Κεφ.6: To Δίκαιο στη ζωή μας Κεφ. 6.1 Το δίκαιο Οι άνθρωποι ζώντας μέσα στη κοινωνία αναπτύσσουν σχέσεις, οι οποίες πρέπει να ρυθμίζονται για ν αποφεύγονται οι συγκρούσεις. Δίκαιο είναι ένα σύνολο υποχρεωτικών κανόνων που ρυθμίζουν την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων. Η Πολιτική και το Δίκαιο γεννήθηκαν από την ανάγκη να επιτευχθούν οι κοινοί στόχοι της κοινωνίας και να προστατευθούν τα μέλη της. Υπάρχουν 3 απόψεις σχετικά με την αναγκαιότητα του δικαίου: 1. Το δίκαιο είναι ταξικό δηλ. εκφράζει και υπηρετεί τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης (στον καπιταλισμό της αστικής τάξης) 2. Το δίκαιο είναι ουδέτερο, δηλ. ρυθμίζει τις κοινωνικές σχέσεις γενικά και απρόσωπα, και ισχύει έναντι πάντων 3. Το δίκαιο ούτε ταξικό είναι ούτε ουδέτερο, δηλ. προσπαθεί να εξισορροπήσει τα ανταγωνιστικά συμφέροντα α) θετό δίκαιο, που τίθεται από την πολιτεία και ρυθμίζει τις Μία άλλη διάκριση του κοινωνικές σχέσεις ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες δικαίου είναι σε: β) φυσικό δίκαιο, είναι η αναλλοίωτη ιδέα του ορθού σύμφωνα με το καλό, το αγαθό. Αιώνιο σύμβολο επίκλησης του φυσικού δικαίου αποτελεί η Αντιγόνη του Σοφοκλή
6.2. Κανόνες ηθικής και κανόνες δικαίου Ηθική και Δίκαιο βρίσκονται σε στενή σχέση και αλληλοεπηρεάζονται. Οι κανόνες ηθικής δεν έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα, απευθύνονται στην συνείδηση του ανθρώπου και η παραβίαση τους είναι αμάρτημα. Το Δίκαιο ρυθμίζει κοινωνικές σχέσεις, οι κανόνες του είναι υποχρεωτικοί και η παράβαση τους συνιστά έγκλημα, γι αυτό και προβλέπονται κυρώσεις για τους παραβάτες Κρίσιμο το ερώτημα: «Τι πράττει ο άνθρωπος σε περίπτωση σύγκρουσης κανόνων ηθικής και δικαίου;» πρόκειται για τη περίπτωση του ηθικού διλήμματος (π.χ. τι γίνεται όταν «πρέπει» η μάνα να θυσιαστεί για να σώσει το παιδί της) σε κάθε περίπτωση πρέπει να εξετάζονται οι επιπτώσεις της πράξης στα άτομα και στο κοινωνικό σύνολο το δίλημμα «υπακοή στους κανόνες ηθικής ή στους κανόνες δικαίου» ξεπερνιέται όταν η ηθική εμποτίζει το δίκαιο. Γενικά ο χρυσός κανόνας συμπεριφοράς είναι: «καθένας πρέπει να συμπεριφέρεται στους άλλους, όπως θα ήθελε να συμπεριφέρονται σ αυτόν». Αυτός ο κανόνας ισχύει σε όλες τις κοινωνίες και σ όλες τις εποχές.
6.3 Ερμηνεία και ιεράρχηση των κανόνων δικαίου Υπάρχουν περιπτώσεις που ένας νόμος παρουσιάζει ασάφειες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνιέται από την κοινωνική πραγματικότητα. Σ αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται ερμηνεία του νόμου. Σπουδαιότερες μέθοδοι ερμηνείας είναι: αυθεντική ερμηνεία, που γίνεται με ερμηνευτική διάταξη στο ίδιο νόμο ή με έκδοση μεταγενέστερου νόμου γραμματική ερμηνεία, που γίνεται με βάση το γράμμα του νόμου λογική (επιστημονική) ερμηνεία, που χρησιμοποιεί τους κανόνες και τα επιχειρήματα της λογικής τελολογική ερμηνεία, που επιδιώκει την εύρεση του επιδιωκόμενου σκοπού του νόμου διασταλτική ερμηνεία, ώστε να συμπεριληφθούν στοιχεία που δεν υπάρχουν στο γράμμα του νόμου, ανταποκρίνονται όμως στο πνεύμα του νόμου συσταλτική ερμηνεία, ώστε να μη συμπεριληφθούν στοιχεία που υπάρχουν στο γράμμα του νόμου, αλλά δεν ανταποκρίνονται στο πνεύμα του., Οι κανόνες δικαίου δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη. Αναγκαία είναι η ιεράρχηση τους. Αξιώματα ιεράρχησης κανόνων δικαίου α) ο ανώτερος νόμος υπερισχύει του κατώτερου β) ο νεώτερος νόμος υπερισχύει του παλαιότερου γ) ο ειδικός νόμος υπερισχύει του γενικού
6.4 Υποκείμενα δικαίου 6.4.1. Τα φυσικά πρόσωπα-προστασία της προσωπικότητας Φυσικό πρόσωπο είναι ο κάθε άνθρωπος στον οποίο το Δίκαιο αναγνωρίζει σημαντικές ιδιότητες: α) το φύλο: η σύναψη γάμου προϋποθέτει 2 φυσικά πρόσωπα διαφορετικού φύλου β) το όνομα: είτε το επώνυμο του πατέρα, είτε της μητέρας, είτε συνδυασμός των επωνύμων τους γ) η συγγένεια: η σχέση που δημιουργείται μεταξύ φυσικών προσώπων εξ αίματος: δημιουργείται με την γέννηση εξ αγχιστείας: «με τον γάμο πνευματική: «με την βάπτιση νομική : «με την υιοθεσία δ) η ιθαγένεια ή εθνικότητα: η ιδιότητα που συνδέει το πρόσωπο με την πολιτεία και δημιουργεί δικαιώματα & υποχρεώσεις ( πχ. δικαίωμα εκλέγειν) ε) η κατοικία: o τόπος που μένει μόνιμα το φυσικό πρόσωπο και διαφέρει από την διαμονή που είναι ο τόπος που διαμένει προσωρινά κάποιος
6.4.1. Τα φυσικά πρόσωπα-προστασία της προσωπικότητας (συνέχεια) Προσωπικότητα, είναι η συνολική φυσική, πνευματική και ψυχική συγκρότηση του ανθρώπου (εξωτερική εμφάνιση, εξυπνάδα, αξιοπρέπεια, εντιμότητα). Η προσωπικότητα του ατόμου προστατεύεται από το δίκαιο που δίνει την δυνατότητα στο άτομο να προσφύγει στη δικαιοσύνη σε περίπτωση που προσβάλλεται η προσωπικότητα του, και να ζητήσει: την άρση της προσβολής αποζημίωση (σε περίπτωση που ο προσβάλλων ενήργησε με δόλο) ικανοποίηση ηθικής βλάβης 6.4.2 Τα νομικά πρόσωπα το σωματείο Νομικό πρόσωπο: είναι η ένωση προσώπων ή σύνολο περιουσίας για εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού. Με βάση τον σκοπό που επιδιώκουν διακρίνονται σε 2 μεγάλες κατηγορίες: α) Τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) που ιδρύονται από την πολιτεία και επιδιώκουν σκοπούς δημοσίου συμφέροντος (εκκλησία, δήμοι, πανεπιστήμια) β) Τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.) που ιδρύονται συνήθως από ιδιώτες και επιδιώκουν ιδιωτικούς σκοπούς, κυρίως κοινωνικούς ή οικονομικούς (σωματεία, ιδρύματα, επιτροπές εράνων, αστική εταιρεία)
6.4.2 Τα νομικά πρόσωπα το σωματείο (συνέχεια) Το σωματείο είναι ένωση 20 τουλάχιστον προσώπων που επιδιώκει μη κερδοσκοπικούς σκοπούς (πολιτιστικούς, μορφωτικούς, αθλητικούς, φιλανθρωπικούς κλπ). Για να ιδρυθεί ένα σωματείο υποβάλλεται στο πρωτοδικείο καταστατικό υπογεγραμμένο από τα ιδρυτικά μέλη. Το καταστατικό πρέπει να περιλαμβάνει οπωσδήποτε κάποια στοιχεία, όπως: τον σκοπό, την επωνυμία, την έδρα, τους όρους εγγραφής-αποχώρησης-αποβολής των μελών, τα δικαιώματαυποχρεώσεις των μελών, τους πόρους του σωματείου, τα όργανα διοίκησης, τους όρους διάλυσης του σωματείου. Η διοίκηση του σωματείου ασκείται από το Διοικητικό Συμβούλιο, αλλά ανώτατο όργανο είναι η Γενική Συνέλευση, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται με απόλυτη πλειοψηφία.
6.5 Εμπράγματες σχέσεις οι σχέσεις με τα πράγματα Εμπράγματο δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων ιδιωτικού δικαίου, που ρυθμίζουν τις έννομες σχέσεις των προσώπων με τα πράγματα. Περιεχόμενο του είναι το δικαίωμα του ανθρώπου πάνω στα οικονομικά αγαθά και πρωτίστως το δικαίωμα της ιδιοκτησίας Ιδιαίτερη σημασία έχει η ακίνητα για τα οποία ο νόμος προβλέπει ιδιαίτερες διάκριση των πραγμάτων σε: διατυπώσεις για να προστατέψει τους ιδιοκτήτες και κινητά για τα οποία ο νόμος διευκολύνει τις συναλλαγές Μερικά πράγματα για λόγους δημοσίου συμφέροντος ή θρησκευτικούς ο νόμος τα θέτει εκτός συναλλαγής, όπως είναι: τα κοινά σε όλους (αέρας, θάλασσα, τρεχούμενο νερό) τα κοινόχρηστα (δρόμοι, πλατείες, πάρκα, αιγιαλοί) Τα εμπράγματα δικαιώματα διακρίνονται σε : A) Απόλυτο δικαίωμα: η κυριότητα δηλ. η νόμιμη εξουσία επί του πράγματος, που αποκτάται με: σύμβαση μεταξύ αγοραστή-πωλητή τακτική χρησικτησία (νομή ακινήτου επί δεκαετία) έκτακτη χρησικτησία (νομή ακινήτου επί εικοσαετία) Β) Περιορισμένα εμπράγματα δικαιώματα, που δίνουν στον κάτοχο του συγκεκριμένα δικαιώματα στο πράγμα (δουλεία, υποθήκη ακινήτου, ενέχυρο κινητού)
6.6 Οικογενειακές σχέσεις Οικογενειακό δίκαιο Το οικογενειακό δίκαιο ρυθμίζει τις οικογενειακές σχέσεις, δηλ. μεταξύ των συζύγων και των λοιπών μελών της οικογένειας. Ο γάμος είναι μία συμφωνία που ιδρύει μόνιμη και νόμιμη συμβίωση ανάμεσα σε 2 πρόσωπα διαφορετικού φύλου, και δημιουργεί δικαιώματα και υποχρεώσεις στις προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις των συζύγων. Το 1982 θεσπίστηκε ο πολιτικός γάμος, και το 2008 το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης. Για τη σύναψη γάμου απαιτείται η συμπλήρωση του 18 ου έτους της ηλικίας. Ο γάμος έχει συνέπειες για τις σχέσεις των συζύγων: - αμοιβαία υποχρέωση των συζύγων για συμβίωση - διατήρηση του οικογενειακού επωνύμου από τη α) για τις προσωπικές σχέσεις: γυναίκα για τις έννομες σχέσεις - συμμετοχή και των δύο στη λήψη αποφάσεων - υποχρέωση συνεισφοράς και των δύο στις ανάγκες της οικογένειας β) για τις περιουσιακές σχέσεις: η αξίωση κάθε συζύγου για συμμετοχή στα αποκτήματα του άλλου κατά τη διάρκεια του γάμου η περιουσιακή αυτοτέλεια για την περιουσία που κατείχε ο καθένας πριν και μετά τον γάμο η κοινοκτημοσύνη
6.6 Οικογενειακό δίκαιο συνέπειες γάμου (συνέχεια) Τι προβλέπεται για τις σχέσεις γονέων-παιδιών: Η λύση του γάμου γίνεται με: επώνυμο παιδιών: ορίζεται πριν τον γάμο γονική μέριμνα: ασκείται και από τους 2 γονείς μαζί και αφορά την επιμέλεια του παιδιού, τη διατροφή και τη διαχείριση της περιουσίας του κατάργηση προίκας, αλλά δυνατότητα γονικής παροχής με τον θάνατο ενός εκ των συζύγων με το διαζύγιο Ο γάμος είναι μία πράξη ελευθερίας αλλά και ευθύνης. Κάθε ένας από τους συζύγους παραιτείται από εγωισμούς και δεν προσπαθεί να επιβληθεί στον άλλο. Απαραίτητο είναι μέσα στον γάμο να καλλιεργείται η σχέση και να ενισχύεται η αγάπη Βασικές προϋποθέσεις επιτυχίας του γάμου είναι: η συμφωνία χαρακτήρων η αποδοχή του άλλου ως διαφορετικού η συμφωνία στην ιεράρχηση βασικών αξιών (παιδιά, χρήμα, επαγγελματική επιτυχία, αγάπη στον συνάνθρωπο) η αίσθηση της ικανοποίησης
6.7 Κληρονομικές σχέσεις Κληρονομικό δίκαιο Το κληρονομικό δίκαιο ρυθμίζει τις έννομες σχέσεις, ιδίως την περιουσία φυσικού προσώπου μετά τον θάνατο του. Κληρονομιά: είναι η περιουσία κάποιου που πέθανε Κληρονόμος: είναι ο άμεσος διάδοχος του κληρονομούμενου. Ο κληρονόμος αποκτά αυτοδικαίως την κληρονομιά, αλλά ο νόμος δίνει και το δικαίωμα αποποίησης της κληρονομιάς (αν ο αποθανών έχει περισσότερα χρέη από την περιουσία του) Υπάρχουν 2 είδη κληρονομικής διαδοχής: 1) διαδοχή από διαθήκη: o διαθέτης έχει την ελευθερία να ρυθμίσει με διαθήκη τα της περιουσίας του, με διαθήκη που μπορεί να είναι: ιδιόγραφη (απαιτούνται: ιδιόχειρη γραφή, χρονολογία, υπογραφή) δημόσια (ενώπιον συμβολαιογράφου και παρουσία 3 μαρτύρων) μυστική
6.7 Κληρονομικό δίκαιο είδη διαδοχής 2) διαδοχή εκ του νόμου: διαδοχή χωρίς διαθήκη: όταν δεν υπάρχει διαθήκη, ή όταν η υπάρχουσα διαθήκη είναι άκυρη, ή όταν με την διαθήκη διατέθηκε μόνο ένα μέρος της περιουσίας. Σε αυτή την περίπτωση ως κληρονόμοι καλούνται: οι εξ αίματος συγγενείς ο επιζών σύζυγος αναγκαστική διαδοχή: σ αυτή τη περίπτωση ο κληρονομούμενος έχει την υποχρέωση να διαθέσει μέρος της κληρονομιάς, και συγκεκριμένα το μισό της διαδοχής χωρίς διαθήκη το μέρος αυτό καλείται νόμιμη μοίρα Η δικαιολογία της αναγκαστικής διαδοχής είναι να προστατευθεί η οικογένεια του κληρονομούμενου Εξ άλλου ο αποθανών έχει ηθικό καθήκον να μεριμνήσει για τα συγγενικά του πρόσωπα