ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΝΙΤΡΙΚΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑ

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΝΙΤΡΙΚΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑ Ο Θεσσαλικός κάµπος χαρακτηρίζεται από δυναµικές καλλιέργειες ( βαµβάκι, καλαµπόκι, βιοµηχανική τοµάτα κλπ ) οι οποίες χρησιµοποιούν µεγάλες ποσότητες αζωτούχων λιπασµάτων. Η επιφανειακή έκπλυση των ανοργάνων λιπασµάτων, είναι µικρή και το σύνολο της πλεονάζουσας ποσότητα ( εκείνης που δεν απορροφάται από την καλλιέργεια ) είτε µετατρέπεται σε αµµωνία και φεύγει στην ατµόσφαιρα, είτε κατεισδύει στα υπόγεια νερά. Η πρώτη καταγραφή - χαρτογράφηση των περιοχών της θεσσαλίας ως προς την περιεκτικότητα των υπογείων υδάτων σε νιτρικά ιόντα, έγινε το 1995 από τα Εργαστήρια Γούναρη και παρουσιάστηκε από τα ΜΜΕ. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΝΙΤΡΙΚΩΝ ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ Υ ΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΚΑΜΠΟΥ ΕΡΕΥΝΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ Α. ΓΟΥΝΑΡΗ 1995 Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ Ν. ΛΑΡΙΣΗΣ 6 8 7 4 8 32 26 Ν. ΚΑΡ ΙΤΣΗΣ 5 6 25 118 33 32 14 18 7 28 64 14 6 1 52 ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ 58 2 62 ΦΘΟΙΩΤΙ Α Από την παραπάνω έρευνα φάνηκε καθαρά ότι στον άξονα Φαρσάλων - Λάρισας υπήρχε έντονο πρόβληµα στα υπόγεια νερά. Πράγµατι µετά από κάποιο διάστηµα και µε την δηµοσιοποίηση των στοιχείων µας το πρόβληµα άρχισε να απασχολεί τις αρχές, έγινε διακοπή της υδροδότησης των χωριών Χαρά, Νίκαια κλπ, τα οποία υδροδοτούνταν προσωρινά µε βυτία, µέχρι να αναζητηθούν νέες πηγές υδροληψίας. Οι περιοχές αυτές ακόµα

και σήµερα συνεχίζουν να έχουν έντονο πρόβληµα παρά τα «ανακουφιστικά» αποτελέσµατα των προγραµµάτων νιτροπροστασίας που εφήρµοσε το Υπουργείο Γεωργίας. Μικρότερο αλλά υπαρκτό πρόβληµα φαίνεται να έχουν οι περιοχές Σούρπης - Αλµυρού, Βελεστίνου, Περιοχή Βόλου και Αγριάς ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ Ειδικότερα για την περιοχή της Μαγνησίας, έγινε από τον γράφοντα µέσα στο 1999 µία αναλυτική µελέτη για τα υπόγεια νερά, από πρωτογενή δεδοµένα δειγµάτων γεωτρήσεων του Νοµού. Τα δείγµατα ελήφθησαν : 1. από την Νοµαρχία Μαγνησίας στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE, τις αναλύσεις του ανέθεσε στο Εργαστήριό µας η Αναπτυξιακή Εταιρία της Νοµαρχίας 2. από ήµους και Κοινότητες που συνεργάζονται µε το εργαστήριό µας 3. από ιδιώτες που προσκοµίζουν δείγµατα γεωτρήσεων στο εργαστηριό µας για ανάλυση Τα αποτελέσµατα των αναλύσεων όσων δειγµάτων αφορούσαν την περιοχή Μαγνησίας, καταγράφηκαν και επεξεργάστηκαν, χαρτογραφόντας έτσι την περιοχή Μαγνησίας µε υλικό πλέον των 2 δειγµάτων. Τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας ( που παρουσιάστηκε πρώτη φορά τον Σεπτέµβριο του 1999 στην Τηλεοπτική εκποµπή Forum του Χρ. Λουκά στο κανάλι ASTRA και που δηµοσιεύτηκε στην Εφηµερίδα «Πρώτη» την 26.1.99 ) έχουν ως εξής : Επι 2 δειγµάτων υπογείων νερών του Ν. Μαγνησίας, το 22 % βρέθηκε µε περιεκτικότητα σε Νιτρικά πάνω από την ανώτατη παραδεκτή συγκέντρωση των 5 mg/l, το 2 % µε περιεκτικότητα από 25 έως 5 mg/l και το υπόλοιπο 58 % είχε κάτω από το ενδεικτικό επίπεδο των 25 mg/l.

Ριζόµυλος Βελεστίνο Αερινό Κεραµίδι Σέσκλο ιµήνιο Βόλος Μακρυνίτσα Ανω Βόλος Κισσός Αλλη Μεριά Αι ΒλάσηςΑγ. Γεώργιος Αγριά Μηλιές Μαυρόλοφος Νεοχωράκι Ν. Αγχίαλος Μικροθήβες Αιδίνιο Κρόκιο Αλµυρός Πλάτανος Αργαλαστή Μηλίνα Αγ. Τριάδα ρυµώνα Βρύναινα Σούρπη Πτελεός 58% 22% Αχίλειο 2% Γλύφα - 25 ppm NO 3 25-5 ppm NO 3 > 5 ppm NO 3 ΧΗΜΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ Α. ΓΟΥΝΑΡΗ ΜΑΙΟΣ 1999 Η κατανοµή της συγκέντρωσης των νιτρικών στα υπόγεια νερά της Μαγνησίας, όπως καταγράφηκε από τα Εργαστήρια Γούναρη του 1999, δείχνει ότι οι πλέον επιβαρυµένες περιοχές είναι του Αλµυρού, της Σούρπης, των Φαρσάλων, των Κάτω Λεχωνίων κλπ Το πρόβληµα της υπέρβασης του ορίου των 5 mg/l εντοπίζεται στην περιοχή Αλµυρού - Σούρπης, Αγριάς - Καλών νερών ( Κάτω και Ανω Λεχώνια ), Κριθαριάς και Σέσκλου. Τα παραπάνω αποτελέσµατα της έρευνας βρίσκονται σε αναλογία µε τα διεθνή δεδοµένα ( έρευνα του U.S. Geological Survey Central Columbia Plateu ), όπου όπως αναφέρθηκε, τα αποτελέσµατα του 28 % των δειγµάτων νερού που χρησιµοποιούνται για την ύδρευση πόλεων βρέθηκαν να έχουν περιεκτικότητα νιτρικών πάνω από το επιτρεπτό όριο της EPA των 44 mg/l. Επιπλέον παράλληλες µετρήσεις που έχουν γίνει από το Εργαστήριο Εδαφολογίας του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, δείχνουν ότι υπάρχει πλήρης συµφωνία µε τα παραπάνω αποτελέσµατα της έρευνας, κατ οµολογία του ιευθυντού των Εργαστηρίων Καθηγητού κ. Μήτσιου.

Η πρώτη επίσηµη επιβεβαίωση της έρευνάς µας ήλθε από το Γεωργικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, που δηµοσίευσε αντίστοιχη έρευνα σε Πανελλήνια κλίµακα, στην Εφηµερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», την 14 Ιανουαρίου 2, µε τίτλο «Καρκινογόνα νερά!». Στη συγκεκριµένη έρευνα, όπως αποδίδεται µέσω του δηµοσιεύµατος, η Θεσσαλία και συγκεκριµένα η υποδειχθείσα περιοχή µε υψηλά νιτρικά, συµπίπτει µε τα αποτελέσµατα των δικών µας ερευνών. Εφηµερίδα «ΒΗΜΑ», 14-1-2, Περιοχές Θεσσαλίας µε υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών Η δεύτερη επιβεβαίωση της ερευνάς µας ήλθε από το Περιφεριακό Κέντρο Προστασίας Φυτών Βόλου, οπου σε κοινή συνεδρίαση που πραγµατοποίησαν οι Νοµαρχιακές Επιτροπές Περιβάλλοντος και Αγροτικής Ανάπτυξης την 3 Φεβρουαρίου 2 στην αίθουσα του Νοµαρχιακού Συµβουλίου της ΝΑΜ, ο υπεύθυνος του Κέντρου κ. Σπ. Βλιώρας, ανακοίνωσε, σχολιάζοντας τα αποτελέσµατα αναλύσεων 4 γεωτρήσεων των τελευταία 1 ετών, ότι το 15-2 % των δειγµάτων είχε νιτρικά πάνω από τα οεπιτρεπτό όριο των 5 mg/l. Οι περιοχές που εστιάστηκε το πρόβληµα ήταν τα Λεχώνια, το ιµήνι, οι Αλυκές κλπ, αυτές δηλαδή που υποδείχθηκαν και από την δική µας έρευνα, χαρακτηρίζοντας τα συγκεκριµένα υπόγεια νερά ακατάλληλα για πόση.

Η τρίτη επιβεβαίωση έρχεται από την Νοµαρχία Μαγνησίας, όπου παρουσιάζοντας το φάκελο «ΝΕΡΟ» τον Ιούνιο του 2, στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE 96ΕΝV/GR/56/PAZ εστιάζεται µεταξύ των άλλων στο πρόβληµα της Νιτρορύπανσης της Μαγνησίας από τα γεωργικά λιπάσµατα, παραθέτοντας στοιχεία κατανοµής των περιοχών υψηλού κινδύνου ( Αλµυρός - Σούρπη ) κλπ στα αντίστοιχα διαγράµµατα. Στην οµάδα εργασίας της έρευνας αυτής, συµµετείχε και ο γράφων, έχοντας αναλάβει την εκτέλεση των σχετικών αναλύσεων. Φάκελος «ΝΕΡΟ», προγράµµατος LIFE που υλοποίηση η ΑΝΕΜ και αναφέρεται στο πρόβληµα της νιτρορύπανσης της Μαγνησίας

Ακολούθησαν σειρά δηµοσιευµάτων που καθηµερινά επιβεβαίωναν την πολυσυζητηµένη έρευνά µας και δικαίωναν τις µακροχρόνιες µελέτες µας στην νιτρορύπανση, από Φορείς, όπως το Ινστιτούτο χαρτογράφησης εδαφών, το ΙΓΜΕ, η Ελληνική Εταιρεία Νιτρορύπανσης, το ΕΚΦΕ «ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ», κ.α. Τα Εργαστήρια ΓΟΥΝΑΡΗ συνέχισαν τη διερεύνηση του προβλήµατος των νιτρικων στα δίκτυα ύδρευσης πλέον των ήµων και Κοινοτήτων. Ετσι το Νοέµβριο του 21 παρουσίασαν στο 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Χηµείας νέα έρευνα που αφορούσε στοιχεία από δείγµατα που πάρθηκαν από τα δίκτυα ύδρευσης των ήµων της Μαγνησίας. Τα στοιχεία της έρευνας έδειξαν ότι πολλά από τα δίκτυα ύδρευσης είχαν νικτρικά σε υψηλές συγκεντρώσεις (κυρίως εκείνα της υτικής Μαγνησίας) και σε µερικά οι τιµές ξεπερνούσαν το ανώτατο όριο των 5 mg/l Ειδικά στους ήµους της Ν Μαγνησίας, διαπιστώθηκε ότι από το σύνολο των 45 υδραγωγείων, το 16 % υπερβαίνει την τιµή των 5 mg/lt και τυπικά κρίνονται ακατάλληλα για πόσιµα σύµφωνα µε την Υ.Α. Α5/288/86, ενώ αν λάβουµε υπ όψιν τα όρια του WHO ( 44 mg.l -1 ), τότε µπορούν να θεωρηθούν επισφαλή ως προς τα νιτρικά, το 27 % των υδραγωγείων. ηλαδή το ένα στα έξι υδραγωγεία έχει νερό ακατάλληλο από πλευράς νιτρικών σύµφωνα µε τις προδιαγραφές ΕΟΚ, ενώ σύµφωνα µε τα Αµερικάνικα πρότυπα είναι ένα στα τρία περίπου.

Τα υδραγωγεία εκείνα που εµφανίζουν υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών ( πάνω από 44 και σε ορισµένες περιπτώσεις πάνω από 5 mg/l) είναι : Νεράιδα Νηιές Περίβλεπτο Κρόκιο Αµαλιάπολη Αγ. ηµήτριο Πέρδικα Πλάτανος Αγ. Γεώργιος Ευξεινούπολη Κανάλια Ελευθεροχώρι Αντίθετα οι ήµοι της περιοχής Πηλίου, δεν έχουν πρόβληµα νιτρικών στα δίκτυα ύδρευσης 39.5 39.4 39.3 39.2 39.1 39. 22.5 22.6 22.7 22.8 22.9 23. 23.1 23.2 23.3 Η κατανοµή των νιτρικών στα νερά της Μαγνησίας, εµφανίζει τις υψηλότερες τιµές στις περιοχές Αλµυρού, Φαρσάλων, Κάρλας και Σούρπης

Αν συγκρίνουµε την κατανοµή των συγκεντρώσεων των νιτρικών των υπογείων νερών γενικώς, µε την κατανοµή των συγκεντρώσεων που µετρήσαµε στα δίκτυα ύδρευσης, παρατηρούµε ότι σχεδόν ταυτίζονται, πράγµα που σηµαίνει ότι κατά το παρελθόν δεν είχε γίνει έλεγχος και επιλογή των πηγών υδροληψίας που θα διασφάλιζαν κατάλληλο νερό για ύδρευση στο σύνολο των ποιοτικών του παραµέτρων, αλλά χρησιµοποιήθηκαν τα αµέσως διαθέσιµα υπόγεια νερά, ανεξαρτήτου ποιοτικής συστάσεως. 39.5 < 25 mg/l 25-5 mg/l > 5 mg/l 6 45 3 39.4 22 11 11 13 55 ΗΜΟΙ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Π.Σ. ΒΟΛΟΥ 39.3 39.2 39.1 39. Ν. ΛΑΡΙΣΑΣ 23 54 1 1 64 4 6 Ν. ΦΘΟΙΩΤΙ ΑΣ 1 61 111 81 2 18 15 44 4 4148 1 3 34 2 1 18 9 38 19 36 75 2 16 18 ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ 2 5 1 22.5 22.6 22.7 22.8 22.9 23. 23.1 23.2 23.3 Το πρόβληµα των υψηλών νιτρικών εντοπίζεται και στα δίκτυα των δηµοτικών παροχών νερού. Σε µερικά υδραγωγεία της υτικής κυρίως Μαγνησίας, ιαπιστώνονται συγκεντρώσεις νιτρικών πάνω από το όριο των 5 mg/l (Στοιχεία έρευνας των Εργαστηρίων Γούναρη, που παρουσιάστηκαν στο 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Χηµείας, το Νοέµβριο 21) Σήµερα, έχει γίνει κατανοητό ότι οι ΟΤΑ που αντιµετωπίζουν τέτοιο πρόβληµα θα πρέπει άµεσα να αντικαταστήσουν τις πηγές υδροληψίας που παρέχουν επισφαλή επίπεδα νιτρικών στα δίκτυα ύδρευσης µε νέες, µια και η επεξεργασία των προβληµατικών µε σκοπό την µείωση των νιτρικών είναι διαδικασία πολύπλοκη, δαπανηρή και πρακτικά πολύ δύσκολα εφαρµόσιµη.

39.5 39.4 39.3 39.2 39.1 39. 22.5 22.6 22.7 22.8 22.9 23. 23.1 23.2 23.3..2.4.6.8 Οι ζώνες συγκέντρωσης Νιτρικών των υδάτων ύδρευσης.μαγνησίας συµπίπτουν µε την αντίστοιχη κατανοµή τους στα υπόγεια νερά Που οφείλεται η παρουσία των νιτρικών στα υπόγεια νερά της Μαγνησίας και της Θεσσαλίας γενικότερα; Ο κύριος υπεύθυνος της προέλευσης των νιτρικών στα υπόγεια νερά είναι τελικά όπως αποδείχθηκε η δυναµική γεωργία. Η πρώτη προσέγγιση του θέµατος έγινε σε ανάλογη εργασία των Εργαστηρίων Γούναρη, πρίν από 15 χρόνια Η εργασία που περιλάµβανε και τον πρώτο µαθηµατικό συσχετισµό της χρήσης των ανόργανων λιπασµάτων και της συγκέντρωσης των νιτρικών στα υπόγεια νερά, δηµοσιεύτηκε και παρουσιάστηκε στο 2 ο Συνέδριο Χηµείας Ελλάδος - Κύπρου, από τον γράφοντα το 199 µε τίτλο «Η ρύπανση των υπογείων υδάτων του Νοµού Μαγνησίας από τα Νιτρικά των γεψργικών λιπασµάτων», Αλ. Γούναρης, Αρ. Κανλής, Βασ. Ανδρίστσος

18 Νιτρικά σε mg/l 16 14 12 1 8 6 Περιοχή Πηλίου Περιοχή Αλµυρού Περιοχή Βόλου 4 2 1 2 3 4 5 6 7 8 Τόνοι χρησιµοπ. λιπασµάτων σε ΝΟ 3 ιάγραµµα Συγκέντρωσης νιτρικών στα υπόγεια νερά του Νοµού Μαγνησίας σε σχέση µε την εφαρµοσθεισα αζωτούχα λίπανση ανα περιοχή. ( Γούναρης, Κανλής, Ανδρίτσος, 2 ο Πανελλήνιο - Παγκύπριο Συνέδριο Χηµείας, 199 ) Η εργασία αφορούσε την δειγµατοληψία υπογείων υδάτων από το νοµό Μαγνησίας και στη συνέχεια τον εργαστηριακό προσδιορισµό των νιτρικών, µε επαναλαµβανόµενες δειγµατοληψίες σε περίοδο τριών ετών ( από το 1997 έως 199 ). Παράλληλα συγκεντρώθηκαν τα στοιχεία της χρησιµοποιηθείσης ποσότητας αζωτούχων λιπασµάτων ανα περιοχή ( Αλµυρού, Βόλου, Πηλίου), αξιολογήθηκαν τα στοιχεία, επεξεργάστηκαν και προσδιορίστηκε το µαθηµατικό µοντέλο που συνέδεε την συγκέντρωση των νιτρικών µε την εφαρµοσθείσα λίπανση. Η µαθηµατική σχέση που προκύπτει από το µοντέλο είναι : C = K. X n όπου C : η συγκέντρωση των νιτρικών στο υπόγειο νερό ( σε mg/l ) K : συντελεστής που έχει να κάνει µε την ταυτότητα της περιοχής ( γεωλογία, γεωµορφολογία, κλιµατολογικές συνθήκες κλπ ) Χ : η χρησιµοποιηθείσα ποσότητα λιπασµάτων σε tn n : εµπειρικός εκθέτης που εξαρτάται από την διαπερατότητα του εδάφους