δ άΰβ β η ΘΫηα: «Σ χθβ ά παλϊ α β βμ αωάμ β ηκθϊ α θ α δεάμ γ λαπ έαμ Ι ΣΡΙΚ ΥΟΛ

Ι ΣΡΙΚ ΥΟΛ Κ Μ ΨΚΟ ΣΟ 2012-2013 Ι ΣΜ Μ ΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡ ΜΜ Μ Σ ΠΣΤΥΙ ΚΧΝ ΠΟΤ ΧΝ «ΤΓΥΡΟΝ Ι ΣΡΙΚ ΠΡ Ξ Ι: ΙΚ ΙΨΚ ΡΤΘΜΙ Κ Ι ΙΟ ΘΙΚ Ι Σ» Κκδθωθδεά βγδεά εαδ ίδκ χθκζκΰέα Τπ τγυθκμ Καγβΰβ άμ Μαγάηα κμ: I. ΠΫ λκυ δ άΰβ β η ΘΫηα: «Σ χθβ ά παλϊ α β βμ αωάμ β ηκθϊ α θ α δεάμ γ λαπ έαμ υΰΰλαφά πδηϋζ δα : υπλαιέα υζκΰδϊλβ Θ αζκθέεβ, Φ ίλκυϊλδκμ 2013

Πέθαεαμ π λδ χκηϋθωθ A Μ ΡΟ Ι ΓΧΓ...3 Μ ΡΟ 1. Σ ΥΝ Σ Π Ρ Σ Σ Χ α. ΈΝΝΟΙ - ΣΟΥΟ Σ Σ ΥΝ Σ Π Ρ Σ Σ Χ........4 ί. ΚΟΙΝΧΝΙ Κ Ι Θ Ν ΣΟ......6 2. ΣΟ ΚΡΙΣ ΡΙΟ Σ Ι ΣΡΙΚΧ ΝΧΦ Λ ΓΧΓ..7 3. α. ΡΥ Σ ΤΣΟΝΟΜΙ ΣΟΤ Θ ΝΟΤ. 9 ί. ΛΛ ΙΦ ΙΚ ΝΟΣ Σ ΤΝ ΙΝ 10 4. α. ΠΡΟΚ Σ ΟΛΙΚΟ Υ Ι ΜΟ Σ ΦΡΟΝΣΙ - ΠΡΟΓ Ν Σ Ρ Ο ΓΙ.. 11 ί. Μ ΤΣΙΚΟΣ Σ ΠΡΟΓ Ν Σ ΡΧΝ Ο ΓΙΧΝ Θ ΝΟΤ..13 5. α. ΤΓΚΡΟΤ Ι Μ Σ ΞΤ Ι ΣΡΧΝ Κ Ι ΤΓΓ ΝΧΝ Θ ΝΧΝ......17 ί. ΤΝ Π Ι ΤΓΚΡΟΤ ΧΝ.18 Γ Μ ΡΟ ΝΣΙ ΠΙΛΟΓΟΤ.23 Ι ΛΙΟΓΡ ΦΙ 24 2

Μ ΡΟ Ι ΓΧΓ : πδ βηκθδεά εαδ ξθκζκΰδεά πλσκ κμ κ άΰβ βθ παλϊ α β βμ δα δεα έαμ κυ γαθϊ κυ α γ θυθ, κδ κπκέκδ απσ βθ δΰηά πκυ θ αθ απκελέγβεαθ βθ ά β ξκλβΰβγ έ α αΰπΰά, Ϋξκυθ ζϊξδ μ πδγαθσ β μ πδίέπ βμ ά παθσ κυ ηδα «φυ δκζκΰδεά» απά. αθϊΰεβ απκφυΰάμ βμ ηϊ αδβμ αζαδππλέαμ πθ α γ θυθ έξ πμ απκ Ϋζ ηα βθ εαγδϋλπ β πθ πλαε δευθ βμ ηβ εζδηϊεπ βμ εαδ βμ απσ υλ βμ βμ υπκ βλδε δεάμ βμ απάμ αΰπΰάμ. Οδ θ ζσΰπ πλαε δεϋμ κδ κπκέ μ γ η ζδυθκθ αδ δμ αλξϋμ βμ δκβγδεάμ, έθαδ παΰεκ ηέπμ δα κηϋθ μ εαδ ΰε ελδηϋθ μ απσ β δ γθά πδ βηκθδεά εκδθσ β α, θυ θ πλϋπ δ θα υΰξϋκθ αδ η βθ υγαθα έα ά βθ υπκίκβγκτη θβ απσ κθ δα λσ αυ κε κθέα 1. Χ σ κ, Ϋ κδ μ κλδαεϋμ π λδ Ϊ δμ Ϋξ δ γ έ κ λυ βηα, σ κ απσ β η λδϊ πθ α γ θυθ σ κ εαδ απσ αυ ά βμ δα λδεάμ εκδθσ β αμ, αθ υπϊλξκυθ σλδα βθ παλϊ α β βμ απάμ, αθ Ϋξ δ βζα ά θσβηα β εαγυ Ϋλβ β βμ πϋζ υ βμ κυ πδε έη θκυ γαθϊ κυ εαδ β δα άλβ β κυ α γ θκτμ β απά «η εϊγ ηϋ κ» (ελδ άλδκ βμ δα λδεϊ αθυφ ζβμ αΰπΰάμ). αυ Ϋμ δμ κλδαεϋμ εα α Ϊ δμ, β δα λδεά ΰθπηΪ υ β π λέ κυ πλκ σεδηκυ απάμ θσμ α γ θκτμ «δβγ έ αδ» η ίϊ β δμ αιδκζκΰδεϋμ ελέ δμ πθ α γ θυθ, ά πθ κδε έπθ κυμ, π λέ βμ αιέαμ βμ απάμ (π.ξ. κ αθ αυ ά έθαδ απσζυ β ά ξ δεά), η απκ Ϋζ ηα α έ δα κηϋθα θέκ θα κ βΰκτθ βθ δα τππ β ε δαηϋ λκυ αθ έγ πθ πδγυηδυθ ά/εαδ απκφϊ πθ. Μ ία δεσ Ϊικθα κ κηϋθκ, σηπμ, σ δ β υθ λδπ δεά πζ δκθσ β α πθ α γ θυθ πθ ηκθϊ πθ θ α δεάμ γ λαπ έαμ (Μ Θ) θ ηπκλκτθ θα υηη Ϊ ξκυθ β ζάοβ βμ απσφα βμ π λέ ηβ εζδηϊεπ βμ ά απσ υλ βμ βμ αΰπΰάμ, γα αθαφ λγκτη βθ παλκτ α δ άΰβ β, δμ πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ κυ α γ θκτμ, πμ δ δεσ λβ ηκλφά υθαέθ βμ/ Ϊλθβ βμ κυ ζ υ αέκυ ΰδα βθ υπκίκζά κυ δα λδεϋμ πλϊι δμ. Ϋζζ δοβ υΰε ελδηϋθβμ θκηκγ δεάμ λτγηδ βμ ξ δεϊ η κ ετλκμ πθ κ βΰδυθ, υθ υα ησ η κ 1 βθ υγαθα έα, κ δα λσμ, δϊ πθ πλϊι πθ ( θ λΰβ δεά) ά πθ παλαζ έο υθ κυ (παγβ δεά), απκ εκπ έ κ γϊθα κ κυ α γ θκτμ. θ δγϋ πμ, η β ηβ εζδηϊεπ β ά απσ υλ β βμ αΰπΰάμ β Μ Θ κ δα λσμ απκ εκπ έ βθ αθαεκτφδ β κυ α γ θκτμ απσ κ φκλ έκ βμ ουξκ πηα δεάμ αζαδππλέαμ πκυ πδ πλ τκυθ κδ αθυφ ζ μ πδγ δεϋμ γ λαπ έ μ, θυ κ γϊθα κμ πϋλξ αδ πμ φυ δεά εαδ αθαπσ λ π β υθϋπ δα βμ πλκσ κυ βμ υπκε έη θβμ θσ κυ. ζ. ε θϋ λα Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα δζάηηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», 2009, Archives of Hellenic Medicine. 3

ΰ ΰκθσμ σ δ β υγτθβ βμ απσφα βμ ηκδλϊα αδ αθϊη α β γ λαπ υ δεά κηϊ α εαδ κυμ υΰΰ θ έμ, κ βΰ έ δμ π λδ σ λ μ φκλϋμ αθ πέζυ μ δαφπθέ μ, ξ δεϊ η β ηβ εζδηϊεπ β εαδ βθ απσ υλ β βμ υπκ βλδε δεάμ βμ απάμ αΰπΰάμ, εαδ β τΰελκυ β έθαδ αθαπσφ υε β. π δ ά β δαξ έλδ β εαδ β σζβ αθ δη υπδ ά βμ πμ Ϊθπ τΰελκυ βμ απκ ζ έ γϋηα απ δεάμ βηα έαμ ΰδα θα απκφ υξγ έ κ πδπλσ γ κ Ϊΰξκμ εαδ stress πκυ βηδκυλΰ έ αδ εαδ θα πλκπγβγ έ β σ κ κ υθα σθ εαζτ λβ εαδ πδκ κζκεζβλπηϋθβ παλκξά φλκθ έ αμ ηδαμ Μ Θ πλκμ κθ α γ θά βμ, δ δαέ λβ Ϋηφα β έ αδ α αέ δα εαδ δμ υθϋπ δ μ πθ πμ Ϊθπ υΰελκτ πθ. κ ζ υ αέκ ηϋλκμ βμ δ άΰβ βμ αεκζκυγκτθ υηπ λα ηα δεϋμ παλα βλά δμ. Μ ΡΟ 1. Σ ΥΝ Σ Π Ρ Σ Σ Χ : α. ΈΝΝΟΙ - ΣΟΥΟ Σ Σ ΥΝ Σ Π Ρ Σ Σ Χ. Σα πδ βηκθδεϊ εαδ ξθκζκΰδεϊ πδ τΰηα α βμ δα λδεάμ πκυ βη δυγβεαθ ευλέπμ η Ϊ κ 1940, εαδ δ δεσ λα, β ξλά β πθ ηβξαθβηϊ πθ ξθβ άμ αθαπθκάμ δμ ΜκθΪ μ θ α δεάμ Θ λαπ έαμ Ϋ π αθ δμ απϋμ ξδζδϊ πθ αθγλυππθ. Παλκυ έα αθ, σηπμ, πμ αθ πδγτηβ β υθϋπ δα βθ πέ ηαελσθ δα άλβ β πθ ίδκζκΰδευθ ζ δ κυλΰδυθ εαδ α γ θυθ πκυ θ αθ απκελέγβεαθ βθ ά β ξκλβΰβγ έ α αΰπΰά εαδ Ϋξκυθ ζϊξδ β Ϋπμ ηβ θδεά πδγαθσ β α πδίέπ βμ ά παθσ κυ ηδα απά αθ ε άμ πκδσ β αμ. ΠκζζΫμ φκλϋμ κδ δα λκέ πδ δεθτκυθ υπ λίϊζζκθ α αάζκ εαδ α δεαδκζσΰβ β γ λαπ υ δεά πδηκθά, ε ζυθ αμ πδγ δεϋμ παλ ηίϊ δμ εαδ πδξ δλυθ αμ απϋζπδ μ πλκ πϊγ δ μ, κδ κπκέ μ υθ πϊΰκθ αδ ΰδα κθ α γ θά αζαδππλέα υ αθϊζκΰβ ξϋ β η κ αθαη θση θκ σφ ζκμ. «ΰπδ δεά» αυ ά πκζζϋμ φκλϋμ, υηπ λδφκλϊ πθ ΰδα λυθ, παλα έθ δ βθ δα δεα έα κυ γαθϊ κυ ά παλ ηπκ έα δ βθ πϋζ υ β αυ κτ, πδ έθκθ αμ η αυ σθ κθ λσπκ κ ουξδεσ εαδ κ πηα δεσ Ϊζΰκμ κυ α γ θκτμ, υπκθκη τκθ αμ βθ αιδκπλϋπ δϊ κυ πμ πλκ υπκυ εαδ πδίαλτθκθ αμ πκδεδζκ λσππμ βθ κδεκΰϋθ δϊ κυ 2. 2 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 19, ΝαθΪμ., «ΰε φαζδεσμ γϊθα κμ, πδ βηκθδεά γ υλβ β» ε σ δμ αηκτζβ 2006. 4

Κα σπδθ κτ πθ, βηδκυλΰκτθ αδ τζκΰα λπ άηα α ΰτλπ απσ δμ Ϋθθκδ μ βμ υθ έ β βμ, βμ υθαέ γβ βμ κυ π λδίϊζζκθ κμ, βμ εκτ δαμ αζζβζ πέ λα βμ η κ π λδίϊζζκθ, κυ πσθκυ εαδ κυ ουξκζκΰδεκτ ά/εαδ πηα δεκτ ία Ϊθκυ. κ ίαγησ πκυ α λπ άηα α αυ Ϊ παλϋη θαθ ά/εαδ παλαηϋθκυθ αθαπϊθ β α, θ έθαδ κηϋθκ πκδα έθαδ α πλκ φκλσ λα ελδ άλδα πλκε δηϋθκυ θα πλκ δκλδ έ β δαεκπά ά υθϋξδ β ηδαμ δα λδεάμ αΰπΰάμ, δ έπμ σ αθ πλϋπ δ θα ζβφγκτθ απκφϊ δμ αθαφκλδεϊ η κ Ϋζκμ βμ απάμ θσμ πϊ ξκθ κμ 3. Σ ζδεϊ, σηπμ, πκδκμ έθαδ κ σξκμ βμ θ α δεάμ γ λαπ έαμ εαδ βμ ξθβ άμ παλϊ α βμ βμ απάμ; Κα αλξϊμ, γα πλϋπ δ θα βη δυ κυη σ δ κδ σξκδ βμ θ α δεάμ γ λαπ έαμ εαδ βμ ξθβ άμ παλϊ α βμ βμ απάμ θ δαφϋλκυθ απσ κυμ σξκυμ πκυ εαζ έ αδ θα επζβλυ δ β Ια λδεά πδ άηβ. θ α δεά γ λαπ έα εαδ β ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ π λδζαηίϊθκυθ, σ κ βθ απκεα Ϊ α β βμ υΰ έαμ κυ α γ θκτμ, σ κ εαδ βθ αθαεκτφδ β αυ κτ απσ κθ πσθκ. δ αΰπΰά β Μ Θ έθαδ πέ βμ κυ έαμ ηδα γ λαπ υ δεά κεδηά, β κπκέα πλκ φϋλ δ κθ α γ θά βθ υεαδλέα θα πφ ζβγ έ. Όππμ, σηπμ, ΰέθ αδ αθ δζβπ σ, β πδ υξάμ Ϋεία β θ έθαδ ε πθ πλκ Ϋλπθ ια φαζδ ηϋθβ, αφκτ β αθ απσελδ β ά ηβ β γ λαπ υ δεϊ αΰπΰά απκ δεθτ αδ βθ πκλ έα. π λέπ π β, ζκδπσθ, πκυ β κεδηά απκ υΰξϊθ δ, απαδ έ αδ κ αθαπλκ αθα κζδ ησμ βμ αεκζκυγκτη θβμ αε δεάμ, εαδ Ϋ δ απσ βθ πδγ δεά πδ έπιβ βμ έα βμ κ βΰκτηα βθ ζϊφλυθ β κυ φκλ έκυ κ τθβμ κυ γθά εκθ α η παλβΰκλβ δεά φλκθ έ α αυ κτ. Ό αθ, βζα ά, β εα Ϊ α β κυ α γ θκτμ φ Ϊ δ κλδαεσ βη έκ, έθαδ πλκ δησ λκ κ ΰδα λσμ θα κθ ίκβγά δ θα αθ δη ππέ δ βθ εα Ϊ α ά κυ ηϋ α απσ β γαζππλά εαδ β φλκθ έ α 4, παλϊ θα πδ δυε δ η «ία αθδ δεκτμ» λσπκυμ βθ έα β αυ κτ. Όππμ υπκ άλδι εαδ κ Άΰΰζκμ φδζσ κφκμ Francis Bacon: «εκπσμ βμ Ια λδεάμ έθαδ β απκεα Ϊ α β βμ υΰ έαμ εαδ β εα απλϊςθ β κυ πσθκυ. Η εα απλϊυθ β αυ ά ηπκλ έ θα κ βΰά δ βθ έα β, αζζϊ εαδ θα ξλβ δη τ δ βθ ια φϊζδ β θσμ ΰαζάθδκυ εαδ αθυ υθκυ γαθϊ κυ» 5. 3 γθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, γάθα 2006, ζ. 2, αθαε βηϋθκ δμ 10-05-2012 απσ κθ δ σ κπκ www.bioethics.gr. 4 ΠΫ λκυ Ι., «ζ υγ λέα κυ αθγλυπκυ εαδ α βγδεϊ πλκίζάηα α κυ Ϋζκυμ βμ απάμ», «υγαθα έα», βηκ δ τηα α Ια λδεκτ δεαέκυ εαδ δκβγδεάμ, δ υγ/θ β δλϊμ ΚαρΪφα-ΓεηπΪθ δ Μ., ΚκυθκυΰΫλβ- Μαθπζ Ϊεβ., υη πθέ κυ- Κα αθέ κυ., ε σ δμ Ϊεεκυζα, 2007, ζ. 73. 5 εκτλ βμ Χ., «θ λΰβ δεά υγαθα έα», «υγαθα έα» κ.π. ζ. 92. 5

ί. ΚΟΙΝΧΝΙ Κ Ι Θ Ν ΣΟ 6. θ εαδ β πδ άηβ Ϋεαθ ίάηα α πλκσ κυ, παλϊ ατ α β εκδθπθέα θ έθαδ ικδε δπηϋθβ η βθ δ Ϋα κυ γαθϊ κυ εαδ θ Ϋξ δ υηίδία έ η αυ ά. θ Ϋξ δ εα αθκά δ ππμ σ δ Ϋξ δ αλξά, Ϋξ δ εαδ Ϋζκμ. ΠαλΪ κ ΰ ΰκθσμ σ δ κ πζβγυ ησμ ΰβλΪ ε δ, β θ σ β α, β υΰ έα εαδ β α έλ υ β απ δεσ β α ιδ αθδε τκθ αδ. θυ, κ υπδεσμ α γ θάμ βμ Μ Θ φϋλ δ κζκϋθα αυιαθση θκ ίϊλκμ ξλκθέπθ θκ βηϊ πθ, β πέ β πθ αθγλυππθ β τθαηβ πθ ξθκζκΰδευθ ηϋ πθ εαδ β πλκ κεέα πδ υξκτμ Ϋεία βμ, δκΰευθκθ αδ. Σα ηϋ α ηααδεάμ θβηϋλπ βμ εαδ β φαληαε υ δεά ίδκηβξαθέα εαζζδ λΰκτθ βθ ο υ αέ γβ β βμ γ λαπ υ δεάμ παθ κ υθαηέαμ. ΠζΫκθ, κ γϊθα κμ θ εζαηίϊθ αδ πμ αθαπσ πα κ ηάηα εαδ φυ δεά εα Ϊζβιβ βμ αθγλυπδθβμ απάμ, αζζϊ ΰέθ αδ αθ δζβπ σμ πμ απκ υξέα βμ Ια λδεάμ. Ϊλθβ β κυ γαθϊ κυ υθκ τ αδ απσ βθ απαΰσλ υ β εαδ βθ ια κηέε υ ά κυ. Ο γϊθα κμ Ϋπαο θα έθαδ παλυθ εαδ κδε έκμ, αππγάγβε απσ δμ υθ δ ά δμ, ικί ζέ βε απσ βθ εαγβη λδθσ β α, εα άθ β θ λκπά. πσ βησ δκ ΰ ΰκθσμ πκυ θϋπζ ε βθ εκδθσ β α ηϋ π θσμ πζϋΰηα κμ υθαφυθ γέηπθ, υλλδεθυγβε υπσγ β βμ αυ βλυμ δ δπ δεάμ φαέλαμ κυ α σηκυ 7. παζαδσ λ μ πκξϋμ, κδ Ϊθγλππκδ Ϊφβθαθ βθ ζ υ αέα κυμ πθκά κ α σ π λδίϊζζκθ κυ πδ δκτ κυμ, π λδ κδξδαση θκδ απσ α αΰαπβηϋθα κυμ πλσ ππα. άη λα, βθ υλυπβ, Ϋπμ εαδ 50% πθ γαθϊ πθ ζαηίϊθκυθ ξυλα α θκ κεκη έα 8. λαδπηϋθβ εκυζ κτλα βμ Μ Θ, πμ πέ κ πζ έ κθ, ξαλαε βλέα αδ απσ βθ ευλδαλξέα βμ ξθκζκΰδεάμ πλκ αε δεάμ. φσ κθ β ξθκζκΰέα έθαδ δαγϋ δηβ, ξλβ δηκπκέβ Ϋ βθ αθ ηπκλ έμ θα φαλησ δμ ηδα γ λαπ έα, φϊληκ Ϋ βθ. Ο πλκίζβηα δ ησμ ΰδα κ πλϋπκθ βμ γ λαπ έαμ εαδ β κλγκζκΰδεά εηβλέπ β βμ εκπδησ β Ϊμ βμ υξθϊ πδ εδϊακθ αδ 9. 6 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 19 πκη. 7 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 19. 8 Van Der Heide A., Deliens L., Faisst K., Nilstunt T., Norup M., Paci E ET AL., End-of-life decisionmaking in six European countries: Descriptive study. Lancet 2003, 362: 345-350. 9 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 19. 6

2. ΣΟ ΚΡΙΣ ΡΙΟ Σ Ι ΣΡΙΚΧ ΝΧΦ Λ ΓΧΓ Σβ εα έα κυ 1980 δα υπυγβε απσ κλδ ηϋθα ηϋζβ βμ πδ βηκθδεάμ εκδθσ β αμ β Ϊπκοβ, σ δ κ ΰδα λσμ κφ έζ δ θα παλϋξ δ ησθκ αυ Ϋμ δμ αΰπΰϋμ, κδ κπκέ μ Ϋξκυθ πδγαθσ β μ θα πφ ζά κυθ γ λαπ υ δεϊ κυμ α γ θ έμ. Ου δα δεϊ, πλσε δ κ ΰδα ηέα απσπ δλα θα π δ έ β εκδθπθέα σ δ κδ δα λκέ, ία δαση θκδ βθ εζδθδεά εα Ϊ α β πθ α γ θυθ εαδ α πδ βηδκζκΰδεϊ κηϋθα, έθαδ γϋ β θα εαγκλέ κυθ κ αθυφ ζκ βμ γ λαπ έαμ ηέα υΰε ελδηϋθβ εα Ϊ α β εαδ πκηϋθπμ, δεαδκτθ αδ θα ηβθ εζδηαευθκυθ ά θα δαεσπ κυθ βθ αΰπΰά, αεσηβ εαδ παλϊ δμ αθ δλλά δμ κυ α γ θκτμ ά πθ υΰΰ θυθ κυ 10. ΜΪζδ α, πκζζϋμ φκλϋμ κ αθυφ ζκ ηέαμ γ λαπ έαμ, ζ δ κτλΰβ πμ θκηδεά α πέ α πκυ άλ κθ Ϊ δεκ ξαλαε άλα βμ δαεκπάμ βμ απάμ η ηβξαθδεϊ ηϋ α, εαγυμ ηέα Ϋ κδα πλϊιβ απκ ζ έ, τηφπθα η η λέ α βμ γ πλέαμ 11, θ λΰβ δεά υγαθα έα. Σκ ελδ άλδκ, ζκδπσθ, κυ δα λδευμ αθυφ ζκυ, απκ εκπκτ ευλέπμ β κθ κζκΰδεά εϊζυοβ πθ ΰδα λυθ θα πλκξπλά κυθ β ηβ εζδηϊεπ β εαδ απσ υλ β βμ αΰπΰάμ, παλϊ δμ Ϋθ κθ μ αθ δλλά δμ πθ κδε έπθ, σ αθ ελέθκθ αθ δα λδευμ αθυφ ζβ. O θϋκμ Κ.Ι. δ άΰαΰ ηδα κίαλά εαδθκ κηέα α τ εκζα αβ άηα α πκυ αφκλκτθ δα λδεϋμ απκφϊ δμ κ Ϋζκμ βμ απάμ εαδ εαγδϋλπ κθ εαθσθα πκυ η τ δ κθ ΰδα λσ θα αεκζκυγ έ «παλβΰκλβ δεά» αΰπΰά σ αθ ιαθ ζβγκτθ σζα α δα λδεϊ γ λαπ υ δεϊ π λδγυλδα. [ δα τππ β κυ θσηκυ έθαδ «υηπαλέ α αδ κθ α γ θά ηϋξλδ κ Ϋζκμ βμ απάμ κυ εαδ φλκθ έα δ υ θα δαβλ έ βθ αιδκπλϋπ δϊ κυ ηϋξλδ κ βη έκ αυ σ» }. Πσ, σηπμ, ηέα δα λδεά πλϊιβ ελέθ αδ αθυφ ζβ; Κα Ϊ ηέα Ϊπκοβ, β δα λδεά πλϊιβ γ πλ έ αδ αθυφ ζβ σ αθ υπϊλξκυθ κίαλϋμ θ έι δμ σ δ έθαδ Ϊεαλπβ υπσ δμ κηϋθ μ π λδ Ϊ δμ. πσ Ϊπκοβ κθ κζκΰέαμ ηϊζδ α, κ ΰδα λσμ πλϋπ δ θα απκφ τΰ δ Ϋ κδκυ έ κυμ αΰπΰϋμ η ίϊ β βθ αλξά κυ ηβ ίζϊπ δθ, εαγυμ σζ μ κδ αΰπΰϋμ Ϋξκυθ εϊπκδκ λέ εκ ΰδα κθ α γ θά εαδ έθαδ αθ πδγτηβ β β Ϋεγ β κυ α γ θκτμ λέ εα β δΰηά πκυ θ υθκ τκθ αδ απσ πδγαθϊ κφϋζβ ΰδ αυ σθ 12. Σκ ελέ δηκ κδξ έκ βμ Ϊπκοβμ αυ άμ Ϋΰε δ αδ κθ κλδ ησ βμ αλξάμ κυ πφ ζ έθ, κ κπκέκ δαελέθ αδ απσ κ γ λαπ υ δεσ απκ Ϋζ ηα, πκυ π λδκλέα αδ 10 Helft PR, Siegler M, Lantos J., The rise and the fall of the futility movement, N Engl J Med 2000, 343:293-296. 11 υη πθέ κυ E., «ΰεζάηα α εα Ϊ βμ απάμ», Νκηδεά δίζδκγάεβ, 2007, ζ. 157. 12 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π., ζ.5. 7

εϊπκδκ ηϋλκμ κυ υηα κμ κυ α γ θκτμ, εαδ θκ έ αδ πμ υθκζδεά ί ζ έπ β βμ εα Ϊ α βμ αυ κτ, ζαηίϊθκθ αμ υπ σοδθ δμ δ δαέ λ μ υθγάε μ βμ εα Ϊ α βμ αυ κτ. Καδ β πφϋζ δα αυ κτ, ηπκλ έ θα βηαέθ δ θα αφά κυη βθ φτ β θα πδ ζϋ δ κ Ϋλΰκ βμ, εαγ σ δ π λαδ Ϋλπ αζαδππλέα ΰδα κθ α γ θά, ηϊζζκθ πλκεαζ έ ίζϊίβ, παλϊ πφϋζ δα 13. αλξά βμ πφϋζ δαμ ΰδα κ υΰε ελδηϋθκ α γ θά απαδ έ θα υπ λ λ έ β εαζτ λβ πκδσ β α βμ απάμ κυ α γ θά η η δπηϋθκυμ πσθκυμ, παλϊ β ζϊξδ α πδηβευηϋθβ απά η αφσλβ κυμ πσθκυμ. κ πζαέ δκ κυ πδξ δλάηα κμ π λέ δα λδευμ αθυφ ζπθ πλϊι πθ, αελδίυμ π δ ά κ γ λαπ υ δεσ σφ ζκμ δαελέθ αδ απσ κ γ λαπ υ δεσ απκ Ϋζ ηα, β Ϋθθκδα κυ κφϋζκυμ, ΰδα κθ α γ θά, ιαλ Ϊ αδ απσ δμ πλκ ππδεϋμ κυ αιέ μ, η απκ Ϋζ ηα κ δ υθδ Ϊ πδγυηβ σ απκ Ϋζ ηα θα ηβθ απκφα έα αδ ηκθσπζ υλα απσ κ ΰδα λσ. π λέπ π β δϊ α βμ απσο πθ η αιτ ΰδα λυθ εαδ υΰΰ θυθ, αελδίυμ π δ ά θ έθαδ πλκφαθάμ β εϊζυοβ κυ ΰδα λκτ ά κυ θκ κεκη έκυ θα πλκί έ ηκθσπζ υλα β ζάοβ απσφα βμ π λέ δαεκπάμ πθ υπκ βλδε δευθ αΰπΰυθ,, υθάγπμ απαδ έ αδ δεα δεά απσφα β. Χ σ κ, θ έθαδ πλκφαθάμ πϊθ κ κτ β θκηδεά υγτθβ κυ ΰδα λκτ ά κυ θκ κεκη έκυ, φσ κθ αυ σμ πλκί έ δαεκπά βμ υπκ βλδε άμ γ λαπ έαμ 14. Σκ 2006, β γθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ βθ δ άΰβ ά βμ η γϋηα «Σ ξθβ ά ΠαλΪ α β βμ απάμ» υδκγ έ δμ γ η ζδυ δμ αλξϋμ κυ πφ ζϋ δθ εαδ κυ ηβ ίζϊπ δθ εαδ υπκ βλέα δ σ δ κθ α γ θά ζδεκτ α έκυ «πμ αθαηφδ ίά β κ σφ ζκμ παλαηϋθ δ ησθκ β αθαεκτφδ β απσ κυμ πσθκυμ εαδ βθ αζαδππλέα. θ έγ α β ξθβ ά παλϊ α β πθ ίδκζκΰδευθ ζ δ κυλΰδυθ, ξπλέμ ζπέ α γ λαπ έαμ, ηπκλ έ θα γ πλβγ έ ίζϊίβ». εσηβ γ πλ έ σ δ «β ιαεκζκτγβ β ά ηβ βμ παλϋηία βμ θ ηπκλ έ θα παφέ αδ ησθκ βθ ελέ β κυ δα λκτ» εαδ σ δ «β απσφα β πλϋπ δ θα ζαηίϊθ αδ απσ κθ έ δκ κθ α γ θά, φσ κθ αυ σμ έθαδ γϋ β θα εφλϊ δ β ΰθυηβ κυ, ά απσ κυμ κδε έκυμ κυ». πδ λκπά αθαΰθπλέα δ κ θ ξση θκ αθ αθαετο δ τΰελκυ β ΰθπηυθ η αιτ γ λϊπκθ κμ δα λκτ εαδ κδε έπθ κυ α γ θκτμ. Γδα βθ πέζυ β βμ δαφπθέαμ, πλκ έθ δ β η κζϊίβ β βμ πδ λκπάμ κθ κζκΰέαμ κυ θκ κεκη έκυ εαδ βθ παλϋηία β πθ εκδθπθδευθ ζ δ κυλΰυθ. Όηπμ αθ β αθ έγ β έθαδ σ κ Ϋθ κθβ υ θα απκίαέθκυθ Ϊεαλπ μ κδ πλκ πϊγ δ μ ικηϊζυθ άμ βμ, β πδ λκπά ε δηϊ σ δ «κ γ λϊππθ κφ έζ δ θα απκξπλά δ, αφκτ 13 ΠΫ λκυ Ι., «ζ υγ λέα κυ αθγλυπκυ εαδ α βγδεϊ πλκίζάηα α κυ Ϋζκυμ βμ απάμ», «υγαθα έα», κ.π. ζ.69. 14 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π. ζ.5. 8

ια φαζέ δ βθ παλαεκζκτγβ β κυ α γ θκτμ απσ Ϊζζκθ δα λσ βμ πδζκΰάμ πθ κδε έπθ κυ» 15. πέ βμ, β πδ λκπά δκβγδεάμ βμ Ι λϊμ υθσ κυ βμ εεζβ έαμ βμ ζζϊ κμ παλα Ϋξ αδ σ δ «β δα λκφαληαε υ δεά ξθκζκΰέα παλα έθ δ ησθκ β απά, αζζϊ θέκ εαδ β δα δεα έα κυ γαθϊ κυ» εαδ κθέα δ σ δ «β ξλά β βμ δα λδεάμ πϋηία βμ εαζσ έθαδ θα ε έθ αδ ηϋξλδ κυ βη έκυ σπκυ κδ ηπζκεϋμ εαδ α πδπλσ γ α πλκίζάηα α πκυ βηδκυλΰ έ θ ία αθέακυθ π λδ σ λκ απ σ δ αθαεκυφέακυθ». υ άθ δ βθ απκφυΰά ξλά βμ «πδγ δευθ ηϋ πθ πκυ π λδ σ λκ αζαδππλκτθ εαδ εαγσζκυ θ γ λαπ τκυθ» εαδ πδ βηαέθ δ «κ θ ξση θκ θα πλκεζβγ έ η γ λαπ υ δεϋμ υπ λίκζϋμ ξθβ ά παλϊ α β πθ φυ δευθ κλέπθ βμ απάμ εαδ δα άλβ β ηδαμ εα Ϊ α βμ π ασλδ κθ, η απκ Ϋζ ηα βθ εα αλλϊεπ β βμ αιδκπλϋπ δαμ κυ α γ θκτμ» 16. 3. ΡΥ Σ ΤΣΟΝΟΜΙ ΣΟΤ Θ ΝΟΤ - ΛΛ ΙΦ ΙΚ ΝΟΣ Σ ΤΝ ΙΝ. α) ΤΣΟΝΟΜΙ ΣΟΤ Θ ΝΟΤ. ηβ εζδηϊεπ β εαδ β απσ υλ β βμ αΰπΰάμ εα Ϊ β θκ βζ έα κυ α γ θκτμ β Μ Θ, Ϋξκυθ Ϊη β υθϊφ δα η βθ δκβγδεά, β κπκέα ζ δ κυλΰ έ εαδ πμ λυγηδ δεσ τ βηα, πκυ δαγϋ δ δεϊ βμ σλΰαθα, δα δεα έ μ εαδ εαθσθ μ πκυ υηπζβλυθκυθ κ έεαδκ 17 υθϊ κυθ η δμ αλξϋμ βμ δκβγδεάμ, ηέα ε πθ ία δευθ βμ κπκέαμ έθαδ β αλξά βμ αυ κθκηέαμ. αλξά κυ ία ηκτ βμ αυ κθκηέαμ, ηέα ε πθ ία δευθ αλξυθ βμ δκβγδεάμ, ΰΰυΪ αδ κ δεαέπηα κυ α γ θκτμ θα απκ ξγ έ ά θα αλθβγ έ κπκδα άπκ γ λαπ έα, πδε θ λυθκθ αμ κ κδξ έκ βμ ζ τγ λβμ ίκτζβ βμ-, πμ πδ λ π άμ «Ϊλθβ βμ γ λαπ έαμ» κυ α γ θκτμ. πδζκΰά κυ α γ θκτμ γ πλ έ αδ αυ σθκηβ σ αθ έθαδ εσπδηβ (intentional), αλεκτθ πμ ζ τγ λβ απσ πδλλκϋμ εαδ ία έα αδ ηδα κυ δα δεά εα αθσβ β κυ πλκίζάηα κμ πκυ έγ αδ 18. 15 γθδεά πδ λκπά δκδβγδεάμ «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», γάθα 2006. 16 Ι λϊ τθκ κμ βμ εεζβ έαμ βμ ζζϊ κμ, «δ δεά υθκ δεά πδ λκπά δκβγδεάμ: α δεϋμ ΘΫ κμ πέ βμ βγεάμ βμ υγαθα έαμ», γάθα, 2002. 17 Ρ γυηδπ Ϊεβ., «Ρτγηδ β ά αυ κλλτγηδ β: Σκ παλϊ δΰηα βμ δα λδεϊ υπκίκβγκτη θβμ αθαπαλαΰπΰάμ», γάθα- Κκηκ βθά, Ϊεεκυζαμ 2003, ζ. 80. 18 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 20. 9

Ό αθ β απά υθ βλ έ αδ ξθβ Ϊ, κ πλσ ππκ κυ δα δεϊ «ηπλαΰηα υθ αδ» 19, βζα ά β αθγλυπδθβ αιέα κυ Ϋξ δ αθαδλ γ έ αθαπσ λ π α ά β πλδθ απσ κθ γϊθα κ. κυ έα βμ υθ αΰηα δεάμ απκ κξάμ βμ παγβ δεάμ υγαθα έαμ Ϋΰε δ αδ κ σ δ, ΰδα Ϋθα ελϊ κμ δεαέκυ, δ δεϊ β απά κυ πλκ υπκυ απκ ζ έ η θ βθ πλκςπσγ β εϊγ θκβ κτ δεαδυηα κμ, υθ Ϋ αδ σηπμ β έ δα Ϊλλβε α η βθ αυ κθκηέα θ θ δαφϋλ δ πκηϋθπμ, πμ Ϋθα απζσ τθκζκ ίδκξβηδευθ κηϋθπθ, αζζϊ πμ ηδα κθ κζκΰδεά θσ β α, αυ σξλκθα ίδκζκΰδεά εαδ δαθκβ δεά. θ ηαμ ηϋθ δ εϊ δ απσ βθ αυ κθκηέα, ηδα Ϋ κδα εα Ϊ α β, έθαδ θα ζ υγ λπγκτη απσ κ ίέπηα ηδαμ «ηπλαΰηϊ π βμ», ά β υθ ζ ηϋθβμ 20. Ο α γ θάμ εϊγ π λέπ π β Ϋξ δ κ δεαέπηα θα αλθβγ έ βθ κπκδα άπκ γ λαπ έα εαδ θα κ βΰβγ έ βθ απ ζ υγϋλπ β. Πκδα βηκελα δεά εκδθπθέα ηπκλ έ θα αλθβγ έ αυ ά βθ Ϋ ξα β απ ζ υγϋλπ β; ί) ΛΛ ΙΦ ΙΚ ΝΟΣ Σ ΤΝ ΙΝ. εφλϊακθ αμ αυ κπλκ υππμ βθ αυ κθκηέα κυ, κ α γ θάμ ηπκλ έ κ έ δκμ θα απκφα έα δ ΰδα β δ θϋλΰ δα δα λδευθ πλϊι πθ πκυ υπκ βλέακυθ ά υθ βλκτθ δμ ζ δ κυλΰέ μ κυ κλΰαθδ ηκτ, φσ κθ Ϋξ δ πλκβΰκυηϋθπμ θβη λπγ έ εα Ϊζζβζα εαδ έθαδ δεαθσμ θα εφλϊ δ ζ τγ λβ ίκτζβ β. τηφπθα, σηπμ, η α δ δεϋμ Ϋλ υθ μ, κ πκ κ σ πθ α γ θυθ πκυ ίλέ εκθ αδ δμ Μ..Θ. εαδ έθαδ δεαθκέ θα υηη Ϋξκυθ Ϋ κδκυ έ κυμ απκφϊ δμ, έθαδ ησζδμ 5%. υθβγϋ λα, κδ π λδ σ λκδ α γ θ έμ πκυ ίλέ εκθ αδ ξθβ ά υπκ άλδιβ βμ απάμ θ Ϋξκυθ βθ δεαθσ β α θα υθαδθϋ κυθ, δσ δ π.ξ. ίλέ εκθ αδ ευηα. πέ βμ, β δεαθσ β α κυ α γ θκτμ θα υηη Ϋξ δ β ζάοβ βμ απσφα βμ ηπκλ έ θα πβλ α έ απσ: β ίαλτ β α βμ θσ κυ, δμ θ υλκζκΰδεϋμ ίζϊί μ, β φαληαε υ δεά εα α κζά εαδ αθαζΰβ έα, β δα πζάθπ β, β ουξκεδθβ δεά δϋΰ λ β (delirium) εαδ κυ δα δεϊ θα ηβθ έθαδ δεαθσμ ΰδα θα υ δ θσηδηβ υθαέθ β ά Ϊλθβ β. πσ βθ δΰηά, ζκδπσθ, πκυ κ δεαδκπλαε δεϊ δεαθσμ α γ θάμ θ ίλέ ε αδ αθ δε δη θδεϊ γϋ β θα υηη Ϋξ δ β ζάοβ βμ απσφα βμ, πκδκμ γα αθαζϊί δ βθ υγτθβ αυ ά; κ θσηκ θ λυγηέα αδ β π λέπ π β πκυ κ δεαδκπλαε δεϊ δεαθσμ α γ θάμ έθαδ αθαέ γβ κμ ά ΰ θδεσ λα ζσΰπ βμ εα Ϊ α άμ κυ θ έθαδ γϋ β θα 19 δ Ϊζβμ Σ., «υγαθα έα εαδ τθ αΰηα», «υγαθα έα», κ.π. ζ.134. 20 δ Ϊζβμ Σ., «υγαθα έα εαδ τθ αΰηα», «υγαθα έα», κ.π. ζ.135. 10

υθαδθϋ δ 21. αυ Ϋμ δμ π λδπ υ δμ α υθαηέαμ ζάοβμ βμ υθαέθ βμ κυ α γ θκτμ, β ελα κτ α Ϊπκοβ βθ ζζϊ α εαδ β Γ ληαθέα Ϋξ αδ βθ φαληκΰά πθ δα Ϊι πθ βμ δκέεβ βμ αζζσ λδπθ. δμ π λδπ υ δμ αυ Ϋμ, υθβγέα αδ κ ΰδα λσμ θα αβ έ β υΰεα Ϊγ β πθ κδε έπθ κυ α γ θκτμ, εα αθαζκΰέα η α σ α δ ξτκυθ η δμ π λδπ υ δμ Ϋζζ δοβμ δεαθσ β αμ ΰδα υθαέθ β. Οπκυ ζκδπσθ, υπϊλξ δ Ϋζζ δοβ δεαθσ β αμ ΰδα υθαέθ β, βθ απσφα β γα πϊλκυθ αθαΰεα δεϊ λέ κδ, εαδ υΰε ελδηϋθα έ κ δεα δεσμ υηπαλα Ϊ βμ κυ α γ θκτμ 22, έ Ϊζζκ πλσ ππκ πκυ αθάε δ κθ ετεζκ κυ κδεκΰ θ δαεκτ π λδίϊζζκθ κμ αυ κτ. πέ αθαπζάλπ βμ απσ κδε έκ κυ α γ θκτμ πλσ ππκ, κ ΰδα λσμ, κφ έζ δ θα ια φαζέ δ βθ εκτ δα υηη κξά, τηπλαιβ εαδ υθ λΰα έα κυ α γ θκτμ αθϊζκΰα η κ ίαγησ δεαθσ β αμ θα εα αθκά δ κ π λδ ξση θκ βμ δα λδεάμ πλϊιβμ, κυμ εδθ τθκυμ δμ υθϋπ δ μ εαδ α απκ ζϋ ηα α βμ, εα Ϊ βθ ελέ β κυ ΰδα λκτ 23. ΠαλΪ, σηπμ, βθ αθϊγ β κυ δεαδυηα κμ υθαέθ βμ λέ κυμ, ηϋ π πθ ζ ΰκηΫθπθ «πλκΰ θ Ϋλπθ κ βΰδυθ» (advance directives) δα βλ έ αδ Ϋθα π λδγυλδκ αυ κθκηέαμ κυ α γ θκτμ πκυ «υπκξλ υθ δ» κυμ λέ κυμ δεαδκτξκυμ κυ δεαδυηα κμ βμ υθαέθ βμ θα υηηκλφπγκτθ η βθ πδγυηέα αυ κτ 24. 4. α. ΠΡΟΚ Σ ΟΛΙΚΟ Υ Ι ΜΟ Σ ΦΡΟΝΣΙ - ΠΡΟΓ Ν Σ Ρ Ο ΓΙ : Ο πλκεα αίκζδεσμ ξ δα ησμ βμ φλκθ έ αμ (advance care planning) έθαδ β δα δεα έα εα Ϊ βθ κπκέα κ α γ θάμ, ΰθπλέακθ αμ σ δ εα Ϊ βθ ιϋζδιβ βμ θσ κυ θ Ϋξ αδ θα απκζϋ δ βθ δεαθσ β α υηη κξάμ β ζάοβ απκφϊ πθ, υθ λΰϊα αδ η κυμ κδε έκυμ εαδ κθ γ λϊπκθ α δα λσ ΰδα β δαησλφπ β κυ π λδΰλϊηηα κμ βμ η ζζκθ δεάμ κυ φλκθ έ αμ 25. Μ κθ ε πλκ Ϋλπθ ξ δα ησ βμ η ζζκθ δεάμ φλκθ έ αμ κυ α γ θκτμ, πδ δυε αδ θα δ υλυθγ έ β δ ξτμ βμ 21 ίζ. ε θϋ λα Φκυθ Ϊεβ Κ, «υθαέθ β κυ θβη λπηϋθκυ α γ θκτμ, τηφπθα η κ θϋκ ΚΙ (Ν.23418/2005)»,. «Ο θϋκμ ΚΙ : α δεϋμ λυγηέ δμ, Νκηδεά, Ια λδεά εαδ Κκδθπθδκζκΰδεά Πλκ Ϋΰΰδ β», βηκ δ τηα α δα λδεκτ δεαέκυ εαδ ίδκβγδεάμ-1, δ υγ/ β δλαμ M. KαδΪφα- ΓεηπΪθ δ,.κκυθκυΰϋλβ-μαθπζ Ϊεβ,. υη πθέ κυ-κα αθέ κυ, ε σ δμ Ϊεεκυζα, ζ. 22 πκη. 22 ζβΰδϊθθβμ, Ι., Η δεα δεά υηπαλϊ α β, ε. Ϊεεκυζα, γάθα-θ αζκθέεβ, 1997. 23 Ρ γυηδπ Ϊεβ., «υγαθα έα εαδ δαγάε μ απάμ», υγαθα έα :Ηη λέ α γθδεάμ πδ λκπάμ δκβγδεάμ ΰδα α 10 ξλσθδα Λ δ κυλΰέαμ βμ (1999-2009), 2 ε ηίλέκυ 2009 ζ. 12, αθαε βηϋθκ απσ κθ δ σ κπκ http://www.bioethics.gr/media/pdf/seminars/2010-03-30_sxolio.pdf δμ 14-05-2012. 24 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π., ζ ζ. 10. 25 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 20. 11

αυ κθκηέαμ κυ α γ θκτμ η βθ ε πθ πλκ Ϋλπθ αθ δη υπδ β εαδ πέζυ β βγδευθ δζβηηϊ πθ πκυ πδγαθσθ θα πλκετοκυθ. Οδ πλκ δηά δμ κυ α γ θκτμ απκ υπυθκθ αδ ε πθ πλκ Ϋλπθ πλκφκλδεϋμ ά ΰλαπ Ϋμ κ βΰέ μ, ξ δεϊ η πδγαθϋμ η ζζκθ δεϋμ δα λδεϋμ πλϊι δμ εαδ αΰπΰϋμ πκυ υπκ βλέακυθ δμ ζ δ κυλΰέ μ κυ κλΰαθδ ηκτ. υ Ϋμ έθαδ κδ ζ ΰση θ μ «πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ», κδ κπκέ μ απκ υπυθκυθ δμ αλξϋμ εαδ δμ αιέ μ κυ α γ θκτμ, εαδ κδ κπκέ μ βθ κυ έα εαζτπ κυθ κ «ε θσ» βμ «υθαέθ βμ τ λα απσ θβηϋλπ β», αζζϊ εαδ κ δεαέπηα Ϊλθβ βμ βμ γ λαπ έαμ. έ αδ, βζα ά, β υθα σ β α κθ α γ θά θα εφλϊ δ δμ πλκ ππδεϋμ κυ αιέ μ εαδ πδγυηέ μ, θα παλ ηπκ έ δ αθ πδγτηβ μ γ λαπ έ μ ά αεσηβ εαδ θα κλέ δ λέ κ πλσ ππκ πμ επλσ ππκ κυ εα Ϊ βθ δϊλε δα ζάοβμ δα λδευθ απκφϊ πθ 26. Οδ πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ απκ ζκτθ Ϋθα θκηδεσ ηϋ κ πλκε δηϋθκυ θα δα βλά δ κ α γ θάμ βθ υθα σ β α θα α ε έ κ δεαέπηα κυ αυ κπλκ δκλδ ηκτ κυ 27. Χ σ κ, κδ πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ θ υΰξϊθκυθ φαληκΰάμ σζ μ δμ αθέα μ α γϋθ δ μ βμ πκξάμ ηαμ, κτ σζ μ δμ δα λδεϋμ πλϊι δμ. Οδ κ βΰέ μ αυ Ϋμ αθαΰθπλέακθ αδ απσ β τηία β κυ ΟίδΫ κ εαδ ηφαθέακθ αδ πμ δ δεά π λέπ π β βμ «υθαέθ βμ». υΰε ελδηϋθα, τηφπθα η κ Ϊλγλκ 9 βμ τηία βμ «Οδ πλκΰ θϋ λα εφλα γ έ μ πδγυηέ μ κυ α γ θκτμ ξ δεϊ η βθ δα λδεά πϋηία β γα ζαηίϊθκθ αδ υπσοβ, πλκε δηϋθκυ ΰδα α γ θά, κ κπκέκμ, εα Ϊ κ ξλσθκ βμ πϋηία βμ, θ έθαδ γϋ β θα εφλϊ δ δμ πδγυηέ μ κυ». Μ ηέα απζά αθϊΰθπ β κυ Ϊλγλκυ, τεκζα υθϊΰ αδ σ δ σ κ κ δα λδεσ πλκ ππδεσ, σ κ εαδ α υΰΰ θδεϊ πλσ ππα κφ έζκυθ θα ία κτθ βθ εφλα γ έ α πδγυηέα κυ α γ θκτμ. Οδ πδγυηέ μ αυ Ϋμ εα αλξάθ θ η τκυθ, π σ κ πλϋπ δ θα «ζαηίϊθκθ αδ υπσοβ». ΰ θδε υηϋθβ αυ ά φλϊ β, β κπκέα ξλάα δ ι δ έε υ βμ, φαέθ αδ θα πλκ λϋπ δ κθ ΰξυλδκ θκηκγϋ β θα πλκ δκλέ δ υΰε ελδηϋθα κθ σλκ «ζαηίϊθκθ αδ υπσοβ» 28, εαγ σ δ ηέα θ ξση θβ ηβ υηησλφπ β κυ βθ πδ αΰά αυ ά, έ πμ θα κ βΰκτ αθα φϊζ δα δεαέκυ, αφκτ γα ιϋζ δπ κ ελδ άλδκ, κ κπκέκ γα ίκβγκτ κθ δεα ά θα ι δ δε τ δ κ ελδ άλδκ αυ σ υΰε ελδηϋθ μ δαφκλϋμ πκυ πδγαθσθ θα αθαετοκυθ. 26 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π. ζ. 10 πκη. 27 Ρ γυηδπ Ϊεβ., «υγαθα έα εαδ δαγάε μ απάμ», υγαθα έα :Ηη λέ α γθδεάμ πδ λκπάμ δκβγδεάμ ΰδα α 10 ξλσθδα Λ δ κυλΰέαμ βμ (1999-2009), 2 ε ηίλέκυ 2009 ζ. 1. 28 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π. ζ.13. 12

ΠαλΪ, σηπμ, κ ΰ ΰκθσμ σ δ βθ ζζϊ α θ υπϊλξ δ δ δεσ θκηκγ δεσ Ϋλ δ ηα ΰδα δμ πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ, θ κτ κδμ β Ϋζζ δοβ αυ ά θ βηαέθ δ σ δ υπϊλξ δ απσζυ κ θκηδεσ ε θσ πμ πλκμ δμ πλκςπκγϋ δμ ΰευλσ β αμ πθ κ βΰδυθ, πμ πλκμ κ Ϊθ εαδ πκδκ ίαγησ η τκθ αδ δα λσμ εαδ υΰΰ θ έμ εαδ πμ πλκμ κ σλδκ βμ αυ κθκηέαμ κυ α γ θά. Σκτ κ υηίαέθ δ, δσ δ θ λΰκπκδκτθ αδ κδ ΰ θδεϋμ δα Ϊι δμ πθ Ϊλγλ. 12 ΚΙ π λέ υθαέθ βμ, κυ Ϊλγλκυ 29 παλ 2 ΚΙ π λέ δα λδευθ απκφϊ πθ κ Ϋζκμ βμ απάμ 29, υθ υα ησ η α Ϊλγλα 5-10 βμ τηία βμ κυ ΟίδΫ κ (θ. 2618/1998). 4.ί. Μ ΤΣΙΚΟΣ Σ ΣΧΝ ΠΡΟΓ Ν Σ ΡΧΝ Ο ΓΙΧΝ ΣΟΤ Θ Ν η υ δεσ β α πθ κ βΰδυθ δαφϋλ δ αθϊζκΰα η κ ξλσθκ πκυ δα υπυγβεαθ εαδ κ έ κμ βμ θβηϋλπ βμ πκυ πλκβΰάγβε. Γδα παλϊ δΰηα, β άζπ β θσμ υΰδκτμ αθγλυπκυ, εα σπδθ ΰ θδεάμ εαδ ηβ ια κηδε υηϋθβμ θβηϋλπ βμ, ζαηίϊθ αδ η θ υπ σοδθ απσ κθ ΰδα λσ, θ κθ η τ δ. θ δγϋ πμ, β λβ υμ ε βζπγ έ α ίκτζβ β κυ α γ θκτμ, κ κπκέκμ κ πζαέ δκ ηδαμ παλ ξση θβμ γ λαπ υ δεάμ αΰπΰάμ έξ θβη λπγ έ πλκ βεσθ πμ ΰδα βθ α γϋθ δα, βθ δϊΰθπ β εαδ δμ γ λαπ υ δεϋμ θϋλΰ δ μ, απκ ζ έ ηέα ηκλφά Ϋεφλα βμ υθαέθ βμ ά αθ δγϋ πμ Ϊλθβ βμ γ λαπ έα, ά Ϊζζπμ ε άζπ β κυ δεαδυηα κμ αυ κθκηέαμ κυ 30. Σκ δεαέπηα κυ αθγλυπκυ πέ κυ υηα σμ κυ, πμ δ δεσ λβ Ϋεφαθ β κυ υθ αΰηα δευμ εα κξυλπηϋθκυ δεαδυηα κμ βμ πλκ ππδεάμ ζ υγ λέαμ (αλγ. 5 παλ 5 υθ υα ησ η κ αλγ. 2 παλ. 1 υθ Ϊΰηα κμ), έθαδ αθαφαέλ κ εαδ πλϋπ δ θα ΰέθ αδ ία σ η σπκδκθ λσπκ εαδ αθ εφλϊα αδ, αεσηα εαδ Ϊ υπα. υ σ βηαέθ δ σ δ κ ΰδα λσμ υπκξλ κτ αδ θα αεκζκυγά δ δμ πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ κυ α γ θκτμ, θυ, Ϊθ ΰδα κπκδκ άπκ ζσΰκ δμ απκλλέο δ, κφ έζ δ, πμ Ϊζζκμ δεα άμ, θα αδ δκζκΰά δ βθ απσφα ά κυ ΰδα βθ αΰθσβ β αυ υθ 31. εϊγ π λέπ π β ίϋίαδα, κδ πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ ζ δ κυλΰκτθ πμ ελδ άλδα δεααση θβμ ίκτζβ βμ κυ α γ θά, α κπκέα, σηπμ, έθαδ υ δϊελδ α εαδ τ εκζκ θα απκ δξγκτθ. 29 λγλ. 29 παλ. 2 Κ.Ι.. «. Ο δα λσμ ζαηίϊθ δ υπσοβ δμ πδγυηέ μ πκυ έξ εφλϊ δ κ α γ θάμ, αεσηβ εαδ αθ, εα Ϊ κ ξλσθκ βμ πϋηία βμ, κ α γ θάμ θ έθαδ γϋ β θα δμ παθαζϊί δ» 30 Ρ γυηδπ Ϊεβ., «υγαθα έα εαδ δαγάε μ απάμ», κ.π. ζ.14. 31 δ Ϊζβμ Σ., «υγαθα έα εαδ τθ αΰηα», «υγαθα έα», κ.π. ζ.131. 13

Μ ίϊ β κ σλδκ βμ η υ δεσ β αμ εαδ κ π λδ ξση θκ πθ κ βΰδυθ ηπκλκτη θα δαελέθκυη λέα έ β κ βΰδυθ: 1) β δαγάεβ απάμ (living will), 2) κ δκλδ ησμ πζβλ ικυ έκυ (durable power of attorney), η κ κπκέκ κ α γ θάμ ικυ δκ κ έ Ϋθαθ αθ δπλσ ππκ κυ θα ζαηίϊθ δ απκφϊ δμ ΰδα ζκΰαλδα ησ κυ 32 εαδ 3) κ υθ υα ησμ πθ τκ πλκβΰκυηϋθπθ (combined) 33. θϊζκΰα η κ έ κμ κυμ, κδ κ βΰέ μ Ϋξκυθ εκπσ θα βζυ κυθ, έ βθ Ϋεφλα β βμ αυγ θ δεάμ ίκτζβ βμ κυ α γ θκτμ, σππμ αυ ά Ϋξ δ απκελυ αζζπγ έ πλκΰ θϋ λκ ξλσθκ η ίϊ β α κηϋθα πκυ έ ξυαθ σ, έ βθ υπκεα Ϊ α β βμ ίκτζβ βμ κυ, η κ δκλδ ησ αθ δπλκ υπκυ. 1) β πλυ β π λέπ π β, β ζ ΰση θβ «δαγάεβ απάμ», κ θ δαφ λση θκμ έθ δ κ έ δκμ κ βΰέ μ ΰδα βθ πκλ έα ηδαμ η ζζκθ δεάμ αΰπΰάμ. θ εαδ κ σλκμ «δαγάεβ» ελέθ αδ α σεδηκμ, εαδ απσ κλδ ηϋθκυμ παλαπζαθβ δεσμ 34, έθαδ, σηπμ, ίϋίαδκ σ δ β άζπ β αυ ά εφλϊα δ βθ πλαΰηα δεά, αυγ θ δεά ίκτζβ β κυ έ δκυ κυ α γ θκτμ. ΜΪζδ α, κ π λδ ξση θκ πθ κ βΰδυθ αυ υθ θ π λδκλέα αδ απσ εϊπκδα θκηκγ δεά δϊ αιβ εαδ υθ πυμ, τθα αδ θα πκδεέζζ δ. Έ δ, π λδ ξση θκ ηέαμ κ βΰέαμ ηπκλ έ θα απκ ζϋ δ β δαεκπά βμ παλϊ α βμ βμ απάμ η ηβξαθδεϊ ηϋ α, β απκφυΰά κλδ ηϋθβμ γ λαπ έαμ, ά αεσηβ εαδ β ιαεκζκτγβ β ηέαμ αΰπΰάμ/ γ λαπ έαμ. θ γα πλϋπ δ π σ κ, θα ζβ ηκθκτη σ δ κ π λδ ξση θκ πθ πλκΰ θ Ϋλπθ κ βΰδυθ πβλ Ϊα δ βηαθ δεϊ κθ ίαγησ η υ δεσ β αμ αυ υθ. δ δεσ λα: α) πλκΰ θϋ λβ κ βΰέα κυ α γ θά η αέ βηα β δαεκπά βμ γ λαπ έαμ κυ υθδ Ϊ παγβ δεά ηκλφά υγαθα έαμ εα σπδθ βμ υθαέθ βμ κυ α γ θκτμ 35, β κπκέα θ έθαδ εαθ Ϊ δεβ πλϊιβ εαδ θ δηπλ έ αδ. Ο α γ θάμ, εφλϊακθ αμ αυ κπλκ υππμ βθ αυ κ υθαηέα κυ, ΰετλπμ αλθ έ αδ βθ γ λαπ έα ά β υθϋξδ β βμ γ λαπ έαμ, σπκ εαδ πατ δ β δ δαέ λβ θκηδεά υπκξλϋπ β κυ ΰδα λκτ 36. δϊ αιβ κυ Ϊλγλ. 29 παλ.2 ΚΙ, β κπκέα απκ ζ έ κ θκηδεσ Ϋλ δ ηα κυ γ ηκτ πθ πλκΰ θϋ λπθ κ βΰδυθ, πδζτ δ β ξ δεά γ πλβ δεά δαφπθέα, ΰδα κ Ϊθ κ ΰδα λσμ έθαδ υπκξλ πηϋθκμ θα δα βλά δ βθ απά η εϊγ ηϋ κ, αεσηα εαδ αθ κ α γ θάμ αλθκτθ αθ β γ λαπ έα λβ υμ. αυ κ δϊγ β κυ α γ θκτμ απκ ζ έ 32 Nihimura A., Mueller Ps., Evenson LK, Downer LL, Bowron CT., Thieke MP ET AL., Patients who complete advance directives and what they prefer, Mayo Clin Proc 2007, 82:1480-1486. 33 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 24. 34 Ρ γυηδπ Ϊεβ., «υγαθα έα εαδ δαγάε μ απάμ», κ.π. ζ.1. 35 δ Ϊζβμ Σ., «υγαθα έα εαδ τθ αΰηα», «υγαθα έα», κ.π. ζ.139. 36 υη πθέ κυ., «ΰεζάηα α εα Ϊ βμ απάμ», Νκηδεά δίζδκγάεβ, 2007, ε φ.1.6.3.1. 14

Ϋθα αυ βλϊ πλκ ππδεσ αΰαγσ εαδ εαθϋθαμ, κτ εαθ κ ΰδα λσμ, Ϋξ δ κ δεαέπηα θα παλϋηί δ. ί) πσ βθ Ϊζζβ πζ υλϊ, κ ΰδα λσμ εαηέα π λέπ π β θ η τ αδ η βθ πλκΰ θϋ λβ κ βΰέα α γ θά, η βθ κπκέα αδ έ αδ Ϊη β θ λΰβ δεά υγαθα έα ά δα λδεϊ υπκίκβγκτη θβ αυ κε κθέα. Μέα πλκΰ θϋ λβ κ βΰέα, η Ϋ κδκυ έ κυμ π λδ ξση θκ, έθαδ απκζτ πμ Ϊευλβ, εαγυμ πλκ ελκτ δ α Ϊλγλα 300 εαδ 301 Πκδθδεκτ Κυ δεα. θ έ κδξα, β δϊ αιβ κυ Ϊλγλκυ 29 παλ. 3 Κ.Ι.. αθαφϋλ δ λβ Ϊ «.. β πδγυηέα θσμ α γ θά θα π γϊθ δ, σ αθ αυ σμ ίλέ ε αδ κ ζ υ αέκ Ϊ δκ, θ υθδ Ϊ θκηδεά δεαδκζσΰβ β ΰδα β δ θϋλΰ δα πλϊι πθ κδ κπκέ μ κξ τκυθ βθ πέ π υ β κυ γαθϊ κυ». θ εαδ ε πλυ βμ σο πμ β ζζβθδεά Ϋθθκηβ Ϊιβ απαΰκλ τ δ βθ θ λΰβ δεά υγαθα έα, π σ κ, β ζϋιβ «πέ π υ β» κυ Ϊλγλ. 29 παλ. 3 Κ.Ι.., υθ υα ησ η κ π λδ ξση θκ πθ θθκδυθ «παλβΰκλβ δεά αΰπΰά» εαδ «πδγυηέ μ πκυ έξ εφλϊ δ κ α γ θάμ», φαέθ αδ θα αθκέΰκυθ κυμ «α εκτμ κυ δσζκυ», ά κδ κ λσηκ πλκμ β θκηδηκπκέβ β βμ θ λΰβ δεάμ υγαθα έαμ 37. Ϊθ κ α γ θάμ η αθέα β θσ κ Ϋξ δ ιαθ ζά δ σζκυμ κυμ λσπκυμ ζϋΰξκυ βμ τφ άμ βμ εαδ κ Ϋζκμ έθαδ κλα σ, υπϊλξκυθ τκ π λδπ υ δμ: αα)) β φυ δεά λκά πλκμ κ γϊθα κ θα έθαδ κηαζά ά ίί)) β φυ δεά δα λκηά πλκμ κ γϊθα κ θα έθαδ «αεαθγυ βμ», κπσ β γ λαπ υ δεά παλβΰκλβ δεά αΰπΰά πλκ αλησα αδ δμ πδγυηέ μ κυ α γ θά ά πθ κδε έπθ κυ. ΤπΫλ α κμ θσηκμ έθαδ β πδγυηέα κυ α γ θκτμ, πλϊΰηα κ κπκέκ πλϋπ δ θα πλκίζϋπ αδ απσ κ άγκμ κυ ΰδα λκτ εαδ βθ βγδεά βμ εκδθπθέαμ, εαδ σξδ απσ κ ελα κτθ έεαδκ 38. ΰ) Οδ πλκΰ θϋ λ μ κ βΰέ μ η αέ βηα βθ απκ τθ β απσ βθ ηβξαθδεά υπκ άλδιβ απάμ, ξλάακυθ δ δαέ λβμ ηθ έαμ, δσ δ ηπέπ κυθ βθ ΰελέαα αυθβ η αιτ απάμ εαδ γαθϊ κυ, δα λδεάμ κθ κζκΰέαμ εαδ πλαε δεάμ, ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ κ βΰ έ βθ παλϊ α β ία δευθ ίδκζκΰδευθ ζ δ κυλΰδυθ κυ α γ θκτμ, έ η Ϊ βθ δαπέ π β κυ ΰε φαζδεκτ γαθϊ κυ, έ η Ϊ απσ βθ ίτγδ β παλα αηϋθκ ευηα. Σκ γ λαπ υ δεσ απκ Ϋζ ηα βμ ξθβ άμ παλϊ α βμ βμ απάμ, Ϊζζκ θ αθαηϋθ αδ εαδ Ϊζζκ πδγαθκζκΰ έ αδ ζϊξδ α. παλϊ α β πθ ία δευθ ίδκζκΰδευθ ζ δ κυλΰδυθ κυ α γ θκτμ, υθάγπμ υθ πϊΰ αδ πκζτ ξαηβζά πκδσ β α απάμ ΰδα αυ σθ, β κπκέα ξαλαε βλέα αδ απσ κλδ ηϋθκυμ πμ παλϊ α β βμ 37 εκτλ βμ Χ., «θ λΰβ δεά υγαθα έα», «υγαθα έα» κ.π. ζ. 98. 38 εκτλ βμ Χ., «θ λΰβ δεά υγαθα έα», «υγαθα έα» κ.π. ζ. 98. 15

δα δεα έαμ κυ γαθϊ κυ, θυ αυ σξλκθα, γϋ δ εαδ υλτ λα αβ άηα α εα αθκηάμ παθέπθ πσλπθ υΰ έαμ 39. Σδ υηίαέθ δ, σηπμ, βθ π λέπ π β αυ ά; η τκυθ κθ δα λσ κδ κ βΰέ μ κυ α γ θκτμ η αέ βηα βθ απκ τθ β απσ βθ ηβξαθδεά υπκ άλδιβ βμ απάμ; Έξκυθ υπκ βλδξγ έ πλκμ κτ κ δϊφκλ μ απσο δμ, τηφπθα, σηπμ, η βθ δ άΰβ β βμ γθδεάμ πδ λκπάμ δκβγδεάμ 40 Ϊθ θ υπϊλξ δ ζπέ α έα βμ κυ α γ θά, αζζϊ β πδ έθπ β βμ εα Ϊ α άμ κυ έθαδ αλΰά εαδ έθαδ αίϋίαδκμ κ ξλσθκμ πϋζ υ βμ κυ γαθϊ κυ, κ ΰδα λσμ αφκτ πλκβΰκυηϋθπμ θβη λυ δ κθ α γ θά εαδ κυμ κδε έκυμ κυ, ηπκλ έ θα δαεσο δ β ηβξαθδεά υπκ άλδιβ εαδ θα π λδκλδ έ βθ αθαεκυφδ δεά αΰπΰά κυ α γ θά, υθ ε δηυθ αμ βθ ά β εφλα γ έ α υθαέθ β κυ ζ υ αέκυ. Ϊθ υπϊλικυθ δαφπθέ μ η αιτ κυ δα λκτ εαδ πθ κδε έπθ κυ α γ θά πλϋπ δ θα πλκίζ φγκτθ δα δεα έ μ πέζυ άμ κυμ, σππμ αθαζυ δεϊ παλαεϊ π αθαζτκυη. 2) βθ τ λβ π λέπ π β, κ α γ θάμ δκλέα δ πλκΰ θϋ λα πζβλ ικτ δκ ά αθ δπλσ ππκ (durable power of attorney), κ κπκέκμ γα ζαηίϊθ δ απκφϊ δμ ΰδα ζκΰαλδα ησ κυ 41, ξϋ β η βθ πκλ έα βμ η ζζκθ δεάμ γ λαπ έαμ κυ, σ αθ πζϋκθ, αυ σμ (κ α γ θάμ) γα λ έ αδ βθ δεαθσ β α υηη κξάμ β ζάοβ απκφϊ πθ. υ σ βηαέθ δ σ δ κ αθ δπλσ ππκμ ά πζβλ ικτ δκμ Ϋξ δ κ δεαέπηα θα απκφα έ δ ε έθκμ ΰδα βθ αεκζκυγκτη θβ γ λαπ έα, αθαπζβλυθκθ αμ, κυ δα δεϊ, κθ έ δκ κθ α γ θά βθ θ ζσΰπ δα δεα έα. Ο αθ δπλσ ππκμ πλκ παγ έ θα φαθ α έ πκδα γα ά αθ β πδγυηέα κυ α γ θκτμ β υΰε ελδηϋθβ π λέπ π β, αθα υθγϋ κθ αμ βθ πλκ έηβ ά κυ α γ θκτμ η ίϊ β βθ εκ ηκγ πλέα, δμ αιέ μ εαδ δμ π πκδγά δμ αυ κτ, αζζϊ αεσηα εαδ βζυ δμ κυ θ δαφ λκηϋθκυ. Σκ πλσ ππκ αυ σ υθ θθκ έ αδ η κθ γ λϊπκθ α δα λσ ΰδα βθ πκλ έα βμ αΰπΰάμ κυ α γ θκτμ, ξπλέμ θα ξλ δϊα αδ κ ΰδα λσμ θα «ληβθ τ δ» πδγυηέ μ κυ ζ υ αέκυ. έθαδ, σηπμ, υθα σ β απσφα β πκυ αφκλϊ βθ παλϊ α β ά ηβ βμ απάμ κυ αθγλυπκυ θα αθάε δ βθ ΰ θδεά ικυ έα πθ λέ πθ, εα αθαζκΰδεά φαληκΰά πθ δα Ϊι πθ ΰδα βθ ζάοβ απσφα βμ δα λδεάμ πϋηία βμ, β δΰηά πκυ ζζκξ τ δ κ 39 Ρ γυηδπ Ϊεβ., «υγαθα έα εαδ δαγάε μ απάμ», κ.π. ζ. 18-1.9 40 ΘΝΙΚΗ ΠΙΣΡΟΠΗ ΙΟΗΘΙΚΗ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», κ.π., ζ.18. 41 Nihimura A., Mueller Ps., Evenson LK, Downer LL, Bowron CT., Thieke MP ET AL., Patients who complete advance directives and what they prefer, Mayo Clin Proc 2007, 82:1480-1486. 16

εέθ υθκμ θα υπκεα α αγ έ β γϋζβ β κυ δ έκυ κυ αθ δπλκ υπκυ βθ γϋ β κυ α γ θκτμ 42 ; πέ αλθβ δεάμ απσελδ βμ κ λυ βηα αυ σ, κδ κ βΰέ μ κυ θ ζ υευ ικυ δκ κ βηϋθκυ αθ δπλκ υπκυ ά β απσφα β κυ ΰδα δαεκπά βμ γ λαπ έαμ κυ αθ δπλκ ππ υση θκυ α γ θά θ η τκυθ κθ ΰδα λσ, εαγυμ πλσε δ αδ ΰδα δϊγ β απάμ λέ κυ πλκ υπκυ 43. Γδα θα έθαδ δ ξυλϋμ Ϋ κδκυ έ κυμ απκφϊ δμ, γα πλϋπ δ κ έ δκμ κ α γ θάμ θα εφλϊ δ πδπλκ γϋ πμ β ίκτζβ β κυ εαδ ηϋ π πλκΰ θϋ λπθ κ βΰδυθ. Θα κ βΰκτηα αθ, σηπμ, Ϋ δ, θκηκγ δεσ ε θσ, δσ δ κυ δα δεϊ γα ιαθαΰεαασ αθ κ α γ θάμ θα πλκί έ, ε σμ απσ κθ κλδ ησ αθ δπλκ υπκυ, πδπλκ γϋ πμ εαδ β δα τππ β πλκΰ θϋ λπθ κ βΰδυθ. Ϊθ, σηπμ, β απϊθ β β κ λυ βηα αυ σ ά αθ γ δεά, σ τεκζα ΰέθ αδ αθ δζβπ σ κ πλσίζβηα βμ δαφπθέαμ πθ «υθαλησ δπθ» λέ πθ 44 δαφπθέα, β κπκέα, γα πλϋπ δ θα αθ δη ππέα αδ δ δεϊ. sina qua non απαέ β β κησφπθβμ απσφα βμ, φαέθ αδ θα έθαδ β πλκ άεκυ α ζτ β κ πλσίζβηα αυ σ 45. ΜΪζδ α, β απαέ β β κησφπθβμ απσφα βμ έθ δ βθ υξϋλ δα κθ ΰδα λσ θα παλαδ βγ έ, σ αθ ελέθ δ σ δ β π λαδ Ϋλπ αΰπΰά έθαδ αθυφ ζβ. υθ ε δηυθ αμ, ζκδπσθ, δμ α υθαηέ μ πκυ παλκυ δϊακυθ α τκ έ β κ βΰδυθ, ά κδ β δαγάεβ απάμ εαδ κθ δκλδ ησ πζβλ ικυ έκυ, εα αζάΰκυη κ υηπϋλα ηα σ δ, ηϊζζκθ, κ υθ υα ησμ πθ τκ πλκβΰκυηϋθπθ κ βΰδυθ έθαδ β α φαζϋ λβ πδζκΰά, εαγυμ ζδεϊ πδζϋΰκυη βθ ζτ β πκυ υπϋ δι κ έ δκμ κ θ δαφ λση θκμ, εφλϊακθ αμ αυ κπλκ υππμ βθ αυ κθκηέα κυ. 5.α. ΤΓΚΡΟΤ Ι Μ Σ ΞΤ Ι ΣΡΧΝ Κ Ι ΤΓΓ ΝΧΝ Θ ΝΟΤ πδελϊ β β κυ ηκθ Ϋζκυ βμ υθαπσφα βμ δα λκτ εαδ α γ θκτμ, ά πέ α υθαηέαμ αυ κτ δα λκτ εαδ κδε έπθ κυ α γ θκτμ, ΰδα β δ θϋλΰ δα δα λδευθ πλϊι πθ (share decision making), κ βΰ έ πκζζϋμ π λδπ υ δμ βθ δα τππ β ε 42 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π., ζ.13. 43 Ρ γυηδπ Ϊεβ., «υγαθα έα εαδ δαγάε μ απάμ», κ.π. ζ.16. 44 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π., ζ.16. 45 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π., ζ.16. 17

δαηϋ λκυ αθ έγ πθ πδγυηδυθ ά/εαδ απκφϊ πθ. Σδμ π λδ σ λ μ φκλϋμ, κδ υΰΰ θ έμ πδηϋθκυθ β υθϋξδ β ά εζδηϊεπ β βμ αΰπΰάμ παλϊ βθ αθ έγ β ΰθυηβ κυ δα λκτ, κδ Ϊζζ μ φκλϋμ δαφπθκτθ εαδ κδ υΰΰ θ έμ η αιτ κυμ, η απκ Ϋζ ηα θα πλκετπ δ τΰελκυ β (conflict). Οδ υΰελκτ δμ αυ Ϋμ θ έθαδ πϊθδ μ. Μ ζϋ μ Ϋξκυθ έι δ σ δ κδ υΰελκτ δμ η αιτ δα λδεκτ πλκ ππδεκτ εαδ υΰΰ θυθ αθϋλξκθ αδ πκ κ σ 48% πθ π λδπ υ πθ, ε πθ κπκέπθ α 2/3 αφκλκτ αθ δαφπθέ μ πέ πλκ ζ τ δπθ δζβηηϊ πθ. η ΰαζτ λβ πλσεζβ β ΰδα κ πλκ ππδεσ πκυ λΰϊα αδ β Μ Θ έθαδ κ θα ΰθπλέα δ σ δ β φαληκαση θβ γ λαπ έα έ θ γα Ϋξ δ α πδγυηβ Ϊ απκ ζϋ ηα α, έ έθαδ αθ έγ β η δμ πδγυηέ μ κυ α γ θκτμ. Ό αθ ηϊζδ α εϊ δ Ϋ κδκ εκδθκπκδ έ αδ κυμ υΰΰ θ έμ, έθαδ αθαπσφ υε β β βηδκυλΰέα δαφπθδυθ/ υΰελκτ πθ, εαγυμ κδ ζ υ αέκδ, αεσηα εαδ αθ εα Ϊ ίϊγκμ αθ δζαηίϊθκθ αδ βθ εα Ϊ α β, θ έθαδ τεκζκ θα απκ ξγκτθ κ γϊθα κ κυ πλκ φδζκτμ κυ πλκ υπκυ. Οδ βγδεϋμ αιέ μ εαδ α «πδ τπ» πθ α γ θυθ, Ϋ δ σππμ αυ Ϊ η αφϋλκθ αδ απσ βθ κδεκΰϋθ δα κυμ ΰδα λκτμ, αθ δ έγ θ αδ βθ πδγυηβ ά απσ κυμ ΰδα λκτμ γ λαπ έα 46. υθβγϋ λα, β δαφπθέα πθ υΰΰ θυθ έθαδ απκ Ϋζ ηα βμ φαζηϋθβμ εα αθσβ βμ πθ δα λδευθ πζβλκφκλδυθ, βμ Ϋζζ δοβμ υθ δ β κπκέβ βμ βμ ίαλτ β αμ βμ εα Ϊ α βμ, βμ δα άλβ βμ ηβ λ αζδ δευθ πλκ κεδυθ ά βμ Ϊλθβ βμ απκ κξάμ κυ αθαπσ λ π κυ γαθϊ κυ κυ αΰαπβηϋθκυ πλκ υπκυ. πδπζϋκθ, εϊπκδκδ υΰΰ θ έμ ίαλτθκθ αδ απσ θκξϋμ, θυ Ϊζζκδ πλκ ηϋθκυθ κ γατηα. ΣΫζκμ, β Ϊ β κυμ ηπκλ έ θα αθ αθαεζϊ δα αλαΰηϋθ μ θ κκδεκΰ θ δαεϋμ ξϋ δμ ά θα υπκελτπ δ κδεκθκηδεϊ ά Ϊζζβμ φτ βμ υηφϋλκθ α 47. 5.ί. ΤΝ Π Ι ΤΓΚΡΟΤ ΧΝ τΰελκυ β δα λκτ- υΰΰ θυθ ά εαδ υΰΰ θυθ η αιτ κυμ, η αίϊζζ δ β υζζκΰδεά πλκ πϊγ δα ΰδα κ εαζσ κυ α γ θκτμ έλα αθ δπαλϊγ β. Ο δα λσμ αδ γϊθ αδ σ δ κδ υΰΰ θ έμ θ κθ ηπδ τκθ αδ εαδ αλξέα δ θα αηφδ ίβ έ δμ πλκγϋ δμ κυμ. Οδ υΰΰ θ έμ παλαπκθκτθ αδ σ δ κ δα λσμ θ κυμ εα αζαίαέθ δ, 46 Κκτλ β Μ., Κα κ Ϊλαμ Θ., Φδζθ έ βμ Γ., ΚαζζΫλΰβμ Γ., Χλδ κφέζκυ., Φζυλκμ Ι., «Οδ υΰελκτ δμ ηϋ α κ ξυλκ βμ ηκθϊ κμ θ α δεάμ γ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 557. 47 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 27 πκη. 18

αηφδίϊζζκυθ ΰδα βθ πλκ άζπ ά κυ κ εκπσ βμ έα βμ εαδ ίδυθκυθ ηκθαιδϊ, εα απέ β ά ΰεα Ϊζ δοβ 48. Οδ πλκ πϊγ δ μ θα γκτθ ζκΰδεκέ σξκδ αθαφκλδεϊ η δμ απκ ζ ηα δεσ λ μ γ λαπ έ μ πλκε δηϋθκυ θα απκφ υξγκτθ κδ υ αλϋ ε δ μ εαδ κδ υΰελκτ δμ, έθαδ εϊ δ γ ηδ σ απσ σζκυμ, υξθϊ, σηπμ, έθαδ αθϋφδε κ. Γδα κ ζσΰκ αυ σ κδ ΰδα λκέ βλκτθ, υθάγπμ, ηέα πδκ παγβ δεά πλκ Ϋΰΰδ β, έθκθ αμ κ κδεκΰ θ δαεσ π λδίϊζζκθ ξλσθκ θα ικδε δπγ έ η βθ εα Ϊ α β εαδ θα αθ δζβφγ έ βθ ηα αδσ β α κλδ ηϋθπθ γ λαπ δυθ. Όζ μ κδ πμ Ϊθπ υΰελκτ δμ Ϋξκυθ υθάγπμ ηδα Ϊη β εαδ πκζτ αλθβ δεά πέ λα β κ πέπ κ βμ παλ ξση θβμ πλκμ κθ α γ θά φλκθ έ αμ, β υθαδ γβηα δεά εαδ βθ ουξκζκΰδεά υπκ άλδιβ πκυ ζαηίϊθ δ σ κ απσ βθ κδεκΰϋθ δϊ κυ, σ κ εαδ απσ κ πλκ ππδεσ βμ Μ Θ, αζζϊ εαδ βθ υπκ άλδιβ πκυ Ϋξ αδ β έ δα β κδεκΰϋθ δα απσ κυμ δα λκτμ εαδ κυμ θκ βζ υ Ϋμ πκυ λΰϊακθ αδ ηϋ α κ ξυλκ βμ Μ Θ. πδπζϋκθ, κδ υΰελκτ δμ αυ Ϋμ τθα αδ θα κ βΰά κυθ α) ηβ πλαΰηα κπκέβ β υθβ δεϊ πφϋζδηπθ γ λαπ δυθ ΰδα κθ α γ θά, ί) Ϊ εκπ μ εαδ ξλκθκίσλ μ υαβ ά δμ ίϊλκμ κυ α γ θκτμ, ΰ) η δπηϋθβ πκδσ β α βθ παλκξά φλκθ έ αμ πλκμ κθ α γ θά, ) β παλαηκθά ε σμ ΜκθΪ αμ θ α δεάμ Θ λαπ έαμ α γ θυθ πκυ ξλάακυθ Ϊη βμ αθϊΰεβμ η αφκλϊμ αυ ά εαδ β εα Ϊ α ά κυμ έθαδ αθα λϋοδηβ, ), Ϋζζ δοβ εα αθσβ βμ η αιτ α γ θκτμ/κδεκΰϋθ δαμ, ) ουξκζκΰδεά ιϊθ ζβ β κυ πλκ ππδεκτ (burnout) εαδ Ϋζκμ α) β πλκ φυΰά β δεαδκ τθβ ΰδα βθ πέζυ β πθ δαφκλυθ 49. Ό αθ β δα λδεά ΰθπηΪ υ β π λέ κυ πλκ σεδηκυ απάμ θσμ α γ θκτμ «δάγ δ αδ» η ίϊ β δμ αιδκζκΰδεϋμ ελέ δμ πθ α γ θυθ ά πθ κδε έπθ αυ υθ, π λέ βμ αιέαμ βμ απάμ εαδ η κηϋθκ σ δ β υθαέθ β Ϋ κδκυ έ κυμ π λδπ υ δμ έθαδ ουξκζκΰδεϊ πυ υθβ, αφκτ πλκςπκγϋ δ βθ απκ κξά κυ π λξση θκυ Ϋζκυμ, έθαδ πκζτ πδγαθσ θα κ βΰβγκτη βθ ε άζπ β ε δαηϋ λκυ αθ πδγτηβ πθ πδγυηδυθ/ απκφϊ πθ 50. π δ ά, π λέπ π β δαφπθέαμ η αιτ ΰδα λυθ εαδ υΰΰ θυθ θ έθαδ πλκφαθάμ β εϊζυοβ κυ ΰδα λκτ ά κυ θκ κεκη έκυ θα πλκί έ ηκθσπζ υλα β ζάοβ απσφα βμ π λέ δαεκπάμ πθ υπκ βλδε δευθ αΰπΰυθ, εαδ 48 Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ. 27. 49 Κκτλ β Μ., Κα κ Ϊλαμ Θ., Φδζθ έ βμ Γ., ΚαζζΫλΰβμ Γ., Χλδ κφέζκυ., Φζυλκμ Ι., «Οδ υΰελκτ δμ ηϋ α κ ξυλκ βμ ηκθϊ κμ θ α δεάμ γ λαπ έαμ», 2010 Archives of Hellenic Medicine. 50 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π., ζ. 2. 19

υθάγπμ απαδ έ αδ δεα δεά απσφα β, θ έθαδ ζέΰ μ κδ π λδπ υ δμ, σπκυ β απσφα β π λέ βμ παλϊ α βμ ά ηβ κυ κλέκυ απάμ κυ α γ θκτμ κ βΰ έ δμ δεα δεϋμ αέγκυ μ. Υαλαε βλδ δεϊ παλα έΰηα α πλκμ κτ κ έθαδ κδ υπκγϋ δμ Helga Wanglie 51 εαδ Gilgunn 52. βθ υπσγ β Helga Wanglie, β ευλέα Wanglie, βζδεέα 86 υθ, υπϋ β εϊ αΰηα εαδ αφκτ θκ βζ τ βε ΰδα εϊπκδκ ξλκθδεσ δϊ βηα κ θκ κεκη έκ η αφϋλγβε κηϊ α υπ λβζέεπθ. Έθα ηάθα η Ϊ ηφϊθδ αθαπθ υ δεϋμ πδπζκεϋμ εαδ δ άξγβ ε θϋκυ κ θκ κεκη έκ, σπκυ ελέγβε αθαΰεαέκ θα υπκ βλδξγ έ ηβξαθδεϊ β αθαπθκά βμ. θυ ίλδ εσ αθ βθ θ α δεά, αηϊ β κ εαλ δαεσμ βμ παζησμ. εαλ δκπθ υηκθδεά αθϊθβοβ, βμ πϋ λ ο θα παθϋζγ δ β απά, β Ϋζζ δοβ, σηπμ, κιυΰσθπ βμ κυ ΰε φϊζκυ, βμ πλκεϊζ κίαλά ίζϊίβ εαδ ηβ αθα λϋοδηβ ίζϊίβ, η απκ Ϋζ ηα θα η απϋ δ εα Ϊ α β φυ κτ. ΠαλΪζζβζα, β αθαπθ υ δεά βμ ζ δ κυλΰέα υθϋξδα θα ιαλ Ϊ αδ απσ βθ ηβξαθδεά υπκ άλδιβ. Σκ θκ κεκη έκ πλσ δθ κυμ υΰΰ θ έμ θα ι Ϊ κυθ κ θ ξση θκ βμ δαεκπάμ βμ αΰπΰάμ (ηβξαθδεά υπκ άλδιβ), εαγυμ β εα Ϊ α β βμ υΰ έαμ βμ θ πλσε δ κ θα ί ζ δπγ έ. κδεκΰϋθ δα π σ κ, απκφϊ δ θα υθ ξδ έ β αΰπΰά, εαγυμ β ευλέα Wanglie, αθτπκπ κ ξλσθκ έξ βζυ δ σ δ «π λέπ π β πκυ εϊ δ ηκυ υηί έ, γϋζκυθ θα ΰέθκυθ α πϊθ α». υπσγ β Ϋφ α κ δεα άλδκ, εα σπδθ αέ β βμ κυ θκ κεκη έκυ θα δαεσο δ βθ αΰπΰά. Σκ δεα άλδκ απ φϊθγβ σ δ κ θκ κεκη έκ Ϋπλ π θα υθ ξέ δ βθ ηβξαθδεά υπκ άλδιβ εαδ σλδ κ ταυΰκ βμ πμ θσηδηκ αθ δπλσ ππσ βμ. Σ ζδεϊ β ετλδα Wanglie απ ίέπ κ 1991 απσ πκζζαπζά αθ πϊλε δα κλΰϊθπθ. βθ υπσγ β Gilgunn, β εα Ϊ α β βμ υΰ έαμ βμ ε. Gilgunn ά αθ πδίαλυηϋθβ- υπϋφ λ απσ βθ εαλ δϊ βμ, έξ δαίά β, ξλσθδ μ κυλκζκΰδεϋμ ζκδηυι δμ, βθ θσ κ ΠΪλεδ κθ, έξ υπκ έ Ϋηφλαΰηα κ παλ ζγσθ εαδ έξ υπκίζβγ έ γ λαπ έα ΰδα εαλεέθκ κυ ηα κτ- σ αθ Ϋ πα ΰδα λέ β φκλϊ κθ ΰκφσ βμ. ΜΫξλδ θα κλδ γ έ β πϋηία β ΰδα κ εϊ αΰηϊ βμ, β ευλέα Gilgunn υπϋφ λ απσ δϊφκλ μ αδφθδ δα δεϋμ ελέ δμ πκυ δμ πλκεϊζ αθ κίαλϋμ ΰε φαζδεϋμ ίζϊί μ εαδ βθ Ϋλδιαθ εα Ϊ α β ευηα κμ. κδεκΰϋθ δα βμ πδγυηκτ θα ΰέθ δ «σ, δ έθαδ υθα σθ» πλκε δηϋθκυ θα παλα αγ έ β απά βμ 51 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π, ζ. 6, υπκ. 5 π λέπ π β ί. 52 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π, ζ. 6-7, υπκ. 5 π λέπ π β ΰ. 20

(ηβξαθδεά υπκ άλδιβ βμ αθαπθκάμ) εαδ αλθκτθ αθ θα υπκΰλϊο δ κ Ϋθ υπκ π λέ αθϊθβοβμ βμ α γ θκτμ π λέπ π β εαλ δκαθαπθ υ δεάμ ελέ βμ. Οδ ΰδα λκέ θ Ϋ δθαθ πϊθπ απσ η λδεϋμ ί κηϊ μ απάμ βθ ευλέα Gilgunn εαδ ηϊζδ α γ πλκτ αθ ία αθδ δεά βθ παλϊ α β βμ απάμ «η εϊγ ηϋ κ». θυ β κδεκΰϋθ δα ίλδ εσ αθ δαεαθκθδ ησ πλκε δηϋθκυ β ευλέα Gilgunn θα η αφ λγ έ ηκθϊ α φλκθ έ αμ ηαελϊμ δαλε έαμ πκυ γα βθ αθαζϊηίαθ, κ γ λϊππθ δα λσμ Ϊλξδ θα η δυθ δ β ηβξαθδεά υπκ άλδιβ βμ αθαπθκάμ βμ ευλέαμ Gilgunn, β κπκέα απ ίέπ λ δμ ηϋλ μ αλΰσ λα. υπσγ β Ϋφ α α δεα άλδα (Gilgunn v. Massachusetts General Hospital) εαδ β απσφα β ά αθ αγππ δεά ΰδα κθ ΰδα λσ εαδ κ θκ κεκη έκ, η κ ε π δεσ σ δ β εα Ϊ α ά βμ ά αθ ηβ αθα λϋοδηβ, εδ πμ ε κτ κυ κ θκ κεκη έκ θ ά αθ υπκξλ πηϋθκ θα παλϋξ δ «Ϊ εκπβ» δα λδεά αΰπΰά αεσηα εδ αθ αυ ά ά αθ β πδγυηέα βμ κδεκΰϋθ δαμ βμ α γ θκτμ. Οδ πμ Ϊθπ υπκγϋ δμ, κδ κπκέ μ Ϋξκυθ απα ξκζά δ βθ δεαδκ τθβ, έθαδ απζυμ θ δε δεϊ παλα έΰηα α κυ λσπκυ η κθ κπκέκ πδζτκθ αδ Ϋ κδκυ έ κυμ δαφκλϋμ. Οδ δεα δεϋμ δ θϋι δμ αθαφκλδεϊ η δζάηηα α ΰδα β ηβ εζδηϊεπ β εαδ απσ υλ β βμ υπκ βλδε δεάμ βμ απάμ αΰπΰάμ, έθαδ πκζυ Ϊπαθ μ, ξλκθκίσλ μ, εαδ πκζζϋμ φκλϋμ θ υθϊ κυθ η βθ αλξά βμ αυ κθκηέαμ κυ α γ θκτμ, κτ ιυπβλ κτθ πζάλπμ α υηφϋλκθ α αυ κτ. ΜΪζδ α, θ έθαδ ζέΰ μ κδ π λδπ υ δμ, σπκυ κ α γ θάμ π γαέθ δ πλκ κτ ε κγ έ β απσφα β. Γδα κ ζσΰκ αυ σ, α ζ υ αέα ξλσθδα πκζζϋμ πλκβΰηϋθ μ ξυλ μ κυ εσ ηκυ, β απσφα β πθ κδε έπθ δ υεκζτθ αδ ηϋ π δα κξδευθ υθ λέπθ η ουξκζσΰκυμ, κυμ ηπζ εκηϋθκυμ ΰδα λκτμ, εαγυμ εαδ η υηίκυζ υ δεά αλπΰά απσ δμ πδ λκπϋμ κθ κζκΰέαμ πθ θκ κεκη δαευθ φκλϋπθ 53. Ι δαέ λα δα κηϋθκμ ά αθ κ γ ησμ βμ υθ δαζζαΰάμ ά υηφδζέπ βμ (conciliation), ηέα κυ Ϋ λβ δα δεα έα πκυ δ ιϊΰ αδ η βθ ίκάγ δα θσμ λέ κυ πλκ υπκυ, πκυ δ υεκζτθ δ βθ πδεκδθπθέα η αιτ κυ α γ θκτμ ά πθ κδε έπθ κυ εαδ κυ δα λδεκτ 53 πδ λκπά ζ δ κυλΰ έ πμ αθ ιϊλ β κμ δαη κζαίβ άμ ( third party ). θαζτ δ α δα λδεϊ εαδ βγδεϊ κηϋθα εαδ εα αζάΰ δ ΰθπηκ σ β β, πκυ σηπμ θ έθαδ η υ δεά. υκ υθ δ βθ πδεκδθπθέα, δαζ υεαέθκθ αμ δμ παλ ιβΰά δμ εαδ εκηέα δ πλκ Ϊ δμ ΰδα βθ Ϊλ β κυ α δ ισ κυ. πέ βμ, παλϋξ δ εκδθπθδεά εαδ υθαδ γβηα δεά υπκ άλδιβ βθ κδεκΰϋθ δα. Μδα πκζυε θ λδεά, υξαδκπκδβηϋθβ η ζϋ β π λδϋζαί 551 α γ θ έμ, κ ξ δλδ ησ πθ κπκέπθ θϋ εβο εϊπκδα τΰελκυ β. Οδ ίδκβγδεϋμ ΰθπηκ κ ά δμ (ethics consultations) η έπ αθ κ ξλσθκ θκ βζ έαμ β Μ Θ εαδ κ θκ κεκη έκ, εαγυμ εαδ β ξλά β κυ ηβξαθδεκτ α λδ ηκτ εαδ πθ Ϊζζπθ υπκ βλδε δευθ βμ απάμ γ λαπ δυθ κυμ α γ θ έμ πκυ θ πϋαβ αθ ζδεϊ. θ ατιβ αθ β γθβ σ β α, θυ ζϊ π αθ κ θκ κεκη δαεσ εσ κμ, ξπλέμ θα γδΰ έ β πκδσ β α βμ φλκθ έ αμ. πδπζϋκθ, β πζ δκοβφέα (87%) πθ δα λυθ, πθ θκ βζ υ υθ, πθ α γ θυθ εαδ πθ υΰΰ θυθ υηφυθβ σ δ κδ ίδκβγδεϋμ ΰθπηκ κ ά δμ Ϊγβεαθ ξλά δη μ ΰδα βθ πέζυ β πθ υΰελκτ πθ. ζ. ε θϋ λα Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ.28. 21

πλκ ππδεκτ, εαδ κ κπκέκμ υπκίϊζζ δ ηβ η υ δεσ ξϋ δκ πέζυ βμ βμ δαφκλϊμ 54. Μ κθ λσπκ αυ σ πδξ δλ έ αδ θα πλκ δκλδ έ πκδα γα ά αθ β πδγυηέα κυ α γ θκτμ, κηϋθβμ βμ ΰθυ βμ πθ κδε έπθ π λέ αιδυθ εαδ αιδκζκΰά πθ κυ ΰδα κ δ υθδ Ϊ πδγυηβ ά απά. Ϋίαδα, σππμ τεκζα ΰέθ αδ αθ δζβπ σ, Ϋθα Ϋ κδκ ΰξ έλβηα πλκςπκγϋ δ εα Ϊζζβζ μ υπκ κηϋμ, Ϊθ β ξλσθκυ εαδ πλκπϊθ πθ δζδελέθ δα ε ηϋλκυμ σζπθ πθ ηπζ εση θπθ. ΣΫ κδκυ έ κυμ δα δεα έ μ εαδ απκφϊ δμ Ϋλξκθ αδ θα δ υεκζτθκυθ κδ ε πθ πλκ Ϋλπθ εφλα γ έ μ πδγυηέ μ κυ α γ θκτμ. Οδ πδγυηέ μ αυ Ϋμ, αθ εαδ θ έθαδ η υ δεϋμ, η β θκηδεά Ϋθθκδα κυ σλκυ, η τκυθ βγδεϊ σ κ κυμ ΰδα λκτμ, σ κ εαδ κυμ κδε έκυμ, υ θα ηβθ πλκίκτθ πλϊι δμ, κδ κπκέ μ αφυμ αθ δ έγ θ αδ κ αιδκζκΰδεσ τ βηα κυ πλκ υπκυ 55. θ λΰά υηη κξά κυ α γ θά βθ δα λδεά δα δεα έα εαδ β αηφδ ίά β β βμ αυγ θ έαμ κυ ΰδα λκτ, Ϋ π αθ β υθα σ β α κθ α γ θά, εαδ εα πϋε α β κυμ κδε έκυμ κυ, θα πλκ δκλέακυθ απσ εκδθκτ η κυμ ΰδα λκτμ κθ εκπσ βμ αΰπΰάμ εαδ θα υηη Ϋξκυθ β Ϊγηδ β η αιτ κυ υε αέκυ εαδ φδε κτ βθ κλδαεά εα Ϊ α β κυ Ϋζκυμ βμ απάμ. Τπσ α κηϋθα αυ Ϊ, κ ζ υ αέκ ξλκθδεσ δϊ βηα α η ΰΪζα θκ κεκη έα πθ θπηϋθπθ Πκζδ δυθ η λδεάμ εαδ βμ υ δεάμ υλυπβμ φαλησακυθ Ϋθα θϋκ γ ησ, κ κπκέκμ γ πλ έ αδ πμ κ απκ ζ ηα δεσ λκμ λσπκμ πέζυ βμ Ϋ κδκυ έ κυμ δαφκλυθ. α δεσ ξαλαε βλδ δεσ βμ δα δεα έαμ έθαδ β αθααά β β δ δπ δεάμ ζτ βμ η βθ αθϊηδιβ θσμ λέ κυ πλκ υπκυ εαδ πϊθ κ η ΰθυηκθα κ υηφϋλκθ κυ α γ θκτμ εαδ κθ ία ησ βμ ίκτζβ άμ κυ 56. α πζαέ δα βμ δκβγδεάμ δαη κζϊίβ βμ κ λέ κ ηϋλκμ απζυμ φϋλθ δ παφά κυμ κδε έκυμ κυ α γ θά η κ δα λδεσ πλκ ππδεσ, κλΰαθυθ δ κθ η αιτ κυμ δϊζκΰκ, υηίκυζ τ δ εαδ θγαλλτθ δ α ηϋλβ δα ηϋ κυ πθ εα Ϊζζβζπθ δαπλαΰηα υ δευθ ξθδευθ εαδ θ Ϋζ δ, υηίϊζζ δ κ θα εα αζάικυθ εα σπδθ «δαπλαΰηα τ πθ» ηέα εκδθυμ απκ ε ά ζτ β, ξπλέμ, σηπμ, θα υπκίϊζζ δ κ έ δκμ ξϋ δκ πέζυ βμ 57. 54 Mackie Karl J., A Handbook of Dispute Resolution, ADR in Action, Routledge, 2001., p. 58. 55 Eγθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, κ.π, ζ.2, υπκ βη έπ β υπ αλδγ. 3. 56 ζ. υζκΰδϊλβ., «δαη κζϊίβ β δεϋμ εαδ ηπκλδεϋμ ΤπκγΫ δμ», λη θσπκυζκμ 2010. 1944 π., 57 ζ. υζκΰδϊλβ., «δαη κζϊίβ β δεϋμ εαδ ηπκλδεϋμ ΤπκγΫ δμ», κ.π., ζ.1948. 22

ΝΣΙ ΠΙΛΟΓΟΤ: Μ Θ απκ ζ έ Ϋθα π έκ, σπκυ εα ικξάθ αθαετπ κυθ πδ δεϊ πλκ ζ τ δα δζάηηα α. Ο ξθκζκΰδεσμ ικπζδ ησμ βμ θ πλϋπ δ θα η α λϋπ αδ λΰαζ έκ παλϊ α βμ βμ δα δεα έαμ κυ γαθϊ κυ. γ λαπ έα θ πλϋπ δ θα εαγέ α αδ ξ δλσ λβ απσ βθ α γϋθ δα. ηβ εζδηϊεπ β εαδ β απσ υλ β βμ υπκ βλδε δεάμ βμ απάμ αΰπΰάμ, α γ θ έμ πκυ θ αθ απκελέγβεαθ β γ λαπ έα πκυ ά β φαλησ βε εαδ πθ κπκέπθ β πκλ έα πλκμ κ γαθϊ κ έθαδ ηβ αθα λϋοδηβ, υθδ κτθ δα λδεϊ σεδη μ, βγδεϊ απκ ε Ϋμ εαδ παΰεσ ηδα δα κηϋθ μ πλαε δεϋμ, θυ θ πλϋπ δ θα υΰξϋκθ αδ η βθ υγαθα έα. Οδ πλαε δεϋμ αυ Ϋμ απκλλϋκυθ απσ κ αθγλππδ δεσ εαγάεκθ κυ δα λκτ θα αθαεκυφέα δ βθ πλκγαθϊ δα αζαδππλέα εαδ θα δα υα δ βθ αιδκπλϋπ δα κυ γθά εκθ κμ α γ θκτμ, θυ θ πλϋπ δ θα υπαΰκλ τκθ αδ απσ βθ αθϊΰεβ π λδ κζάμ κυ κδεκθκηδεκτ εσ κυμ ά βθ Ϋζζ δοβ εζδθυθ 58. απσφα β π λέ ηβ εζδηϊεπ βμ εαδ β απσ υλ β βμ γ λαπ υ δεάμ αΰπΰάμ αθάε δ απκεζ δ δεϊ κθ έ δκ κθ α γ θά. βθ π λέπ π β, σηπμ, πκυ ζζ έπ δ β δεαθσ β α υθαέθ βμ κυ α γ θκτμ, αθαΰεα δεϊ, γα απκφα έ κυθ λέ α πλσ ππα. ΜΫ π πθ ζ ΰση θπθ πλκΰ θϋ λπθ κ βΰδυθ δα βλ έ αδ Ϋθα π λδγυλδκ αυ κθκηέαμ κυ α γ θκτμ πκυ «υπκξλ υθ δ» κυμ λέ κυμ δεαδκτξκυμ κυ δεαδυηα κμ βμ υθαέθ βμ θα υηηκλφπγκτθ η βθ πδγυηέα κυ α γ θκτμ. πδελϊ β β κυ ηκθ Ϋζκυ βμ υθαπσφα βμ δα λκτ εαδ α γ θκτμ, ά πέ α υθαηέαμ αυ κτ κδ κδε έκυ κυ, ΰδα β δ θϋλΰ δα δα λδευθ πλϊι πθ (share decision making), υθ υα ησ η βθ Ϋζζ δοβ λβ άμ θκηκγ δεάμ δϊ αιβμ, αθαφκλδεϊ η κ ετλκμ εαδ βθ η υ δεσ β α πθ πλκΰ θ Ϋλπθ κ βΰδυθ, κ βΰ έ υξθϊ υΰελκτ δμ η αιτ δα λδεκτ πλκ ππδεκτ εαδ υΰΰ θυθ κυ α γ θκτμ. ζάοβ βμ απσφα βμ πλϋπ δ θα έθαδ ηδα υηη κξδεά δα δεα έα εα Ϊ βθ κπκέα κ πλκ ππδεσ βμ Μ Θ δαζϋΰ αδ η κυμ υΰΰ θ έμ εαδ αθαπ τ δ ηααέ κυμ ηδα ξϋ β αζζβζ ΰΰτβμ εαδ ηπδ κ τθβμ.σκ πλκ ππδεσ κφ έζ δ θα αφδ λυθ δ ξλσθκ εαδ εσπκ βθ πδεκδθπθέα η βθ κδεκΰϋθ δα. Μσθκ Ϋ δ απκφ τΰκθ αδ κδ δαφπθέ μ εαδ κδ υΰελκτ δμ. Ο θ α δεκζσΰκμ, ε σμ απσ βθ υπκξλϋπ β κυ ΰδα πκζτπζ υλβ πδ βηκθδεά εα Ϊλ δ β, εαζ έ αδ θα ζ δ κυλΰά δ εαδ πμ γ ηα κφτζαεαμ εαδ αυ βλσμ βλβ άμ πθ αλξυθ βμ δκβγδεάμ, υπβλ υθ αμ κ υηφϋλκθ κυ α υθϊηκυ θα υπ λα πδ έ κθ αυ σ κυ α γ θά. 58 ζ. ε θϋ λα Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λκία έζβμ., Σα κτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», κ.π. ζ.32. 23

Ι ΛΙΟΓΡ ΦΙ. ζζβθδεά δίζδκΰλαφέα/ λγλκΰλαφέα: - δ Ϊζβμ Σ., «υγαθα έα εαδ τθ αΰηα», «υγαθα έα», βηκ δ τηα α Ια λδεκτ δεαέκυ εαδ δκβγδεάμ-3, δ υγ/θ β δλϊμ ΚαρΪφα-ΓεηπΪθ δ Μ., ΚκυθκυΰΫλβ- Μαθπζ Ϊεβ., υη πθέ κυ- Κα αθέ κυ., ε σ δμ Ϊεεκυζα, 2007, ζ.129-137. - ζβΰδϊθθβμ, Ι., Η δεα δεά υηπαλϊ α β, ε. Ϊεεκυζα, γάθα- Θ αζκθέεβ, 1997. - γθδεά πδ λκπά δκβγδεάμ, «δ άΰβ β ξ δεϊ η βθ ξθβ ά παλϊ α β βμ απάμ», δ βΰβ Ϋμ Μ. ΜαθπζΪεκυ, Σ. δ Ϊζβμ, γάθα 2006, www.bioethics.gr. - Ι λϊ τθκ κμ βμ εεζβ έαμ βμ ζζϊ κμ, «δ δεά υθκ δεά πδ λκπά δκβγδεάμ: α δεϋμ ΘΫ κμ πέ βμ βγεάμ βμ υγαθα έαμ», γάθα, 2002. - Καλαθδεσζαμ Γ., «Πλκίζβηα δ ηκέ πϊθπ βθ βγδεά δεαδκζσΰβ β βμ πκδθδεάμ εα α κζάμ βμ υγαθα έαμ», «υγαθα έα», βηκ δ τηα α Ια λδεκτ δεαέκυ εαδ δκβγδεάμ-3, δ υγ/θ β δλϊμ ΚαρΪφα-ΓεηπΪθ δ Μ., ΚκυθκυΰΫλβ- Μαθπζ Ϊεβ., υη πθέ κυ- Κα αθέ κυ., ε σ δμ Ϊεεκυζα, 2007, ζ.77-90. - Κοτλ β Μ., Κα ο Ϊλαμ Θ., Φδζθ ί βμ Γ., ΚαζζΫλΰβμ Γ., Χλδ οφίζου., Φζυλομ Ι., «Οδ υΰελκτ δμ ηϋ α κ ξυλκ βμ ηκθϊ κμ θ α δεάμ γ λαπ έαμ», 2010 Archives of Hellenic Medicine. - Κλαθδ δυ βμ Γ., Γ λοία ίζβμ., Σα οτζβμ., ΝαθΪμ., «Πλκ ζ τ δα β άηα α β ΜκθΪ α θ α δεάμ Θ λαπ έαμ», 2009 Archives of Hellenic Medicine. - ΝαθΪμ., «ΰε φαζδεσμ γϊθα κμ, πδ βηκθδεά γ υλβ β» ε σ δμ αηκτζβ 2006. - ΠΫ λου Ι., «ζ υγ λέα κυ αθγλυπκυ εαδ α βγδεϊ πλκίζάηα α κυ Ϋζκυμ βμ απάμ», «υγαθα έα», βηκ δ τηα α Ια λδεκτ δεαέκυ εαδ δκβγδεάμ-3, δ υγ/θ β δλϊμ ΚαρΪφα-ΓεηπΪθ δ Μ., ΚκυθκυΰΫλβ- Μαθπζ Ϊεβ., υη πθέ κυ- Κα αθέ κυ., ε σ δμ Ϊεεκυζα, 2007, ζ. 61-77. 24

- Ρ γυηδω Ϊεβ., «υγαθα έα εαδ δαγάε μ απάμ», υγαθα έα :Ηη λέ α γθδεάμ πδ λκπάμ δκβγδεάμ ΰδα α 10 ξλσθδα Λ δ κυλΰέαμ βμ (1999-2009), 2 ε ηίλέκυ 2009, http://www.bioethics.gr/media/pdf/seminars/2010-03-30_sxolio.pdf. - Ρ γυηδω Ϊεβ., «Ρτγηδ β ά αυ κλλτγηδ β: Σκ παλϊ δΰηα βμ δα λδεϊ υπκίκβγκτη θβμ αθαπαλαΰπΰάμ», γάθα- Κκηκ βθά, Ϊεεκυζαμ 2003, ζ. 80. - υη ωθί ου., «ΰεζάηα α εα Ϊ βμ απάμ», Νκηδεά δίζδκγάεβ, 2007. - εοτλ βμ Χ., «θ λΰβ δεά υγαθα έα», «υγαθα έα», βηκ δ τηα α Ια λδεκτ δεαέκυ εαδ δκβγδεάμ-3, δ υγ/θ β δλϊμ ΚαρΪφα-ΓεηπΪθ δ Μ., ΚκυθκυΰΫλβ- Μαθπζ Ϊεβ., υη πθέ κυ- Κα αθέ κυ., ε σ δμ Ϊεεκυζα, 2007, ζ.91-103. - Φουθ Ϊεβ Κ, «υθαέθ β κυ θβη λπηϋθκυ α γ θκτμ, τηφπθα η κ θϋκ ΚΙ (Ν.23418/2005)»,. «Ο θϋκμ ΚΙ : α δεϋμ λυγηέ δμ, Νκηδεά, Ια λδεά εαδ Κκδθπθδκζκΰδεά Πλκ Ϋΰΰδ β», βηκ δ τηα α Ια λδεκτ δεαέκυ εαδ δκβγδεάμ-1, δ υγ/θ β δλαμ M. KαδΪφα-ΓεηπΪθ δ,.κκυθκυΰϋλβ-μαθπζ Ϊεβ,. υη πθέ κυ- Κα αθέ κυ, ε σ δμ Ϊεεκυζα, 2005, ζ. 22 πκη.. Ξ θσΰζω β δίζδκΰλαφέα/ λγλκΰλαφέα: - Helft PR, Siegler M, Lantos J., The rise and the fall of the futility movement, N Engl J Med 2000, 343:293-296. - Mackie Karl J., A Handbook of Dispute Resolution, ADR in Action, Routledge, 2001. - Liebman C./Dubler N., Bioethics Mediation: A guide to Shaping Solution (2010), United Hospital Fund, N.Y. - Nihimura A., Mueller Ps., Evenson LK, Downer LL, Bowron CT., Thieke MP ET AL., Patients who complete advance directives and what they prefer, Mayo Clin Proc 2007, 82:1480-1486 - Noll D., Bioethical Mediation: Peacemaking & End of Life Conflicts, βηκ δ υηϋθκ βθ βζ ε λκθδεά δ τγυθ β http://www.mediate.com/articles/noll13.cfm. 25