ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Μετάφραση διδαγμένου κειμένου:

Β1. Ο Αριστοτέλης στην ενότητα 1 αφού διέκρινε την αρετή σε διανοητική και ηθική διερευνά τον τρόπο με τον οποίο γεννιέται η αρετή, την προέλευσή της και τους απαραίτητους όρους για την ύπαρξή της. Εστιάζοντας στην ηθική αρετή, υπογραμμίζει πως δεν είναι έμφυτη στον άνθρωπο, αλλά αποτελεί αντικείμενο εθισμού, επανάληψης, άσκησης. Επαφίεται, επομένως, στον ίδιο το μαθητευόμενο, στη βούληση και την επιμονή του να ασκηθεί στην κατάκτηση των ηθικών αρετών που θα τον οδηγήσουν στην τελείωσή του ("τελειουμένοις"), στην ευδαιμονία. Συγκεκριμένα, η ηθική αρετή δεν προέρχεται από τη φύση, δεν αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό του ανθρώπου, αλλά κατακτάται με τον εθισμό. Για να στηρίξει την άποψή του αξιοποιεί την ετυμολογική συγγένεια που έχει η λέξη "ηθική" με τη λέξη "έθος". Για τον Αριστοτέλη οι λέξεις δεν αποτελούν απλούς ήχους, αλλά αποδίδουν το βαθύτερο νόημα των όρων που δηλώνουν (είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τα πράγματα που δηλώνουν). Στη συνέχεια, αναφερόμενος στο γεγονός ότι οι ιδιότητες που υπάρχουν στα πράγματα εκ φύσεως δεν είναι δυνατόν να αλλάξουν με τον εθισμό, όσο και αν καταβάλλει προσπάθεια κανείς, (όπως συμβαίνει με την κίνηση της πέτρας και της φωτιάς) καταλήγει πως οι ηθικές αρετές δεν "ἐγγίνονται φύσει" στον άνθρωπο, καθώς οι άνθρωποι αποκτούν ιδιότητες, τις καλλιεργούν και τις επαυξάνουν. Βέβαια με το "παρά φύσιν" δηλώνεται πως η ηθική αρετή δεν είναι εντελώς αποδεσμευμένη από τη φύση. Ο άνθρωπος έχει από τη φύση την προδιάθεση για αρετή, την ιδιότητα δηλαδή να είναι επιδεκτικός στην αρετή. Ολοκληρώνοντας, οδηγείται στο συμπέρασμα πως καμία από τις ηθικές αρετές δε δίνεται από τη φύση στον άνθρωπο, αλλά είναι επίκτητες. Υπάρχει όμως δυνάμει μέσα σε κάθε άνθρωπο η ικανότητα προσέγγισής τους. Ο Αριστοτέλης με τις εμπειρικές του αυτές θέσεις απορρίπτει την αρχαϊκή αριστοκρατική διδασκαλία, την οποία ακολουθεί ο Σοφοκλής, για την αρετή. Για το Σοφοκλή, τον Όμηρο, τον Τυρταίο, το Θέογνι και τον Πίνδαρο η αρετή είναι δώρο της φύσης (των θεών) το οποίο τελεσίδικα δίνεται ή δε δίνεται από τη γέννησή του στον άνθρωπο και είναι προνόμιο των "αρίστων" των ευγενών που κληροδοτείται στους απογόνους τους. Γι' αυτό και η Αντιγόνη στους στίχους 37-38 της ομώνυμης τραγωδίας του Σοφοκλή ως εκφραστής της αρχαϊκής αυτής αντίληψης καλεί την Ισμήνη να σταθεί στο ύψος της αριστοκρατικής της καταγωγής και να επιδείξει τις έμφυτες, κληρονομικές αρετές της -ηθικό μεγαλείο, ψυχικό σθένος, υψιλοφροσύνηπροκειμένου να συνεργαστεί μαζί της για την ταφή του αδελφού τους Πολυνείκη, ένα επικίνδυνο εγχείρημα λόγω της απαγορευτικής διαταγής του βασιλιά Κρέοντα. Β2. Στην αριστοτελική φιλοσοφία είναι θεμελιώδης η συχνά αντιθετική διάκριση των εννοιών "δύναμις" και "ἐνέργεια". "Δύναμις" είναι η δυνατότητα που έχει ένα πράγμα ή ένα ον να γίνει ή να κάνει κάτι, είναι η ατελής, η στοιχειώδης μορφή ενός πράγματος, η αρχική πηγή της δράσης, ενώ η "ἐνέργεια" είναι η πραγμάτωση αυτής της δυνατότητας, η άρτια και τελειωμένη μορφή ενός όντος ή πράγματος. Γενικά ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η "ἐνέργεια" έχει μεγαλύτερη αξία από τη "δύναμιν", καθώς στην ενέργεια

υπεισέρχεται η προσπάθεια και ο μόχθος του ανθρώπου, ενώ ιδιότητες εκ φύσεως, φυσικές προδιαθέσεις έχουν όλοι οι άνθρωποι. Οι έννοιες αυτές χρησιμοποιούνται στα δύο εμπειρικά παραδείγματα της δεύτερης παραγράφου. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση των αισθήσεων της όρασης και της ακοής υποστηρίζει ότι "τὰς δυνάμεις τούτων πρότερων κομιζόμεθα, ὕστερον δὲ τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν", δηλαδή ότι πρώτα υπάρχει η δυνατότητα της όρασης και της ακοής και έπειτα ο άνθρωπος προχωρά στις αντίστοιχες ενέργειες, στην εφαρμογή τους προκειμένου να αντιληφθεί τον περιβάλλοντα χώρο. Αντίθετα, στην περίπτωση των τεχνών ο άνθρωπος πρέπει πρώτα να κάνει χρήση τους και έπειτα να τις αποκτήσει. Για να ενισχύσει τη θέση του χρησιμοποιεί τα παραδείγματα της άσκησης στην οικοδομική τέχνη και της άσκησης στην τέχνη της κιθάρας, δηλώνοντας ότι με το να οικοδομεί κάποιος γίνεται οικοδόμος και με το να παίζει κάποιος την κιθάρα γίνεται κιθαριστής. Ο Αριστοτέλης στο συγκεκριμένο χωρίο συσχετίζει με τη μέθοδο της αναλογίας τις αρετές με τις τέχνες για να αποδείξει ότι και στην περίπτωση των αρετών πρώτα ο άνθρωπος πρέπει να τις εξασκήσει και έπειτα να τις κατακτήσει. Στο κείμενο, αναφερόμενος στις ιδιότητες που έχει ο άνθρωπος από τη φύση του, συνδέει "τὰς δυνάμεις" με το "πρότερον" και "τὰς ἐνεργείας" με το "ὕστερον", εννοώντας ότι "αἱ δυνάμεις" έχουν χρονική μόνο προτεραιότητα έναντι "τῶν ἐνεργειῶν" και όχι λογική ή οντολογική. Β3. Εισαγωγή: σελ. 140, "Η σημασία της Ακαδημίας η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα" Θα μπορούσε ο μαθητής να αξιοποιήσει στοιχεία και από το ανωτέρω τμήμα: "δεκαεπτά χρόνων υπήρχαν τότε στην Αθήνα" Β4. φέρεσθαι: φαρέτρα, φερέγγυος δέξασθαι: αποδοχή, δοχείο τελειουμένοις: τελέσφορος, εντελέχεια κομιζόμεθα: μετακομιδή, κόμιστρο ἰδεῖν: ιδεολογία, ιδεατός ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Και οι Αργείοι τον ίδιο χρόνο αφού εισέβαλαν στη Φλειασία και αφού έπεσαν σε ενέδρα από τους Φλειασίους και από τους δικούς τους εξόριστους σκοτώθηκαν περίπου ογδόντα (στον αριθμό).και οι Αθηναίοι από την Πύλο πήραν πολλή λεία (λάφυρα) από τους Λακεδαιμονίους και οι Λακεδαιμόνιοι γι' αυτό το λόγο αφενός ούτε πολεμούσαν αυτούς αφού καταπάτησαν τις συνθήκες με αυτό τον τρόπο, αφετέρου διακήρυξαν ότι εάν κάποιος θέλει μαζί τους να ληστεύσει τους Αθηναίους και οι Κορίνθιοι πολέμησαν τους Αθηναίους λόγω κάποιων προσωπικών διαφορών ενώ οι άλλοι Πελοποννήσιοι έμεναν αδρανείς ( ήσυχοι).και οι Μήλιοι κυρίευσαν το τμήμα από το περιτείχισμα των Αθηναίων κοντά στην αγορά, αφού έκαναν επίθεση κατά την διάρκεια της

νύχτας και σκότωσαν τους άνδρες και αφού μετέφεραν μέσα τρόφιμα και όσα πιο πολλά χρήσιμα πράγματα μπορούσαν, αφού αναχώρησαν, έμεναν αδρανείς ( ήσυχοι ). Γ1. α ἔλαβον: εἰληφέναι ἐπολέμουν: πολέμησον ἐκήρυξαν: κηρύξοι εἷλον: αἱρῆσθε προσβαλόντες: προσέβαλες Γ1. β φυγάδων: φυγάδι πολλήν: πολύ σπονδάς: σπονδήν τινῶν: τινὰς περιτειχίσματος: περιτειχισμάτων Γ2.α ὑπὸ Φλειασίων: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου από τη μετοχή παθητικού αορίστου «λοχισθέντες» δι' αὐτό: εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας (αναγκαστικό αίτιο) από το ρήμα «ἐπολέμουν» αὐτοῖς: αντικείμενο του ρήματος «ἐπολέμουν» ἰδίων: επιθετικός προσδιορισμός (ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός) στη λέξη «διαφορῶν» νυκτός: γενική του χρόνου (επιρρηματικός προσδιορισμός) από τη μετοχή «προσβαλόντες» ἀναχωρήσαντες: χρονική επιρρηματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο «οἱ Μήλιοι» του ρήματος «εἷλον». Γ2.β Πλάγιος Λόγος: Οὗτοι ἔλεγον καὶ τοὺς ἐκ τῆς Πύλου Ἀθηναίους Λακεδαιμονίων πολλήν λείαν λαβεῖν. Επιμέλεια Β. Καστάνη Μ. Λιάλιου