازه %4/2 ميشود. حس يني نس ب و رضاقليزاده )387( ب راي دوره 352 ت ا 386 با اس تفاده از الگوي خود رگرس يونبرداري روابط كوتاهمدت و بلندمدت ميان متغيرها را مورد بررس ي قراردادند و با استفاده از آزم ون تئوريه اي موجود در اي ن زمينه رابطه ميان تورم و عوامل مال ي مؤثر بر آن با تأكيد بر
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 نقش كس ري بودجه را سنجيدند آنها ثابت كردند با %0 افزايش در كسري بودجه دولت تورم %3 افزايش مييابد. گزارههاي تحقيق سؤالهاي تحقيق - بهازاي يك درصد كسري بودجه چند درصد نقدينگي افزايش مييابد 2- بهازاي يك درصد افزايش نقدينگي چند درصد تورم افزايش مييابد 3- بهازاي يك درصد افزايش كسري بودجه چند درصد تورم افزايش مييابد اهداف اساسي از انجام تحقيق ميداني م كه در رابطه ب ا متغيرهاي تحقيق بهصورت دو به دو تحقيقات ي صورت گرفته كه ثابت ميكن د بين كس ري بودجه دولت و نقدينگي و بين نقدينگي و ت ورم از طرف ديگر در اقتصاد ايران رابطه مثبتي وجود دارد. در اين تحقيق س نجش تأثير توأمان و متقابل س ه متغير كس ري بودجه نقدينگي و تورم مورد نظر است. روش تحقيق در اكثر مطالعات تجربي كه ارتباط بين كسري بودجه دولت رشد پول و تورم را مورد بررسي قرار دادهاند از روش تكمعادله خطي اس تفاده ش ده اس ت كه در آن تغيير در عرضه پول بر روي برخي متغيرهاي بيانكننده وضعيت بودجه دولت پردازش شده است. به هر حال روش تكمعادله براي اين منظور مناس ب نيس ت و ميتواند منجر به تورش تخمين عوامل گردد. زيرا ممكن است رشد عرضه پول و كسري بودجه دولت بطور همزمان همديگر را تحت تأثير قرار دهند. براي مثال تغيير در عرضه پول سطح قيمتها را تغيير دهد و تغيير در قيمتها به نوبه خود ممكن است بر كسري بودجه دولت تأثير بگذارد و درنتيجه باعث تغيير در عرضه پول ش ود. بر اين اس اس در اين مطالعه براي بررس ي كس ري بودجه دولت رش د پول و تورم از يك مدل معادالت همزمان استفاده شده است. اين روش در مطالعه الندن و ريد )990( براي اقتصاد آمريكا مورد تأكيد قرار گرفته اس ت. با توجه به اين كه س اختار اقتصاد ايران با اقتصاد آمريكا متفاوت اس ت روشن اس ت كه الگوي فوق براي اقتصاد ايران مناس ب نميباشد. بنابراين س عي گرديد با توجه به فرضيات تحقيق مدلي ارائه شود كه با ساختار و ش رايط اقتصادي ايران هماهنگي داشته باش د. بدين منظور در اين مطالعه معادالت همزمان زير تعيين شده است: LnM t =ß 0 +ß LnCPI t +ß 2 BD +ß 3 LnOil +U t LnCPI t =µ 0 +µ LnGDP t +µ 2 LnM t +µ 3 LnIP t +µ 4 LnER t +µ 5 LnBD+ µ 6 LnCPI t- +U 2t 6
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 7 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 = CPI شاخص بهاي كاالها و خدمات مصرفي به قيمت ثابت سال 376 = GDP توليد ناخالص داخلي به قيمت ثابت سال 376 = BD كسري بودجه دولت = M نقدينگي = IP شاخص كاالهاي وارداتي = ER نرخ ارز در بازار آزاد =OIL درآمدهاي نفتي مدل از دو معادله همزمان تش كيل شده است. در معادله اول كسري بودجه دولت بر نقدينگي تأثير ميگذارد. س ازوكار اين اثرگذاري بدين صورت اس ت كه با افزايش كس ري بودجه دولت چنانچه اين كسري از طريق استقراض بانكي تأمين شود بدهي دولت به نظام بانكي و درنتيجه پايه پولي و نقدينگي افزايش مييابد. اين افزايش نقدينگي از طريق معادله دوم بر شاخص قيمتها تأثير ميگذارد. از طرفي ش اخص قيمتها بار ديگر از طريق معادله اول بر نقدينگي تأثير ميگذارد. بدين ترتيب حلقه ارتباطي بين كس ري بودجه دولت و رش د پول و تورم تكرار ميشود. با توجه به اين كه در اقتصاد ايران به دليل نبود بازار اوراق بهادار پيش رفته بخش زيادي از كس ري بودجه از طريق اس تقراض از بانك مركزي و بانكهاي تجاري تأمين ميشود انتظار ميرود كه كسري بودجه تأثير مثبتي بر نقدينگي داشته باشد. توصيف متغيرهاي مدل: ش اخص بهاي كاالها و خدمات مصرفي بهعنوان يك نماگر مهم براي سنجش تورم و قدرت خريد پول داخلي كش ور ميباشد همچنين اين ش اخص يكي از ابزارهاي مهم براي برنامهريزان اقتصادي كشور به منظور تعيين وضعيت قيمتها در زمانهاي مختلف و راهنمايي براي سياستهاي پولي مورد استفاده قرار ميگيرد. نمودار روند تغييرات نرخ تورم را طي دوره مورد بررسي نشان ميدهد. 0 357 36 365 369 373 377 38 385 نمودار : روندتغييراتنرختورم 57-87 نمودار : روند تغييرات نرخ تورم 57-87 60 50 40 30 20 0
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 بر اس اس اين نمودار مش اهده ميش ود كه در دهه 70 نرخ تورم با افت و خيز زياد همراه بوده است بطوريكه در سال 374 شاخص قيمتها 49 درصد رشد داشته است اما با اتخاذ سياستهاي ضد تورمي و رشد توليد ناخالص داخلي در سالهاي بعد از روند متعادلتري برخوردار شده است. ميزان نقدينگي )M( از عوامل تأثيرگذار بر تورم اس ت. براساس نظريه پولگرايان رشد نقدينگي تنها عامل بروز تورم در جامعه است. در كشور ما نيز رشد نقدينگي يكي از عوامل مؤثر بر رشد سطح عمومي قيمتها بوده است. نمودار شماره 2 روند رشد نقدينگي را طي دوره مورد مطالعه نشان ميدهد. باتوجه به اين نمودار نرخ رش د نقدينگي در كش ور ما از افت و خيز فراواني برخوردار بوده است. عوامل عمده تعيينكننده تغيي رات عرضه پول و نقدينگي بخش خصوصي در ايران عبارتن د از تغييرات در خالص داراييهاي خارجي سيستم بانكي خالص بدهي بخش دولتي به سيستم بانكي و اعتبارات سيستم بانكي به بخش خصوصي. بين سالهاي 65 تا 75 همه عوامل فوق بطور مستمر درحال افزايش بوده لذا عرضه پول و نقدينگي بخش خصوصي نيز مستمرا رشد يافته است. 0 357 36 365 369 373 377 38 385 نمودار 2 روندرشدنقدينگي 57-87 نمودار 2: روند رشد نقدينگي 57-87 45 40 35 30 25 20 5 0 5 كس ري بودجه )BD( يكي ديگر از عوامل مالي تأثيرگذار بر نقدينگي و تورم در ايران 00000 ميباش د. دولت با ابزارهاي سياس ت مالي خود يعني مخارج عمومي مالياتها و يارانهها ميتواند بر 50000 متغيرهاي 0 اقتصادي خصوصا تورم تأثيرگذار باشد. -50000 در اقتص اد اي ران متغيرهاي پولي تحت تأثي ر متغيرهاي بودجهاي قرار دارد. در برخي س الها -00000 خصوصا س الهاي جنگ تأمين مالي كس ري بودجه دولت پايه پولي و حجم پول را افزايش ميداد -50000 اما در سالهاي اخير تبديل ارز حاصل از صادرات نفت به ريال باعث شده است كه پايه پولي افزايش -200000 يابد. نمودار 3 :روندكسريبودجه 57-87 250000 200000 50000 357 36 365 369 373 377 38 385 8
نمودار 3: روند كسري بودجه 57-87 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 از عوام ل ديگ ر تأثيرگذار در الگو ميتوان به توليد ناخالص داخلي )GDP( اش اره كرد. بين تورم و 9 رش د اقتص ادي يك رابطه دوطرفه وجود دارد. توليد ناخالص داخلي ب ه قيمت ثابت بيانگر عرضه كل جامعه اس ت و بنابراين افزايش آن به منزله كاهش ش كاف بين عرضه و تقاضاي كل و در نتيجه كاهش تورم است و درنتيجه افزايش توليد ميتواند قسمتي از آثار تورمي مازاد تقاضاي كل ايجاد شده از طريق حجم پول را خنثي كند. در طول دوره زماني 357-87 توليد ناخالص داخلي از 26969 به 575689 ميليارد ريال رس يده كه حاكي از 3 درصد رشد ميباش د بهعبارتي توليد در دوره مورد نظر تقريبا دو برابر شده است. نمودار 4 :روندتوليدناخالصداخلي)بدوننفت( 57-87 560000 490000 420000 350000 280000 20000 40000 70000 0 357 36 365 369 373 377 38 385 نمودار 4: روند توليد ناخالص داخلي)بدون نفت 57-87( ش اخص كاالهاي وارداتي )IP( يكي ديگر از عواملي اس ت كه ميتواند تأثير بهس زايي بر تورم در ايران داشته باشد. واردات كاالهاي سرمايهاي و مواد اوليه نيز ميتواند باعث رونق اقتصادي كشور شود و از طريق واردات كاالهاي مصرفي به توليد داخلي آس يب بزند. افزايش ش اخص قيمتهاي وارداتي )افزاي ش قيمته اي جهاني( نقش مهم ي در تورم داخلي دارد. نمودار 3 روند ش اخص قيمتهاي وارداتي را نش ان ميدهد. در طول دوره زماني 357-87 ش اخص بهاي كاالها و خدمات مصرفي به قيمتهاي ثابت 376 حدود 736 درصد افزايش داش ته اس ت. بهعبارتي اين ش اخص در دوره مورد نظر تقريبا 74 برابر شده است.
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال 0 357 36 365 369 373 377 38 385 نمودار 5 :روندشاخصكاالهايوارداتي 57-8757-87 كاالهاي روند 5: نمودار 400 350 300 250 200 50 00 50 ايجادكننده ساختاري عامل بهعنوان آن از كه اس ت عواملي از ديگر يكي )OIL( نفتي درآمدهاي ميدهد. نشان ايران در بررسي مورد دوره طي را نفتي درآمدهاي روند 4 نمودار ميبرند. نام تورم 57-87 57-87 نفتي نفتي درآمدهاي درا مدهاي روند روند :6 : 6 نمودار نمودار 250000 200000 50000 00000 50000 0 357 36 365 369 373 377 38 385 است. اقتصادي كالن متغيرهاي بر )ER( ارز نرخ نوسانات اثرات اقتصاد در مطرح بحثهاي از يكي بخش هم و صادرات( خالص كانال )از اقتصاد كل تقاضاي بخش هم ارز نرخ نوس انات اينكه بهدليل در ارز نرخ بنابراين ميدهد. ق رار تأثير تحت وارداتي( واس طهاي كاالهاي كانال )از را اقتصاد عرض ه نرخ اين اس ت. تورم بر تأثيرگذار عوامل از يكي دارد ارتباط خود از خارج دنياي با كه اقتصادي هر بازارهاي در داخل س اخت كاالهاي قيمت بر نيز و داخلي بازار در وارداتي خدمات و كاالها قيمت بر ارزي عايدات محل از دولت درآمد عمده قس مت كه ايران مانند كش وري در ميگذارد. تأثير خارجي بر مستقيما نرخ اين زيرا ميشود بيشتر مراتب به ارز نرخ اهميت اس ت معدني مواد صدور از ناش ي نرخ يا و نفت صادرات از حاصل درآمد كه زماني است. مؤثر آن هزينههاي و درآمدها دولت مالي وضع كس ري بر و كرده تغيير نيز فرآوردهها اين فروش محل از دولت ريالي درآمد نمايد تغيير ارز برابري سبب ارز نرخ افزايش كه دارد وجود همواره اعتقاد اين ديگر طرف از ميگذارد. تأثير بودجه مازاد يا نامطلوب اثر دارند سياسي حساسيت كه اقتصادي بخشهاي بر و شده وارداتي كاالهاي قيمت افزايش 20... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي
9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 2 مينمايد. تسريع را تورم رشد ميزان و گذاشته نمودار 7 :روندنرخارز 57-87 2000 0000 8000 6000 4000 2000 0 357 36 365 369 373 377 38 385 57-87 ارز نرخ روند 7: نمودار دادهها تحليل و تجزيه متغيرها ايستايي بررسي متغيرهاي بودن ايستا فرض بر مبتني تجربي كارهاي در اقتصادس نجي معمول روشهاي ور اين از ميباشند. كالن اقتصاد زماني س ريهاي اكثر ديگر طرف از ميباش د. مطالعه مورد اطمينان آنها يي و بودن ايستا به نس بت است الزم زماني سري متغيرهاي از اس تفاده از قبل استفاده )ADF( يافته تعميم فولر ديكي- آزمون از ايستايي نظر از متغيرها بررسي براي كرد. حاصل ميباشد. واحد ريشه وجود آزمون اين در صفر فرضيه كه است. شده H0 :ρ = H :ρ روند و مبدأ از عرض با ديگر بار و مبدأ از عرض با حالت دو در مدل متغيرهاي روي بر آزمون اين... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي
سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 صورت گرفته اس ت كه نتايج آن در جدول و 2 آمده اس ت و همانطور كه مش خص اس ت در مورد تمامي متغيرها قدر مطلق آماره ADF محاس باتي از قدرمطق ADF جدول در سطح %5 و %0 كوچكتر ميباش د. در نتيجه تمامي متغيرهاي مدل در س طح با عرض از مبدأ و يا با عرض از مبدأ و روند هستند. نام متغير لگاريتم كسري بودجه لگاريتم شاخص قيمت مصرفكننده لگاريتم نرخ ارز بازار آزاد لگاريتم توليد ناخالص داخلي لگاريتم شاخص قيمت وارداتي لگاريتم نقدينگي لگاريتم درآمد نفتي نام متغير لگاريتم كسري بودجه لگاريتم شاخص قيمت مصرفكننده لگاريتم نرخ ارز بازار آزاد لگاريتم توليد ناخالص داخلي لگاريتم شاخص قيمت وارداتي لگاريتم نقدينگي لگاريتم درآمد نفتي جدول - نتايج آزمون ايستايي متغيرها در سطح با عرض از مبدأ عالمت اختصاري ADF محاسباتي -0/09 LnBD وقفه 0 0 0 0 -/27 -/93-2/2-2/47-2/3 -/56 LnCPI LnER LnGDP LnIP LnM LnOIL ADF جدول در سطح %5 = -3 ADF جدول در سطح %0 = -2/64 جدول 2- نتايج آزمون ايستايي در سطح با عرض از مبدأ در روند عالمت اختصاري ADF محاسباتي وقفه 0 0-2/7-2/5 -/8-2/45-2/5-2/8-2/2 LnBD LnCPI LnER LnGDP LnIP LnM LnOIL نتيجه نتيجه 22
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 23 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 ADF جدول در سطح %5 = -3/7 ADF جدول در سطح %0 = -3/3 در ادامه آزمون ايستايي برروي تفاضل مرتبه اول متغيرها صورت گرفت و بر اساس نتايج جدول 3. همانطور قدرمطلق آماره ADF محاسباتي از قدر مطلق آماره ADF جدول در سطح %5 و %0 بزرگتر اس ت و در نتيجه فرضيه صفر يعني وجود ريشه واحد در تفاضل مرتبه اول متغيرهايي كه در سطح ساكن نبودند رد ميشود و تمامي متغيرها در تفاضل مرتبه اول ايستا هستند. جدول 3- نتايج آزمون ايستايي متغيرها در تفاضل مرتبه اول با عرض از مبدأ نتيجه وقفه ADF محاسباتي عالمت اختصاري نام متغير ايستا 3/8- LnBD لگاريتم كسري بودجه ايستا -4 LnCPI لگاريتم شاخص قيمت مصرفكننده ايستا -4/2 LnER لگاريتم نرخ ارز بازار آزاد ايستا 4- LnGDP لگاريتم توليد ناخالص داخلي ايستا -4/ LnIP لگاريتم شاخص قيمت وارداتي ايستا -3/6 LnM لگاريتم نقدينگي ايستا 4/3- LnOIL لگاريتم درآمد نفتي ADF جدول در سطح %5 = -3 ADF جدول در سطح %0 = -2/64 3-4- آزمون ايستايي با وجود شكست ساختاري با توجه به اينكه در روش ديكي- فولر اثر تكانهها در نظر گرفته نميش ود اين روش تورش دارد و به س ختي وجود ريش ه واحد را در متغيرها رد ميكند و اين احتمال وجود دارد كه متغيري ريشه واحد نداشته باشد ولي در اين روش بهدليل در نظر نگرفتن شكستهاي ساختاري وجود ريشه واحد رد نشود. بعبارتي ممكن است كه دليل يي يكسري به علت شوكي باشد كه به اين سري وارد ش ده اس ت. وقتي كه شكست ساختاري رخ ميدهد ممكن است عرض از مبدأ تابع روند شيب تابع روند و اينكه هم عرض از مبدأ و هم شيب تابع روند زماني را تغيير دهد. در اين تحقيق به منظور رفع اين مشكل و باال بردن دقت تخمين از آزمون پرون )989( 2 استفاده ميشود. پرون براي اين منظور سه رابطه به شرح زير ارائه كرده است:
سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 24 Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 در الگوي فوق yt متغير فرضي و T متغير روند و B T س الي اس ت كه در آن سال شكست ايجاد شده D نشان دهنده تفاضل مرتبه اول از متغير y و k وقفه مناسب ميباشد. تعريف بقيه متغيرهاي مجازي به شرح زير ميباشد: اگر +T< B t آنگاه DU= در غير اينصورت DU=0 اگر =T+ B t آنگاه DT= B در غير اينصورت BDT=0 اگر Bt > T آنگاه DT = t در غير اينصورت = 0 DT DT در غير اينصورت = 0 B DT = t-t آنگاه B اگر >T+ t رابطه براي حالتي اس ت كه شكس ت س اختاري فقط عرض از مبدأ را تغيير دهد. رابطه 2 براي حالتي است كه شكست ساختاري فقط شيب متغير را تحت تأثير قرار دهد. رابطه 3 براي حالتي است كه شكست ساختاري هم شيب و هم عرض از مبدأ را تغيير دهد. تغيير در عرض از مبدا و شيب تابع روند نتاي ج حاصل از انجام شكس ت س اختاري كه موجب تغيير در ش يب و عرض از مب دأ تابع روند ميشود در جدول 4 آمده است و همانطور كه مشخص است قدر مطلق ˆt p محاسباتي از قدر مطلق ˆt p جدول در سطح %5 كمتر ميباشد بنابراين فرضيهH0 يعني وجود ريشه واحد رد نميشود و در نتيجه يي متغيرها به علت شوكي كه به مدل وارد شده است نميباشد. جدول 4- نتايج بررسي ايستايي با وجود شكست ساختاري تغيير در عرض از مبدأ و شيب تابع روند معادله tˆ p محاسباتي -/3 tˆ p جدول در سطح %5-4/7 λ 0/28 LnGDP=0.3-0.4 DU 65+03. D65 + T-0.43DT65+0.9 LnGDP (-)+0.4DLnGDP(-) LNCPI=.3-.25DU64 +0.6D64 +0.84T-.7DT64+0.89 LnCPI (-)+ 0. DLnCPI (-) نتيجه H 0 رد نميشود H 0 رد 2/- نميشود -4/7 0/25
9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 25 رد H 0 نميشود رد H 0 نميشود رد H 0 نميشود رد H 0 نميشود رد H 0 نميشود -4 -/9-3/2 -/3-2/2-4/7-4/24-4/24-4/8-4/24 0/34 0/5 0/5 0/69 0/59 LnBD=2.8-.6DU67 0.65 D67 + 0.3T+ 0.26DT67+0.39 LnBD(-) +0.2DLnBD(-) LnIP=3.6+0.06DU72+0.5D72+0.08T- 0.05DT72+0.59LnIP(-)+0.2DLnIP(-) LNM=6.6-0.2DU72-0.5D72+0.02T+ 0.03DT72+0.5LnM(-)+0.3DLnM(-) LnER=0.3-0.4 DU 78+0.3 D78 + T- 0.43DT78+0.9 LnER(-)+0.4DLnER(-) LnOil=.-0.03DU75+0.7DU75+0.3T+ 0.22DT75+0.3LnOIL(-)+0.28DLnOIL(-) الگو تجربي نتايج 4-4- شده برآورد 2sls روش به 357-387 ساالنه دادههاي از استفاده با همزمان معادالت دس تگاه است. شده آورده زير در آن نتايج و است LnM=6/26+/4LnCPI+2LnBD+0/2LnOIL (t) (2/8) (4/3) 3/33) (2/7) LnCPI=2/6+0/27LnM+0/44LnBD+0/83LnCPI(-)-0/23LnGDP +0/4LnIP +0/03LnER (t) (2/76) (2/4) (3/85) (3/28) (-2/25) (4/42) (2/68) نقدينگي لگاريتم رابطههاي در مستقل متغيرهاي ضرايب به مربوط t آماره آزمون نتايج اساس بر اثر ضرايب تمامي بنابراين بوده معنيدار درصد 5 س طح در مصرفكننده قيمت ش اخص لگاريتم و دارند. مصرفكننده قيمت شاخص لگاريتم و نقدينگي لگاريتم بر معنيداري 2 اس ت. آمده بهدس ت 0/96 نقدينگي لگاريتم براي ش ده تعديل تش خيص ضريب يا R آماره در و است شده داده توضيح مستقل متغيرهاي توس ط نقدينگي متغير تغييرات از درصد 96 بنابراين 2 هك است اين نشاندهنده ميباش د 0/98 برابر R كه مصرفكننده قيمت ش اخص لگاريتم رابطه ميدهند. توضيح را مدل اين وابسته متغير تغييرات از درصد 98 مستقل متغيرهاي بااليي مقدار تعيين ضريب درنتيجه ش دهاند معنيدار ضرايب همه مدل دو هر در ك ه آنجاي ي از راگنار به منسوب خطي هم اصطالح 4 ندارد. وجود مدل در 3 خطي هم مشكل بنابراين اس ت گرفته متغيرهاي از بعض ي يا همه بين خطي ارتب اط وجود معني به اص ل در خطي هم اس ت. 5 فري ش... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي
9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال متغيرهاي ماتريس يعني X ماتريس مرتبه بودن كامل كالسيك فروض از يكي است. مدل توضيحي 2 مدل R خطي هم در ميشود خطي هم مشكل بروز موجب فرض اين نقض كه ميباشد توضيحي ميباشد. اندك ضرايب به مربوط معنادار t هاي حاليكه در ميباشد باال 26 Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 تحقيق آزمونهاي نتايج 5- جدول LnCPI 0/98 /97 3/9 2/03 LnM 0/96 /94 3/27 2/27 2 R D.W white روش در محاسباتي F LM درآزمون محاسباتي F جدول F آماره محاسباتي) AEG ( گرنجر انگل آماره جدول گرنجر انگل آماره 4/37-8/3-4/03 4/37-7/02-4/03 واتسون دوربين آزمون اگر عبارتي به ميباش د مختلف دورههاي در پس ماندها نداش تن ارتباط كالس يك فروض از يكي ايجاد خودهمبستگي نام به مشكلي فرض اين نقض ميباشد. E ( U i, U j ) = 0 آنگاه باشد i j تأثير تحت مشاهده يك به مربوط اخالل جزء كه ميكند فرض كالسيك مدل س اده بيان به ميكند از استفاده خودهمبس تگي تش خيص راههاي از نميگيرد. قرار ديگر مش اهده به مربوط اخالل جزء برآورد رگرسيون ابتدا واتسون دوربين- روش از استفاده ( 2 e براي ) t et t= 2 ميباشد. LM آزمون و واتسون دوربين- DW. = 2 ميگردد: محاسبه واتسون دوربين- 4 رابطه از سپس ميشود محاسبه آن اخالل اجزاء سپس 4( و et t= دوربين آماره 5 ج دول طبق ندارد. وجود خودهمبس تگي بود نزديك 2 به اگر فرم ول حاص ل /94 برابر ترتي ب به مصرفكنن ده قيم ت ش اخص لگاريتم و نقدينگ ي لگاريت م در واتس ون وجود عدم دهن ده نش ان باش د دو به نزديك آماره اين اگر كه آنجاي ي از و اس ت ش ده /97 و همبس تگي خود مدلها در ك ه ميگيريم نتيج ه بنابراين ميباش د م دل در همبس تگي خ ود ندارد. وجود LM آزمون... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 27 9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال مثال بهعنوان باالتر درجات از خودهمبستگي يك درجه از خودهمبس تگي بر عالوه LM آزمون است: زير شرح به آزمون اين فرضيههاي ميكند. آزمون هم را ρ H0 : خودهمبستگي عدم H : ρ درجه از همبستگي خود خودهمبستگي آزمونهاي كاملترين از يكي اس ت 6 گودفري بروش به منتس ب كه LM آزمون ميباش د كمتر جدول F آماره مق دار از محاس باتي LM آماره مقدار چون 5 ج دول در اس ت. نيز آزمون اين از استفاده با بنابراين است ش ده پذيرفته خودهمبس تگي وجود عدم يعني صفر فرض ندارد. وجود خودهمبستگي... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي white آزمون دورههاي در اخالل اجزاي جمالت واريانس بودن يكس ان كالس يك فروض از ديگر يكي 2 مش كلي فرض اين نقض.) i =,2,, n ( E ( u 2 i ) = δ ديگ ر عب ارت به اس ت مختل ف متغير واريانس ب ا برابر اخالل جزء واريانس ك ه رو آن از ميكند. ايج اد واريانس همس اني نام ب ه مختلف دورههاي در وابسته متغير واريانس نبودن يكسان به واريانس ناهمساني مشكل است وابسته آزمون اين در نمود. بررسي را كالس يك فرض اين ميتوان white آزمون كمك به ميش ود. مربوط ميباشد: زير صورت به تحقيق فرضيههاي H0 : واريانس همساني H : واريانس ناهمساني درنتيجه است جدول F آماره از كوچكتر محاسباتي white آماره مقدار 5 جدول نتايج به توجه با ميباشد. برقرار نيز كالسيك فرض اين و شده پذيرفته واريانس همساني يعني H0 فرض گرنجر انگل آزمون جمالت ايستايي جهت ميتوان كه روشهايي از يكي هس تند ناايس تا مدل متغيرهاي كه زماني پسماند جمالت ايستايي عدم اگر آزمون اين تحت ميباشد. گرنجر انگل آزمون كرد استفاده پسماند و ميباش د كاذب آنها بين بلندمدت تعادلي رابطه و نميباش ند همجمع الگو متغيرهاي ش ود ثابت برقرار بلندمدت غيركاذب رابطه يك الگو متغيرهاي بين باشند ايستا پسماند جمالت كه درصورتيكه زده تخمين رگرس يوني مدل متغيرهاي بين ابتدا گرنجر انگل روش از اس تفاده براي بود. خواهد 7 ميشود. انجام پسماند جمالت براي ايستايي آزمون سپس پسماند جمالت روي بر بنابراين ميباش ند I)( همه مدل متغيرهاي تحقيق اين در كه آنجايي از 5 جدول در كه همانطور اس ت. گرفته صورت يافته تعميم گرنجر انگل آزمون رابطهها از ك دام ه ر گرنجر انگل آماره قدرمطلق از بزرگتر محاسباتي گرنجر انگل آماره قدرمطلق چون شده داده نش ان بوده غيركاذب رگرسيون و ايستا پسماند جمالت اما ست مدل متغيرهاي اگرچه است جدول
سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 بنابراين ميتوان به ضرايب مدل اعتماد نمود و آنها را تفسير كرد. Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 عمل شبيه سازي همانطور كه در ادبيات اقتصادس نجي بحث ميش ود در معادالت همزم ان آمارههاي فوق كافي نبوده و بايس تي عالوه بر آنها در مجموع روابط متغيرها از قدرت توضيح دهندگي بااليي برخوردار باشند. بدين منظور عمل شبيهسازي بر روي معادالت برآورد شده انجام گرديد. جهت اين امر براي هركدام از متغيرهاي وابسته در سالهاي مختلف به كمك رگرسيوني كه تخمين زده شده مقاديري محاس به ش ده كه به آنها مقادير حل شده يا بهدست آمده گفته ميش ود. هرچقدر كه اين مقادير به نتايج دنياي واقعي نزديكتر باش د نش ان دهنده اين است كه رگرسيون دنياي واقعي را به خوبي توضيح ميدهد و در نتيجه متغيرهاي مس تقل مناسبي انتخاب گرديدهاند. اما عكس اين اگر مقادير بهدس ت آمده با مقادير دنياي واقعي فاصله زيادي داش ته باشد نشان دهنده اين است كه متغيرها نتوانس تهاند به خوبي دنياي واقعي را توضيح دهند. نتايج عمل ش بيه سازي براي دو رگرسيون و دو متغير وابسته در نمودارهاي 5 و 6 ارائه شده است. همانطور كه در نمودار 5 نشان داده شده نقدينگي به دست آمده يا حل شده )MS( نقدينگي دنياي واقعي ) M (را به خوبي توضيح ميدهد. نمودار 5: نقدينگي واقعي و نقدينگي به دست آمده از معادله و در نمودار 6 نيز مقدار واقعي تورم با )CPI( و مقدار به دس ت آمده تورم با )CPIS( نش ان داده ش ده كه طبق اين نمودار نيز تورم بهدس ت آم ده در الگو تورم دنياي واقع ي را به خوبي توضيح ميدهد. 28
9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال 29 Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 معادله از آمده دست به تورم و واقعی تورم 6: نمودار شده استفاده نيز MAPE 8 آماره از الگو معادالت سازي ش بيه نتايج ارزيابي منظور به طرفي از تعريف زير ش كل به و بوده دوره كل در موجود خطاي درص د كننده بيان MAPE آزم ون اس ت. ميشود: نقدينگي: براي تورم: براي MAPE = n n t= MAPE = n n t= LnM Ln M t LnM LnCPI t t LnCPI ˆ LnCPI t t 00 t 00 نمود. محاسبه زير رابطه بوسيله ميتوان را شده زده تخمين رگرسيون خطاي e = ln M t ln M t دنياي نقدينگي از ln M t ش ده زده تخمين نقدينگ ي انحراف مي زان دهنده نش ان خطا كه بين فاصله كه است اين دهنده نشان باش د كمتر خطا ميزان كه هرچقدر ميباش د. ln M t واقعي شبيه به كه متغيرهايي مجموعه تركيب درنتيجه و كمتر واقعي دنياي با شده سازي ش بيه نقدينگي ميتواند بخوبي شده سازي شبيه نقدينگي درنتيجه و بودهاند مناسب كردهاند كمك نقدينگي سازي رابطه چون اما ميباش د خطا همان نيز MAPE صورت نمايد. بيان را واقعي دنياي نقدينگي رون د است. شده محاسبه مجموعشان سپس رسيده دو توان به خطاها ابتدا است برقرار e t =0 مقدار هرچه ميباش د. 00 حالت بدتري ن در و صفر براب ر MAPE مطلوب بس يار حال ت در بيان بهتر را متغير واقعي روند ش ده سازي شبيه مقادير كه اس ت اين بيانگر باش د كمتر MAPE و محاسبه سازي ش بيه نتايج اس اس بر الگو درونزاي متغيرهاي به مربوط MAPE آماره ميكند.... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي
9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال به مربوط MAPE( ميباشد صفر به نزديك آمده بهدست مقادير چون است. شده ارائه 6 جدول در قدرت از الگو مجموع در بنابراين درصد( 2 حدود مصرفكننده بهاي شاخص و درصد 6/5 نقدينگي است. برخوردار خوبي پيشبيني 30 Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 الگو درونزاي متغيرهاي سازي شبيه به مربوط MAPE آماره محاسبه نتايج 6- جدول شرح )M( نقدينگي 6/5 MAPE آماره )CPI( مصرفكننده بهاي شاخص /8 مدل: براساس تورم محاسبه ش اخص لگاريتم ميزان الگو در مس تقل متغيرهاي جايگذاري با الگو پيشبيني قدرت به توجه با رابطه از استفاده با لوگ آنتي گرفتن از پس و شده محاس به 89 و 88 س ال براي مصرفكننده قيمت نتايج است. شده آورده 7 جدول در مركزي بانك توسط ش ده اعالم تورم با و محاس به تورم ميزان زير ندارد. وجود توجهي قابل اختالف مدل از آمده دست به تورم و شده اعالم تورم بين ميدهد نشان inf t CPI t CPI = CPI t t 00 مركزي بانك اعالمي تورم با شده محاسبه تورم نرخ مقايسه 7- جدول متغير نام inf... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي سال 88 89 شده محاسبه 2/5 3/3 مركزي بانك اعالمي 0/8 2/4 Eviews نرمافزار و ش ده زده تخمين روابط كم ك به نيز 390 س ال تورم پيشبيني ب راي باال رابطه كمك به و گرفته آنتيلوگ آن از و ش ده پيشبيني مصرفكننده قيمت ش اخص لگاريتم است. شده آورده 8 جدول در و پيشبيني مذكور سال جهت تورم ميزان شده پيشبيني تورم نرخ 8- جدول شده پيشبيني سال متغير نام 4/45 90 inf
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 3 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 خالصه و نتيجهگيري يك ي از مباحث ي كه همواره دامنگير اقتصاد ايران بوده و به نوع ي تورم را در اين اقتصاد نهادينه كرده بحث»كس ري بودجه دولت«است. كسري بودجه دولت افزايش مخارج )جاري( دولت نسبت به درآمدهاي )جاري( دولت اس ت كه شامل وابستگي بودجه دولت به منابع غيرمالياتي نظير فروش نفت استقراض از بانك مركزي و... ميباشد. حجم بزرگ دولت و غلبه هزينههاي جاري بر هزينههاي عمراني با تكيه بر درآمد نفت س اختار بودجه عمومي دولت را به گونهاي رقم زدهاس ت كه از اواسط هر سال بحث عدم تأمين منابع پيشبيني شده در قانون بودجه ساالنه مطرح و در نهايت با استقراض يا تأمين توسط بانك مركزي به پايان ميرسد و با انباشت و رشد نقدينگي زمينه كاهش ارزش پول ملي و افزايش سطح عمومي قيمتها فراهم ميآيد. هدف اين مطالعه بررس ي ارتباط بين كس ري بودجه دولت رش د پول و تورم ميباشد. براي اين منظور ابتدا چگونگي تأثير كسري بودجه دولت بر رشد پول و تورم و همچنين چگونگي تأثيرپذيري كسري بودجه دولت از تورم بطور نظري مرور شده و مطالعات تجربي در اين خصوص نيز ارائه گرديده اس ت. نتايج حاكي از آن اس ت كه ارتباط بين كسري بودجه دولت و رش د پول و تورم به چگونگي تأمين مالي كسري بودجه دولت و شرايط كالن اقتصادي بستگي دارد. الگوي ارائه شده در اين تحقيق از يك دس تگاه معادالت همزمان تش كيل شده كه ارتباط متقابل متغيرهاي كالن اقتصادي از جمله كسري بودجه نقدينگي و تورم را مورد بررسي قرار ميدهد. جهت بررسي ايستايي متغيرها از آزمون ديكي فولر تعميم يافته اس تفاده شده و با توجه به يي متغيرها آزمون ايستايي برروي تفاضل مرتبه اول متغيرها صورت گرفت و نتيجه اين ش د كه تمامي متغيرها در تفاضل مرتبه اول ايس تا هستند. با توجه به اينكه در روش ديكي- فولر اثر تكانهها درنظر گرفته نميشود جهت بررسي تأثير شكس ت س اختاري از آزمون پرون استفاده ش د. نتيجه اين آزمون اين بود كه يي متغيرها به علت ش وكي كه به مدل وارد شده نميباشد. جهت بررسي مشكل خودهمبستگي از آزمون دوربين- واتس ون و LM استفاده ش د كه نتيجه هر دو آزمون عدم خودهمبس تگي متغيرهاي مدل را تأييد ميكند. همچنين نتيجه آزمون white همس اني واريانس جمالت اجزاي اخالل را تأييد ميكند. بر روي جمالت پس ماند هر كدام از رابطهها آزمون انگل گرنجر تعميم يافته صورت گرفت كه نتيجه آن نش ان داد اگرچه متغيرهاي مدل س ت اما جمالت پسماند ايس تا و رگرسيون غيركاذب بوده بنابراين ميتوان به ضرايب مدل اعتماد نمود و آنها را تفس ير كرد. بهدليل اينكه در معادالت همزمان آمارههاي فوق كافي نبوده عمل ش بيه سازي بر روي معادالت برآورد شده صورت گرفت و نتيجه گرفته شد كه نقدينگي به دست آمده نقدينگي دنياي واقعي و تورم بهدست آمده تورم دنياي واقعي را به خوبي توضيح ميدهد. از طرفي به منظور ارزيابي نتايج شبيه سازي معادالت الگو از آماره MAPE نيز استفاده شد و در مجموع نتيجه نشان داد كه الگو از قدرت پيشبيني خوبي برخوردار است. بنابراين به تفسير نتايج بهدست آمده پرداخته شد.
Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208 سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 با توجه به اين كه در ايران بخش عظيمي از كسري بودجه دولت از طريق استقراض از نظام بانكي تأمين مالي ش ده است كس ري بودجه در كشور باعث افزايش سطح عمومي قيمتها گرديده است. بطوريكه يك درصد افزايش در كسري بودجه دولت باعث افزايش دو درصد در نقدينگي گرديده اس ت. بهدنبال افزايش نقدينگي س طح عمومي قيمتها نيز افزايش يافته است. بطوريكه يك درصد افزاي ش نقدينگي بطور متوس ط باعث افزاي ش نرخ تورم به ميزان 0/27 درص د ميگردد. از طرفي افزايش كسري بودجه دولت باعث افزايش تورم نيز شده است. طبق نتايج تخمين يك درصد افزايش در كس ري بودجه دولت باعث افزايش 0/44 درصد در تورم ميش ود. بنابراين ايجاد كس ري بودجه دولت در كشور بهصورت حلقهاي نقدينگي و تورم را تحث تأثير قرار داده است. چنانچه هدف دولت كاهش نرخ تورم باش د الزم اس ت ابتدا با افزايش درآمد و كاهش هزينهها نسبت به كاهش كسري بودجه اقدام كند و درصورت داش تن كس ري بودجه آن را از راههاي ديگري بجز استقراض از نظام بانكي تأمين نمايد تا اين حلقه ارتباطي كسري بودجه نقدينگي و تورم از بين برود. پي نوشتها: - Non-debt Receipts 2- Keynesian Approach 3- Consumer Price Index 4- Creeping Inflation 5- Hyper Inflation 6- Galloping Infation 7- Catao, Luis 8- Terrones, Marco E. 9- Lozano, Ignacio 0- Sahan, fatih - Data panel 2- Perron 3- Multi colinearity 2 4- اگر با وجود باال بودن R تعداد زیادی از متغیرها معنی دار نشده بودند این موضوع نشان دهنده وجود هم خطی بین متغیرهای مدل بود. 5- Ragnar Frisch 6 - Breusch Godfrey 7- محمد نوفرستی «ریشه واحد و همجمعی در اقتصاد سنجی«چاپ رسا 377 8- Mean Absolute Percentage Error منابع و مآخذ - تقيپور انوش يروان )380(»بررس ي ارتباط بين كسري بودجه دولت رشد پول و تورم در ايران«مجله برنامه و بودجه صص 05-32 شماره 65 و 66. 2- فرزيب عليرضا )380( بودجهريزي دولتي در ايران انتشارات مركز آموزش مديريت دولتي چاپ دوازدهم 3- برانسون ويليام اچ. )38(»تئوريها و سياستهاي اقصاد كالن«ترجمه عباس شاكري نشرني. 4- كازروني عليرضا و اصغري برات )38(»آزمون مدل كالس يك تورم در ايران روش همگرايي«پژوهش نامه بازرگاني فصلنامه شماره 23 صص 97-39 5- كاوه محمود - شهرياري عمادالدين )382( اصول تنظيم و كنترل بودجه دولتي انتشارات فرهنگآوران چاپ اول 6- كاظمين ژاد مرضي ه س ادات )382(»آزمون رابطه عليت نرخ ارز و تورم و برآورد مدل پولي تورم در ايران«دانش كده اقتصاد دانش گاه تهران پاياننامه كارشناسي ارشد 32
9 پاييز 48 شماره دوازدهم سال Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208... دولت بودجه كسري بين رابطه بررسي 33 ۲۱۲-۱۸۱ صص ۶۷ شماره اقتصادي تحقيقات مجله است«پولي پديده يك تورم ايران در»آيا )383( احمد تشكيني و حسين عباسينژاد 7- پاييز ۳۶ شماره بازرگاني پژوهشنامه فصلنامه ايران«اقتصاد در تورم تجربي»تحليل )384( احمد تشكيني زهره- مسعودي قوام 8-6. شماره اقتصادي جستارهاي فصلنامه 354-83«ايران در تورم و بودجه»كسري )385( فيروزه عزيزي 9- آشوب. شهر انتشارات )GFS )براساس دولتي بودجه كنترل و تنظيم فراگرد )386( غالمرضا عزيزي 0- بهمنماه اول چاپ پيامنور دانشگاه انتشارات 2«كالن»اقتصاد )386( تيمور رحماني - از استفاده با قيمتها تثبيت سياست اثربخشي بررسي و ايران در پول مقداري نظريه»آزمون )387( سعيد باجالن و غالمرضا بيدگلي اسالمي 2- تابستان. 205-225 صص اقتصادي. پژوهشنامه فصلنامه گارچ«مدل پژوهشهاي فصلنامه ايران«اقتص اد در تورم س طح بر نقدينگي حجم تغييرات وقفه با تأثير»برآورد )387( حجت پارس ا و ابراهيم هادي ان 3- پاييز. 6- صص 36 شماره ايران اقتصادي پژوهشهاي فصلنامه بودجه(«كسري بر تاكيد )با ايران در تورم مالي ريش ههاي»بررس ي )389( مهديه رضاقليزاده و ابراهيم حسينينس ب 4- بهار. صص 43-70 اول شماره دهم سال اقتصادي 5- Barro, Robert (978), «comment from an Unreconstructed Ricardian Journal of Montary Economics, Vol:4,PP:569-58. 6- Hamburger, M. J. and Zwick, B. (98), Deficits, Money and Inflation, Journal of Monetary Economics, Vol: 7, PP: 4-50. 7- Bachman, D.(992), Why Is the U.S. Current Account Deficit So Large? Evidence from Vector Auto regressions, Southern Economic Journal, Vol:59,PP:232-240 8- Dogas, D. (992), Market Power in Non-monetarist Inflation Model for Greece, Applied Economics, Vol: 24, PP: 367-378. 9- Hassan Shiravani and Barry Wilberate, Money and Inflation: International Based on Contingent Theory., International Economic Journal, Vol. 8, No., (994), pp.-2. 20- Sowa, N. K. (994), Fiscal Deficits, Output Growth and Inflation Targets in Ghana, World Development, Vol: 22, PP: 05.7. 2- Abizadeh, S. Yousefi, M, and Benarroch, M. (996), A Multilevel Government Model of Deficits and Infation, Atlantic Economic Journal, Vol:24,PP:8-30 22- Metin, K. (998), The Relationship Between Inflation and the Budget Deficit in Turky, Journal of Business and Economic Statistics, Vol:6, No: 4, PP: 42-22. 23- Olin Liu and Muyniw Olu and S. Addegi (2000),Determinanat of Inflation In The Islamic Republic of Iran, a Macroeconomic Analysis., IMF Working Paper, No. 27. 24-Darrat,A.F. (2000) Are Budget Deficits Inflationary? A Reconsideration of the Evidence, Applied Economics, Vol: 7, No: 0, PP: 633-36. 25- Catao, Luis and Terrones Marco E.(2003), Fiscal deficits and inflation, International Monetary Fund, Working Paper No.03/65. 26-Lozano, Ignacio (2008), Budget Deficit, Money Growth and Inflation: Evidence from the colimbian Case,Borradores de ECONOMIA, No.537 27- Sahan, Fatih (200), A panel contegration analysis of budget deficit and inflation for eu countries and turkey, 6th International Student Conference, Izmir University of Economics,
سال دوازدهم شماره 48 پاييز 9 34 Downloaded from danesh.dmk.ir at 3:26 +0430 on Friday June 29th 208