1 ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΟΥ 1940 Στα χρόνια πριν τον Α Παγκόσμιο πόλεμο οι αλλαγές στους τρόπους καλλιέργειας και παραγωγής πλούτου, δημιούργησαν φτώχεια και ανεργία, προκαλώντας πολλές αναταραχές στην Ευρώπη. Ένα από τα αποτελέσματα των παραπάνω αλλαγών ήταν και οι ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις σε ενέργεια των ισχυρότερων κρατών. Εκμεταλλευόμενος αυτές τις συνθήκες, ο Χίτλερ ανέπτυξε σταδιακά την ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού και υποσχέθηκε στον γερμανικό λαό την πρόοδο και τον πλούτο. Οι πύρινοι λόγοι του με εθνικιστικό περιεχόμενο στόχευαν στην ανάγκη του φτωχού και άνεργου κόσμου. Ο γερμανικός λαός σιγά - σιγά παραπλανήθηκε και πείστηκε ότι ανήκει στην Αρία Φυλή, δηλαδή μια ανώτερη φυλή ανθρώπων η οποία είχε το δικαίωμα να εξουσιάσει κάθε άλλη ανθρώπινη φυλή, ακόμη και με πόλεμο. Ο φασισμός εμφανίστηκε στην Ισπανία με τον Φράνκο και στην Ιταλία με τον Μπενίτο Μουσολίνι. Μαζί με την αυτοκρατορική Ιαπωνία, και την τότε φασιστική Ιταλία αποτέλεσαν τους νέους συμμάχους του Χίτλερ, το λεγόμενο Άξονα. Στις παραπάνω χώρες η δημοκρατία και τα δικαιώματα των πολιτών εξαφανίστηκαν. Στο στόχο των Ναζί μπήκαν οι Τσιγγάνοι, οι Σλάβοι, οι Εβραίοι καθώς και πολίτες με κοινωνικές ιδιαιτερότητες και διαφορετικές ιδεολογίες από εκείνες του εθνικοσοσιαλισμού και του φασισμού. Οι παραπάνω κατηγορίες πολιτών αποτέλεσαν τους «αποδιοπομπαίους τράγους» όλων των κοινωνικών και οικονομικών αδιεξόδων της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Στον αυξανόμενο ανταγωνισμό οι κυβερνήσεις όλων των χωρών της Ευρώπης κατάφεραν να καλλιεργήσουν το μίσος μεταξύ των λαών τους υψώνοντας τείχη εθνικιστικής υστερίας προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους. Έτσι ο ένας λαός στράφηκε κατά του άλλου, καταλήγοντας πιόνια στο αιματηρό και ολέθριο παιχνίδι του επερχόμενου πολέμου. Σύντομα ο στρατός των Γερμανών εξαπέλυσε επιθετικές επιχειρήσεις πρώτα στις χώρες που συνόρευε: Αυστρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Νορβηγία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Γαλλία. Αντίστοιχα κινήθηκαν και οι άλλες χώρες του Άξονα. Οι επιθετικές ενέργειες της Γερμανίας απέβλεπαν στο πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής, στην πρόσβαση στη Μεσόγειο καθώς και στους σιτοβολώνες και στο πετρέλαιο της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Η Ελλάδα βρέθηκε αρχικά στο στόχο των Ιταλών οι οποίοι ζήτησαν από την τότε κυβέρνηση του Μεταξά να τους παραδώσει τη χώρα. Ωστόσο η θέση της
2 αποφασίστηκε να είναι με το μέρος των Συμμάχων, δηλαδή της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Σοβιετικής Ένωσης και όχι με εκείνο του Άξονα. Έτσι κηρύχθηκε γενική επιστράτευση. Από τα σπίτια τους, από την εξορία, από τις φυλακές, από το χωράφι, από το γραφείο, όλοι οι Έλληνες χρησιμοποίησαν κάθε μέσο συγκοινωνίας για να φτάσουν το γρηγορότερο στο μέτωπο του πολέμου μέσα σε ένα κλίμα ενθουσιασμού. Ο διοικητής των ιταλικών δυνάμεων, διαβεβαίωνε το Μουσολίνι ότι η ιταλική επίθεση θα έδινε την εντύπωση μιας συντριπτικής θύελλας. Λίγο πριν την εισβολή η διάταξη δυνάμεων ήταν η εξής: 100.000 Ιταλοί και 35.000 Έλληνες. Η υπεροχή των Ιταλών σε πυροβολικό και άρματα ήταν συντριπτική. Η αεροπορία τους είχε την κυριαρχία σ ολόκληρο τον ελληνικό και αλβανικό εναέριο χώρο. Οι ιταλικές μεραρχίες, με την υποστήριξη της αεροπορίας και του πυροβολικού και την ενίσχυση επίλεκτων μονάδων επί 12 μέρες δεν μπόρεσαν να εισέλθουν στην Ελλάδα. Οι Ιταλοί είδαν τα άρματά τους κατεστραμμένα και γκρεμισμένα σε αντιαρματικές παγίδες. Ο ελληνικός στρατός υπερασπίστηκε την τιμή και την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας στα βουνά της Πίνδου στην Ήπειρο. Στον αγώνα ρίχτηκαν γέροι, παιδιά και ηλικιωμένες γυναίκες. Ο κάθε ένας προσέφερε ό,τι και όπως μπορούσε. Αλησμόνητη θα μείνει η συνεισφορά της ελληνίδας γυναίκας, η οποία φορτωμένη στον ώμο με πυρομαχικά και τρόφιμα εφοδίαζε τους έλληνες στρατιώτες. Το κρύο και το κακοτράχαλο έδαφος των βουνών της Πίνδου καθώς και η έλλειψη φαγητού δεν έκαμψαν το πείσμα για αγώνα και ειρήνη. Οι στόχοι ήταν καθαροί και δίκαιοι. Ο αγώνας του ελληνικού λαού και των στρατιωτών του καταγράφηκε στην παγκόσμια ιστορία ως κατόρθωμα. Ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Ουίνστον Τσόρτσιλ έγραψε: «Από τώρα και στο εξής δεν πρέπει να λέμε ότι οι Έλληνες πολέμησαν ως ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν ως Έλληνες». Ωστόσο πρέπει να καταλάβουμε ότι οι άνθρωποι εκείνοι δεν ήταν υπεράνθρωποι. Ήταν καθημερινοί άνθρωποι, όπως όλοι όσοι βρισκόμαστε εδώ σήμερα. Η αγάπη για την πατρίδα, την ειρήνη, τη ζωή την ίδια, ήταν οι αιτίες για να φανερωθούν οι παραπάνω αξίες της ανθρώπινης ψυχής. Αυτές που κρύβονται μέσα σε όλους μας, που δεν σπαταλιούνται στα μικρά, αλλά απαιτούν πάθος, αφιέρωση, πίστη για να αναδυθούν. Είναι αυτές οι δυνάμεις οι οποίες μετατρέπουν τη θέληση για ζωή σε πάθος για αγώνα, την
3 ταπεινοφροσύνη του απλού ανθρώπου σε αφιέρωση στα υψηλότερα ιδανικά, την ελπίδα για το μέλλον σε πίστη για τη λευτεριά. Η εισβολή των Γερμανών τον Απρίλιο του 1941, μετά από ένα δίμηνο πολιορκίας και σφοδρών μαχών, είχε ως αποτέλεσμα την παράδοση της χώρας στους Γερμανούς. Ωστόσο, το εθνικό φρόνημα, η λαχτάρα για λευτεριά και εκδημοκρατισμό των θεσμών της χώρας η οποία βίωνε τη δικτατορία του Μεταξά, ενίσχυσαν την εθνική αντίσταση, η οποία δημιούργησε πολλά προβλήματα στον κατακτητή. Στην Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Ρούμελη, την Αττική και την Κρήτη οι Γερμανοί έβρισκαν σθεναρά εμπόδια από τον κόσμο της αντίστασης. Η μάχη της Κρήτης θα μείνει στην ιστορία για το θάρρος των Ελλήνων και των συμμάχων τους οι οποίοι καθυστέρησαν την εισβολή των Γερμανών στην τότε Σοβιετική Ένωση. Αποτέλεσμα ήταν ο γερμανικός στρατός να έρθει αντιμέτωπος με το βαρύ ρωσικό χειμώνα, ένα γεγονός που άλλαξε το ρου του πολέμου και της ίδιας της ιστορίας. Η σκληρή γερμανική κατοχή έφερε την πείνα στις μεγάλες πόλεις, τα βασανιστήρια και τους θανάτους πολλών αθώων πολιτών οι οποίοι εξοντώθηκαν στο όνομα της εκδίκησης. Η Κάνδανος στην Κρήτη, τα Καλάβρυτα στην Πελοπόννησο και ο Χορτιάτης στη Θεσσαλονίκη, είναι μερικοί από τους πολλούς τόπους μαρτυρίου. Οι Έλληνες στον 2 Παγκόσμιο Πόλεμο έχασαν το 12% του πληθυσμού τους, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά μεταξύ των συμμάχων τους. Πάνω από ένα εκατομμύριο χάθηκαν για πάντα. Η 28η Οκτωβρίου 1940 είναι σταθμός στη νεώτερη ιστορία της Ελλάδας. Σε μια σχετική συζήτηση με κάποιους μαθητές της τρίτης τάξης για το τι σημαίνει για εκείνους η σημερινή ημέρα, μού απάντησαν ότι τιμούμε τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους για να μπορούμε εμείς σήμερα να απολαμβάνουμε την ίδια τη ζωή. Κάποιος μαθητής ωστόσο απάντησε ότι όλα αυτά τα ξέρουν. Όταν ρώτησα αν πρέπει τότε να ασχοληθούμε μόνο με το καινούργιο μας κινητό ή με την αγορά ακόμη ενός αυτοκινήτου, τα παιδιά είπαν όχι. Ήθελαν επειγόντως να μάθουν τι γίνεται από δω και πέρα. Υπάρχουν σήμερα απειλές; Ποιες είναι αυτές; Και πως τις αντιμετωπίζουμε; Ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, όπου το πρόβλημα ενός κράτους γίνεται πρόβλημα όλων των κρατών. Κυρίαρχο ρόλο, όπως και τότε, κατέχει η οικονομία και η πρόοδος στην τεχνολογία και τη γνώση. Σε αυτό το παγκόσμιο χωριό, οι χώρες, όπως και τότε, συνασπίζονται μεταξύ τους για να
4 αντιμετωπίσουν τα σύγχρονα προβλήματα, όπως την ανεργία, την οικονομική ύφεση, την εγκληματικότητα, την τρομοκρατία, την περιβαλλοντική καταστροφή του πλανήτη. Από τη μια μεριά βρίσκεται ο ανεπτυγμένος κόσμος με το υψηλό βιοτικό επίπεδο, τα πολλά καταναλωτικά αγαθά, την τεχνογνωσία, τις δημοκρατικές κυβερνήσεις, το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλά και τους γρήγορους και πολλές φορές απάνθρωπους ρυθμούς στην καθημερινή ζωή με το άγχος και την απομόνωση. Από την άλλη, οι χώρες του τρίτου κόσμου χαρακτηρίζονται από τη φτώχεια, την παντελή έλλειψη αναγκαίων αγαθών για τη ζωή, όπως το νερό, το πολύ χαμηλό βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο, τις δικτατορικές κυβερνήσεις που καταπατούν κάθε ελευθερία του ανθρώπου, πολλές φορές με τη στήριξη των κυβερνήσεων και των εταιριών των ανεπτυγμένων χωρών. Ταυτόχρονα είναι οι χώρες που κατέχουν πηγές ενέργειας οι οποίες είναι απαραίτητες στις ανεπτυγμένες χώρες. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος μας βρίσκεται και πάλι σε μια κρίσιμη καμπή. Τα προβλήματα πλέον είναι παγκόσμια και μονάχα σκεπτόμενοι ότι είμαστε πολίτες του κόσμου μπορούμε να δράσουμε. Οι έννοιες της εθνικής ταυτότητας, της φυλής, των εθνικών παραδόσεων και ιδανικών μοιάζουν να μπερδεύονται και να χάνονται. Μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και το άνοιγμα των οικονομιών της Ασίας, πληθυσμοί μετακινούνται και εγκαθίστανται σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα. Οι πρόσφατοι πόλεμοι στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή, τα αλλεπάλληλα τρομοκρατικά χτυπήματα με κορυφαίο εκείνο της 11 ης Σεπτεμβρίου, δημιουργούν σε όλους μας ανησυχία για το αύριο. Η βία γεννά τη βία και τα αδιέξοδα μεγεθύνονται. Σε απάντηση της τρομοκρατίας και των αναγκών τους σε ενέργεια τα κράτη της δύσης, όπως και τότε, απαντούν με προληπτικό πόλεμο, περιχαράκωση των κοινωνιών τους και περιστολή των δημοκρατικών θεσμών για τους οποίους τόσο αγωνίστηκαν οι λαοί τους στο παρελθόν. Οι χώρες του Βορρά κλειδώνουν τα σύνορά τους και συγκεντρώνουν όπλα μαζικής καταστροφής. Η ιστορία φαίνεται να επαναλαμβάνεται. Μόνο που στις μέρες μας είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι τα παιδιά στην Αφρική πεθαίνουν κατά χιλιάδες επειδή δεν έχουν φαγητό ή επειδή πάσχουν από το AIDS. Ότι στη Μέση Ανατολή οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι αλληλοσκοτώνονται, ότι στα Βαλκάνια επικρατεί και πάλι αναταραχή, ότι στο Ιράκ ο κόσμος προσπαθεί να συνέλθει από ένα στυγνό καθεστώς και να βρει το δρόμο του μετά τον πρόσφατο πόλεμο.
5 Στις μέρες μας τα ελληνικά σύνορα φαίνεται να μην απειλούνται από το βορρά. Η εθνική εξωτερική πολιτική στα πλαίσια πλέον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακολουθεί τη συνεργασία με τις χώρες της βαλκανικής χερσονήσου σε μια προσπάθεια εκδημοκρατισμού των καθεστώτων και ανάπτυξης των οικονομιών τους. Οι σχέσεις της χώρας μας με την Τουρκία βελτιώνονται σε ένα κλίμα συνεργασίας, ενώ προσπάθειες επίλυσης του κυπριακού με βάση το σχέδιο Άναν υποστηρίζονται από τις μεγαλύτερες πολιτικές δυνάμεις της Ελλάδας και της Κύπρου συγκλίνοντας στον παραπάνω δρόμο. Ωστόσο η ελληνική κοινωνία, έρχεται αντιμέτωπη με την ανεργία, φαινόμενα διαφθοράς, αυξανόμενης φτώχειας και περιθωριοποίησης. Τόσο στην Ελλάδα, όσο και άλλες χώρες του κόσμου, πολλοί εκμεταλλευόμενοι τα προβλήματα αυτά, τώρα όπως και τότε, επινοούν ένα ταξίδι φυγής από τα προβλήματα προς κάποιο φανταστικό, ελιτίστικο προορισμό, προς κάποιο σημείο στην κορυφή του κόσμου. Η ιστορία μας διδάσκει ότι αυτό το κλίμα εθνικής σύγχυσης και απογοήτευσης καλλιεργεί με τον ιδανικότερο τρόπο το έδαφος για την εμφάνιση του φασισμού. Είναι ολοφάνερο πλέον ότι οι σύγχρονες μάχες τις οποίες πρέπει σήμερα να δώσουμε οφείλουν να αφορούν στην κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, την κατάργηση των χημικών και ατομικών όπλων. Στη συνείδηση των πολιτών εδραιώνεται ο αγώνας ενάντια στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και των κλιματολογικών αλλαγών. Πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι η απόσταση που χωρίζει αυτούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις και σε αυτούς που τις υφίστανται πρέπει να μειωθεί. Η μάχη μας, ο σκοπός μας, το όραμά μας πρέπει να είναι ένας άλλος κόσμος, ένας δικαιότερος κόσμος. Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε; Μπορούμε να οξύνουμε τη μνήμα μας, να μάθουμε από την ιστορία μας, τις παραδόσεις του τόπου μας. Οφείλουμε να μορφώσουμε τα παιδιά μας σε ένα κλίμα παγκοσμιοποίησης το οποίο δεν καλλιεργεί το μίσος για το διαφορετικό, δεν προωθεί την ξενοφοβία, αλλά την ανεκτικότητα και το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Κι όλα αυτά για να μην επαναληφθεί κανένα ολοκαύτωμα, κανένας διωγμός και κανένας πόλεμος. Μπορούμε να συνεχίσουμε να διαμορφώνουμε μια κοινή γνώμη, μια νεολαία η οποία θα μπορεί να εισακούγεται, να μετέχει στις αποφάσεις και να αγωνίζεται. Οφείλουμε όλοι μας να διασφαλίσουμε τις δημοκρατικές αξίες, την πίστη στην ειρήνη και τη συνεργασία μεταξύ των λαών. Και είναι αυτή η απάντηση που οφείλουμε ως δάσκαλοι, ως γονείς, ως άνθρωποι που θέλουμε να βλέπουμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν ειρηνικά και να ζουν για τις χαρές της ζωής και όχι για τις δυστυχίες του πολέμου.
6 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας