ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Ref. Ares(2018)1044634-23/02/2018 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Έλεγχοι και αναλύσεις στον τομέα της υγείας και των τροφίμων ΓΔ(SANTE) 2017-6111 ΤΕΛΙΚΉ ΈΚΘΕΣΗ ΕΛΈΓΧΟΥ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΉΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΑΠΌ ΤΙΣ 6 ΙΟΥΝΊΟΥ 2017 ΈΩΣ ΤΙΣ 9 ΙΟΥΝΊΟΥ 2017 ΜΕ ΣΚΟΠΌ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΌΔΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΟΣ ΕΚΡΊΖΩΣΗΣ ΤΗΣ ΛΎΣΣΑΣ Μετά τις πληροφορίες που παρέσχε η αρμόδια αρχή, διορθώθηκε κάθε πραγματολογικό σφάλμα που διαπιστώθηκε στο σχέδιο έκθεσης σχετική διευκρίνιση εμφανίζεται υπό μορφή υποσημείωσης.

Συνοπτική παρουσίαση Η παρούσα έκθεση περιγράφει τα αποτελέσματα του ελέγχου που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα από τις 6 έως τις 9 Ιουνίου 2017 στο πλαίσιο του δημοσιευμένου προγράμματος ελέγχου της Γενικής Διεύθυνσης Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων. Οι στόχοι του ελέγχου ήταν να αξιολογηθεί κατά πόσον έχουν εφαρμοστεί αποτελεσματικά έως σήμερα τα εγκεκριμένα προγράμματα για την εκρίζωση της λύσσας στην Ελλάδα για τα έτη 2015 έως 2017 και αν η αρμόδια αρχή διαθέτει επαρκή στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η εκρίζωση της λύσσας προχωρεί σύμφωνα με τους στόχους που προβλέπονται στα προγράμματα. Γενικότερα, η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μια στέρεη νομική βάση για όλες τις πτυχές της εκρίζωσης της λύσσας, σαφής δομή διοίκησης, σαφής κατανομή αρμοδιοτήτων και αποτελεσματικό σύστημα πληροφόρησης, κατάρτισης και παροχής οδηγιών στο κοινό, στα άτομα που συμμετέχουν ενεργά και στους ενδιαφερόμενους φορείς. Διενεργούνται επίσημοι έλεγχοι σχετικά με την ποιότητα, την αποθήκευση και τον χειρισμό των δολωμάτων σε αεροδρόμια με τον τρόπο που περιγράφεται στα εγκεκριμένα προγράμματα και οι έλεγχοι αυτοί τεκμηριώνονται σε τυποποιημένα έντυπα. Οι αρμόδιες αρχές έχουν εφαρμόσει εκστρατείες εμβολιασμού διά του στόματος την άνοιξη και το φθινόπωρο από τη φθινοπωρινή εκστρατεία του 2015, η οποία πραγματοποιήθηκε με βάση τα εγκεκριμένα προγράμματα και είναι κατάλληλη για την εκρίζωση στην άγρια πανίδα. Μετά από κάθε εκστρατεία ετοιμάζονται χάρτες πυκνότητας των δολωμάτων, οι οποίοι καταδεικνύουν ότι τα δολώματα εμβολίου έχουν διασπαρεί όπως περιγράφεται στα εγκεκριμένα προγράμματα. Ωστόσο, οι περιορισμένοι έλεγχοι που διενεργούνται στα ηλεκτρονικά αρχεία σχετικά με την εναέρια διασπορά δεν πραγματοποιούνται όπως περιγράφεται στα εγκεκριμένα προγράμματα. Επιπλέον, τα αποτελέσματα από τις δοκιμασίες τίτλου για τα υποχρεωτικά εμβόλια δεν είναι διαθέσιμα μέχρι και το τέλος της εκστρατείας διασποράς. Κατά συνέπεια, η αρμόδια αρχή δεν μπορεί να εντοπίσει και να διορθώσει εγκαίρως τα τυχόν προβλήματα. Από το 2014 δεν έχουν ανιχνευτεί κρούσματα λύσσας και η αυξημένη παθητική επιτήρηση από το 2016 θα βοηθήσει την αρμόδια αρχή να αξιολογήσει την κατάσταση όσον αφορά τη λύσσα. Ωστόσο, έχουν υποβληθεί σε δοκιμές πολύ λίγες αλεπούδες για να καταγραφεί η πρόσληψη του δολώματος και τα αντισώματα που προέρχονται από τα εμβόλια, ενώ τα δείγματα έχουν κατανεμηθεί άνισα. Επομένως, η αρμόδια αρχή δεν διαθέτει επαρκή στοιχεία για την επαλήθευση της αποτελεσματικότητας της εκστρατείας εμβολιασμού διά του στόματος. Οι κτηνιατρικές υπηρεσίες δεν έχουν τη νομική εξουσία να αυξήσουν το κυνήγι της αλεπούς για το πρόγραμμα επιτήρησης και δυσκολεύονται να προτρέψουν σε ενεργή συμμετοχή τις τοπικές δασικές υπηρεσίες, τους φύλακες θήρας και τους ιδιώτες κυνηγούς. Το εργαστήριο διαθέτει τις περισσότερες από τις σχετικές μεθόδους δοκιμών και ορισμένες από αυτές τις μεθόδους περιλαμβάνονται στο πεδίο εφαρμογής της διαπίστευσης. Ορισμένες αδυναμίες που διαπιστώθηκαν στο εργαστήριο μετριάζονται από την επιτυχή συμμετοχή σε διεργαστηριακές συγκριτικές δοκιμές που οργανώνονται από το εργαστήριο αναφοράς της ΕΕ για τη λύσσα, το οποίο βοηθά την αρμόδια αρχή να αξιολογεί την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων των δοκιμών. II

Οι αναλύσεις των προγραμμάτων, που διενεργούνται από την ΚΑΑ και την Εθνική Επιτροπή για τη λύσσα έχουν εντοπίσει τις αδυναμίες κατά την εφαρμογή της παρακολούθησης και της παθητικής επιτήρησης και περιγράφουν με σαφήνεια τον αρνητικό αντίκτυπο που έχουν αυτές οι αδυναμίες στην ικανότητα να αξιολογηθεί η κατάσταση όσον αφορά τη λύσσα στην Ελλάδα. Αυτό αποτελεί μια καλή βάση για τη συνεχή βελτίωση των συνιστωσών των προγραμμάτων εκρίζωσης της λύσσας. Η έκθεση περιλαμβάνει συστάσεις προς τις αρμόδιες αρχές για την αντιμετώπιση ορισμένων ανεπαρκειών που έχουν διαπιστωθεί. Πίνακας περιεχομένων TOCΠαράρτημα 1: Νομικά κείμενα αναφοράς Παράρτημα 2 Έγγραφα της Επιτροπής, επιστημονικές εκθέσεις και διεθνή πρότυπα III

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΊΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΊ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΎΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΎΣΑ ΈΚΘΕΣΗ Συντομογραφία ΚΑΑ ΓΔ ΓΔ (SANCO) ΓΔ (SANTE) ΕΚ ELISA ΕΕ ΕΑΕΕ FAT ISO/IEC LIMS NRL ΑΕΔΣ PCR ΤΔΛ TC Επεξήγηση Κεντρική αρμόδια αρχή Γενική Διεύθυνση Γενική Διεύθυνση Υγείας και Καταναλωτών Γενική Διεύθυνση Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ενζυμική δοκιμή ανοσοπροσρόφησης Ευρωπαϊκή Ένωση Εργαστήριο Αναφοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης (για την καταπολέμηση της λύσσας) Δοκιμασία φθοριζόντων αντισωμάτων (για την καταπολέμηση της λύσσας) Κοινή τεχνική επιτροπή του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης και της Διεθνούς Ηλεκτροτεχνικής Επιτροπής Σύστημα διαχείρισης εργαστηριακών πληροφοριών Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς (για την καταπολέμηση της λύσσας) Αντιλυσσικός εμβολιασμός διά του στόματος Αλυσιδωτή αντίδραση της πολυμεράσης Τυποποιημένη Διαδικασία Λειτουργίας Ανίχνευση δείκτη τετρακυκλίνης IV

1 ΕΙΣΑΓΩΓΉ Ο παρών έλεγχος διενεργήθηκε στην Ελλάδα από τις 6 έως τις 9 Ιουνίου 2017. Η ομάδα ελέγχου απαρτιζόταν από έναν ελεγκτή από τη Γενική Διεύθυνση (ΓΔ) Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων και έναν εμπειρογνώμονα από κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο έλεγχος διενεργήθηκε στο πλαίσιο του προβλεπόμενου προγράμματος ελέγχων της ΓΔ Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων. Την ομάδα συνόδευαν καθ όλη τη διάρκεια του ελέγχου εκπρόσωποι του τμήματος Ζωοανθρωπονόσων της Διεύθυνσης Υγείας της Γενικής Διεύθυνσης Βιώσιμης Ζωικής Παραγωγής και Κτηνιατρικής (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων), που είναι η κεντρική αρμόδια αρχή (ΚΑΑ) για το πεδίο εφαρμογής του παρόντος ελέγχου. 2 ΣΤΌΧΟΙ ΚΑΙ ΠΕΔΊΟ ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ Οι στόχοι του ελέγχου ήταν να αξιολογηθεί κατά πόσον έχουν εφαρμοστεί αποτελεσματικά έως σήμερα τα εγκεκριμένα προγράμματα για την εκρίζωση της λύσσας στην Ελλάδα για τα έτη 2015 έως 2017 και αν η αρμόδια αρχή διαθέτει επαρκή στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η εκρίζωση της λύσσας προχωρεί σύμφωνα με τους στόχους που προβλέπονται στα προγράμματα και συγκεκριμένα να γίνουν αξιολογήσεις σχετικά με τα εξής: i) αν επαρκούν οι έλεγχοι ποιότητας για τα δολώματα και την αποθήκευση και διασπορά των δολωμάτων ii) αν η διασπορά των δολωμάτων (εναέρια και χειρωνακτική) είναι κατάλληλη για την επίτευξη των στόχων iii) αν επαρκεί η παρακολούθηση της πρόσληψης των εμβολίων και της ανοσίας του πληθυσμού iv) αν είναι αποτελεσματική η παθητική/ενεργητική επιτήρηση της λύσσας και αν χρησιμοποιείται επίσης για να επαληθευθεί ότι κανένα κρούσμα λύσσας δεν έχει προκληθεί από τα στελέχη του εμβολίου v) αν τα εργαστήρια παρέχουν αξιόπιστα και έγκαιρα αποτελέσματα vi) αν η αρμόδια αρχή έχει αναλύσει την αποτελεσματικότητα και την πρόοδο της εκρίζωσης της λύσσας. Το πεδίο εφαρμογής περιλάμβανε τον εμβολιασμό, την επιτήρηση και την παρακολούθηση των αλεπούδων το 2015, το 2016 και το 2017, όπως περιγράφεται στο εγκεκριμένο πρόγραμμα εκρίζωσης της λύσσας για την περίοδο 2014-2017. ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ Αρμόδιες αρχές Κεντρικέ ς Αρι θ. 3 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Εναρκτήρια και καταληκτική συνεδρίαση με την ΚΑΑ και τους εκπροσώπους από τα δασαρχεία, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς για τη λύσσα και εκπροσώπους της Κυνηγετικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας/ Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Μακεδονίας Θράκης. Επίσκεψη στη Δ/νση Τεχνικών Μελετών και Κατασκευών και στη Δ/νση Τοπογραφικής του Υπουργείου Αγροτικής 1

Περιφερε ιακή/τοπι κή Εργαστήρια 1 Άλλα 2 3 Επισκέψεις στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης και στην Περιφερειακή Ενότητα Σερρών. Συνάντηση με εκπρόσωπο της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς για τη λύσσα σε ζώα (Αθήνα). Συναντήσεις με εκπροσώπους δύο τοπικών κυνηγετικών ενώσεων. 3 ΝΟΜΙΚΉ ΒΆΣΗ Ο έλεγχος διεξήχθη βάσει των γενικών διατάξεων της νομοθεσίας της ΕΕ και συγκεκριμένα βάσει: του άρθρου 45 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 882/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για τη διενέργεια επισήμων ελέγχων της συμμόρφωσης προς τη νομοθεσία περί ζωοτροφών και τροφίμων και προς τους κανόνες για την υγεία και την καλή διαβίωση των ζώων και του άρθρου 37 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 652/2014, της 15ης Μαΐου 2014, για τη θέσπιση διατάξεων σχετικά με τη διαχείριση των δαπανών που αφορούν, αφενός, τη διατροφική αλυσίδα, την υγεία των ζώων και την καλή μεταχείριση των ζώων και, αφετέρου, την υγεία των φυτών και το φυτικό αναπαραγωγικό υλικό, για την τροποποίηση των οδηγιών του Συμβουλίου 98/56/ΕΚ, 2000/29/ΕΚ και 2008/90/ΕΚ, των κανονισμών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΚ) αριθ. 178/2002, (ΕΚ) αριθ. 882/2004 και (ΕΚ) αριθ. 396/2005, της οδηγίας 2009/128/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και για την κατάργηση των αποφάσεων του Συμβουλίου 66/399/ΕΟΚ, 76/894/ΕΟΚ και 2009/470/ΕΚ. Στο παράρτημα 1 παρατίθεται πλήρης κατάλογος της ενωσιακής νομοθεσίας που καθορίζει τα κριτήρια ελέγχου για τον υπό εξέταση έλεγχο. Το παράρτημα αναφέρεται στην τελευταία τροποποιημένη έκδοση, κατά περίπτωση. 4 ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΤΟΥ ΦΑΚΈΛΟΥ Στο παράρτημα 2 παρατίθεται κατάλογος με έγγραφα της Επιτροπής, επιστημονικές εκθέσεις και διεθνή πρότυπα σχετικά με την εκρίζωση της λύσσας, τα οποία ελήφθησαν υπόψη κατά τη διάρκεια του ελέγχου. Όταν διαπιστώθηκε λύσσα σε κόκκινη αλεπού στη βόρεια Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2012, η χώρα ήταν απαλλαγμένη από τη λύσσα από το 1987. Μεταξύ Οκτωβρίου 2012 και Μαΐου 2014 η λύσσα διαγνώστηκε σε 40 άγρια ζώα, όλα κόκκινες αλεπούδες, και σε 8 κατοικίδια ζώα (5 σκυλιά, 1 γάτα και 2 βοοειδή). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε ελληνικά προγράμματα εκρίζωσης της λύσσας για συγχρηματοδότηση για το έτος 2013 και για την τριετή περίοδο 2014-2017. Τα εν λόγω 2

προγράμματα εκρίζωσης βασίζονται στον αντιλυσσικό εμβολιασμό διά του στόματος (ΑΕΔΣ) αλεπούδων δύο φορές ετησίως, την άνοιξη και το φθινόπωρο, σε καθορισμένες περιοχές της Ελλάδας, επιτήρηση της λύσσας σε ολόκληρη τη χώρα και παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του εμβολιασμού στις ζώνες εμβολιασμού. Κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων ετών (2013-2015) υλοποιήθηκαν μόνο οι φθινοπωρινές εκστρατείες ΑΕΔΣ. Ωστόσο, το 2016 υλοποιήθηκαν και οι δύο εκστρατείες ΑΕΔΣ, ενώ η εαρινή εκστρατεία του 2017 υλοποιήθηκε τον Απρίλιο/Μάιο 2017. Η ετήσια κατανομή των κρουσμάτων λύσσας και οι εκστρατείες ΑΕΔΣ που εφαρμόστηκαν παρουσιάζονται στον πίνακα 1. 3

Πίνακας 1: Κρούσματα λύσσας (εξαιρουμένων των εισαγόμενων κρουσμάτων και των κρουσμάτων σε νυχτερίδες) που διαπιστώθηκαν κατά την περίοδο 2009-2017 έως σήμερα, καθώς και αριθμός των εκστρατειών εμβολιασμού κάθε χρόνο, όπου Α = Άνοιξη, Φ = Φθινόπωρο, και ά.α. = άνευ αντικειμένου. Κατηγορίες ζώων 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ιανουάριος Μάιος Άγρια ζώα 0 0 0 7 25 8 0 0 0 Κατοικίδια ζώα 0 0 0 2 4 2 0 0 0 Εκστρατείες εμβολιασμού ά.α. ά.α. ά.α. ά.α. - Α - Α - Α Α Α Α Η ομάδα ελέγχου επισκέφθηκε την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, η οποία έχει επτά περιφερειακές ενότητες (Χαλκιδικής, Ημαθίας, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας, Σερρών και Θεσσαλονίκης) οι οποίες συμμετέχουν στο πρόγραμμα ΑΕΔΣ. Από τα 48 κρούσματα λύσσας στην περίοδο 2012-2014, τα 39 (81 %) εντοπίστηκαν στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Το πιο πρόσφατο κρούσμα λύσσας, σε κόκκινη αλεπού, εντοπίστηκε στην εν λόγω περιοχή τον Μάιο του 2014. Τα υπόλοιπα εννέα κρούσματα λύσσας (πριν από τον Μάιο 2014) εντοπίστηκαν στις περιφέρειες της Δυτικής Μακεδονίας και της Θεσσαλίας. Κρούσματα λύσσας σε αλεπούδες εντοπίστηκαν σε όλες τις εμπλεκόμενες περιφέρειες. Υπάρχουν 13 περιφέρειες που περιλαμβάνουν 74 περιφερειακές ενότητες στην Ελλάδα. Από αυτές τις περιφερειακές ενότητες, οι 24 συμμετείχαν στο εαρινό πρόγραμμα ΑΕΔΣ του 2017. Οι εν λόγω περιφερειακές ενότητες βρίσκονται στις επτά πιο βόρειες περιφέρειες. Η φθινοπωρινή εκστρατεία του 2016 κάλυπτε περιοχές σε 24 περιφερειακές ενότητες, ενώ στην (μειωμένου μεγέθους) εαρινή εκστρατεία του 2016 συμμετείχαν 21. Οι δομές και λειτουργίες των ελληνικών αρμόδιων αρχών για την υγεία των ζώων περιγράφονται στο σημείο 2.1 του προφίλ χώρας για την Ελλάδα [DG (SANTE)/2015-7657 του Οκτωβρίου 2016], το οποίο διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/food/audits-analysis/country_profiles/details.cfm?co_id=gr 5 ΔΙΑΠΙΣΤΏΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ 5.1 ΑΡΜΌΔΙΕΣ ΑΡΧΈΣ Νομικές απαιτήσεις Άρθρα 3 έως 8 του κανονισμού αριθ. 882/2004, σημείο 6 στοιχεία α και β του παραρτήματος της απόφασης 2008/341/ΕΚ της Επιτροπής. Διαπιστώσεις 1. Η εθνική νομοθεσία παρέχει στις αρμόδιες αρχές τους αναγκαίους κανόνες και τις νομικές εξουσίες να εφαρμόζουν ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα εκρίζωσης της λύσσας, όπως προβλέπεται στο άρθρο 4 παράγραφος 2 στοιχείο ε) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 882/2004. 4

Η κοινή υπουργική απόφαση 331/10301/25.2.2013 (όπως τροποποιήθηκε) αποτελεί τη βάση για το πρόγραμμα εκρίζωσης της λύσσας. Στην απόφαση που εκδόθηκε πριν από την εκστρατεία του φθινοπώρου 2016, προστέθηκε η βορειοανατολική περιφέρεια της Ελλάδας στο πρόγραμμα ΑΕΔΣ από τη φθινοπωρινή εκστρατεία του 2016, ύστερα από αξιολόγηση της κατάστασης της λύσσας στη γειτονική Τουρκία. 2. Σύμφωνα με τις απαιτήσεις που καθορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 1, στο άρθρο 4 παράγραφος 2 στοιχείο γ), στο άρθρο 4 παράγραφος 3 και στο άρθρο 4 παράγραφος 5 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 882/2004 και στο σημείο 6 στοιχείο α) του παραρτήματος της απόφασης 2008/341/ΕΚ της Επιτροπής, έχουν οριστεί εργαστήρια και αρμόδιες αρχές για όλα τα καθήκοντα που σχετίζονται με το πρόγραμμα εκρίζωσης της λύσσας. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας υπέγραψαν την κοινή υπουργική απόφαση 331/10301/25.2.2013 για το εθνικό πρόγραμμα ελέγχου και εκρίζωσης της λύσσας. Η ΚΑΑ είναι αρμόδια για τον συντονισμό και την επιτήρηση του προγράμματος εκρίζωσης της λύσσας, για την έκδοση των κατευθυντήριων γραμμών, για τη συλλογή και την ανάλυση στοιχείων και για την επικοινωνία με τις υπηρεσίες της Επιτροπής. Η ΚΑΑ είναι επίσης υπεύθυνη για τους καθημερινούς ελέγχους στα ηλεκτρονικά στοιχεία των διαδρομών πτήσης και τις τοποθεσίες ρίψης δολωμάτων που προκύπτουν από τις συσκευές καταγραφής στα αεροσκάφη που χρησιμοποιούνται για τη διασπορά δολωμάτων. Οι Κτηνιατρικές Διευθύνσεις στις σχετικές περιφέρειες είναι αρμόδιες για την έκδοση περιφερειακών αποφάσεων με βάση την κοινή υπουργική απόφαση. Τα περιφερειακά επίπεδα είναι αρμόδια για το συντονισμό της εφαρμογής των δραστηριοτήτων στην περιοχή τους, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας με τις κτηνιατρικές υπηρεσίες των περιφερειακών ενοτήτων, τα δασαρχεία, τις κυνηγετικές ομοσπονδίες και τις ομάδες προστασίας ζώων. Ωστόσο, στην πράξη η Περιφέρεια δεν συμμετέχει ενεργά στον σχεδιασμό των εκστρατειών ΑΕΔΣ ή στους σχετικούς ελέγχους και δειγματοληψίες, αλλά τηρείται ενήμερη από την ΚΑΑ και τις περιφερειακές ενότητες. Κάθε περιφερειακή ενότητα ορίζει έναν υπάλληλο που είναι αρμόδιος για την εφαρμογή του προγράμματος εκρίζωσης της λύσσας, δηλαδή για τη δειγματοληψία των ζώων για το πρόγραμμα παθητικής επιτήρησης και παρακολούθησης και για τον συντονισμό της θήρας για το πρόγραμμα παρακολούθησης. Αυτό περιλαμβάνει επαφές με τους ιδιώτες κτηνιάτρους, τους υπαλλήλους των δασαρχείων, τις τοπικές ομάδες προστασίας των ζώων και τις κυνηγετικές ομοσπονδίες/ενώσεις. Οι περιφερειακές ενότητες λαμβάνουν οδηγίες από την ΚΑΑ και αναφέρονται απευθείας σ αυτήν. Οι επίσημοι κτηνίατροι από τις περιφερειακές ενότητες είναι επίσης υπεύθυνοι για τους επίσημους ελέγχους σχετικά με την αποθήκευση και τη διασπορά των εμβολίων στα αεροδρόμια που χρησιμοποιούνται για τις εκστρατείες ΑΕΔΣ. 5

Οι κτηνιατρικές υπηρεσίες στις σχετικές περιφερειακές ενότητες εκδίδουν και επιβάλλουν αποφάσεις με μέτρα όταν υπάρχει υπόνοια ή επιβεβαίωση κρουσμάτων λύσσας και διενεργούν ελέγχους για τον αντιλυσσικό εμβολιασμό σε ποιμενικούς σκύλους κατά τη διάρκεια των επίσημων ελέγχων. 3. Το καθορισμένο εθνικό εργαστήριο αναφοράς (ΕΕΑ) για τη λύσσα είναι το Τμήμα Μοριακής Διαγνωστικής για τον αφθώδη πυρετό, τις ιογενείς, ρικετσιακές και εξωτικές νόσους στη Διεύθυνση του Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Το ΕΕΑ είναι το μόνο εργαστήριο που συμμετέχει στην επιτήρηση και παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του αντιλυσσικού εμβολιασμού διά του στόματος. Ωστόσο, η εθνική νομοθεσία παρέχει τη νομική βάση ώστε το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων να ορίζει άλλα εργαστήρια, σε περίπτωση που το απαιτεί η κατάσταση της λύσσας. 4. Η ΚΑΑ έχει ορίσει μια εθνική επιτροπή για τη λύσσα η οποία αποτελείται από εκπροσώπους των δύο υπουργείων που υπέγραψαν την κοινή υπουργική απόφαση, εκπροσώπους της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας, ελληνικών κτηνιατρικών ενώσεων και της Κυνηγετικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας, κτηνιάτρους από τον ελληνικό στρατό και την αεροπορία, υπαλλήλους της δημόσιας υγείας, επιστήμονες κτηνιάτρους (π.χ. επιδημιολόγους) και υπαλλήλους των δασαρχείων. Αυτή η επιτροπή παρέχει συμβουλές στην ΚΑΑ και ενημερώνεται για την πρόοδο της εκρίζωσης της λύσσας. Συνεδριάζει τουλάχιστον μία φορά ανά ημερολογιακό έτος. Οι πιο πρόσφατες συνεδριάσεις πραγματοποιήθηκαν τον Φεβρουάριο του 2015 και τον Οκτώβριο του 2016. 5. Η κατάρτιση του επίσημου προσωπικού πληροί την απαίτηση που προβλέπεται στο άρθρο 6 στοιχεία α) και β) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 882/2004. Άλλα άτομα που εμπλέκονται στο πρόγραμμα εκρίζωσης καταρτίζονται επίσης κατάλληλα από την ΚΑΑ. Όλα τα άτομα που ρωτήθηκαν κατά τον έλεγχο γνώριζαν για το τρέχον πρόγραμμα, τους στόχους του και τα καθήκοντά τους. Η ΚΑΑ διοργάνωσε διάφορες δράσεις κατάρτισης και διαλέξεις για όλες τις πτυχές του προγράμματος εκρίζωσης της λύσσας για το επίσημο προσωπικό, καθώς και για τους ιδιώτες κτηνιάτρους, τους φοιτητές των κτηνιατρικών σχολών, τους κυνηγούς και το προσωπικό της εταιρείας που είναι αρμόδια για την εναέρια διασπορά των δολωμάτων εμβολίου. Το επίσημο προσωπικό διαθέτει τυποποιημένα έντυπα για τους επίσημους ελέγχους που πρέπει να διενεργούνται για τη μεταφορά και τη διασπορά των δολωμάτων εμβολίου, καθώς και για την υποβολή των δειγμάτων ιστών στο εργαστήριο. Πραγματοποιήθηκαν συνεδριάσεις με επίσημους κτηνιάτρους των οικείων περιφερειακών ενοτήτων πριν από τις φθινοπωρινές εκστρατείες του 2015 και του 2016. Τον Φεβρουάριο του 2017, η ΚΑΑ εξέδωσε την πιο πρόσφατη επικαιροποίηση του εκτενούς «Εγχειριδίου για τον έλεγχο και την πρόληψη της λύσσας» (εκδόθηκε για 6

πρώτη φορά το 2013), το οποίο περιλαμβάνει όλες τις νομικές απαιτήσεις καθώς και επεξηγηματικό κείμενο. Συμπεράσματα για τις αρμόδιες αρχές 6. Η εθνική νομοθεσία προβλέπει στέρεη νομική βάση για όλες τις σχετικές πτυχές του προγράμματος εκρίζωσης της λύσσας. Η κύρια νομοθετική πράξη εκδίδεται από κοινού από τα δύο συναρμόδια υπουργεία και υποστηρίζει τη συμμετοχή των κτηνιατρικών και δασικών υπηρεσιών. Ο διαχωρισμός των καθηκόντων και της ιεραρχίας στο εσωτερικό των κτηνιατρικών υπηρεσιών είναι πρόσφορος για τον αποτελεσματικό συντονισμό και τη συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων αρμόδιων αρχών. 5.2 ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΌΣ ΤΩΝ ΑΛΕΠΟΎΔΩΝ ΔΙΆ ΤΟΥ ΣΤΌΜΑΤΟΣ Νομικές απαιτήσεις Άρθρο 6 στοιχείο α) και στοιχείο γ) σημείο i) του παραρτήματος της απόφασης 2008/341/ΕΚ της Επιτροπής. Διαπιστώσεις 5.2.1 Σχεδιασμός 7. Η σύναψη δημόσιων συμβάσεων για τα δολώματα εμβολίου (κάψουλα που περιέχει εμβόλιο σε περίβλημα από εύγεστη τροφή) και τη διασπορά τους οργανώνεται σε κεντρικό επίπεδο από τη Διεύθυνση Προμηθειών και Διαχείρισης Υλικού και Εγκαταστάσεων, Γενική Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Η ΚΑΑ ετοιμάζει τις τεχνικές προδιαγραφές για τη διαδικασία σύναψης σύμβασης. Οι προσφορές αξιολογούνται από επιτροπή με τεχνικές και οικονομικές ικανότητες, η οποία διορίζεται από τη Γενική Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών, που είναι επίσης υπεύθυνη για τις συμβάσεις. Οι διαγωνισμοί 1-3 κάλυψαν μία εκστρατεία ΑΕΔΣ ο καθένας (τις φθινοπωρινές εκστρατείες 2013, 2014 και 2015). Ο διαγωνισμός 4 κάλυψε την εαρινή εκστρατεία ΑΕΔΣ του 2016. Ο διαγωνισμός 5 κάλυψε τρεις εκστρατείες ΑΕΔΣ (φθινόπωρο 2016, άνοιξη και φθινόπωρο 2017). Ο διαγωνισμός 6 (έχει προγραμματιστεί) θα καλύψει την εαρινή και τη φθινοπωρινή εκστρατεία ΑΕΔΣ του 2018. 8. Μόνο ένα αντιλυσσικό εμβόλιο διά του στόματος για τις αλεπούδες έχει εγκριθεί (σε επίπεδο ΕΕ συνολικά) για χρήση στην Ελλάδα. Η ΚΑΑ μπορεί να παρεκκλίνει και να αποδεχτεί προσφορά που να χρησιμοποιεί άλλο αντιλυσσικό εμβόλιο διά του στόματος μόνο σε περίπτωση που δεν υποβληθούν προσφορές που προτίθενται να χρησιμοποιήσουν το εν λόγω εμβόλιο. 7

9. Το πρόγραμμα εκρίζωσης της λύσσας σχεδιάζεται από την ΚΑΑ με στοιχεία από το ΕΕΑ και από την εθνική επιτροπή για τη λύσσα. Το πρόγραμμα εκρίζωσης εγκρίθηκε από την Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2012 και περιλάμβανε δύο εκστρατείες ΑΕΔΣ το 2013. Τα επόμενα προγράμματα εκρίζωσης για το 2014 και το 2015 κάλυπταν επίσης δύο εκστρατείες ΑΕΔΣ τον χρόνο, αλλά εφαρμόστηκαν μόνο οι τρεις φθινοπωρινές εκστρατείες της περιόδου 2013-2015, εξαιτίας προβλημάτων που συνδέονται με τη διαδικασία πρόσκλησης υποβολής προσφορών. Δύο εκστρατείες εφαρμόστηκαν το 2016 (Απρίλιος-Μάιος και Οκτώβριος-Νοέμβριος), ενώ η εαρινή εκστρατεία του 2017 πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο-Μάιο. Ωστόσο, η εαρινή εκστρατεία του 2016 κάλυψε μικρότερη περιοχή σε σύγκριση με το εγκεκριμένο σχέδιο, λόγω της αδυναμίας του προμηθευτή να παράσχει αρκετά δολώματα εμβολίου. 10. Η επιδιωκόμενη πυκνότητα των δολωμάτων εμβολίου παραμένει ίδια κάθε χρόνο σε όλες τις περιοχές, 25/km 2 και οι γραμμές πτήσης πρέπει να απέχουν 500 μέτρα, όπως ορίζεται στα εγκεκριμένα προγράμματα. 11. Δεδομένης της κατάστασης της λύσσας στις γειτονικές χώρες και λαμβάνοντας υπόψη τον χαμηλό αριθμό θανάτων άγριων ζώων που υποβάλλονται στο πλαίσιο του προγράμματος παθητικής επιτήρησης της λύσσας, η εθνική επιτροπή για τη λύσσα πρότεινε τον Οκτώβριο του 2016 να προστεθούν οι τρεις περιφερειακές ενότητες του βορειοανατολικού τμήματος της Ελλάδας (πλησιέστερα στην Τουρκία) στην περιοχή που καλύπτεται από τον ΑΕΔΣ από το φθινόπωρο του 2016. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής ενημερώθηκαν και η περιοχή προστέθηκε στο εγκεκριμένο πρόγραμμα για το 2016. 12. Η εθνική επιτροπή για τη λύσσα επισήμανε την ανάγκη για ορισμένες τροποποιήσεις της κοινής υπουργικής απόφασης και μια επιτροπή σχεδιασμού ετοιμάζει πρόταση για τον σκοπό αυτό, δηλαδή για τη θέσπιση υποχρεωτικών διαδικασιών για τη ροή πληροφοριών και τη διαχείριση κρουσμάτων όπου ενδέχεται να έχουν εκτεθεί άνθρωποι στον ιό της λύσσας. 13. Οι εγκύκλιοι και οδηγίες που σχετίζονται με το πρόγραμμα εκρίζωσης της λύσσας στα άγρια ζώα εκδίδονται από την ΚΑΑ. Από την αρχή του 2015 η ΚΑΑ εξέδωσε 35 καταχωρισμένα έγγραφα σχετικά, μεταξύ άλλων, με την εφαρμογή ειδικών εκστρατειών, την αξιολόγηση και τη συλλογή δειγμάτων για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του ΑΕΔΣ, τον αντιλυσσικό εμβολιασμό του προσωπικού, τη διαχείριση των δολωμάτων εμβολίου, τις εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού και την αμοιβή που καταβάλλεται στους κυνηγούς. Επιπλέον, η ΚΑΑ είχε ζητήσει επίσημη ενημέρωση από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (2015) για το μέγεθος και τη διασπορά ορισμένων πληθυσμών άγριων ζώων (κυρίως αλεπούδων). 14. Δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες στην ΚΑΑ σχετικά με τον πληθυσμό των αλεπούδων και των οικοτόπων τους στην Ελλάδα. Ούτε το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ούτε η Κυνηγετική Συνομοσπονδία Ελλάδας (εκπροσωπούνται και οι δύο φορείς στην εθνική επιτροπή για τη λύσσα) ούτε τα τοπικά μέλη της παρείχαν τέτοιου είδους αξιολογήσεις ή στοιχεία, παρά τις εξαμηνιαίες μελέτες πιλοτικής απογραφής ορισμένων τοπικών πληθυσμών αλεπούδων που πραγματοποιήθηκαν από τοπικές 8

κυνηγετικές ομοσπονδίες κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών και για τις οποίες υποβλήθηκαν στοιχεία στην Κυνηγετική Συνομοσπονδία Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια του ελέγχου η ομάδα ελέγχου δεν κατάφερε να συγκεντρώσει στοιχεία για την άγρια ζωή ή για το κυνήγι. 15. Η ΚΑΑ ενημερώνει συστηματικά το σύνολο των Περιφερειών σχετικά με τη χρονική στιγμή των εκστρατειών ΑΕΔΣ. Η πληροφόρηση προς τις γειτονικές χώρες παρέχεται στις πρεσβείες των χωρών αυτών μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών. Η ΚΑΑ λαμβάνει συνήθως πληροφορίες σχετικά με εκστρατείες ΑΕΔΣ στη Βουλγαρία και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ωστόσο, δεν υπάρχει κανένας χρονικός συντονισμός των εκστρατειών ΑΕΔΣ στην Ελλάδα με τις εκστρατείες ΑΕΔΣ που πραγματοποιούνται στις γειτονικές χώρες. 5.2.2 Εμβόλιο, αποθήκευση εμβολίου και κριτήρια ποιότητας 16. Όταν διανέμονται τα δολώματα εμβολίου στην Ελλάδα, τα παραλαμβάνει τριμελής επιτροπή, η οποία διορίζεται από τον Γενικό Διευθυντή Οικονομικών Υπηρεσιών και αποτελείται από υπαλλήλους των κτηνιατρικών υπηρεσιών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Επίσης, είναι πάντοτε παρών εκπρόσωπος της ΚΑΑ. 17. Η επιτροπή εκτελεί ποιοτικούς και ποσοτικούς ελέγχους στις παρτίδες που παραλαμβάνει. Η ΚΑΑ δήλωσε ότι μόλις γίνονται δεκτές οι παρτίδες πραγματοποιείται δειγματοληψία σε όλες, υπό την άμεση εποπτεία του εκπροσώπου της ΚΑΑ, για επαλήθευση των τίτλων εμβολίων, όπως περιγράφονται στο εγκεκριμένο πρόγραμμα εκρίζωσης. 18. Ο προμηθευτής του δολώματος εμβολίου έχει συνάψει σύμβαση με ψυκτικό θάλαμο κοντά στην Αθήνα για την αποθήκευση των δολωμάτων εμβολίου έως την αποστολή τους στα αεροδρόμια υπό την επιτήρηση της ΚΑΑ. Οι υπεύθυνοι των ψυκτικών θαλάμων έχουν συσκευές που καταγράφουν τη θερμοκρασία αποθήκευσης κάθε 15 λεπτά και σύστημα προειδοποίησης για να ειδοποιείται το προσωπικό σε περίπτωση που η θερμοκρασία αποκλίνει κατά +2 βαθμούς ή περισσότερους από τους -20oC. Η φόρτωση στα οχήματα-ψυγεία επιτηρείται από την ΚΑΑ και η πόρτα που οδηγεί στα δύο τμήματα της αποθήκης σε κάθε όχημα σφραγίζεται πριν από κάθε αποστολή. Κατά την αποστολή, η κοινοπραξία διανομής εμβολίων αναλαμβάνει την ευθύνη για τη μεταφορά και την αποθήκευση (με οχήματα-ψυγεία) από τον προμηθευτή του δολωμάτων εμβολίου. 19. Κατά την καταληκτική συνεδρίαση η ΚΑΑ παρέσχε αντίγραφα των καταλόγων συσκευασίας του 2017 από τον προμηθευτή δολωμάτων εμβολίου, εκθέσεις αποδοχής από την ΚΑΑ, έντυπα υποβολής στο εργαστήριο και καταλόγους αποστολής για τις παραδόσεις εμβολίων σε αεροδρόμια. Τα έγγραφα αυτά ανέφεραν ότι η ΚΑΑ δεν πήρε δείγματα από τις όλες παραδοθείσες παρτίδες για έλεγχο τίτλων και δεν λήφθηκαν περαιτέρω δείγματα για έλεγχο τίτλων από τις εν λόγω παρτίδες που παρέμειναν σε ενδιάμεση αποθήκευση έως πέντε εβδομάδες. Το 2017 η πρώτη παράδοση δολωμάτων εμβολίου έφτασε στις 31 Μαρτίου, μια δεύτερη παράδοση έγινε στις 19 Απριλίου και μια τρίτη στις 3 Μαΐου. Ενώ οι 9

περισσότερες παρτίδες είχαν αποσταλεί στα αεροδρόμια λίγο μετά την αποδοχή και τη δειγματοληψία, η αποστολή στα αεροδρόμια στις 10 Μαΐου περιλάμβανε τέσσερις από τις 68 παρτίδες που παραδόθηκαν στις 31 Μαρτίου (αποθήκευση 40 ημερών) και 22 από τις 28 παρτίδες που παραδόθηκαν στις 19 Απριλίου (αποθήκευση 21 ημερών). Η μεγαλύτερη περίοδος αποθήκευσης κατά το 2016 ήταν 20 ημέρες. Τα δείγματα για ελέγχους τίτλων εμβολίων λήφθηκαν εντός ημερών από κάθε παράδοση στην Ελλάδα. Δεν υπήρχε πρωτόκολλο που να ορίζει τον μέγιστο χρόνο αποθήκευσης πριν πραγματοποιηθεί επανάληψη της δοκιμασίας τιτλοδότησης των εμβολίων. 20. Κατά την άφιξη στην Ελλάδα, γίνεται δειγματοληψία δέκα δολωμάτων εμβολίου που λαμβάνονται από κάθε παρτίδα διανεμημένων εμβολίων, όπως απαιτείται σύμφωνα με το εγκεκριμένο σχέδιο εκρίζωσης. Μολονότι οι αριθμοί παρτίδας που αναγράφονται στους καταλόγους συσκευασίας από τον προμηθευτή, στα έντυπα υποβολής στο εργαστήριο και στις εκθέσεις δοκιμών δεν συνδέουν σαφώς κάθε δείγμα με μια κύρια παρτίδα, οι σύνδεσμοι αυτοί είναι εμφανείς στα έγγραφα αποδέσμευσης της παρτίδας από τον παρασκευαστή του εμβολίου, τα οποία κατέχει η αρμόδια αρχή. Η αρμόδια αρχή εξήγησε ότι κάθε δείγμα αποτελείται από δέκα δολώματα εμβολίου που συλλέγονται από μια κύρια παρτίδα και ορισμένες υποπαρτίδες. Το σύνολο των δολωμάτων εμβολίου σε ένα δείγμα περιέχει εμβόλιο από την ίδια παρτίδα από τον παρασκευαστή του εμβολίου, μολονότι η εύγευστη επικάλυψη των δολωμάτων εμβολίου μπορεί να ποικίλλει μεταξύ των υποπαρτίδων. Δολώματα εμβολίου με 152 αριθμούς παρτίδων παραδόθηκαν από τον προμηθευτή σε τρεις αποστολές για την εαρινή εκστρατεία του 2017. Δείγματα από 57 παρτίδες υποβλήθηκαν στο ΕΑΕΕ για ανάλυση. Η ΚΑΑ δήλωσε ότι τα τμήματα του δείγματος αντιστοιχούσαν σε 11 «κύριες ομάδες» και 46 «υποπαρτίδες», αλλά αυτό δεν αναφερόταν ρητά στα έντυπα υποβολής. Τα δείγματα αποστέλλονται σε ξηρό πάγο στο εργαστήριο αναφοράς της ΕΕ για τη λύσσα (ΕΑΕΕ) στη Γαλλία για ποιοτική ανάλυση, επειδή δεν υπάρχει εργαστήριο στην Ελλάδα που να μπορεί να πραγματοποιήσει αυτή τη δοκιμασία. 5.2.3 Διασπορά των δολωμάτων εμβολίου 5.2.3.1 Εναέρια διασπορά 21. Μια κοινοπραξία διασποράς είναι αρμόδια για όλες τις εναέριες διασπορές στο πλαίσιο της τρέχουσας σύμβασης, δηλαδή για τις τρεις τελευταίες εκστρατείες ΑΕΔΣ. Η ίδια κοινοπραξία πραγματοποίησε όλες τις εναέριες διασπορές των δολωμάτων εμβολίου στην Ελλάδα από την αρχή του 2013. Η κοινοπραξία είναι επίσης υπεύθυνη για την εκ των προτέρων πληροφόρηση των τοπικών αρχών και άλλων φορέων σχετικά με τις περιοχές που πρόκειται να καλυφθούν κάθε ημέρα της εκστρατείας. Οι αρμόδιες αρχές 10

διανέμουν, επίσης, γραπτές πληροφορίες σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη πριν από τις εκστρατείες και στο κοινό με δελτία τύπου και άλλες επαφές. 22. Τέσσερα αεροδρόμια στη Βόρεια Ελλάδα χρησιμοποιήθηκαν για τις εκστρατείες ΑΕΔΣ το 2016 και το 2017. Χρησιμοποιόταν και πέμπτο αεροδρόμιο έως το 2015, αλλά δεν είναι πλέον διαθέσιμο. Αυτά τα αεροδρόμια χρησιμοποιούνται κατά σειρά, επομένως η φόρτωση και η διασπορά γίνονται σε ένα αεροδρόμιο κάθε φορά. Ο υπεύθυνος επικοινωνίας της κοινοπραξίας σχεδιάζει τα δρομολόγια πτήσεων και υπολογίζει τον αριθμό των δολωμάτων εμβολίου που απαιτείται για κάθε πτήση. Η διάρκεια του προγραμματισμένου δρομολογίου καθορίζει τον αριθμό των κιβωτίων που φορτώνονται στο αεροσκάφος. Ορισμένες εκστρατείες ΑΕΔΣ είχαν περιόδους χωρίς διασπορά δολωμάτων εμβολίου κυρίως λόγω κακών καιρικών συνθηκών, αλλά μερικές φορές εξαιτίας καθυστερήσεων στην παράδοση των δολωμάτων εμβολίου από τον προμηθευτή. 23. Τα δολώματα εμβολίου φορτώνονται στα αεροσκάφη σε πλήρη κιβώτια που περιέχουν 400 δολώματα εμβολίου το καθένα. Τα δολώματα εμβολίου ρίχνονται με το χέρι, με βάση ηχητικό σήμα που ακούγεται περίπου μία φορά το δευτερόλεπτο. Το ηχητικό σήμα θα προσαρμόζεται αυτόματα στην ταχύτητα του αεροσκάφους. Το αεροσκάφος μεταφέρει τον πιλότο, ένα άτομο που ρίχνει τα δολώματα και τα κιβώτια με τα δολώματα εμβολίου. 24. Η επιδιωκόμενη πυκνότητα των δολωμάτων εμβολίου είναι 25 δολώματα/km2 και δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση να πέσει κάτω από 20 δολώματα/km2. Οι χάρτες πυκνότητας που παρέχει η ΚΑΑ καταδεικνύουν ότι οι εν λόγω στόχοι επιτεύχθηκαν στις περισσότερες περιοχές. Εφαρμόζονταν συνειδητά υψηλότερες πυκνότητες δολώματος σε περιοχές όπου υπάρχουν βουνά ή λίμνες, που δημιουργούν κενά στη διασπορά, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν όλα τα δολώματα που είχαν φορτωθεί στο αεροσκάφος. Υψηλότερες πυκνότητες προβλέπονται, επίσης, για τις τελευταίες πτήσεις από συγκεκριμένο αεροδρόμιο και για τις τελευταίες πτήσεις της ετήσιας εκστρατείας, ώστε να χρησιμοποιηθούν όλες οι δόσεις εμβολίου. Αυτή η πρακτική είναι αποδεκτή από την ΚΑΑ. 25. Αν περίσσευαν δολώματα εμβολίου στο αεροσκάφος μετά την πτήση, μεταφέρονταν στην επόμενη πτήση. Αν περίσσευαν δολώματα εμβολίου κατά την τελευταία πτήση της ημέρας, επιστρέφονταν στην ψύξη την ίδια μέρα. Αυτό ήταν σπάνια περίπτωση, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της κοινοπραξίας. Δεν υπάρχουν πληροφορίες στο ενημερωτικό φυλλάδιο του προϊόντος ή οδηγίες για το επίσημο προσωπικό στο αεροδρόμιο σχετικά με το πώς να αποθηκεύονται τα αποψυγμένα/ημι-αποψυγμένα δολώματα εμβολίου σε τέτοιες καταστάσεις 1. 1 Στην απάντησή της στο σχέδιο έκθεσης η αρμόδια αρχή δήλωσε ότι η σύμβασή τους με τον φορέα προβλέπει ότι τα εναπομείναντα εμβόλια πρέπει να φυλάσσονται σε θερμοκρασία -20 o C εάν είναι ακόμα κατεψυγμένα, ή σε +1 έως +8 c C αν δεν είναι κατεψυγμένα. Τα δολώματα αυτά πρέπει να χρησιμοποιηθούν την επόμενη ημέρα. 11

5.2.3.2 Χειρωνακτική διασπορά 26. Δεν πραγματοποιήθηκε καμία χειρωνακτική διασπορά των δολωμάτων αντιλυσσικού εμβολίου, διότι η ΚΑΑ δεν το έκρινε αναγκαίο. 5.2.4 Επιτήρηση και επίσημος έλεγχος της αποθήκευσης, της ποιότητας και της διασποράς των εμβολίων 27. Οι καταγραφές θερμοκρασίας για την αποθήκευση των δολωμάτων εμβολίου στην Αθήνα ελέγχονται από την επιτροπή που είναι αρμόδια για τους ποσοτικούς και ποιοτικούς ελέγχους, όταν φτάνουν οι αποστολές, και από εκπροσώπους της ΚΑΑ, όταν αυτοί επισκέπτονται για να πάρουν δείγματα ή για να επιτηρήσουν την αποστολή στα αεροδρόμια. Το 2017 πραγματοποιήθηκαν πέντε τέτοιες επισκέψεις κατά την περίοδο αποθήκευσης. Δεν υπάρχουν εκθέσεις από τους εν λόγω επίσημους ελέγχους, μόνο οι καταγραφές θερμοκρασίας από τον ψυκτικό θάλαμο που δείχνουν ότι η θερμοκρασία ήταν σύμφωνη με τις απαιτήσεις. Δεν έχουν διενεργηθεί αιφνιδιαστικοί επίσημοι έλεγχοι από το φθινόπωρο του 2015, όταν και πραγματοποιήθηκαν τέτοιες επισκέψεις από την περιφερειακή ενότητα. 28. Από το 2015 ορισμένα δολώματα εμβολίου ήταν εκτεθειμένα σε φυσικές συνθήκες κατά τη διάρκεια των εκστρατειών ΑΕΔΣ και υποβάλλονταν για έλεγχο τίτλων ύστερα από 5-7 ημέρες (ένα δείγμα ανά έτος). Αυτή η πρακτική λαμβάνει υπόψη την επικαιροποιημένη σύσταση για τον «εμβολιασμό των αλεπούδων διά στόματος» στην επιστημονική έκθεση του 2015 (βλ. παράρτημα ΙΙ). Όλες αυτές οι δοκιμασίες έδειξαν συμμορφούμενα αποτελέσματα. 29. Η εναέρια διασπορά εμβολίων ξεκινούσε πάντοτε προτού να ληφθούν τα συμμορφούμενα αποτελέσματα τίτλων εμβολίων από το εργαστήριο, εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας του κύκλου εξυπηρέτησης στο εργαστήριο δοκιμών (ΕΑΕΕ). Για την άνοιξη του 2016, τα δείγματα έφτασαν στο ΕΑΕΕ στις 13 Απριλίου (19 ομάδες) και στις 19 Απριλίου (7 ομάδες) και η έκθεση δοκιμασίας για όλες τις 26 παρτίδες είχε ημερομηνία 22 Ιουνίου. Για το φθινόπωρο του 2016 τα δείγματα για την εκστρατεία ΑΕΔΣ έφτασαν στο ΕΑΕΕ στις 19 Οκτωβρίου (19 αριθμοί παρτίδων) και στις 8 Νοεμβρίου (11 αριθμοί παρτίδων). Επιπλέον, πέντε δολώματα που είχαν εκτεθεί σε φυσικές συνθήκες (δεν αναφερόταν αριθμός παρτίδας στην έκθεση του εργαστηρίου) λήφθηκαν στις 30 Νοεμβρίου. Η έκθεση δοκιμασίας κάλυπτε 31 αριθμούς παρτίδων και είχε ημερομηνία 12 Δεκεμβρίου. Κατά τον χρόνο διεξαγωγής του παρόντος ελέγχου τον Ιούνιο η ΚΑΑ δεν είχε παραλάβει ακόμη αποτελέσματα για τα δείγματα που υποβλήθηκαν πριν από την εαρινή εκστρατεία του 2017, η οποία ξεκίνησε στις αρχές Απριλίου. Εκτός από τα αποτελέσματα των δοκιμασιών τιτλοδότησης, η έκθεση δοκιμασίας του ΕΑΕΕ περιλαμβάνει πληροφορίες για τον αριθμό παρτίδας, τη μέση ποσότητα εμβολίου ανά κάψουλα, το χρώμα του δολώματος, την οσμή του δολώματος και την οπτική εμφάνιση του εμβολίου, αλλά δεν παρέχει 12

επαλήθευση ότι οι αριθμοί παρτίδας στις κάψουλες του εμβολίου μέσα στα δολώματα εμβολίου αντιστοιχούσαν στους αριθμούς που αναφέρονταν στο έντυπο υποβολής 2. 30. Το ΕΑΕΕ αξιολογεί την συμμόρφωση της εμφάνισης των εμβολίων και των δολωμάτων και προσδιορίζει στις εκθέσεις του τους χαμηλότερους τίτλους εμβολίων μεταξύ των παρτίδων που εξετάστηκαν. Η ΚΑΑ καθορίζει αν τα αποτελέσματα των δοκιμών είναι σύμφωνα με τις απαιτήσεις του διαγωνισμού και τις προδιαγραφές των παρτίδων εμβολίων. Καμία από τις δοκιμές παρτίδων δεν κρίθηκε μη συμμορφούμενη από την έναρξη του προγράμματος εκρίζωσης. Δεν υπάρχουν διατάξεις στο πλαίσιο της ισχύουσας σύμβασης που να ορίζουν αρμοδιότητες (για το κόστος των νέων δολωμάτων εμβολίων και της επανάληψης της διασποράς) σε περίπτωση που μια παρτίδα εμβολίων αποδεικνυόταν μη συμμορφούμενη μετά το τέλος της εκστρατείας διασποράς 3. 31. Δεν παρίσταται επίσημος κτηνίατρος από περιφερειακή ενότητα στο αεροδρόμιο κατά τη διασπορά. Οι έλεγχοι κοινοποιούνται απευθείας στην ΚΑΑ. Οι καταγεγραμμένοι επίσημοι έλεγχοι διενεργούνται κατά την άφιξη των δολωμάτων εμβολίου στο αεροδρόμιο, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας διασποράς και την τελευταία ημέρα της διασποράς σε κάθε αεροδρόμιο. Οι έλεγχοι θερμοκρασίας στηρίζονται στις ενσωματωμένες συσκευές καταγραφής των οχημάτων. Κατά την άφιξη του οχήματος-ψυγείου στο αεροδρόμιο ο επίσημος κτηνίατρος ελέγχει το αρχείο καταγραφής της θερμοκρασίας από τη συσκευή που είναι εγκατεστημένη στους θαλάμους ψύξης προτού σπάσει το σφράγισμα στην πόρτα. Ορισμένοι αριθμοί ομάδων στα κιβώτια επαληθεύονται με βάση το δελτίο αποστολής από την ΚΑΑ. Όταν τα εμβόλια διαβιβάζονται μεταξύ των αεροδρομίων, αυτοί οι έλεγχοι των ομάδων παρτίδων πραγματοποιούνται μόνο στο πρώτο αεροδρόμιο μετά την κεντρική αποθήκευση. Κατά την εκστρατεία ΑΕΔΣ, ο επίσημος κτηνίατρος ελέγχει και καταγράφει τη θερμοκρασία μέσα στους δύο θαλάμους αποθήκευσης κάθε ημέρα. Αυτό γίνεται στην ενσωματωμένη συσκευή καταγραφής της θερμοκρασίας. Δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ανεξάρτητες συσκευές καταγραφής θερμοκρασίας ή θερμόμετρα από την πρώτη εκστρατεία και οι υπάλληλοι δεν ελέγχουν πότε έγινε η τελευταία βαθμονόμηση των συσκευών 4. Η ΚΑΑ δήλωσε ότι το 2013 χρησιμοποίησαν ανεξάρτητες συσκευές που κατέγραψαν τις ίδιες θερμοκρασίες 2 Στην απάντησή της στο σχέδιο έκθεσης η αρμόδια αρχή δήλωσε ότι θα ζητούσε από το ΕΑΕΕ να αναγράφεται ο αριθμός παρτίδας στην κάψουλα του εμβολίου στις εκθέσεις δοκιμής. 3 Στην απάντησή της στο σχέδιο έκθεσης, η αρμόδια αρχή δήλωσε ότι οι τρέχουσες συμβάσεις συνεπάγονται ότι ο αντισυμβαλλόμενος θα είναι υπεύθυνος, επίσης όταν λαμβάνονται μη συμμορφούμενα αποτελέσματα δοκιμών μετά από προεκλογική εκστρατεία, αλλά οι όροι αυτοί είναι σαφέστεροι σε προσφορές που δημιουργήθηκαν για το 2018. 4 Στην απάντησή της στο σχέδιο έκθεσης η αρμόδια αρχή δήλωσε ότι για την εκστρατεία του φθινοπώρου του 2017 χρησιμοποιήθηκαν βαθμονομημένα θερμόμετρα για τη μεταφορά και την αποθήκευση. Βρίσκεται σε εξέλιξη διαδικασία υποβολής προσφορών για καταγραφείς δεδομένων θερμοκρασίας για χρήση στην εκστρατεία του 2018. 13

με εκείνες που εμφανίζονταν στις ενσωματωμένες συσκευές στα οχήματα που χρησιμοποιούνταν εκείνο το διάστημα. Ο επίσημος κτηνίατρος καταγράφει τις καιρικές συνθήκες και λαμβάνει πληροφορίες από τον φορέα εκμετάλλευσης σχετικά με το δρομολόγιο των πτήσεων και τον αριθμό των προγραμματισμένων ρίψεων δολωμάτων εμβολίου για κάθε ημέρα. Για κάθε πτήση ο επίσημος κτηνίατρος καταγράφει τη θερμοκρασία στο όχημα αποθήκευσης όταν βγαίνουν έξω τα κιβώτια, τον συνολικό αριθμό των δολωμάτων εμβολίου που φορτώνονται και τους αριθμούς της ομάδας παρτίδας τους, την εξωτερική θερμοκρασία κατά τη φόρτωση, την ώρα αναχώρησης και άφιξης της πτήσης και τον αριθμό και λεπτομέρειες των δολωμάτων εμβολίου που επιστρέφονται (εάν υπάρχουν). Οι καταχωρισμένες πληροφορίες συμπεριλαμβάνονται σε ένα φυλλάδιο έκθεσης ανά αεροσκάφος ανά ημέρα. Την τελευταία ημέρα σε κάθε αεροδρόμιο ο επίσημος κτηνίατρος ελέγχει και καταγράφει τη θερμοκρασία μέσα στους θαλάμους ψύξης και αποδεσμεύει το όχημα. 32. Οι συμβάσεις διευκρινίζουν ότι τα αεροσκάφη πρέπει να είναι εφοδιασμένα με δύο συστήματα ηλεκτρονικής καταχώρισης, ένα για την πραγματική τροχιά πτήσης και ένα για τις τοποθεσίες ρίψης των δολωμάτων εμβολίου. Τα δεδομένα ρίψης δολωμάτων (και τα προγραμματισμένα δρομολόγια πτήσεων) υποβάλλονται ηλεκτρονικά στην ΚΑΑ σε καθημερινή βάση και τα στοιχεία αυτά μπορούν να αποστέλλονται απευθείας από την κοινοπραξία διασποράς. Τα δεδομένα που αφορούν τα πραγματικά δρομολόγια πτήσεων δεν υποβάλλονται σε ούτε επαληθεύονται με δεδομένα ρίψης δολωμάτων από την ΚΑΑ. Αυτό δεν συνάδει με τις οδηγίες των υπηρεσιών της Επιτροπής ή τη διαδικασία που περιγράφεται στο εγκεκριμένο πρόγραμμα εκρίζωσης. Επιπλέον, δεν υπάρχουν αρχεία σχετικά με το τι ελέγχθηκε, πότε ελέγχθηκε, το αποτέλεσμα των ελέγχων ή τυχόν διορθωτικά μέτρα που ελήφθησαν. Τα ηλεκτρονικά στοιχεία (τοποθεσίες ρίψης των δολωμάτων εμβολίου και προγραμματισμένα δρομολόγια πτήσης) από την εναέρια διασπορά αποστέλλονται από τον φορέα εκμετάλλευσης σε καθορισμένο άτομο στη Δ/νση Διαρθρωτικών Τεχνικών Μελετών και Τοπογραφικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Δεν υπήρχαν οδηγίες που να επεξηγούν τον σκοπό των ελέγχων ή πώς διενεργήθηκαν και καταγράφηκαν οι έλεγχοι των στοιχείων ρίψης των δολωμάτων εμβολίου. Το άτομο που διενεργούσε τους ελέγχους δεν γνώριζε με ποια απόσταση μεταξύ των ρίψεων των δολωμάτων εμβολίων μπορούσε να επιτευχθεί η επιθυμητή πυκνότητα. Οι έλεγχοι φέρεται να πραγματοποιούνταν στα στοιχεία ρίψης δολωμάτων εμβολίου σε καθημερινή βάση. Δεν τηρήθηκαν αρχεία ή εκθέσεις των ελέγχων. Τα κενά στη διασπορά υποτέθηκε ότι συνδέονταν με λίμνες, βουνά ή χωριά, αλλά αυτό δεν επαληθεύτηκε με βάση κάποιον χάρτη. Αν η πυκνότητα των δολωμάτων παρέκκλινε σημαντικά από εκείνη που είχε συμφωνηθεί για το 14

πρόγραμμα, η ΚΑΑ θα ενημερωνόταν τηλεφωνικά. Αυτό φέρεται να είχε συμβεί σε λίγες περιπτώσεις, αλλά δεν είχαν καταγραφεί ούτε οι τηλεφωνικές κλήσεις ούτε οι διορθωτικές ενέργειες. Εξαιτίας της έλλειψης στοιχείων για τις πραγματικές γραμμές πτήσης, δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν έλεγχοι για να διαπιστωθεί ότι τα στοιχεία των ρίψεων δολωμάτων εμβολίου αντιστοιχούσαν με τα πραγματικά δρομολόγια των πτήσεων. Οι συγκεκριμένοι έλεγχοι απαιτούνται ρητά από την Επιτροπή και περιγράφονται στα εγκεκριμένα προγράμματα εκρίζωσης. Στο τέλος της εκστρατείας ΑΕΔΣ στάλθηκαν στην ΚΑΑ χάρτες πυκνότητας δολωμάτων με χρωματική κωδικοποίηση χωρίς κανένα σχόλιο ή δήλωση σχετικά με το είδος των ελέγχων που πραγματοποιήθηκαν στους εν λόγω φακέλους και χωρίς τα αποτελέσματα των ελέγχων αυτών. Αυτοί οι χάρτες επαλήθευαν ότι είχε επιτευχθεί η ελάχιστη πυκνότητα δολωμάτων κατά την εαρινή εκστρατεία του 2017, αλλά υπήρχαν ορισμένες περιοχές με πολύ υψηλότερες πυκνότητες δολωμάτων (σε ορισμένες περιπτώσεις υπερέβαιναν τα 50 εμβόλια/km2), γεγονός που επιβεβαίωνε τη στρατηγική της εναέριας διασποράς που περιγράφεται από την ΚΑΑ και τον φορέα εκμετάλλευσης (διαπίστωση 24). 15

Συμπεράσματα σχετικά με τον εμβολιασμό των αλεπούδων διά του στόματος 33. Στο πλαίσιο της τρέχουσας διαδικασίας υποβολής προσφορών, οι συμβάσεις υπογράφηκαν και τα δολώματα εμβολίου παραδόθηκαν εγκαίρως και, ως εκ τούτου, οι τρεις τελευταίες εκστρατείες ΑΕΔΣ μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν σύμφωνα με τον προγραμματισμό. 34. Τα αποτελέσματα των ελέγχων τίτλων σε δολώματα εμβολίου είναι διαθέσιμα μόνο μετά την εκστρατεία, γεγονός που σημαίνει ότι η ΚΑΑ δεν μπορεί να αναλάβει εγκαίρως διορθωτικά μέτρα σε περίπτωση που το εργαστήριο εντοπίσει μη συμμορφούμενα αποτελέσματα. Στις εν λόγω παρτίδες που έχουν παραμείνει σε αποθήκευση για έως και πέντε εβδομάδες μεταξύ της παράδοσης και της χρήσης δεν έχει πραγματοποιηθεί επαλήθευση των τίτλων μετά την αποθήκευση. 35. Καταγεγραμμένοι επίσημοι έλεγχοι σχετικά με την αποθήκευση και τη διασπορά των δολωμάτων εμβολίου εφαρμόζονται κατά την άφιξη στην Ελλάδα και στα αεροδρόμια. Οι χάρτες με χρωματική κωδικοποίηση που ετοιμάζονται μετά τις εκστρατείες δείχνουν ότι η πυκνότητα των δολωμάτων εμβολίου στο έδαφος επιτεύχθηκε όπως είχε προγραμματιστεί. Ωστόσο, η ΚΑΑ δεν ζητά όλα τα στοιχεία της εναέριας διασποράς τα οποία θα μπορούσαν να είναι αναγκαία για τη διενέργεια των κατάλληλων συγκρίσεων των πραγματικών γραμμών πτήσης με τις καταγεγραμμένες τοποθεσίες ρίψης των δολωμάτων εμβολίου, όπως απαιτείται από την Επιτροπή. Επιπλέον, η έλλειψη οδηγιών και μητρώα των ελέγχων που διεξάγονται επί του παρόντος στα στοιχεία ρίψεων των δολωμάτων εμβολίου υπονομεύει κάθε επαλήθευση των εν λόγω ελέγχων. 5.3 ΠΑΡΑΚΟΛΟΎΘΗΣΗ, ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΊΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤΉΡΗΣΗ Οι αρχές και οι τεχνικές για την ανίχνευση της λύσσας και η παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του εμβολιασμού κατά της λύσσας στις αλεπούδες περιγράφονται στην έκθεση «Εκρίζωση της λύσσας στην ΕΕ» [DG(SANTE)/2016-8980]. Εν συντομία, τα δολώματα εμβολίου περιέχουν τετρακυκλίνη ως ουσία-δείκτη. Όταν η αλεπού τρώει το δόλωμα εμβολίου, η τετρακυκλίνη αφήνει μόνιμο ίχνος στα δόντια και στα οστά. Οι θηρευόμενες αλεπούδες δοκιμάζονται για να ελεγχθεί αν η διασπορά δολωμάτων έφτασε στον στοχευόμενο πληθυσμό. Για να εμβολιαστούν κατά της λύσσας (να αναπτύξουν προστατευτικά αντισώματα), οι αλεπούδες πρέπει να δαγκώσουν την κάψουλα του εμβολίου που βρίσκεται μέσα στο δόλωμα και να καταπιούν το εμβόλιο. Αν πολλές αλεπούδες ήρθαν σε επαφή με δολώματα (δηλ. δείχνουν σημάδια τετρακυκλίνης) αλλά δεν έχουν αντισώματα, αυτό θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη προβλήματος με την ποιότητα του εμβολίου. Η ηλικία κάθε αλεπούς προσδιορίζεται επίσης, ώστε να διευκολύνεται η επαλήθευση της αποτελεσματικότητας της πλέον πρόσφατης εκστρατείας εμβολιασμού. Νομικές απαιτήσεις Σημείο 6 στοιχείο γ) περίπτωση i) του παραρτήματος της απόφασης 2008/341/ΕΚ της Επιτροπής. Διαπιστώσεις 16

5.3.1 Παρακολούθηση της πρόσληψης δολώματος και της ανοσίας του πληθυσμού 36. Η δειγματοληψία για το πρόγραμμα παρακολούθησης γίνεται κυρίως μέσω νυχτερινού κυνηγιού, χρησιμοποιώντας οχήματα και φώτα, και μερικές φορές εκτός κυνηγετικής περιόδου της αλεπούς. Η μεθοδολογία αυτή παρεμπόδισε την αποτελεσματική παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των εκστρατειών ΑΕΔΣ. Από το 2016 οι αλεπούδες μπορούν επίσης να παραδοθούν από κυνηγούς που τις έχουν πυροβολήσει σύμφωνα με τους εθνικούς κανόνες (την ημέρα, κατά τη διάρκεια της κυνηγετικής περιόδου). Οι διαδικασίες του νυχτερινού κυνηγιού δεν επιτρέπονται δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο με τη συμμετοχή και την έγκριση των τοπικών δασικών υπηρεσιών. Οι ομάδες νυχτερινού κυνηγιού πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον έναν κυνηγό, έναν θηροφύλακα και έναν εκπρόσωπο της δασικής υπηρεσίας, καθώς και ένα ή δύο οχήματα, κάτι που προϋποθέτει σημαντικό συντονισμό και σχεδιασμό. Ένας επίσημος κτηνίατρος της περιφερειακής ενότητας είτε συμμετέχει στο κυνήγι είτε βρίσκεται σε ετοιμότητα για να παραλάβει τις βληθείσες αλεπούδες. Στις περιφερειακές ενότητες που έγιναν επισκέψεις οι ομάδες νυχτερινού κυνηγιού ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπιτυχείς στις απόπειρές τους να πυροβολήσουν αλεπούδες για την παρακολούθηση. Σε μια περιφερειακή ενότητα, είχαν διοργανωθεί 15 εξορμήσεις νυχτερινού κυνηγιού κατά τη διάρκεια του 2016 χωρίς να πυροβολήσουν καμία αλεπού, ενώ οι κυνηγοί κατά τη διάρκεια της κυνηγετικής περιόδου έφεραν εννέα αλεπούδες. 37. Οι βληθείσες αλεπούδες παραδίδονται στους καθορισμένους αρμόδιους κτηνιάτρους σε τοπικούς κτηνιατρικούς σταθμούς, όπου συλλέγεται δείγμα αίματος το οποίο υποβάλλεται στο εργαστήριο μαζί με το κεφάλι της αλεπούς. Λαμβάνονται δείγματα αίματος με διηθητικό χαρτί ή σε δοκιμαστικούς σωλήνες. Σχεδόν όλες οι αλεπούδες που υποβλήθηκαν σε δοκιμασίες για επαφή με δόλωμα υποβλήθηκαν επίσης σε δοκιμασία για αντισώματα κατά του ιού της λύσσας, γεγονός που φανερώνει ότι η διαδικασία δειγματοληψίας για το αίμα/ορό λειτουργεί σωστά. 38. Μετά την εαρινή εκστρατεία του 2016 το 42 % των αλεπούδων που εξετάστηκαν (πολλές από αυτές ήταν μικρές) παρουσίαζε ενδείξεις πρόσληψης του δολώματος και το 31 % έβγαινε θετικό σε αντισώματα του ιού της λύσσας. Ύστερα από τη φθινοπωρινή εκστρατεία του 2016 οι δοκιμές παρουσίαζαν πρόσληψη δολώματος της τάξης του 59 %, ενώ το 68 % των αλεπούδων ήταν θετικό για αντισώματα του ιού της λύσσας. Αυτό εξετάζεται περαιτέρω στη διαπίστωση 66. 39. Η ΚΑΑ παρέχει σε κάθε περιφερειακή ενότητα έναν αριθμό-στόχο αλεπούδων από τις οποίες πρέπει να ληφθούν δείγματα για το πρόγραμμα παρακολούθησης. Ο στόχος είναι να εξεταστούν 2 αλεπούδες/100 km² μετά από κάθε εκστρατεία ΑΕΔΣ, όπως περιγράφεται στα εγκεκριμένα προγράμματα. Οι κυνηγοί αποζημιώνονται με 30 ευρώ για κάθε αλεπού, αλλά η δειγματοληψία απέχει πολύ από τα στοχευόμενα επίπεδα και η εφαρμογή ποικίλλει μεταξύ των περιφερειακών ενοτήτων. Το 2016, είχε καταστεί 17

δυνατό να πυροβοληθεί και να υποβληθεί για ανάλυση το 9 % του προγραμματισμένου αριθμού αλεπούδων με βάση το πρόγραμμα παρακολούθησης. Τα αποτελέσματα της παρακολούθησης από περιφερειακές ενότητες για τις τρεις εκστρατείες ΑΕΔΣ από το φθινόπωρο του 2015 έως την άνοιξη του 2016 παρουσίαζαν ότι έξι από τις 27 περιφερειακές ενότητες που εμπλέκονται σε μία ή περισσότερες εκστρατείες δεν είχαν υποβάλει καθόλου δείγματα παρακολούθησης. Η περιφερειακή ενότητα στην οποία εντοπίστηκαν 38 από τα 48 κρούσματα λύσσας (79 %) κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης της νόσου είχαν υποβάλει λιγότερο από το 6 % των αναμενόμενων δειγμάτων παρακολούθησης για το 2015 και το 2016. Δύο άλλες περιφερειακές ενότητες όπου είχαν εντοπιστεί κρούσματα λύσσας δεν προσκόμισαν καθόλου δείγματα παρακολούθησης το 2016. Για τις δύο εκστρατείες του 2016 οι στόχοι για τις 24 εμπλεκόμενες περιφερειακές ενότητες ήταν μεταξύ 23 και 181 αλεπούδων η καθεμία, φτάνοντας συνολικά τις 2033 αλεπούδες. Μία περιφερειακή ενότητα είχε παραδώσει το 67 % των στοχευόμενων ζώων, πέντε άλλες περιφερειακές ενότητες είχαν φτάσει το 17-26 % των στόχων τους και δέκα περιφερειακές ενότητες είχαν παράσχει λιγότερο από το 9 % των στόχων τους. Οκτώ περιφερειακές ενότητες (υπεύθυνες για το 36 % των στοχευόμενων δειγμάτων) δεν υπέβαλαν κανένα ζώο. 40. Τα αποτελέσματα της παρακολούθησης από την πρώτη εαρινή εκστρατεία (2016) και τη φθινοπωρινή εκστρατεία του 2016 δείχνουν ότι μεγάλο ποσοστό των αλεπούδων που υποβλήθηκαν για δοκιμασία ήταν ηλικίας κάτω του ενός έτους. Αυτή η ηλικιακή ομάδα δεν αποτελεί καλό δείκτη για την αποτελεσματικότητα του ΑΕΔΣ όταν υποβάλλεται σε δοκιμή από τη γέννηση έως την πρώτη τους φθινοπωρινή εκστρατεία ΑΕΔΣ. Παρόλο που αυτά τα μικρά θα ήταν ακόμα μέσα στις φωλιές τους κατά τη διάρκεια της εαρινής εκστρατείας, ένα μεγάλο ποσοστό εμφάνιζαν ενδείξεις επαφής με το δόλωμα. Δεν είναι γνωστό αν οι θηλυκές αλεπούδες είναι πιθανό να έφερναν τα δολώματα εμβολίου μέσα στις φωλιές για να ταΐσουν τα μικρά τους. Ορισμένα μικρά ήταν θετικά σε αντισώματα λύσσας, αλλά δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθεί αν τα εν λόγω μικρά είχαν μητρικά αντισώματα ή είχαν όντως εμβολιαστεί. Δεν έχουν ληφθεί μέτρα για να αποθαρρυνθεί ο πυροβολισμός των μικρών αλεπούδων το καλοκαίρι του 2017. Τα μικρά των αλεπούδων που ταξινομούνται ως < 1 ετών μεταξύ της εαρινής και της φθινοπωρινής εκστρατείας θα είχαν γεννηθεί κατά την περίοδο της εαρινής εκστρατείας του 2016, δηλαδή θα ήταν μικρότερα των 6-7 μηνών. Από τις 126 αλεπούδες της δειγματοληψίας μεταξύ της εαρινής και της φθινοπωρινής εκστρατείας, οι 86 (68 %) ταξινομήθηκαν ως <1 ετών. Από αυτές, το 53 % εμφάνιζαν ενδείξεις επαφής με το δόλωμα (TC+) και το 12 % (οι 9 από τις 73 που εξετάστηκαν) ήταν θετικές σε αντισώματα του ιού της λύσσας. 18