ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ... 11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 ΜΕΡΟΣ Α ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΒΙΒΛΙΚΟΣ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 27 1. Αρχαιολογία του βιβλικού Ισραήλ... 29 2. Πηγές της Αρχαιολογίας του βιβλικού Ισραήλ... 31 α. Κείμενα... 32 α1. Βιβλικές πηγές... 33 i. Η Παλαιά Διαθήκη... 33 ii. Η Καινή Διαθήκη... 33 α2. Εξωβιβλικές πηγές... 34 i. Αιγυπτιακά... 34 ii. Μεσοποταμιακά... 36 iii. Συριακά... 40 iv. Χεττιτικά (Bogazkoy)... 44 v. H Ιουδαϊκή Γραμματεία της Mεσοδιαθηκικής Περιόδου... 45 vi. Κείμενα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων... 53 vii. Η Χριστιανική Γραμματεία... 57 viii. Η Αραβική Φιλολογία... 57 ix. Οι επιγραφές - τα όστρακα... 58 β. Τα αντικείμενα... 66 3. Εντοπισμός αρχαιολογικής θέσης ή ευρήματος... 67
6 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΛΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ 4. Μέθοδος ανασκαφής... 72 5. Μέθοδοι εξέτασης αρχαιολογικού οργανικού και ανόργανου ευρήματος... 74 6. Χρονολόγηση του ευρήματος... 76 α. Απόλυτες μέθοδοι χρονολόγησης... 76 β. Σχετικές μέθοδοι χρονολόγησης... 79 γ. Βαθμονομημένες σχετικές μέθοδοι χρονολόγησης... 81 7. Η χρονολόγηση της γης της Παλαιστίνης... 83 8. Το ζήτημα της χρονολόγησης της Εποχής του Σιδήρου ΙΙ ή ΙΙΑ... 87 9. Η αρχαιολογική έρευνα στη γη της Παλαιστίνης... 99 α. Προ-επιστημονική περίοδος... 99 β. Η επιστημονική περίοδος... 100 γ. Η σύγχρονη επιστημονική έρευνα... 102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 105 1. Οι Σουμέριοι... 107 2. Οι Ασσύριοι... 114 3. Η Βαβυλώνα... 123 4. Οι Αιγύπτιοι... 126 5. Οι Χετταίοι... 137 6. Οι Αμορραίοι... 145 7. Οι Αραμαίοι... 148 8. Οι Χανααναίοι... 150 9. Οι Απιρού... 155 10. Οι Σοζού... 160 11. Οι πολιτισμοί του Αιγαίου - του ελλαδικού χώρου... 160 12. Οι Λαοί της Θαλάσσης... 166 13. Οι Φοίνικες... 169 14. Οι Μωαβίτες... 172 15. Οι Εδωμίτες... 173 16. Οι Αμμωνίτες... 176 17. Οι Πέρσες... 177 18. Ο Μέγας Αλέξανδρος... 182 19. Οι Ρωμαίοι... 186
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡIΤΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 191 1. Η Εποχή του Λίθου... 191 α. Η Παλαιολιθική Εποχή... 192 β. Η Μεσολιθική Εποχή... 193 γ. Η Νεολιθική Εποχή... 194 δ. Η Χαλκολιθική Εποχή... 195 2. Η Εποχή του Χαλκού... 197 α. Η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού... 197 β. Η Μέση Εποχή του Χαλκού... 201 γ. Η Ύστερη Εποχή του Χαλκού... 211 3. Η Εποχή του Σιδήρου... 215 α. Η Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (ΕΣ Ι)... 215 β. Η Εποχή του Σιδήρου ΙΙ... 237 γ. Η Εποχή του Σιδήρου ΙΙΙ... 256 4. Η Βαβυλωνιακή και η Περσική περίοδος... 271 5. Η Ελληνιστική περίοδος... 284 6. Η εποχή των Ασμοναίων και του Μ. Ηρώδη... 288 KΕΦΑΛΑΙΟ TETAΡΤΟ Ο ΙΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ ΣΤΟΝ ΒΙΒΛΙΚΟ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 295 1. Τα ιερά της Πατριαρχικής εποχής... 297 2. Ματσεμπώθ και Ασερώθ - Ειδώλια - Τεραφείμ... 298 3. Το θυσιαστήριο... 300 4. Η Σκηνή του Μαρτυρίου... 301 5. O Ναός του Σολομώντα... 309 6. Ο Ναός του Ζοροβάβελ... 319 7. Ναοί του βιβλικού Ισραήλ εκτός Ιερουσαλήμ - στη Διασπορά... 328 8. Οι Συναγωγές... 329 9. Ο Ναός του Ηρώδη... 341
8 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΛΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ ΜΕΡΟΣ Β ΘΕΣΜΟΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΔΟΜΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 355 1. Η κοινωνία των Πατριαρχών και της νομαδικής περιπλάνησης... 356 2. Η κοινωνία της εγκατάστασης στη γη της Επαγγελίας - της Εποχής των Κριτών... 361 3. Η διοικητική οργάνωση του βιβλικού Ισραήλ κατά την Εποχή της Βασιλείας... 364 4. Η διοικητική οργάνωση του βιβλικού Ισραήλ από το 586 π.χ. έως την έλευση του Χριστού... 368 5. Η απονομή της δικαιοσύνης στο βιβλικό Ισραήλ... 372 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 383 1. Κοινωνική διαφοροποίηση ανάλογα με την οικονομική κατάσταση... 384 2. Κοινωνική διαφοροποίηση ανάλογα με την εθνικότητα... 388 3. Κοινωνική διαφοροποίηση ανάλογα με το επάγγελμα... 390 4. Οι δούλοι... 394 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΟΝ ΒΙΒΛΙΚΟ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 405 1. Η διατροφή... 406 2. H ενδυμασία... 410 3. Η Οικογένεια... 417 4. Ο Γάμος... 420 α. Απαγορεύσεις στο γάμο... 426 β. Ο ισραηλιτικός γάμος... 428 γ. Το διαζύγιο... 436 δ. Ο λευιρατικός γάμος... 440
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9 4. Η θέση της γυναίκας... 443 5. Τα τέκνα... 448 α. Η ονοματοδοσία και η περιτομή... 453 β. Η διαπαιδαγώγηση των τέκνων... 459 γ. Η υιοθεσία... 462 δ. Τα κληρονομικά δικαιώματα... 464 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Εισαγωγικά... 469 1. Οι Λευίτες... 472 2. Ο ιερέας... 474 3. Ο αρχιερέας... 477 4. Το βοηθητικό προσωπικό του ναού... 482 5. Οι θυσίες... 484 α. Οι αιματηρές προσφορές... 484 α1. Η θυσία ολοκαυτώματος... 485 α2. Η θυσία שלמים (Σελαμίμ)... 487 α3. Η εξιλαστήρια θυσία... 489 i. Η θυσία περί αμαρτίας... 490 ii. Η θυσία περί πλημμελείας... 492 β. Οι αναίμακτες προσφορές... 494 i. Η θυσία θυμιάματος... 495 ii. Οι άρτοι της προθέσεως... 496 6. Το ισραηλιτικό ημερολόγιο... 496 7. Οι εορτές... 499 α. Το Σάββατο... 501 β. Η εορτή της Νουμηνίας... 506 γ. Ετήσιες εορτές... 508 γ1. Προαιχμαλωσιακές... 508 i. Η εορτή του Πάσχα... 508 ii. Η εορτή των Αζύμων... 515 iii. Η εορτή της Πεντηκοστής... 517 iv. Η εορτή της Σκηνοπηγίας... 519
10 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΛΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΚΟΥ ΙΣΡΑΗΛ γ2. Μεταιχμαλωσιακές Eορτές... 520 i. Η Ημέρα του Εξιλασμού... 520 ii. Η εορτή των Κλήρων... 522 iii. Η εορτή των Εγκαινίων... 523 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 525 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 533 Ελληνική... 533 Ξενόγλωσση... 536