Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ρ ή τ η ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή Σ χ ο λ ή Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς & Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α ς Π ε ρ ι γ ρ α φ ή Μ α θ η μ ά τ ω ν Χ ε ι μ ε ρ ι ν ο ύ ε ξ α μ ή ν ο υ 2 0 1 6-1 7 Ρ έ θ υ μ ν ο, Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο ς 2 0 1 6
Π Ρ Ο Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Α Μ Α Θ Η Μ Α Τ Α (Χειμερινό εξάμηνο 2016-2017) Τομέας Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας Αρχαία Ιστορία (ΑΙΣ) ΑΙΣ 511 Κώστας Βλασόπουλος Η δουλεία στην αρχαιότητα (Π) 5 ECTS Σκοπός του συγκεκριμένου μαθήματος είναι να μελετήσει την πολύπλευρη σημασία της ιστορίας της δουλείας στην αρχαιότητα. Το μάθημα θα επικεντρωθεί στις πρακτικές της δουλείας στον ελληνορωμαϊκο κόσμο, από την αρχαϊκή εποχή μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, αλλά θα πάρει υπόψη του, για συγκριτικούς λόγους, τόσο τις μορφές της δουλείας στις διάφορες κοινωνίες στην αρχαία Εγγύς Ανατολή, όσο και τις κοινωνίες του πρώιμου μεσαίωνα. Οι τρεις βασικοί άξονες του μαθήματος θα είναι α) η αλληλοδιαπλοκή μεταξύ της δουλείας και της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής ιστορίας της αρχαιότητας β) ο ρόλος τνω δούλων όχι μόνο ως αντικείμενα εκμετάλλευσης και καταπίεσης αλλά και ως ενεργά υποκείμενα της ιστορίας, και γ) η σχέση μεταξύ ιστορίας της δουλείας και παγκόσμιας ιστορίας. ΑΙΣ 345 Κώστας Βλασόπουλος Η Περσική αυτοκρατορία (Σ) 10 ECTS Το μάθημα αυτό θα επικεντρωθεί στην ιστορία της Περσικής αυτοκρατορίας (550330 π.χ.), της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας που είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο πλανήτης. Το σεμινάριο θα εξετάσει την οργάνωση της αυτοκρατορίας, την οικονομική, κοινωνική και πολιτική της δομή, τη σχέση μεταξύ των διαφόρων αυτοκρατορικών κέντρων και των υποτελών περιφερειών. Ένα από τα σημαντικότερα θέματα που θα μελετήσουμε είναι οι σχέσεις των Περσών με άλλους λαούς της Μεσογείου, και ιδιαίτερα τους Έλληνες και τους Εβραίους, και ιδιαίτερα ο ρόλος της Περσικής αυτοκρατορίας σε σχέση με τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης στην αρχαιότητα. Στη διάρκεια του σεμιναρίου θα επεξεργαστούμε λογοτεχνικές, αρχειακές, αρχαιολογικές και νομισματικές πηγές που προέρχονται τόσο από τις οργανωτικές δομές της αυτοκρατορίας όσο και από τους υπηκόους και αντιπάλους της. ΑΙΣ 630 Κατερίνα Παναγοπούλου H ρωμαϊκή Res Publica από τους Αρχαϊκούς χρόνους μέχρι την επικράτηση του Οκταβιανού Αυγούστου (Π) 5 ECTS Το μάθημα αποτελεί επισκόπηση της πορείας της πόλης Ρώμης από την ίδρυσή της μέχρι την επικράτηση του Οκταβιανού Αυγούστου (754 π.χ. - 31 π.χ.). Εξετάζεται το πώς μια μικρή πόλη στο Λάτιο επέκτεινε αρχικά την κυριαρχία της πάνω σε άλλες λατινικές πόλεις, και σταδιακά εδραιώθηκε στην Ιταλική χερσόνησο. για να επιβληθεί τελικά στη Μεσογειακή επικράτεια. Σε επίπεδο θεσμών, θα παρακολουθήσουμε τη διαδικασία μετάλλαξης μιας πόλης-κράτους στην αυτοκρατορία που αγκάλιασε τη Μεσόγειο και αποτέλεσε τη βάση των δυτικών Μεσαιωνικών κρατών αλλά και του Βυζαντίου. Παράλληλα θα μελετήσουμε τη διαδικασία αποσύνθεσης του Ρωμαϊκού πολιτικού συστήματος, υπό το πρίσμα της διαφθοράς και της αχαλίνωτης φιλοδοξίας των Ρωμαίων πολιτικών ηγετών κατά τον 1 ο π.χ. αι, και την παγίωση της 2
αυτοκρατορικής εξουσίας την εποχή του Αυγούστου. Παρουσιάζονται οι οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές παράμετροι αυτής της διαδικασίας μέσα από τη συγκριτική μελέτη κειμενικών, αρχαιολογικών, επιγραφικών και νομισματικών τεκμηρίων. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Alföldi, G. 1992, Iστορία της Ρωμαϊκής κοινωνίας, μτφ. Ά. Χανιώτη, 3η έκδοση (Αθήνα: ΜΙΕΤ) Cornell, T.J. 1995, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000-264 BC) (London: Routledge) Crawford, M.H. 1992, Η ρεπουμπλικανική Ρώμη (Θεσσαλονίκη: Βάνιας) Flower, H. (επιμ.) 2004, Τhe Cambridge Companion to the Roman Republic (Cambridge: University Press) Galinsky, K. 2005, The Cambridge Companion to the Age of Augustus (London: Blackwell) Le Glay, M. Voisin, J.-L. Le Bohec, Y. (επιμ.) 2001, A History of Rome, 2 η έκδοση (London) Rosenstein, N.-Morstein-Marx, R. (επιμ.) 2010, A Companion to the Roman Republic, Blackwell Companions to the Ancient World (London: Blackwell) Tζαμτζής, Ι. Ward, A. 2008, Heichelheim, F.M., Yeo C.A., Oι Ρωμαίοι (Αθήνα: Οδυσσέας) Χατζόπουλος, Δ. 2015, Ιστορία του ρωμαϊκού κράτους (Αθήνα: Ηρόδοτος) ΑΙΣ 351 Κατερίνα Κοινωνία, θρησκεία και πολιτική στους 10 ECTS Παναγοπούλου ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους (Σ) Κατά την αναπροσαρμογή των πόλεων-κρατών στο νέο περιβάλλον των ελληνιστικών βασιλείων, αναδύονται δύο νέοι θεσμοί, απόλυτα χαρακτηριστικοί της Ελληνιστικής εποχής: α) ο ευεργετισμός, δηλαδή η αναγόρευση από τις πόλεις σημαινόντων πολιτών / μεσολαβητών μεταξύ πόλεων και ηγεμόνων ως εὐεργετῶν και προστατῶν και η απόδοση τιμών σε αυτούς, ακόμα και η αναγνώριση και των ίδιων των βασιλέων ως εὐεργετῶν των πόλεων, και β) η λατρεία των ελληνιστικών ηγεμόνων ως θεών, η οποία μετεξελίχθηκε αργότερα στη λατρεία των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Μέσα από τη μελέτη των γραπτών αλλά και των ποικίλων υλικών (αρχαιολογικών, επιγραφικών, νομισματικών) τεκμηρίων θα παρακολουθήσουμε τη γένεση και μετεξέλιξη αυτών των δύο νέων θεσμών σε σημαντικά κέντρα του Ελληνιστικού κόσμου, προκειμένου να σταθμίσουμε τόσο την πολιτική τους βαρύτητα όσο και τις κοινωνικές τους προεκτάσεις. Αντιπαραβάλλοντας την ιστορία των παραπάνω θεσμών, θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε το κοινωνικό πλέγμα πάνω στο οποίο οικοδομήθηκαν οι σχέσεις της νέας ελίτ των πόλεων με τους Ελληνιστικούς ηγεμόνες στη βάση της αμοιβαιότητας και της ανταπόδοσης καλής πίστης (εὐνοίας, χάριτος). Θα διερευνήσουμε επίσης αν πάνω στο ίδιο πλέγμα επένδυσαν αργότερα οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, καθιερώνοντας τη λατρεία τους ή/και τη λατρεία των οικείων τους. Προτεραιότητα στο σεμινάριο θα δοθεί στην εξοικείωση με τις αρχαίες πηγές και στην αξιοποίησή τους. 3
Επιλεκτική Βιβλιογραφία Bringmann, K. (1993), The King as Benefactor: Some Remarks on Ideal Kingship in the Age of Hellenism, in A. Bulloch / E.S.Gruen/A.A.Long/A.Stewart (edd.), Images and Ideologieς: Self-Definition in the Hellenistic World (Berkeley) 7-24. Buraselis, Κ. et al. 2004. Heroisierung und Apotheose, in Thesaurus Cultus et Rituum Antiquum (ThesCRA) II (Los Angeles: The J. Paul Getty Museum, ) 126-215. Gehrke, H.-J. (2000), Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου (Αθήνα: ΜΙΕΤ). Alföldi, G. (2002), Iστορία της ρωμαϊκής κοινωνίας (Αθήνα: ΜΙΕΤ). Chankowski, A. Iossif, P. Lorber, C. (επιμ.) (2011), More than men, less than gods: studies on royal cult and imperial worship: proceedings of the international colloquium organized by the Belgian School at Athens (November 1-2, 2007) (Leuven, Peeters). Price, S. 1984. Rituals and Power. The Roman Imperial Cult in Asia Minor (Cambridge). Βυζαντινή Ιστορία (ΒΙΣ) ΒΙΣ 620 Δημήτρης Κυρίτσης Χωρικοί και αφέντες. Η αγροτική κοινωνία στο Βυζάντιο (7 ος -15 ος αι.) (Π) 5 ECTS Το μάθημα θα καλυφθεί σε δεκατρείς εβδομαδιαίες συναντήσεις, ξεκινώντας την 27 η Σεπτεμβρίου. Η διάρθρωσή του ακολουθεί τις ακόλουθες θεματικές ενότητες που αντιστοιχούν σε μία ή περισσότερες συναντήσεις. - Γράφοντας την ιστορία των κοινωνικών σχέσεων στη βυζαντινή ύπαιθρο. Η νεότερη ιστοριογραφία και η εξέλιξή της. - Η βάση της αγροτικής παραγωγής. α) Η γεωγραφία, το κλίμα, οι καλλιέργειες. Συνέχειες και μεταβολές στη «μεγάλη διάρκεια». β) Οι άνθρωποι, τα εργαλεία, οι τεχνικές. - Η κοινωνία της υπαίθρου κατά την Ύστερη Αρχαιότητα και η μετάβαση στις μεσαιωνικές δομές. - Το χωριό και η αγροτική κοινότητα. - Ο μεγάλος γαιοκτήμονας της μέσης εποχής. Μερικά παραδείγματα. - Το κράτος και ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός. - Η αγροτική κοινωνία σε κρίση: Δυνατοί και πένητες τον δέκατο αιώνα. - Προς νέες κοινωνικές δομές. Το πρόβλημα της βυζαντινής φεουδαρχίας. - Ματιές σε μια αγροτική κοινωνία (1): η Ήπειρος τον 13 ο αιώνα. - Ματιές σε μια αγροτική κοινωνία (2):η περιοχή της Σμύρνης τον 13 ο αιώνα. - Ματιές σε μια αγροτική κοινωνία (3):η ανατολική Μακεδονία τον 14 ο αιώνα. - Από το Βυζάντιο στους Οθωμανούς και τους Βενετούς/ Από τον Μεσαίωνα στους νεότερους χρόνους. ΒΙΣ 335 Δημήτρης Κυρίτσης Κοινωνική κριτική και αμφισβήτηση στην Ύστερη Βυζαντινή εποχή (Σ) 10 ECTS 4
Το μάθημα θα ασχοληθεί αφενός με κείμενα της εποχής των Παλαιολόγων στο Βυζάντιο, τα οποία ασκούν άμεσα ή έμμεσα κριτική στο πολιτικό ή κοινωνικό κατεστημένο, και αφετέρου με έμπρακτες συλλογικές πρακτικές αμφισβήτησης (εξεγέρσεις, πολιτικές συνομωσίες, κινήματα ανυπακοής). Στόχος είναι η εξοικείωση με βασικά ιστοριογραφικά ζητήματα της περιόδου, όπως η δομή της άρχουσας τάξης, οι κοινωνικές συγκρούσεις, οι σχέσεις εκκλησίας και κράτους. Απαραίτητη η δυνατότητα ανάγνωσης κειμένων σε μεσαιωνικά ελληνικά, καθώς και τα αγγλικά. ΒΙΣ 612 Κώστας Μουστάκας Ιστορική δημογραφία του Βυζαντίου (Π) 5 ECTS - κρίσης και ανάκαμψης. - Κριτική επισκόπηση των υποθέσεων για το συνολικό πληθυσμό της αυτοκρατορίας. - Τάξεις μεγέθους των πόλεων και των χωριών. - Προσεγγίσεις του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης κατά την πρώιμη, μέση και ύστερη περίοδο. - Κίνηση και κινητικότητα του πληθυσμού. - Ενδογενείς παράγοντες που επιδρούν στη φυσική κίνηση του πληθυσμού. - Εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στη διαμόρφωση των πληθυσμιακών μεγεθών: πόλεμος, σιτοδείες, επιδημίες. - Σύνθεση και αναπαραγωγή της οικογένειας. - Σύνθεση του πληθυσμού στη βάση κοινωνικών, εθνολογικών και θρησκευτικών κριτηρίων. - Τα κυριότερα μεταναστευτικά ρεύματα. Γενική βιβλιογραφία - Βρυώνης, Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία του εξισλαμισμού από τον 11 ο στο 15 ο αιώνα, Αθήνα 1997 [Los Angeles 1971]. - Charanis, P., Studies on the Demography of the Byzantine Empire, Λονδίνο 1972 (συλλογή μελετών). - Harvey, A., Οικονομική ανάπτυξη στο Βυζάντιο 900-1200, Αθήνα 1996 [Cambridge 1989]. - Jacoby, D., La population de Constantinople à l époque byzantine, Byzantion, 31 (1961), σσ. 81-109. - Kazhdan, A., Two Notes on Byzantine Demography of the Eleventh and Twelfth Centuries, Byzantinische Forschungen, 8 (1982). - Λαϊου, Αγγελική, «Το ανθρώπινο δυναμικό», στο Η οικονομική ιστορία του Βυζαντίου, Αθήνα 2006 [Washington DC 2002], τ. Α, σσ. 113-124. - Λαϊου-Θωμαδάκη, Αγγελική, Η αγροτική κοινωνία στην ύστερη βυζαντινή εποχή, Αθήνα 1987 [Rutgers 1977]. 5
- Lefort, J., «Πληθυσμός και δημογραφία», στο J.C. Cheynet (επιμ.),ο Βυζαντινός Κόσμος, τ. Β, Αθήνα 2011 [Παρίσι 2006], σσ. 319-338. - Mango, C., Βυζάντιο η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, Αθήνα 1988 [Οξφόρδη 1980] (τα κεφάλαια Λαοί και Γλώσσες και Η εξαφάνιση και η αναβίωση των πόλεων). - Παναγιωτόπουλος, Β., Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου 13 ος 19 ος αι., Αθήνα 1984. - Russell, J.C., Late Ancient and Medieval Population, Φιλαδέλφεια 1957. ΒΙΣ 356 Κώστας Μουστάκας Σλαβικές εγκαταστάσεις στην ελληνική 10 ECTS χερσόνησο (7 ος -10 ος αι.) (Σ) Στο παρόν σεμιναριακό μάθημα θα εξετασθεί η σλαβική παρουσία στον ελληνικό χώρο, κυρίως στην κεντρική και νότιο Ελλάδα, κατά τα πρώιμα μεσαιωνικά χρόνια. Τα χρονικά πλαίσια του μαθήματος εκτίνονται από τον 7 ο αιώνα, οπότε και η εγκατάσταση των σλαβικών φύλων στον ελληνικό χώρο, μέχρι τον 10 ο αιώνα, όταν παύει εν πολλοίς να μαρτυρείται η όποια διακριτή παρουσία τους, στην κεντρική και νότιο Ελλάδα, λόγω της προϊούσας ενσωμάτωσης και αφομοίωσης. Στα πλαίσια των συζητήσεων και των φοιτητικών εργασιών θα εξετασθούν θέματα όπως: κοινωνική συγκρότηση και πολιτισμός των πρώιμων Σλάβων οι ιστορικές προϋποθέσεις της εγκατάστασης σλαβικών πληθυσμών στα Βαλκάνια και ειδικότερα στον ελλαδικό χώρο γεωγραφικές, τοπογραφικές και δημογραφικές παράμετροι των σλαβικών εγκαταστάσεων η σχέση τους με τον παλαιότερο πληθυσμό και με την βυζαντινή εξουσία παράμετροι της ενσωμάτωσης των πληθυσμών αυτών στην βυζαντινή κοινωνία και τελικά της αφομοίωσής τους. Γενική βιβλιογραφία - Belošević, J., Die ersten slavischen Urnengräber auf dem Gebiete Jugoslawiens aus dem Dorfe Kašic bei Zadar, Balcanoslavica 1 (1972), pp.7386. - Curta, F., The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500 700, Καίμπριτζ: Cambridge University Press, 2001. - Dieten, H., Zur Bedeutung der Einwanderung des Slaven, στο F. Winkelmann (επιμ.), Byzanz im 7. Jahrhundert. Untersuchungen zur Herausbildung des Feudalismus, Berlin: Akademie Verlag, 1978, σσ. 73-160. - Κουντουρά-Γαλάκη, Ε. (επιμ.), Οι σκοτεινοί αιώνες του Βυζαντίου (7 ος 9 ος αι.), Αθήνα: ΕΙΕ/ΙΒΕ, 2001 [Διεθνή Συμπόσια, αρ. 9]. - Μαλιγκούδης, Φ., Σλάβοι στη μεσαιωνική Ελλάδα, Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1988. - Seibt, W., Siegel als Quelle für Slawenarchonten in Griechenland, in N. Oikonomidies (ed.), Studies in Byzantine Sigillography, vol. 6, Washington DC 1999, pp. 27-36. - Vryonis, Sp. Jr., Byzantium, its Slavic Elements and Their Culture (Sixth to Ninth Centuries), Symmeikta 16 (2003-2004), pp. 63-85. 6
- Waldmüller, M.W., Die ersten Begegnungen der Slawen mit der Christentum und den christlischen Völkern vom VI. bis VIII Jahrhundert. Die Slawen zwischen Byzanz und Abendland, Amsterdam 1976. - Weithmann, M.W., Die slavische Bevölkerung auf der griechischen Halbinsel. Ein Beitrag zur historischen Ethnographie Südosteuropas, München: R. Trofenik, 1978 [Beiträge zur Kenntnis Südosteuropas und des Nahen Orients, XXXI]. Ιστορία Μέσων Χρόνων (ΙΜΧ) ΙΜΧ 227 Ελένη Σακελλαρίου Η βόρεια Ιταλία κατά τον Κεντρικό Μεσαίωνα: από την Κοινότητα στη Δεσποτεία (Π) 5 ECTS Στο μάθημα συζητείται, μέσα από τη νεότερη βιβλιογραφία και από τις πηγές, η δημιουργία των αυτόνομων αστικών κοινοτήτων κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, μια περίοδο αδυναμίας της κεντρικής εξουσίας και πολιτικού κατακερματισμού, αλλά και δημογραφικής και οικονομικής ανάπτυξης η αλληλεπίδραση μεταξύ των πόλεων και της περιβάλλουσας ενδοχώρας τους αλλά και η μεταμόρφωση της, εκ πρώτης όψεως, «δημοκρατικής» κοινότητας σε αυταρχική και ολιγαρχική πολιτική οντότητα, τη δεσποτεία, κατά το 13ο αιώνα. 7
Τομέας Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων Ιστορία Νεοτέρων Χρόνων (ΙΝΧ) INX 350 Έφη Αβδελά Θέματα μεταπολεμικής ιστορίας, 1945-1973 (Σ) 10 ECTS Το σεμινάριο στηρίζεται στην παράδοση ΙΝΧΑ 180: «Μεταπολεμικός κόσμος», του εαρινού εξαμήνου 2015-2016, της οποίας η παρακολούθηση συνιστά προαπαιτούμενο. Ιδιαίτερη βαρύτητα θα δοθεί στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και στην Ευρώπη, με αναφορές και στην ελληνική περίπτωση. Με βάση διαθέσιμες βιβλιογραφικές πηγές, θα μελετηθούν θέματα όπως, για παράδειγμα, οι εκτοπισμένοι και οι πρόσφυγες, η ανθρωπιστική βοήθεια και τα χαρακτηριστικά της, άτυπα αντίποινα και επίσημες τιμωρίες, οι επιζήσαντες Εβραίοι, το Σχέδιο Μάρσαλ, το ζήτημα της Γερμανίας, η μετανάστευση, ο Ψυχρός Πόλεμος, και άλλα. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα κληθούν να κάνουν πολλαπλές εργασίες και παρουσιάσεις, συλλογικές και ατομικές, και να πάρουν ενεργό μέρος στην τάξη. Απαραίτητη είναι η δυνατότητα ανάγνωσης και κατανόησης αγγλικών κειμένων. Βασική κοινή βιβλιογραφία Judt, Tony, Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο, μετ. Νικηφόρος Σταματάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2012, κεφ. 1-13. Mazower, Mark, Σκοτεινή ήπειρος. Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας, μετ. Κώστας Κουρεμένος, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2001, κεφ. 7-9. 8
Τομέας Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών Τουρκολογία (ΤΟΥ) TOY 109 Αντώνης Αναστασόπουλος Εισαγωγή στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Π) 5 ECTS Στο πλαίσιο του μαθήματος προσφέρεται μια γενική επισκόπηση της οθωμανικής ιστορίας από την πρώτη ιστορική μνεία του Οσμάν, ιδρυτή της οθωμανικής δυναστείας, στις αρχές του 14 ου αιώνα μέχρι την ίδρυση της αβασίλευτης Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923. Στη διάρκεια των παραδόσεων δεν θα περιοριστούμε στην εξέταση των σημαντικών πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων που σημάδεψαν την οθωμανική ιστορία θα δώσουμε επίσης έμφαση σε ζητήματα που σχετίζονται με τη δομή, την οργάνωση και τους θεσμούς του οθωμανικού κράτους, ενώ θα εξετάσουμε και θέματα σχετικά με την κοινωνία και την οικονομία της οθωμανικής περιόδου. Στη διάρκεια των μαθημάτων θα αναλυθούν επίσης κείμενα από τις πηγές, που φωτίζουν διάφορες πτυχές της οθωμανικής ιστορίας. Ως «εισαγωγή», αυτό το μάθημα συστήνεται ιδιαίτερα στους πρωτοετείς φοιτητές. Προσοχή: Φοιτητές που έχουν περάσει ήδη το μάθημα ΤΟΥ109 με οποιονδήποτε διδάσκοντα δεν μπορούν να το δηλώσουν ξανά. Διάγραμμα μαθήματος 1 ο μάθημα: Εισαγωγικές παρατηρήσεις ανάγνωση και σχολιασμός ιστορίας ονείρου Οσμάν 2 ο μάθημα: Θεωρίες για την καταγωγή και την αρχική επέκταση των Οθωμανών 3 ο μάθημα: 14 ος αιώνας 4 ο μάθημα: 15 ος αιώνας και η σημασία της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης 5 ο μάθημα: 16 ος αιώνας 6 ο μάθημα: Οθωμανικοί θεσμοί και διοίκηση (μέρος α ) 7 ο μάθημα: Οθωμανικοί θεσμοί και διοίκηση (μέρος β ) 8 ο μάθημα: Οθωμανικοί θεσμοί και διοίκηση (μέρος γ ) 9 ο μάθημα: 17 ος αιώνας 10 ο μάθημα: 18 ος αιώνας 11 ο μάθημα: 19 ος αιώνας (μέχρι το 1876) 12 ο μάθημα: 1876-1923 13 ο μάθημα: Ανασκόπηση συζήτηση Ενδεικτική βασική βιβλιογραφία Χαλίλ ΙΝΑΛΤΖΙΚ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: η κλασική εποχή, 1300-1600, μτφρ. Μιχάλης Κοκολάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995 Caroline FINKEL, Οθωμανική Αυτοκρατορία, 1300-1923, μτφρ. Μιχάλης Δελέγκος, Διόπτρα, Αθήνα 2007 Halil İNALCIK Donald QUATAERT (επιμ.), Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τόμος Α : 1300-1600, μτφρ. Μαρίνος Σαρηγιάννης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2008 Τόμος Β : 1600-1914, μτφρ. Μαρίνα Δημητριάδου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2011 9
Donald QUATAERT, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: οι τελευταίοι αιώνες, 17001922, μτφρ. Μαρίνος Σαρηγιάννης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006 Erik J. ZÜRCHER, Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, μτφρ. Βαγγέλης Κεχριώτης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2004 TOY 329 Αντώνης Γενικές ιστορίες της Οθωμανικής 10 ECTS Αναστασόπουλος Αυτοκρατορίας: μεθοδολογικά ζητήματα (Σ) Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί το ζήτημα της συγγραφής γενικών επισκοπήσεων της οθωμανικής ιστορίας. Στη διάρκεια των μαθημάτων θα ζητηθεί από τους φοιτητές να αξιολογήσουν κριτικά διάφορες εκδεδομένες γενικές ιστορίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να προβληματιστούν γύρω από το ζήτημα της επιστημονικής μεθοδολογίας και της συγγραφής της ιστορίας και να επιχειρήσουν δικές τους συνθέσεις της οθωμανικής ιστορίας. Θα εξεταστεί ακόμα η συνάφεια ιστοριών του νέου ελληνισμού υπό οθωμανική κυριαρχία με τις ιστορίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Διάγραμμα μαθήματος 1 ο μάθημα: Επιλογή φοιτητών παρουσίαση πλαισίου σεμιναρίου 2 ο μάθημα: Περί επιστημονικής μεθοδολογίας ανάθεση εργασιών 3 ο 5 ο μάθημα: 1 η εργασία μαθήματος 6 ο -9 ο μάθημα: 2 η εργασία μαθήματος 10 ο -12 ο μάθημα: 3 η εργασία μαθήματος 13 ο μάθημα: Ανασκόπηση συζήτηση Ενδεικτική βιβλιογραφία Karen BARKEY Αυτοκρατορίες και διαφορετικότητα: οι Οθωμανοί σε συγκριτικό πλαίσιο, μτφρ. Μαρίνα Δημητριάδου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2013 Caroline FINKEL, Οθωμανική Αυτοκρατορία, 1300-1923, μτφρ. Μιχάλης Δελέγκος, Διόπτρα, Αθήνα 2007 Χαλίλ ΙΝΑΛΤΖΙΚ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: η κλασική εποχή, 1300-1600, μτφρ. Μιχάλης Κοκολάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995 Donald QUATAERT, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: οι τελευταίοι αιώνες, 1700-1922, μτφρ. Μαρίνος Σαρηγιάννης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006 Erik J. ZÜRCHER, Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, μτφρ. Βαγγέλης Κεχριώτης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2004 10
Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Κλασική Αρχαιολογία (ΚΑΡ) ΚΑΡ 140 Δημήτρης Μποσνάκης «Η Πόλις των Εικόνων»: Η εικονογραφία 5 ECTS του δημόσιου βίου στην κλασική Αθήνα (αγάλματα, αρχιτεκτονική γλυπτική και αγγειογραφία) (Π) Οι παραδόσεις έχουν ως θέμα την πλούσια παραγωγή εικόνων, σε κάθε εικαστικό τομέα στην κλασική Αθήνα, και τις συγκλονιστικές ιστορίες τους που εμπλούτισαν δημιουργικά τις δημόσιες αντιλήψεις και συζητήσεις για την αισθητική και τις συλλογικές ιδεολογίες της πόλης. Τι πίστευαν για παράδειγμα, οι ίδιοι οι Αθηναίοι των κλασικών χρόνων για τον εαυτό τους, και πώς εκφράζεται αυτή η πεποίθηση στα μνημειώδη συλλογικά τους επιτεύγματα; Στα πλαίσια του μαθήματος παράλληλα με την ανάγνωση των εικόνων και τα πολλαπλά νοηματικά επίπεδά τους συνεξετάζονται και διερευνώνται: η ταυτότητα, η αίσθηση του ανήκειν, και το συναίσθημα των πολιτών, καθώς και ο μηχανισμός με τον οποίο όλος αυτός ο οπτικός πολιτισμός κωδικοποιούσε και αφηγούνταν την κοινή ιστορία της πόλης (γενεαλογικές αφηγήσεις από το μυθικό παρελθόν και τελετουργικές δραστηριότητες). Βιβλιογραφία Στις παραδόσεις θα δοθεί έμφαση στο «μανιφέστο» της γαλλικής ανθρωπολογικής προσέγγισης, «La cité des images» (1984), και στην πρόσφατη ανατρεπτική ανάγνωση της παρθενώνειας ζωφόρου από την Joan Breton Connelly, «The Parthenon Enigma» (2014). (επιμέρους βιβλιογραφία θα δίνεται στις παραδόσεις) ΚΑΡ 306 Δημήτρης Μποσνάκης Μυθολογικοί κύκλοι ηρώων (Σ) 10 ECTS Το σεμινάριο εξετάζει την εικονογραφία της ελληνικής τέχνης, κυρίως 6 ος -4 ος αι. π.χ., σχετικά με την απόδοση των μυθικών αφηγήσεων γύρω από τη γενεαλογία και τη δράση ορισμένων ιδιαίτερων ηρώων (Hρακλής, Θησέας, Ιάσονας, Περσέας, Αχιλλέας, Οδυσσέας κλπ). Τα σεμιναριακά μαθήματα θα επιδιώξουν επίσης να κάνουν κατανοητό στους φοιτητές πώς οι τρόποι απεικόνισης των συγκεκριμένων θεμάτων συνέβαλαν δημιουργικά στη συγκρότηση της ταυτότητας και των αξιών των τοπικών κοινωνιών. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Κακριδής Ι., Ελληνική Μυθολογία (5 τόμοι), 1986 Shapiro H.A., Myth into art: poet and painter in classical Greece / London; New York: 1994. Schefold K., Die Sagen von den Argonauten, von Theben und Troia in der klassischen und hellenistischen Kunst, 1989 Schefold K., (with the assistance of Luca Giuliani), Gods and heroes in late archaic Greek art, 1992. 11
Schefold K., (unter Mitarbeit von Franz Jung), Die Göttersage in der klassischen und hellenistischen Kunst, 1981. ] Schefold K., (unter Mitarbeit von Franz Jung), Die Urkonige, Perseus, Bellerophon, Herakles und Theseus in der klassischen und hellenistischen Kunst 1988. Woodford S., The Trojan War in ancient art, 1993. Ahlberg-Cornell G., Myth and epos in early Greek art: representation and interpretation, 1992. Kerenyi C., The heroes of the Greeks, 1974 Βυζαντινή Αρχαιολογία (ΒΑΡ) ΒΑΡ 173 Βίκυ Φωσκόλου Η βυζαντινή ζωγραφική και το κοινό της (Π) 5 ECTS Πρωταρχικός στόχος του μαθήματος είναι η εξοικείωση με τις βασικές εκφάνσεις της βυζαντινής ζωγραφικής από την πρώιμη μέχρι την ύστερη βυζαντινή εποχή. Θα εξεταστούν οι βασικές κατηγορίες ζωγραφικών έργων, δηλ. μνημειακή ζωγραφική (ψηφιδωτά και τοιχογραφίες), εικονογραφημένα χειρόγραφα και εικόνες από τον 4 ο έως και τον 15 ο αιώνα. Σε κάθε ενότητα μαθημάτων θα δίνεται ενδεικτική βιβλιογραφία και σχετικές μελέτες, οι οποίες θα αναρτηθούν και στην ηλεκτρονική σελίδα του μαθήματος στο e-learn. Ενδεικτική βιβλιογραφία Αχειμάστου Ποταμιάνου Μ., Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινές τοιχογραφίες, Αθήνα (Εκδοτική Αθηνών) 1994. Βοκοτόπουλος Π., Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινές εικόνες, Αθήνα (Εκδοτική Αθηνών) 1995. Γαλάβαρης Γ., Ελληνική Τέχνη. Ζωγραφική βυζαντινών χειρογράφων, Αθήνα (Εκδοτική Αθηνών) 1995. Kitzinger E., Η βυζαντινή τέχνη εν τω γενέσθαι, Ηράκλειο (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης) 2004, (μετ. Στ. Παπαδάκη-Ökland). Λόουντεν Τζ., Πρώιμη Χριστιανική και Βυζαντινή Τέχνη, Αθήνα (Εκδ. Καστανιώτη) 1999, (μτφρ. από τα αγγλικά Μ. Αγγελίδου). Rodley L., Εισαγωγή στη βυζαντινή τέχνη και αρχιτεκτονική, Αθήνα (εκδ. Καρδαμίτσα) 2010 (μετ. Μ. Βέικου) Χατζηδάκη Ν., Ελληνική Τέχνη. Βυζαντινά ψηφιδωτά, Αθήνα (Εκδοτική Αθηνών) 1995. ΒΑΡ 358 Βίκυ Φωσκόλου Η Μονή της Χώρας και η καλλιτεχνική παραγωγή 10 ECTS της εποχής της (Σ) To σεμινάριο στηρίζεται στην παράδοση ΒΑΡ 533 Ανάμεσα στις δύο αλώσεις της Κωνσταντινούπολης (1204-1453): Τέχνη και υλικός πολιτισμός της ύστερης βυζαντινής εποχής. Στόχος του είναι μέσω του σημαντικού αυτού καλλιτεχνικού συνόλου της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη και εξετάζοντας την αρχιτεκτονική, ζωγραφική, γλυπτική του μνημείου να προσεγγίσουμε την καλλιτεχνική παραγωγή της παλαιολόγειας εποχής, τόσο στην Κωνσταντινούπολη, 12
όσο και στις υπόλοιπες περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της πολιτισμικής της επιρροής. Η συμμετοχή στο σεμινάριο αξιολογείται με βάση μικρές εργασίες που οι φοιτητέςτριες παρουσιάζουν γραπτά ή προφορικά τις πρώτες 4 εβδομάδες των μαθημάτων και από μία μεγαλύτερη εργασία που θα παρουσιάσουν προφορικά και στη συνέχεια θα καταθέσουν σε γραπτή μορφή. Για τη συμμετοχή στο σεμινάριο απαραίτητη είναι η δυνατότητα κατανόησης ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας (κυρίως αγγλικά). Βασική βιβλιογραφία αποτελεί η δημοσίευση του μνημείου σε 3 τόμους από τον P. Underwood και ο τέταρτος τόμος της ίδιας έκδοσης που αποτελείται από αυτοτελείς μελέτες γύρω από το μνημείο και την τέχνη της εποχής του: P. Underwood (επιμ.), The Kariye Djami, τόμ. 1-4, Νέα Υόρκη 1966-1975. (κωδικός βιβλιοθήκης: Oversize NA3780.U5). Βλ. επίσης: 1. R. Ousterhout, The architecture of the Kariye Camii in Istanbul, Ουάσινγκτον 1987. (κωδικός βιβλιοθήκης: NA5870.K3 O9 1987) 2. O ίδιος, The art of the Kariye Camii, Λονδίνο2002. (κωδικός βιβλιοθήκης: N7965.I77O87) 3. Η. A. Klein, R. G. Ousterhout, B. Pitarakis (επιμ.), Kariye Camii yeniden / The Kariye Camii Reconsidered, Istanbul Research Institute Symposium Series 1, Κωνσταντινούπολη 2011 (κωδικός βιβλιοθήκης NA5870.K3 K37 2011) Ιστορία Τέχνης της Δύσης (ΙΤΔ) ΙΤΔ 128 Τιτίνα Κορνέζου H ζωγραφική στις Κάτω Χώρες κατά τον 15 ο και 16 ο αιώνα (Π) 5 ECTS Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η μελέτη της ζωγραφικής του 15 ου και 16 ου αιώνα στις νότιες Κάτω Χώρες μέσα από την καλλιτεχνική παραγωγή των σημαντικότερων εκπροσώπων του είδους. Η μελέτη των έργων τέχνης πραγματοποιείται σε στενή σύνδεση με το πολιτικό, θρησκευτικό και κοινωνικό τους πλαίσιο και σε συνάρτηση με θέματα όπως η πατρωνία, οι χρήσεις των έργων αυτών, οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνικής, η κοινωνική θέση του καλλιτέχνη, η ανάδυση νέων ζωγραφικών ειδών. Η τεχνοτροπική και εικονογραφική ανάλυση των έργων, η παρουσίαση των ποικίλων μεθοδολογικών προσεγγίσεων καθώς και η ανάδειξη των ιστοριογραφικών προβλημάτων συναπαρτίζουν τους βασικούς άξονες του μαθήματος. To εικονογραφικό υλικό των παραδόσεων και μελέτες ξενόγλωσσες στην πλειοψηφία τους για τα θέματα που εξετάζονται στις διάφορες ενότητες των παραδόσεων, θα αναρτώνται στην ηλεκτρονική σελίδα του μαθήματος στο e-learn. Ενδεικτική βιβλιογραφία Ε. Panofsky, Early Netherlandish Painting: Its origin and character, Νέα Υόρκη, Harper and Row, 1971 M. Friedlaender, From Van Eyck to Bruegel. Early Netherlandish painting, New York, Phaidon, 1956 13
J. Ηuizinga, The waning of the Middle Ages, (α ολλ.εκδ. 1919), Λονδίνο, 1976 J. O. Hand M. Wolff (επιμ.), Early netherlandish painting, κατάλογος έκθεσης, National Gallery of Art: Washington, Cambridge University press, 1986 P. Nuttall, From Flanders to Florence. The impact of netherlandish painting 14001500, Nιού Χέιβεν-Λονδίνο, Yale University press, 2004 B. Ridderbos- A. van Buren- H. van Veen (επιμ.), Early Netherlandish paintings. Rediscovery, Reception and Research, Λος Άντζελες, Getty publications, 2005 Till Holger Borchert, Le siècle de Van Eyck. Le monde mediterraneen et les primitifs flamands, 1430-1530, Γάνδη, Ludion, 2002 Τζέφρι Τσιπς Σμιθ, Η Αναγέννηση στη Βόρεια Ευρώπη, Αθήνα, εκδ. Καστανιώτη, 2005. ΙΤΔ 349 Τιτίνα Κορνέζου Από το εργαστήρι στην Ακαδημία: θεσμοί και καλλιτεχνική εκπαίδευση (16ος -18ος αιώνας) (Σ) 10 ECTS Το σεμινάριο εξετάζει το ζήτημα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους. Μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα θα μελετηθούν: οι συνθήκες μαθητείας στα εργαστήρια των μαστόρων, τα τεχνικά εγχειρίδια και τα κείμενα που διαμόρφωσαν την καλλιτεχνική εκπαίδευση, η θεσμοθέτηση της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης με την ίδρυση και λειτουργία των ακαδημιών από τον 16 ο αιώνα και οι όροι -θεωρητικοί και πρακτικοί- της ακαδημαϊκής διδασκαλίας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την συμμετοχή στο σεμινάριο είναι η ικανοποιητική γνώση μιας τουλάχιστον ξένης γλώσσας. 14
Εργαστηριακά μαθήματα ΕΜ001 Αλέξανδρος Μαριδάκης Βασικές υπολογιστικές εφαρμογές και χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή 3ωρο μάθημα-εργαστήριο για τους πρωτοετείς φοιτητές, σε κύκλους των τεσσάρων εβδομάδων για ομάδες των 30 ατόμων (ώστε να καλύπτεται το σύνολο των φοιτητών του έτους). ΕΜ005 Αλέξανδρος Μαριδάκης Βασικές υπολογιστικές εφαρμογές και χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή 2ωρο μάθημα-εργαστήριο σχετικά με την αξιοποίηση εφαρμογών και εργαλείων Τ.Π.Ε. για την ανάπτυξη επιστημονικού και ερευνητικού ψηφιακού περιεχόμενου. Απευθύνεται σε φοιτητές που έχουν βασική γνώση δεξιοτήτων Τ.Π.Ε., αλλά και ενδιαφέρον για τις νέες τεχνολογίες, για ομάδες μέχρι 25 ατόμων. Σήμερα κυριαρχεί η αντίληψη ότι οι φοιτητές στο πλαίσιο των σπουδών τους πρέπει να έχουν δεξιότητες δημιουργίας ψηφιακού περιεχομένου και όχι να είναι απλοί χρήστες του περιεχομένου αυτού. Στο Τμήμα μας οι φοιτητές θεωρείται ότι πλέον έχουν τη δυνατότητα εκμάθησης δεξιοτήτων απλής χρήσης υπολογιστών και διαδικτύου από άλλα εργαστηριακά μαθήματα. Έτσι ο φοιτητής/-τρια έχει την ευχέρεια να σχεδιάσει και να αξιοποιήσει εφαρμογές Τ.Π.Ε., κυρίως ανοιχτού λογισμικού, για να υλοποιήσει ακαδημαϊκές εργασίες και ερευνητικές δράσεις, ώστε να αξιοποιήσει με ψηφιακά εργαλεία το επιστημονικό περιεχόμενο των σπουδών του/της με σκοπό τη βελτίωση των ικανοτήτων του/της στα μαθήματα της επιστήμης του/της. Το εργαστήριο στοχεύει στην ανάπτυξη, προσαρμογή και επικαιροποίηση ανοικτών εκπαιδευτικών πόρων και στην ανάδειξη και προβολή καλών πρακτικών αξιοποίησης ψηφιακού περιεχομένου. Οι φοιτητές/-τριες θα μάθουν να σχεδιάζουν ψηφιακό υλικό (ιστοσελίδα, ιστολόγιο, κλπ) αξιοποιώντας την εμπειρία τους, αλλά και να επιλέγουν ψηφιακά εργαλεία τα οποία έχουν τη βέλτιστη δυνατή απόδοση. Παράλληλα, οι φοιτητές/-τριες εξοικειώνονται με διάφορες κατηγορίες σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων, όπως διαδραστικά περιβάλλοντα, προσομοιώσεις, διαδικτυακές ή/και πολυμεσικές εφαρμογές, ψηφιακές αφηγήσεις, ψηφιακό βίντεο, εικονικά περιβάλλοντα και ψηφιακά παιχνίδια. ΕΜ002 Αριάδνη Γκαζή Διαδίκτυο & ανθρωπιστικές επιστήμες: Ιστορία μέσου- Κατηγορίες ιστοσελίδων - Μέθοδοι αξιολόγησης - Διαδικτυακά ερευνητικά εργαλεία Κύκλος εργαστηριακών μαθημάτων που απευθύνεται σε ομάδες προπτυχιακών φοιτητών (μέχρι 30 άτομα) και θα ολοκληρώνεται σε 4 μαθήματα που θα επαναλαμβάνονται 3 φορές κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ώστε να μπορεί να το παρακολουθεί ένας σχετικά μεγάλος αριθμός φοιτητών συνολικά. 15
Kάθε ένα από τα 4 μαθήματα διαρκεί 3 ώρες, παραδίδεται μία φορά την εβδομάδα και αποτελείται από δύο μέρη, το ένα θεωρία και το δεύτερο άσκηση (στο Εργαστήριο Υπολογιστών της Φιλοσοφικής Σχολής). Παρουσιάζονται οι ακόλουθες ενότητες: Α. Ιστορία του μέσου Κατηγορίες ιστοσελίδων Β. Μέθοδοι αξιολόγησης και σωστής χρήσης Γ. Γνωριμία με διαδικτυακά εργαλεία της ιστορικής και αρχαιολογικής έρευνας (σε δύο μέρη). ΕΜ004 Αριάδνη Γκαζή Χρήση εφαρμογών πληροφορικής και διαδικτυακών εργαλείων για την προετοιμασία εργασιών Το μάθημα έχει ως στόχο να καταρτίσει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του Τμήματος στη χρήση διαφόρων εφαρμογών πληροφορικής, καθώς και πλατφόρμων/εργαλείων που διατίθενται στο διαδίκτυο με ελεύθερη πρόσβαση, η γνώση και ο σωστός χειρισμός των οποίων κρίνονται ως απαραίτητα στοιχεία για την προετοιμασία των σεμιναριακών και λοιπών εργασιών που εκπονούν κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο Τμήμα. Η διδασκαλία θα ολοκληρώνεται σε ένα κύκλο τεσσάρων παραδόσεων, οι οποίες θα περιλαμβάνουν παρουσίαση και πρακτική εξάσκηση στο εργαστήριο Η/Υ της Φιλοσοφικής Σχολής και θα είναι δομημένες ως εξής: πρώτες δύο παραδόσεις: σάρωση-κατέβασμα εικόνων-βίντεο και επεξεργασία τους τρίτη παράδοση: δημιουργία-επεξεργασία αρχείων pdf χρήση πλατφόρμων για μεταφορά αρχείων τέταρτη παράδοση: χρήση διαδικτυακών εφαρμογών βιβλιογραφίας Ο μέγιστος αριθμός φοιτητών/τριών που θα μπορούν να παρακολουθήσουν το μάθημα είναι περίπου 20, όσες είναι και οι θέσεις εργασίας στο εργαστήριο Η/Υ. 16