Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΚΑΙ ΤΑ ΝΕΡΆ ΤΟΥ CHECHA

The Programme is co-funded by the European Union (ERDF) and the National Funds of Greece and Bulgaria FOLKLORE BRIDGE PROJECT Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΚΑΙ ΤΑ ΝΕΡΆ ΤΟΥ CHECHA Collection

Λαογραφικές Γέφυρες Η αρχιτεκτονική και τα νερά του Checha 1

Το σύνολο των συλλογών "Λαογραφικές γέφυρες" έχει καταρτιστεί κατ 'εφαρμογή του έργου «Λαογραφική Γέφυρα» στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα - Βουλγαρία 2007-2013. Ο επικεφαλής εταίρος του έργου είναι ο Δήμος Satovcha με συνεργαζόμενους εταίρους του προγράμματος τον Δήμου Κάτω Νευροκοπίου, στην Ελλάδα και το Κοινοτικό Κέντρο Prosveta 1937, του χωριού Pletena του Δήμου Satovcha. Ο κύριος στόχος του έργου είναι να συμβάλει στην μακροπρόθεσμη διατήρηση της συγκεκριμένης πολιτιστικής κληρονομιάς της διασυνοριακής περιοχής της κοιλάδας του ποταμού Μέστα. Η Διατήρηση και η εκμάθηση των τοπικών παραδόσεων μέσω κοινών πολιτιστικών και κοινωνικών εκδηλώσεων δημιουργεί νέα εικόνα στην διασυνοριακή περιοχή, η οποία αυξάνει αναμφισβήτητα το ενδιαφέρον των επισκεπτών της διασυνοριακής περιοχής και συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας. Οι δραστηριότητες του έργου συμβάλλουν, αν και σε περιορισμένη μορφή, στην τεκμηρίωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Η περιοχή είναι γνωστή για το πολύ καλά διατηρημένο και μοναδικό της πολιτισμό, συμπεριλαμβανομένης της λαογραφίας, τον τρόπο ζωής των κατοίκων, τις παραδόσεις τους, την τοπική γαστρονομία και άλλα πολιτιστικά στοιχεία. Το έργο αυτό έχει ως στόχο όχι μόνο να συμβάλει στην ανάπτυξη του συνεργατικού πνεύματος μεταξύ των κοινοτήτων και στις δύο πλευρές των συνόρων, αλλά και στην αύξηση της υπερηφάνειας για τους είδους τους κατοίκους της περιοχής, παρουσιάζοντας τη μοναδική πολιτιστική κληρονομιά. Οι τελικοί στόχοι του έργου είναι να τεθούν τα θεμέλια ενός διασυνοριακού σχολείου για τις πολιτιστικές παραδόσεις της περιοχής. Το σχολείο θα λειτουργεί στα πλαίσια του Κοινοτικού Κέντρου Prosveta 1937, στο χωριό Pletena, το οποίο θα προσελκύσει το ενδιαφέρον στο μέλλον και το οποίο θα συμβάλει στις μελέτες και στην σταδιακή και συνολική αποκάλυψη και τεκμηρίωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της διασυνοριακής περιοχής. Οι έρευνες και οι αποστολές πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή με τη συμμετοχή των τοπικών ιστορικών και πολιτιστικών συλλόγων από το Δήμο Satovcha, οι μαθητές από τα δημοτικά γυμνάσια και μια ομάδα καθηγητών και φοιτητών από το Εθνικό Λύκειο Αρχαίων Γλωσσών και Πολιτισμού Αγίου Κωνσταντίνου Kiril Filosof, από την Σόφια καθώς και ένας εμπειρογνώμονας για πολιτιστικά ζητήματα από την Ελλάδα. Κάθε συλλογή στο σύνολο εστιάζει σε ένα συγκεκριμένο θέμα: - Φύση και άνθρωποι στη Checha - Veda Slovena μία μαγική παρακαταθήκη - Νόημα ζωής, έθιμα και παραδοσιακός τρόπος ζωής - Τα τραγούδια και οι χοροί της Checha - Οι πέτρινες βρύσες του Checha. Ήταν πολύ δύσκολο να συλλεχθούν οι πληροφορίες και τα υλικά μεταξύ των πέντε συλλογών. Ο λόγος είναι ότι στην πραγματική ζωή είναι οι διαφορετικές πτυχές του ίδιου πράγματος η καθημερινή ζωή, ο πολιτισμός, ο τρόπος ζωής των ανθρώπων της συγκεκριμένης περιοχής. Δεδομένου ότι η προσωπικότητα του καθενός έχει την ακεραιότητά του και είναι αδύνατο να διαχωριστούν η ιδιοσυγκρασία ενός ατόμου από τη γνώση του εν λόγω προσώπου ή τον τρόπο που το πρόσωπο επικοινωνεί, είναι επίσης αδύνατο να διαχωριστεί το τραγούδι από το χορό, από τα έθιμα, τις παραδοσιακές στολές, τη φύση, την καθημερινή ζωή και την ιστορία των ανθρώπων της περιοχής. Συνεπώς, ο διαχωρισμός σε πέντε συλλογές είναι ο μόνος τρόπος. 2

Οι συλλογές αυτές δεν είναι απαραίτητος μόνο επιστημονικές εργασίες ώστε να είναι απόλυτες και πλήρης. Αποτελούν όμως ένα μικρό αλλά επιτυχημένο εγχείρημα για τη συμμετοχή των ανθρώπων από την περιοχή του έργου κατά τη διαδικασία της μελέτης και της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς, προκειμένου να αποκαλυφθεί και να διατηρηθεί η ταυτότητα της τοπικής κοινωνίας με τις παραδόσεις του τόπου και τη συνολική πολιτιστική ιστορία. Αυτή η προσπάθεια είναι μόνο ένας από τους τρόπους για την εξασφάλιση των αξιών και το ειρηνικό μέλλον στην διασυνοριακή περιοχή ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία των δύο μελών κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι συλλογές στοχεύουν στην τεκμηρίωση και στην προσπάθεια για την πρακτική εφαρμογή των ευρωπαϊκών αξιών για την πολιτιστική πολυμορφία και ταυτότητα των κοινοτήτων όχι μόνο το περιεχόμενο αλλά και ως μια προσέγγιση για τη συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής για τη διατήρηση της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Στη διασυνοριακή περιοχή της κοιλάδας του ποταμού Μέστα ζουν άνθρωποι με κοινές ρίζες, με κοινές πολιτιστικές ταυτότητες, η οποία έχει την ιδιαιτερότητά της και από τις δύο πλευρές των συνόρων και ως εκ τούτου, κατά τη διάρκεια των ετών έχει γίνει πλουσιότερη και πιο ποικιλόμορφη. Η αξία του έργου αυτού είναι ότι συνδέεται με το γεγονός ότι η τοπική ιστορικός και οι μαθητές από το γυμνάσιο δεν ήταν μόνο απλοί παρατηρητές στην διαδικασία συλλογής και τεκμηρίωσης του πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής. Ήταν οι πραγματικοί φορείς υλοποίησης του συνόλου του έργου και οι εξωτερικοί εμπειρογνώμονες απλά καθοδηγούσαν ώστε να γίνει η σωστή εργασία σύμφωνα με τον τρόπο λειτουργίας του Εθνικού Λυκείου Αρχαίων Γλωσσών και Πολιτισμού το οποίο ήταν ο καθοδηγητής τους και ο σύμβουλος τους. Αυτή η προσέγγιση είναι πιο περίπλοκη και απαιτεί περισσότερες προσπάθειες και χρόνο αντί για μία ομάδα εμπειρογνωμόνων από ένα επιστημονικό ινστιτούτο το οποίο θα τα έκανε όλα. Ωστόσο, είμαστε πεπεισμένοι ότι η προσέγγιση αυτή δίνει την πραγματική έννοια των προσπαθειών, διότι η διατήρηση και η ενασχόληση με την πολιτιστική κληρονομιά είναι απαραίτητο πάνω απ 'όλα για τη ζωή εκείνων που την ασκούν. Η περιοχή εφαρμογής των αποστολών είναι η γεωγραφική περιοχή Chech, αλλά οι συγκεκριμένες συνεντεύξεις και οι συλλογές αρχειακού υλικού έχουν γίνει στους οικισμούς του Δήμου Satovcha για τη Βουλγαρία και Κάτω Νευροκοπίου για την Ελλάδα. Το σύνολο των συλλογών δημιουργήθηκε για να χρησιμοποιηθεί στα επόμενα χρόνια από τους εταίρους του έργου στην πρόθεσή τους να συνεχίσουν την οργάνωση πολιτιστικών σχολείων για τους νέους, για επιστήμονες και ερευνητές, οι οποίοι θα ερμηνεύσουν, θα τεκμηριώσουν και θα συμβάλλουν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Οι πληροφορίες των συλλογών έχουν ως σκοπό να χρησιμεύσουν ως σημείο αναφοράς για βαθύτερες και μακροχρόνιες μελέτες, ανάλογα με τα επιστημονικά ενδιαφέροντα των ερευνητών- μελετητών. Οι πληροφορίες των συλλογών και των επιτόπιων ερευνών, που πραγματοποιήθηκαν το καλοκαίρι του 2012, βασίστηκαν σε μια σειρά από μελέτες που έγιναν μέχρι τώρα από ακαδημαϊκά ινστιτούτα, πανεπιστήμια και διάφορους ερευνητές. Αυτές οι συλλογές προορίζονται για τους εκπαιδευτικούς, τους εργαζόμενους της κοινότητας, τις δημοτικές αρχές και εκπαιδευτικούς από την περιοχή του έργου, έτσι ώστε οι πληροφορίες αυτές να περιέλθουν σε γνώση των ανθρώπων που ζουν στην περιοχή, ιδιαίτερα τους νέους. Θα πρέπει να είναι γνώστες της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου καθώς και υπερήφανοι για την πολιτιστική ποικιλομορφία και νιώσουν ήρεμοι και πνευματικά ισάξιοι με κάθε πολίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τους συντάκτες 3

Περιεχόμενα: Στη θέση της εισαγωγής: Κτίρια και αρχιτεκτονική Baadin Musov, τοπικός ιστορικός και καθηγητής ιστορίας Η αρχιτεκτονική του νερού αρχαιολόγος Todor Mihaylov, εμπειρογνώμονας της ακίνητης πολιτιστικής κληρονομιάς 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αρχιτεκτονική του νερού 1.1. Γέφυρες 1.2. Εγκαταστάσεις μύλοι παραγωγής, νερόμυλοι, αποθήκες 1.3. Πηγές 2. Οι ιδιαιτερότητες των πηγών στο Checha 3. Μέθοδοι έρευνας 4. Ερωτηματολόγιο για τη φωτογράφιση των πηγών 5. Αποτελέσματα αποστολής 5.1. Ανάλυση του περιβάλλοντος εδαφική ρύθμιση 5.2. Ανάλυση του περιβάλλοντος δομή των συμπλεγμάτων των πηγών 5.3. Δομικά χαρακτηριστικά των πηγών 5.4. Τα ακαθόριστα ίχνη που έχουν σχέση με τη θέση, την περιοχή ή την περίπτωση σχεδιασμού μιας πηγής. 6. Οι δημιουργοί των πηγών ζωντανοί ανθρώπινοι θησαυροί 6.1. Ο τεχνίτης των πηγών Asan Dzheynzelev από το χωριό Satovcha μια ιστορία του Kiril Karakolev, τοπικός ιστορικός από το Satovcha, καθηγητής ιστορίας 6.2. Ο τεχνίτης Ismail Ibishev από το χωριό Pletena συνοπτική συνέντευξη 7. Οι εντυπώσεις ενός μαθητή που πήρε μέρος στην αποστολή 7.1. Οι πηγές του Checha Radoslav Iliev, μαθητής του Εθνικού Λυκείου Αρχαίων Γλωσσών και Πολιτισμού 7.2. Φωτογράφιση πηγών Georgi Mitov, μαθητής του Εθνικού Λυκείου Αρχαίων Γλωσσών και Πολιτισμού 8. Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας 9. Ευκαιρίες ανάπτυξης του θέματος 9.1. Εφαρμοσμένες έρευνες 9.2 Συστηματικές έρευνες Αντί επιλόγου: Οι πηγές του Satovcha Zoya Dolenska, ιστορικός του χωριού Pletena 4

Κτίρια και αρχιτεκτονική Baadin Musov, Τοπικός Ιστορικός, Καθηγητής Ιστορίας από το χωριό Valkosel Υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες για την αρχιτεκτονική στην περιοχή μας πριν από την Εθνική Αναγέννηση και δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα. Μέχρι εκείνη την περίοδο είχε αναπτυχθεί κυρίως η αρχιτεκτονική λατρείας. Παρ όλα αυτά, κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής Αναγέννησης τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Η κυριαρχία του μάστορα είναι αδιαμφισβήτητη- χτίστες από το χωριό Kovachevitsa εξάπλωσαν τις ικανότητές τους στην περιοχή μας. Η άποψη που εξέφρασε στο βιβλίο του "Η αρχιτεκτονική τέχνη των Αρχαίων Βουλγάρων", ο Nikolay Tuleshkov, ήταν ότι οι τεχνίτες ήταν γνωστοί και στην περιοχή του Chech. Αναφέρει τα χωριά Satovcha, Pletena και Dolen. Το χτίσιμο των "σχολείων" έκανε την αρχή της αρχιτεκτονικής Αναγέννησης στην περιοχή μας. Υπάρχουν πληροφορίες ότι τα σπίτια εκείνης της περιόδου είχαν οικοδομηθεί με τον τρόπο που περιγράφεται σε αυτή τη δημοσίευση. Τα κύρια υλικά ήταν η πέτρα και το ξύλο. Τα θεμέλια των σπιτιών και σχεδόν όλος ο εξωτερικός τοίχος ( χωρίς την πρόσοψη) ήταν φτιαγμένα από πέτρα, και κάθε ένα ή κάθε ενάμιση μέτρο ενισχυόταν από ξύλο - τα επονομαζόμενα ξύλινα koshatsi. Το κάτω πάτωμα συνήθως φτιαχνόταν για τα ζώα και το επάνω για κατοίκηση. Στο κέντρο του επάνω ορόφου υπήρχε ένας μεγάλος διάδρομος- poton, ο οποίος έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο στον τρόπο ζωής του σπιτιού. Το τζάκι (το budzhak) βρισκόταν στο διάδρομο και χρησιμοποιείτο από όλη την οικογένεια. Το χρησιμοποιούσαν για φως και μαγείρεμα και το βράδυ όλη η οικογένεια μαζευόταν γύρω από αυτό. Τους καλοκαιρινούς μήνες όταν δεν έκαιγε, το φως ερχόταν από τρίμματα πεύκου ή λάδι ή λαμπτήρα κασσίτερου, ο οποίος βρισκόταν πάνω σε ένα μεταλλικό στήριγμα- charkamo- με ένα πόδι, κυκλικού σχήματος και με ανοίγματα στην κορυφή ύψους περίπου 30-40 εκατοστών. Πάνω από το budzhak (τζάκι), κρεμόταν μια αλυσίδα με γάντζο για να κρεμούν τα μεταλλικά δοχεία του μαγειρέματος ή ένα Katrach που φτιαχνόταν για να μπορεί να σηκώνεται και να χαμηλώνει και ήταν πολύ βολικό στο μαγείρεμα. Συνήθως στο τζάκι υπήρχε μια σιδερένια τρίποδη ψησταριά για μαγείρεμα. Ήταν ορθογώνια ή πολύ συχνά στρογγυλή (pristyo). Στο διάδρομο, δίπλα από το τζάκι φτιαχνόταν ένας φούρνος μέσα στον τοίχο ώστε να προεξέχει από το σπίτι και να το προστατεύει από τη φωτιά. Έξω από το σπίτι, ο φούρνος χτιζόταν με ειδικά στηρίγματα. Χρησιμοποιείτο κυρίως για το ψήσιμο του ψωμιού αλλά μερικές φορές και το φαγητό μαγειρευόταν εκεί. Αφού καιγόταν η επιφάνεια, η στάχτη έφευγε και ο φούρνος σκουπιζόταν με ένα pomet ( ένα ύφασμα τυλιγμένο) και μετά ήταν έτοιμος για ψήσιμο. Το ψωμί έμπαινε με τη βοήθεια ενός ξύλινου φτυαριού. Στο διάδρομο επίσης ήταν το μέρος όπου φυλασσόταν το νερό, που ερχόταν από τις δημόσιες πηγές του χωριού. Έμπαινε σε μεγάλους ξύλινους κουβάδες ( κυκλικό ξύλινο δοχείο για πόσιμο νερό). Εκεί επίσης πλένονταν και τα οικιακά σκεύη (vodarnik). Επιπλέον, βρισκόταν και ένα κινούμενο κρεβάτι που κρεμόταν από αλυσίδα ή σχοινί από τα δοκάρια του ταβανιού (chadorki). Τα σπίτια συνήθως είχαν τέσσερα δωμάτια, δυο στην κάθε μεριά του διαδρόμου. 5

Οι διαχωριστικοί τοίχοι ήταν ελαφριοί και λεπτοί αφού φτιάχνονταν από βέργες φραχτών οι οποίοι ήταν σοβατισμένοι με πηλό και μετά ασπρίζονταν. Η διαδικασία αυτή ονομαζόταν lyasa. Η επίπλωση των δωματίων ήταν ταπεινή. Υπήρχε το amam ( ένας χώρος που χρησιμοποιείτο για μπάνιο), ένα στρώμα στο πάτωμα γεμισμένο από φυλλώματα καλαμποκιού (mahalki) και ένα χειροποίητο πάπλωμα ( κάθισμα). Στα πλουσιότερα σπίτια χτίζονταν ντουλάπες από καλής ποιότητας ξύλο και πορσελάνινα χερούλια ( χερούλια strikyosani). Οι ντουλάπες είχαν ένα πιο ψηλό μέρος το οποίο ονομαζόταν musandra και ένα χαμηλότερο που ονομαζόταν - ikyur. Σε μερικά σπίτια ο διάδρομος τελείωνε με μια ξύλινη βεράντα (kyoshk) ή ένα μπαλκόνι. Συχνά η βεράντα ήταν καλυμμένη με τοίχο από δυο ή και τρεις πλευρές. Για το χτίσιμο επιλεγόταν ένα μέρος που το έβλεπε καλά ο ήλιος. Μεγάλη προσοχή είχε δοθεί στην αυλή του σπιτιού. Περιτριγυριζόταν από έναν πέτρινο τοίχο ψηλότερο από δυο μέτρα, με τριγωνικά ανοίγματα τα οποία χρησίμευαν για άμυνα σε δύσκολους καιρούς. Η πύλη του σπιτιού ήταν μεγάλη και στερεή. Ήταν τόσο μεγάλη ώστε να μπορούν να περνούν τα ζώα από εκεί. Φτιαχνόταν γενικά από κομμάτια βελανιδιάς τα οποία ήταν ενωμένα με καρφιά (από τον τοπικό σιδερά). Και από τις δυο εσωτερικές μεριές της πύλης υπήρχαν τρύπες στους τοίχους, οι οποίοι χρησίμευαν για να εμποδίζουν με τη βοήθεια ενός ξύλινου δοκαριού. Η δομή του ταβανιού στις περισσότερες περιπτώσεις γινόταν από ξύλο βελανιδιάς και το ταβάνι φτιαχνόταν από πλάκες πέτρας (tikli). Υπήρχαν ξύλινες σκάλες από το πρώτο πάτωμα μέχρι το δεύτερο, καλυμμένες στην κορυφή με ένα ξύλινο σκέπασμα (kepenk), το οποίο έπεφτε και προστάτευε σε περίπτωση κίνδυνου. Δυστυχώς σήμερα λίγα σπίτια έχουν συντηρηθεί στους οικισμούς μας. Συντηρούνται κυρίως σε μέρη που δεν υπάρχουν καλές υποδομές ζωής και οι άνθρωποι μετά τα άφησαν για να πάνε κάπου καλύτερα. Στις τοποθεσίες που υπήρχε καλύτερος τρόπος διαβίωσης, οι άνθρωποι κατεδάφισαν τα σπίτια αυτά και έφτιαξαν πιο σύγχρονα. Τέτοια είναι και η περίπτωση του χωριού Valkosel. Σε μερικά από τα καινούρια σπίτια που χτίστηκαν στα μέσα του εικοστού αιώνα, κρατούνται ακόμα κάποιες ιδιαιτερότητες όπως είναι το μέγεθος των παραθύρων σε άνισο αριθμό, τα σχέδια του σπιτιού κ.τ.λ. Αλλά γενικά όλα σχεδόν έχουν ξεχαστεί. Τα πράγματα στο Kovachevitsa, στο Leshten και στο Dolen είναι διαφορετικά. Σήμερα έχουν μετατραπεί σε παραδεισένια μέρη για αναψυχή και τουρισμό. 6

Η Αρχιτεκτονική του νερού Αρχιτέκτονας Todor Mihaylov, εμπειρογνώμονας της ακίνητης πολιτιστικής κληρονομιάς, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Αρχιτεκτονικής, Ανάπτυξης και Γεωδαισίας 1. Εισαγωγή. Η αρχιτεκτονική του νερού Αρχιτεκτονική του νερού είναι όλα τα αντικείμενα που φτιάχτηκαν από τον άνθρωπο και είναι συσχετισμένα με το νερό. Φυσικά το νερό συνοδεύει την ανθρωπότητα σε όλες τις δημιουργικές εργασίες. Παρ όλα αυτά ο όρος αυτός αντιπροσωπεύει τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται ή αλληλεπιδρούν άμεσα μαζί του - γέφυρες που διασχίζουν ποτάμια, βιομηχανικά κτίρια που χρησιμοποιούν την ισχύ του νερού, πηγές και ναοί του νερού (όπως είναι για παράδειγμα το νυμφαίο), κ.τ.λ. Το νερό πάντα έπαιζε έναν διαμορφωτικό ρόλο στα υψηλά επίπεδα του αστικού σχεδιασμού. Εάν αναφερθούμε στην ιστορία του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, είναι εμφανές και στην Αρχαία Αίγυπτο και στους κρατικούς σχηματισμούς στη Μεσοποταμία. Η διαθεσιμότητα του καθαρού πόσιμου νερού και η ροή του ποταμού για τη μεταφορά, το εμπόριο και τη βιομηχανία, ήταν οι κύριοι λόγοι επιλογής τοποθεσίας για την ανέγερση πόλεων στη Αρχαία Ρώμη αλλά και στις μεταγενέστερες εποχές. Οι ποταμοί και τα περάσματά τους είναι επίσης οι φυσικοί μεταναστευτικοί διάδρομοι όπου χτίστηκαν μεγάλοι εμπορικοί και στρατιωτικοί δρόμοι και με αυτό τον τρόπο φυλάγονταν καλύτερα τα σύνορα. Κατά συνέπεια είναι φανερό ότι εκτός από τα εδάφη κοντά στην πόλη και κυρίως στα αρχαία χρόνια, το νερό έπαιζε σημαντικό ρόλο στην εγκαθίδρυση επαφών σε κυβερνητικό και δια-κυβερνητικό επίπεδο. Εκτός από τη φυσική παρουσία του, το νερό έχει ένα αξιοσημείωτο ρόλο στις ανθρώπινες δραστηριότητες πνευματικού επιπέδου. Σε ένα μεγάλο μέρος των τελετών λατρείας το νερό δίνει ζωή, ξεπλένει και καθαρίζει τις αμαρτίες των ανθρώπων και οι σταγόνες του είναι σύμβολο μιας καινούριας αρχής- τα σύμβολα μεταφέρθηκαν στις Χριστιανικές και κυρίως στις Μουσουλμανικές τελετές. Επομένως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η κοινωνική και εθνογραφική μελέτη του εδάφους συμπεριλαμβάνει ένα σημαντικό αριθμό απτών και άυλων χειροπιαστών στοιχείων και σημάδια για τη σχέση του ανθρώπου με το νερό. Αυτό πρέπει να έχει μεγάλες επιπτώσεις στην αρχιτεκτονική του νερού. Σε αυτή τη συλλογή υπάρχουν διάφορες μελέτες που έχουν σχέση με το νερό - (1) γέφυρες (2) βιομηχανικές εγκαταστάσεις και (3) πηγές. 1.1. Γέφυρες Το Chech είναι γεμάτο από "διαδρόμους μεταφοράς", Ρωμαϊκούς δρόμους και συνεχόμενες γέφυρες πάνω από το ποτάμι. Αντιπροσωπεύουν επίσης την πιο πρόωρη «αρχιτεκτονική του νερού», η οποία συντηρείται (μάλλον ως πνεύμα απ ότι ως πραγματική ουσία) μέσα στο έδαφος. Είναι πραγματικότητα ότι, η οικοδόμηση των στερεών πέτρινων γεφυρών δεν θα συνέβαινε σε μια τυχαία θέση από τους «αυτοδίδακτους» τεχνίτες χωρίς τη γενική (κυβερνητική) χρηματοδότηση. Με άλλα λόγια, οι πολυάριθμες γέφυρες που συντηρούνται στο έδαφος, και που διασχίζονται από 7

αρχαίους Ρωμαϊκούς δρόμους, είτε συντηρούνται από τότε είτε έχουν χτιστεί κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά βρίσκονται στις αποβάθρες των προηγούμενων Ρωμαϊκών δομών. 1.2. Εγκαταστάσεις μύλοι παραγωγής, νερόμυλοι, αποθήκες Η αφθονία των γρήγορων και μη πλεύσιμων ποταμών στο έδαφος καθορίζει επίσης τη φύση των βιομηχανικών κτιρίων από την Αναγέννηση, όπου μέχρι και σήμερα υπάρχουν ίχνη τους. Μικρές παραγωγές εξαρτώνται από την ισχύ του νερού- μύλοι παραγωγής, που βοηθούν στη διαδικασία παραγωγής μαλλιού, νερόμυλοι και άλλα κτίρια στα οποία οι μυλόπετρες έκαναν τη βαριά μηχανική δουλειά- πριονιστήρια- ξυλουργεία- σιδηρουργεία κ.τ.λ. 1.3. Οι πηγές και η πολυπλοκότητά τους Παρ όλα αυτά οι πηγές είναι τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του εδάφους. Σημειωτέον είναι το γεγονός ότι αν και όχι σε μεγάλο αριθμό, οι πηγές πάντα υπήρχαν στις πόλεις και κοντά στους δρόμους- το ξεχωριστό για το Chech είναι ο μεγάλος τους αριθμός και ο τρόπος με τον οποίο σχηματίστηκαν, χρησιμοποιήθηκαν και διαμορφώθηκαν. Ένα μεγάλο μέρος των πηγών διαμορφώνει μικρά συμπλέγματα- με ένα μέρος για ξεκούραση- πολύ συχνά ημίσκληρα καθίσματα από ξύλο ή πέτρα για φαγητό, μια ή περισσότερες εστίες και μερικές φορές παιδικές χαρές, αξιοθέατα από νερό κ.τ.λ. Η διατήρησή τους εξαρτάται μόνο από τους ιδιοκτήτες. Παρ όλα αυτά η πρόσβαση βασίζεται στο "δικαίωμα του πρώτου επισκέπτη"- ούτε ο ιδιοκτήτης δε μπορεί να κάτσει σε ένα υπόστεγο εάν πρώτα δεν έχει προσκληθεί από αυτούς που ήρθαν πρώτοι. Επομένως έχουμε πολλούς λόγους να θεωρήσουμε ότι η προέλευση της συλλογικής ιδέας για τη δημιουργία αυτών των αυθεντικών "αναμνηστικών τοποθεσιών", δεν είναι τόσο πρόσφατη όπως συγκεκριμένα στα στοιχεία που έχουν δημιουργηθεί στα χρονικά πλαίσια των τελευταίων 50 χρόνων. Σε αυτή την παράδοση, εκτός από το Μουσουλμανικό θαυμασμό για το νερό, μπορεί να βρεθούν και Ρωμαϊκές και Θρακικές ρίζες. Αυτή η αποστολή είναι το πρώτο γνωστό βήμα στην κατεύθυνση της μελέτης, της τεκμηρίωσης και της συστηματοποίησης αυτών των κοινωνικών και πολιτιστικών αρχιτεκτονικών φαινομένων. Οι προηγούμενες εθνογραφικές και ιστορικές έρευνες ομολόγησαν ενδιαφέροντα παρειλημμένα στοιχεία του Chech εξαιτίας της μικρής απόστασης και της έλλειψης αξιολόγησης των σύγχρονων στοιχείων της εθνικής παράδοσης κτισμάτων ως πολιτιστικά αντικείμενα. Αυτή η αναφορά είναι βασισμένη στα συμπεράσματα και τις επιτόπιες εργασίες στα συμπλέγματα πολλών πηγών. Συνεντεύξεις με τους τεχνίτες τους στο Pletena και στο Satovcha. Πληροφορίες από τους τοπικούς πληροφοριοδότες και την μεγάλη αλλά ανολοκλήρωτη φωτογραφική συλλογή, την οποία πραγματοποίησε η κοινότητα με τη συνεργασία της κοινότητας του Satovcha για το βιβλίο Γκίνες. Η αναφορά δεν πρέπει είναι κουραστική αλλά να πληροφορεί, να δίνει προτάσεις για πιθανές μελλοντικές μελέτες και να προτείνει μια πιθανή μεθοδολογία για αρχιτεκτονική έρευνα των πηγών και του συνόλου τους. Η συλλεγμένες πληροφορίες από την αναφορά πρέπει να 8

λειτουργούν ως βάση για αξιολόγηση των πιθανοτήτων τους ως μια πηγή πολιτιστικού και μαζικού τουρισμού. Η έρευνα δεν εστίασε σε μεγάλο βαθμό στα υπόλοιπα στοιχεία της αρχιτεκτονικής του νερού αφού είχαν ήδη μελετηθεί και καταγραφεί αναλυτικά. Η χρησιμότητα και η ευρεία διανομή τους σε μεγαλύτερα εδαφικά όρια τα καθιστά πολύτιμα αλλά όχι μοναδική πηγή. Πρέπει να θεωρείται ως συμπληρωματική. 2. Ιδιαιτερότητες των πηγών του Chech Υπάρχουν υλικές διαφορές ανάμεσα στις δυο πιο χαρακτηριστικές ομάδες της "αρχιτεκτονικής του νερού"- οι γέφυρες και οι πηγές. Αρχικά είναι η διαφορά των χρονολογιών τους- οι πέτρινες γέφυρες είναι από τα αρχαιότερα στοιχεία του εδάφους που διατηρούνται στην ολότητά του μέσα από τους αιώνες. Έχουν αντισταθεί σε πολλές κοινωνικές αλλαγές και η έννοια για την ακεραιότητά τους και τη χρησιμότητά τους ήταν πάντα προτεραιότητα για το κράτος. Σε αντίθεση με αυτά, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, οι πηγές είναι καινούρια στοιχεία- είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται τα τελευταία 50 χρόνια. Ένα μεγάλο μέρος των καινούριων πηγών, κυρίως στο Pletena και στο Satovcha, δημιουργήθηκε από τον Ismail Ibishev από το χωριό Pletena, ο οποίος έχει οικοδομήσει (κατά τα λεγόμενά του) πάνω από 100 πηγές. Δυστυχώς δε δημιουργήθηκε κανένα σχολείο και ούτε προετοίμασε τους μαθητές του. Η δεύτερη διαφορά ανάμεσα στις γέφυρες και τις πηγές είναι ότι οι γέφυρες έχουν μελετηθεί και καταγραφεί. Η υψηλή τους καλλιτεχνική αξία όπως και η αξία τους, μαρτυρούν την εποχή στην οποία χτίστηκαν, έχει αναγνωριστεί και ένα μέρος από αυτά έχουν κηρυχτεί αμετάθετες πολιτιστικές αξίες. Υπάρχουν συνολικά 6 γέφυρες - 4 γέφυρες στη γη του Satovcha- δυο γέφυρες στο χωριό και δυο γέφυρες- έξω από το χωριό. Υπάρχει επίσης και μια ακόμα στην περιοχή του Dolen και μια στην περιοχή του Valkosel. Μόνο η τελευταία έχει αποδειχθεί ότι είναι αρχαία, οι άλλες είναι μεταγενέστερες και έχουν χτιστεί πάνω σε παλαιότερες αρχαίες κατασκευές. Οι πηγές από την άλλη μεριά, είναι αποτέλεσμα βασικών συνθέσεων ανάμεσα στα μοντέρνα πολιτιστικά και αισθητικά συστήματα και στο απλό χτίσιμο των αυτοδίδακτων μαστόρων. Αυτά τα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά, δεν έχουν αναγνωριστεί και μελετηθεί. Κανένα από αυτά δεν έχει καταγραφεί ως πολιτιστική αξία και πολύ πιθανό μόνο μερικά από αυτά να έχουν τέτοια ποιότητα. Παρ όλα αυτά, αυτό δε μειώνει τα κέρδη από αυτή την ξεχωριστή αναπαράσταση της αρχοντιάς των κτιρίων. Οι πηγές αποκαλύπτουν το φαινόμενο της μοντέρνας ανάπτυξης της λαϊκής τέχνης- ένα είδος λαογραφίας που αναπτύχθηκε σε πραγματικό χρόνο. Κάτι αξιόλογο για μελέτη είναι η ανάπτυξη της κατηγοριοποίησης των γύρω αντικειμένωνυπόστεγα και εστίες. Στο σχέδιό τους μπορεί επίσης να αποκαλυφθεί η παρουσία των τοπικών κτιρίων και της καλλιτεχνικής παράδοσης. 9

3. Μέθοδοι έρευνας Η μελέτη της αρχιτεκτονικής του νερού στο Chech με αυτή την έρευνα δεν έχει σκοπό να δημιουργήσει λεπτομερή και ολοκληρωμένη ταξινόμηση των αντικειμένων που παρουσιάζουν ερευνητικό ενδιαφέρον. Είχε μια πειραματική φύση και στόχευσε μάλλον στο να εξοικειωθεί με τη δυνατότητα και τις τοπικές ιδιομορφίες αυτής της ομάδας αντικειμένων, την ανάλυση της αξίας και της αξιολόγησής τους, την ανάγκη για το λεπτομερές μέλλον τους και τη γενική μελέτη, την ταξινόμηση και την ανάλυση. Η επιτόπια εξερεύνηση χρησιμοποιήθηκε για πολλούς σκοπούς: 1. Να μελετηθεί και να εξοικειωθεί με τις πληροφορίες που είχαν συλλεχθεί μέχρι τώρα. 2. Να ελεγχθεί η συνάφεια του προκαταρκτικού ανεπτυγμένου ερωτηματολογίου και το επίπεδο της πολυπλοκότητας του και η προσαρμογή του στις ανάγκες τέτοιων εξερευνήσεων. 3. Επιτόπια έρευνα για όσο το δυνατό περισσότερα αντικείμενα. 4. Ομιλίες και συνεντεύξεις με τους δημιουργούς των πηγών. Για το σκοπό μιας πιο ολοκληρωμένης έρευνας της αρχιτεκτονικής του νερού, δημιουργήθηκε ένα προκαταρκτικό όμοιο ερωτηματολόγιο ώστε να βοηθήσει τις σπουδές και να περιγράψει όσο το δυνατό γίνεται πιο πολλά αντικείμενα. Ο μελλοντικός στόχος αυτών των ερωτηματολογίων μαζί με τη λεπτομερή καταγραφή των αντικειμένων είναι να συνεισφέρει στη δημιουργία μιας ορθής βάσης δεδομένων, η οποία θα είναι η βάση για πολλές μελέτες και αξιολογήσεις πιθανών πολιτιστικών αξιών της συλλογικής αξίας- οι πηγές του Chech. Το ερωτηματολόγιο συμπεριλαμβάνει τρεις κύριες ομάδες ερωτήσεων: (1) ερωτήσεις για το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται η πηγή, (2) ερωτήσεις για το συγκεκριμένο αντικείμενο κατασκευή, διαστάσεις, υλικά κ.τ.λ., (3) γενικές ερωτήσεις για ασαφή στοιχεία που έχουν σχέση με το μέρος, το αντικείμενο ή την περίσταση της δημιουργίας του. Η πρώτη ομάδα ερωτήσεων έχει ως στόχο να διευκρινίσει αφενός τις πιο σημαντικές εδαφικές «συσσωρεύσεις» αντικειμένων - πληροφορίες, οι οποίες θα πρέπει να βοηθήσουν στη δημιουργία διαδρομών και να αποσαφηνίσουν τις συνδέσεις ορισμένων οικισμών με τις πηγές στα εδάφη τους, και από την άλλη πλευρά - να περιγράψει το άμεσο περιβάλλον των πηγών την τοποθέτηση τους στο δρόμο ή ακριβώς το αντίθετο - σε μια θέση, η οποία δεν είναι πολύ προσιτή και συνδέεται με το μικρό σύμπλεγμα που δημιουργήθηκε λόγω της πηγής. Όπως θα φανεί στη συνέχεια, μόνο τα συμπλέγματα των διαφόρων πηγών αν και τυπολογικά όμοια, δημιουργούν τη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητα της περιοχής. Οι ερωτήσεις που αφορούν τα διαφορετικά στοιχεία έχουν ως σκοπό να διευκρινίσουν την ιστορία του χτισίματος και τις τάσεις στην αρχιτεκτονική εικόνα. Όπως με οποιοδήποτε άλλο υλικό της προβαλλόμενης λαογραφικής παράδοσης, με μια τελευταία ματιά στις πηγές, πρέπει να ακολουθούν πολυάριθμα στοιχεία της ζωής από τα κοντινά χωριά η γεύση και οι ικανότητες, οι παραδόσεις κατασκευής, το ευ-ζην, ο τρόπος ζωής, η κοινωνική θέση και πολλά άλλα. 10

Η Τρίτη ομάδα ερωτήσεων αποκαλύπτει τη σχέση μεταξύ της αρχιτεκτονικής του νερού και της ζωής, τις παραδόσεις και τις πεποιθήσεις των ανθρώπων. Στα εδάφη της Βουλγαρίας υπάρχουν πολλές ιστορίες και μύθοι για κάποιες συγκεκριμένες πηγές η πηγή με το σκουλαρίκι στο Samokov, το Momina cheshma ( η πηγή της ανύπαντρης κοπέλας) στο Razgrad, η πηγή της Ellie στο Nikopol, κ.τ.λ. Μπορούμε σίγουρα να υποθέσουμε ότι η αρχιτεκτονική του νερού είναι μια υλοποιημένη έκφραση της λαογραφίας και των τοπικών πεποιθήσεων και τελετών. 4. Ερωτηματολόγιο για την αρχιτεκτονική και ιστορική έρευνα της βρύσης Ερώτηση Απαντήσεις Αποτέλεσμα Κατάσταση 1 Πού είναι Μέσα/ έξω από τον οικισμό (Ποιόν οικισμό;), Περιγράψτε τοποθετημένες μέσα αποστάσεις οδήγησης (λεπτά); Σε κεντρικό δρόμο/ στο έδαφος; σε δευτερεύον δρόμο ή σε συγκεκριμένο μονοπάτι Αν είναι δυνατό, διευκρινίστε τις γεωγραφικές οδηγίες, και τις συντεταγμένες του GPS 2 Περιγράψτε το περιβάλλον του Εάν είναι έξω από το χωριό: είναι σε άπλωμα ή σε Περιγράψτε. Κάντε μια ζωγραφιά με στενό μέρος; περνούν πολλοί άνθρωποι από εκεί; την παραπλήσια τοποθεσία των αντικειμένου/ της Πως είναι η περιοχή - επικλινής/ επίπεδη; χωράφι/ αντικειμένων. Υποδείξτε προς ποια πηγής δάσος; χαρακτηριστικά γνωρίσματα; Υπάρχουν εκεί κατεύθυνση είναι ο ΒΟΡΡΑΣ! πωλητές μαρμελάδας/ μελιού/ πατατών; Εάν είναι στο χωριό: είναι σε πλατεία, χτισμένο σε φράχτη κ.τ.λ. 3 Υπάρχουν Εάν είναι έξω από το χωριό Επιπρόσθετα Στοιχεία Περιγράψτε. Φτιάξτε ένα λεπτομερές συμπληρωματικά - Υπόστεγο, πάγκος, μέρος για να πίνουν νερό τα σχέδιο που να υποδεικνύει τη σχέση στοιχεία ή κτίρια ζώα, κτίρια καταφύγιο, αχυρώνας, στάση των αντικειμένων με την πηγή κοντά; λεωφορείου, γέφυρα, σπίτι, κ.τ.λ. Εάν είναι μέσα στο χωριό ποια είναι τα γειτονικά κτίρια, τι ρόλο παίζουν στη ζωή του χωριού - ναός, μαγαζί, δημαρχείο, κ.τ.λ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ 4 Διαστάσεις της πηγής 1. γενικές διαστάσεις/ πάχος/ ύψος/ βάθος όλων Σχέδια με το γενικό ύφος των βρυσών των κύριων μερών του αντικειμένου υψηλό και τις διαστάσεις του σωματίδιο με στόμιο, ένα κρεβάτι, ένα μέρος για Αριθμός φωτογραφιών πότισμα, άλλα... (κάποια από αυτά μπορεί να είναι Εμπρόσθιες φωτογραφίες με τη απρόσβατα δεν υπάρχει βάθος εάν η πηγή βοήθεια στρογγυλών αξόνων. βυθιστεί) 2. διαστάσεις π/υ/β του κρεβατιού 3. αριθμός και ύψος των στομίων (ΠΡΟΣΟΧΗ! Να γίνει η μέτρηση από ένα και στο ύψος) 4. ροή ενός στομίου - (ο χρόνος που γεμίζει ένα μπουκάλι 0,5l ) 5. Βγάλτε εμπρόσθιες φωτογραφίες από όλες τις πλευρές με τοποθετημένους άξονες στρογγυλούς 11

για την κλίμακα 5 Υλικά 1. από τι είναι φτιαγμένα τα κύρια μέρη της πηγής Περιγράψτε - σκυρόδεμα, λιθοδομή, τοίχοι από τούβλα, ξύλο 2. υπάρχει διαγράμμιση και τι είδους είναι: ποταμίσιες πέτρες, πέτρινες πλάκες, τερακότα, άλλα 3. από τι είναι φτιαγμένο το στόμιο 6 Λεπτομέρειες 1. έχει ημερομηνίας και υπάρχει υπογραφή δωρητή; Σχέδια, πολλές φωτογραφίες, 2. έχει περιγραφεί η περίσταση αντίγραφα αν είναι απαραίτητο 3. Υπάρχουν άλλα κείμενα όπως "εσύ, ο άγνωστος που πίνει..." 4. συγκεκριμένα στοιχεία - "δόντι του λύκου", "οροφή", "διακόσμηση" ΙΣΤΟΡΙΑ 7 Μύθοι και ιστορίες Υπάρχουν ενδιαφέρουσες ιστορίες ή μύθοι για τις Περιγράψτε, καταγράψτε τις για την πηγή πηγές ή για την περιοχή που βρίσκεται; Υπάρχει κάποια περίσταση που δέχεται την επίσκεψη πολλών ανθρώπων - γιορτή, συνεντεύξεις με ένα μαγνητόφωνο, εάν οι άνθρωποι δίνουν τη συγκατάθεση τους για αυτό! συγκεκριμένη μέρα, κ.τ.λ. Πάρτε συνεντεύξεις από τους ανθρώπους της περιοχής, δείξτε τους φωτογραφίες και διευκρινίστε την υψηλή τέχνη και τη λαογραφική αξία 8 Ιστορία χτισίματος Αν είναι δυνατό, αντιληφτείτε ποιος ήταν ο δημιουργός της. Υπάρχουν άλλες πηγές ή αντικείμενα που έφτιαξε. ΆΛΛΑ 9 Ροή νερού Εάν είναι δυνατό κατανοήστε αν η ροή της πηγής Περιγράψτε είναι μεταβαλλόμενη και από τι εξαρτάται εποχές, καθημερινή δραστηριότητα, κ.τ.λ. 1 Περιοχή Βρείτε πληροφορίες για την περιοχή και πώς σχηματίστηκε. Βρείτε και περιγράψτε το μέρος. Περιγράψτε Περιγράψτε, καταγράψτε τις συνεντεύξεις με μαγνητόφωνο, εάν οι άνθρωποι δίνουν τη συγκατάθεση τους για αυτό! 5. Αποτελέσματα της έρευνας Τα αποτελέσματα των μελετών είναι συστηματοποιημένα σύμφωνα με τις συγκεκριμένες ομάδες ερωτήσεων: 5.1 Ανάλυση του περιβάλλοντος εδαφική τοποθεσία των πηγών στο Chech Το έδαφος του Chech είναι πλούσιο σε νερό με πολλούς συγκριτικά μικρούς ποταμούς με πυκνό νερό του δικτύου. Έτσι διευκολύνει τη διανομή σε πολλές πηγές στην περιοχή. Στην κοινότητα και στο μουσείο του Satiovcha υπάρχουν φωτογραφικά έγγραφα για περίπου 500 πηγές, όπως ακολουθεί: 12

Χωριό Bogolin 14 πηγές Χωριό Valkosel 34 πηγές Χωριό Dolen 7 πηγές Χωριό Kochan 87 πηγές Χωριό Osina 34 πηγές Χωριό Satovcha 94 πηγές Χωριό Tuhovishte 25 πηγές χωριό Vaklinovo 21 πηγές χωριό Godeshevo 20 πηγές χωριό Zhizhevo 28 πηγές χωριό Kribul 6 πηγές χωριό Pletena 89 πηγές χωριό Slashten 33 πηγές χωριό Fargovo 5 πηγές Να σημειωθεί ότι οι πληροφορίες είναι κατά προσέγγιση λόγω του ότι κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας χτιζόταν τουλάχιστον ακόμη μια πηγή στην περιοχή του Dikchanski. Φυσικά, ο μεγαλύτερος αριθμός αντικειμένων βρίσκεται στο διοικητικό κέντρο του Satovcha και στα άλλα μεγαλύτερα χωριά όπως είναι το Pletena και το Kochan. Ωστόσο είναι εντυπωσιακό σε χωριά όπως το Zhizhevo με πληθυσμό λιγότερο από 400 άτομα (σύμφωνα με τις Πληθυσμιακές Στατιστικές για το 2010) το γεγονός, ότι σχεδόν 30 πηγές ανακαινίστηκαν ή χτίστηκαν τα τελευταία χρόνια, γεγονός που δείχνει ότι η πρακτική αυτή είναι ευρέως διαδεδομένη - στην πράξη κάθε άλλη οικογένεια έχει επενδύσει χρόνο και χρήματα για να κατασκευάσει το μνημειακό του μέρος μέσα από την αρχιτεκτονική του νερού. Ο διαχωρισμός του αριθμού των πηγών στα εδάφη των επιμέρους οικισμών είναι αρκετά αντιπροσωπευτική μέθοδος για τον εντοπισμό τους. Οι φυσικές ιδιαιτερότητες και οι ικανότητες να κάνει απορροή είναι πολύ πιο σημαντικά σημεία αναφοράς για τη συγκέντρωση των αντικειμένων. Έτσι, η περιοχή του ποταμού Bistritsa, η οποία χωρίζει τα εδάφη του Satovcha και του Pletena, και ειδικά η ανάλαφρη γη του Dikchanski, θα μελετηθεί λεπτομερώς από αυτή την έρευνα, η οποία αποδείχθηκε ότι είναι πολύ πλούσια σε αντικείμενα μια παλιά γέφυρα, ένας μύλος παραγωγής και πολλές πηγές, πέντε από τις οποίες μελετήθηκαν και περιγράφονται μέσω του ερωτηματολογίου. Έτσι, ίσως ο μεγαλύτερος αριθμός τους θα μπορούσε να βρεθεί κοντά στους ποταμούς Kochanska, Marilevska, Zhizhevska, κλπ. Η χρήση ενός μεγάλου μέρους από τα συμπλέγματα των πηγών ως τόποι αναψυχής για το Σαββατοκύριακο προκαθορίζει έναν άλλο παράγοντα για τη θέση τους - βρίσκονται συγκριτικά σε ανήλια και επίπεδα μέρη, συνήθως σε ποτάμια ή σε λιβάδια. Η τοποθέτησή τους σε έναν κεντρικό δρόμο, είναι μια παράδοση, η οποία πρέπει να διατηρηθεί στο πέρασμα των αιώνων, και αποτελεί μάλλον εξαίρεση για τα νέα συμπλέγματα. 5.2. Ανάλυση του περιβάλλοντος δομή των συμπλεγμάτων των πηγών Το άμεσο περιβάλλον των πηγών γίνεται πιο ενδιαφέρον και πιο απροσδόκητο όσον αφορά την έρευνα - στην πραγματικότητα πολλές από αυτές έχουν ενσωματωθεί σε επιμέρους συμπλέγματα όχι λιγότερο πολύτιμα από τα αντικείμενα της αρχιτεκτονικής του νερού. Θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των διαφόρων ειδών πηγών. Ο πρώτος τύπος τους βρίσκεται στις εγκαταστάσεις, στα μέρη όπου μερικές φορές οι κάτοικοι έριχναν νερό ή το χρησιμοποιούσαν για οικιακές ανάγκες. Ένα μεγάλο μέρος τους χτίστηκε μετά την πρωτοβουλία της διοίκησης και ενίοτε καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες 13

και χτίστες δένονται με τη δημιουργία τους. Θεωρούμε ότι αυτές οι πηγές δεν έχουν κάποια λαογραφική καταγωγή, αλλά είναι κάποιοι πράκτορες που συμβάλλουν στον εμπλουτισμό των τοπικών ιδεών και στις κατασκευαστικές δραστηριότητες και με αυτό τον τρόπο αυτά τα αντικείμενα ήταν σημαντικά αλλά δευτερεύοντα όσον αφορά τη μελέτη τους. Ο δεύτερος τύπος τους είναι για τα ζώα και τους ανθρώπους, είναι αρκετά απλές και βρίσκονται σε περιοχές που δεν επισκέπτονται συχνά. Έχουν αυστηρή λειτουργικότητατο σχήμα τους είναι κυβοειδές ( τσιμεντένιο ή φτιαγμένο από τούβλα), ένα στόμιο και δυο κρεβάτια. Αυτές οι πηγές είναι διαδεδομένες σε όλο τον κόσμο, και έχουν πολύ απλό και βιώσιμο χαρακτήρα και δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για έρευνα. Ο τελευταίος τύπος πηγών είναι αυτός που βρίσκεται έξω από τους οικισμούς, πολύ συχνά χτίζονταν για "καλή τύχη", και δημιουργούνταν από προσωπική πρωτοβουλία από τοπικούς αυτοδίδακτους τεχνίτες. Μόνο το φαινόμενο των πολλαπλών αριθμών τους είναι θέμα για βαθύτερη ανάλυση με το έδαφος. Ο παραδοσιακός συνδυασμός τους με πάγκο ή με ένα μικρό υπόστεγο, οδηγεί στην εγκαθίδρυση μέρων αναψυχής κοντά σε κεντρικούς δρόμους. Στο Chech είχαν μετατραπεί σε σύνολα, στα οποία το Νερό, η Φωτιά και η Γη άρχισαν να προκαλούν την κυριαρχία τους. Αυτή η αλλαγή και οι ιδέες για τη βαθμιαία ανάπτυξη των συνόλων σε ακόμα μεγαλύτερα μπορεί να ακολουθηθεί χρονολογικά αφού μέσα στο έδαφος διατηρούνται πιο αρχαία δείγματα που αποτελούνται μόνο από μια πηγή (φτιαγμένη από τούβλα ή τσιμέντο) και δίπλα τους ένας συνηθισμένος πάγκος. Το απλό μοντέλο εμπλουτίστηκε σταδιακά και προστέθηκαν καινούρια στοιχεία- ένα υπόστεγο, μια εστία, ένα στέρεο τζάκι, και τα στοιχεία που προϋπήρχαν αναπτύχθηκαν περισσότερο- το υπόστεγο μεγάλωσε και μετατράπηκε σε ένα εξωτερικό μέρος για φαγητό. Οι πηγές φτιάχνονταν σε πιο ενδιαφέροντα σχέδια, με επιγραφές πάνω σε αυτές. Στα μετέπειτα σύνολα, εμφανίστηκαν πολλές πηγές, αξιοθέατα από νερό- τεχνητές μικρές λίμνες ή καταρράκτες, ακόμα και παιδικές χαρές- κούνιες, σκάμματα με άμμο κ.τ.λ. Η πληθωρικότητα των λύσεων των συνόλων είναι το πιο σημαντικό ξεχωριστό μέρος των πηγών του Chech. Οι παραλλαγές και η εξέλιξη της δομής μαρτυρούν την αλλαγή του κύριου σχεδίου και το κίνητρο αυτών που το παρήγγειλαν. Η ιδέα του να χτιστεί μια πηγή για "καλή τύχη", είχε μετατραπεί σε μια μακροχρόνια ανάμνηση όπου μαζευόταν η οικογένεια σε συγκεκριμένες μέρες. Με αυτό το σκεπτικό, δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι μερικές από αυτές χτίζονταν "για δόξα"- ο αρχηγός της οικογένειας ήταν επίσης μέρος των οικογενειακών ηρώων, και είχε αξία για τη δημόσια θέση του αλλά πιο πολύ για τις προσωπικές του ικανότητες και τη θέλησή του να διατηρήσει τις οικογενειακές αξίες. Βέβαια, έχοντας υπ όψιν αυτά τα κίνητρα δεν πρέπει να αγνοηθεί ο φυσικός αγώνας του να χτιστεί μια πιο όμορφη και πιο καλά διακοσμημένη πηγή από αυτή που έχουν οι φίλοι ή οι γείτονες. Αυτός ο "ανταγωνισμός" είναι απόλυτα φυσιολογικός και ιστορικά ορθός και σε έκταση μεγάλου μέρους των σπιτιών (για παράδειγμα) στις εγκαταστάσεις μας από την περίοδο της Αναγέννησης έχουν εμφανιστεί με τον ίδιο τρόπο- με αναπαραγωγή και εμπλουτισμό σε σύγκριση με το παλαιό μοντέλο ώστε να επιδείξουν κάποια δημόσια και οικονομική κατάσταση. Στην πραγματικότητα η πραγματοποίηση νέων και λειτουργικά πλουσιότερων πηγών δείχνει ότι αυτό το τυπικό μοντέλο του συνόλου τους, είναι ακόμα ζωντανό και μπορεί ακόμη να αναπτυχθεί. Με την ανάπτυξη αυτών των εγκαταστάσεων, άλλαξε επίσης και ο τρόπος χρήσης τους- από μέρη για μικρή ανάπαυλα μετατράπηκαν σε συμπλέγματα στα οποία η οικογένεια μπορούσε να περάσει μια ολόκληρη μέρα. Με αυτή την αλλαγή έχει σχέση το 14

δεύτερο στοιχείο κλειδί του συνόλου- την εστία. Παρ όλα αυτά στην ιστορική ανάπτυξη ενσωματώθηκε αργότερα. Το τζάκι άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο ίσο με αυτό της πηγής και στις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις μπορούσαμε να βρούμε και δυο τζάκια εσωτερικά (στο υπόστεγο) και εξωτερικά. Αναλογικά τα υπόστεγα με πλαίσιο αντικαταστάθηκαν με στέρεα κτίρια μεγαλύτερου μεγέθους. Για αυτό το λόγο υποθέτουμε ότι η μετέπειτα εξέλιξη των συμπλεγμάτων της αρχιτεκτονικής του νερού θα αποκτήσει μεγαλύτερη έκταση και θα είναι συσχετισμένη με την ανάπτυξη των επιπρόσθετων μέρων σε μικρότερο επίπεδο- στο σχήμα συγκεκριμένων πηγών. Η ανάπτυξη της λειτουργικότητάς τους μπορεί να είναι συμπτωματικό αποτέλεσμα μιας δεύτερης πηγής και τελικά- η ανάκαμψη του ρόλου της ως οικογενειακό ή δημόσιο αντικείμενο. 5.3. Δομικά χαρακτηριστικά των πηγών Η διατήρηση του λειτουργικού ρόλου των πηγών είναι αποτέλεσμα της απλής και απαράλλαχτης αρχιτεκτονικής του. Η πηγή, συμπεριλαμβάνει πάντα ένα μεγάλο κορμό, ένα στόμιο και ένα γεμάτο κρεβάτι. Τα τελευταία δυο στοιχεία- το στόμιο και το κρεβάτι, δεν είναι θέμα για μεγάλη εξέλιξη και για αυτό το λόγο ο δημιουργός τους δίνει μεγαλύτερη προσοχή στο σχηματισμό του κύριου κορμού. Στην έρευνα μελετήθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν από εξωτερικούς παράγοντες στο έδαφος του χωριού Satovcha. Διαπιστώθηκε ότι είχαν προσδιοριστεί πολλοί βασικοί τρόποι χτισίματος των πηγών. Μπορεί να ήταν φτιαγμένες από τούβλα ή τσιμέντο, καλυμμένες με γνευσίτη ή άλλο κάλυμμα πέτρας ή και χωρίς καθόλου κάλυμμα. Συνεπώς, από το σύνολο 94 πηγών, 20 πηγές έχουν τσιμεντένιο κορμό, και μερικές από αυτές είναι διακοσμημένες με απαλό πράσινο η με απαλό σοβά. 23 πηγές έχουν τσιμεντένιο κορμό, καλυμμένο με γνευσίτη στη μακριά τους μεριά. 10 πηγές έχουν τσιμεντένιο κορμό, καλυμμένο με άλλα είδη πετρών. 14 πηγές έχουν τσιμεντένιο κορμό, καλυμμένο με πλάκες γνευσίτη στη μακριά τους μεριά, αλλά και με τη χρήση άλλων πετρών επίσης- μαύρο γνευσίτη, μάρμαρο κ.τ.λ. 16 πηγές έχουν χτιστεί από πλίθα, Και οι υπόλοιπες 11 είναι ξεχωριστές μέχρι ενός σημείου- η ομάδα συμπεριλαμβάνει παλαιά ξύλινα κρεβάτια με στόμιο, πηγές φτιαγμένες από πλίθα ή με τσιμεντένιο κορμό καλυμμένο από πλάκες τερακότας, διακοσμητικά, κ.τ.λ. Πρέπει να σημειωθεί ότι εκείνες που είναι καλυμμένες με πέτρινες πλάκες βρίσκονται πιο συχνά σε σύνολα των οποίων ο κορμός είναι φτιαγμένος από ακάλυπτο μπετό και είναι αυτόνομες και στις πιο πολλές περιπτώσεις χρονολογούνται από παλαιότερα χρόνια. Επίσης, τονίζεται η τάση του χτισίματος ιδιωτικών πηγών, η αποκαλούμενη "αντιπροσωπευτική". Αν και υπάρχουν πολλά τοπικά υλικά χτισίματος κίτρινο και κίτρινος- καφέ γνευσίτης. Οι περισσότεροι τεχνίτες πολύ συχνά δεν το χρησιμοποιούσαν για το χτίσιμο των πηγών τους, αλλά για κάλυμμα. Επιπλέον, όταν το χρησιμοποιούσαν για πρόσοψη, προτιμούσαν να το κολλούν σε ένα επίπεδο μέρος και να προσθέσουν μετά τις ανεξάρτητες πλάκες μέχρι να πάρει ένα συγκεκριμένο σχήμα μόνο στο μέρος που υπάρχει η αναμνηστική πλάκα ( που είναι κυρίως φτιαγμένη από μάρμαρο). Τα 15

σχηματισμένα άνισα σημεία είναι χρωματισμένα συνήθως με μαύρο. Τα υπόλοιπα στοιχεία του συμπλέγματος- υπόστεγα, τζάκια, τα αξιοθέατα του νερού είναι φτιαγμένα συνήθως με τον ίδιο τρόπο. Το οπτικό χαρακτηριστικό των στοιχείων είναι πολύ σημαντικό γιατί δείχνει τη ριζική διαφορά της αισθητικής από αυτή που είχε κληρονομηθεί από τις παραδόσεις των κτιρίων από την εποχή της Αναγέννησης και πριν από αυτή. 1 Πρέπει μα σημειωθεί ότι στο έδαφος του Chech έχουν διατηρηθεί πολλά αντικείμενα που έχουν διατηρηθεί από τελείως διαφορετικές αισθητικές, στις οποίες ο γνευσίτης μπορούσε εύκολα να εξορυχτεί και χρησιμοποιείτο με τελείως διαφορετικό τρόπο κυρίως ως πλίθα και σε περίπτωση που χρησιμοποιείτο για κάλυψη, απλωνόταν "στο πλευρό"- με ένα μικρό ορατό μέρος. Η έλλειψη της διαδοχής και η διακοπή του παραδοσιακού χτισίματος στο Chech είναι θλιβερό γεγονός, αλλά η καινούρια αρχή "ξεκαθαρίσματος" επέτρεψε στους νέους μάστορες να χρησιμοποιήσουν τα αντικείμενα που χτίστηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες και να αναπτύξουν τη δική τους αισθητική. Επιτρέπει σε πραγματικό χρόνο την καταγραφή του σπάνιου φαινομένου της ανάπτυξης της μοντέρνας αυθεντικής λαογραφίας αλλά μόνο στον τομέα της οπτικής και καθαρής (πλαστικής) τέχνης. Υπό αυτή την έννοια θα πρέπει να μελετηθεί για ποιο λόγο οι άνθρωποι που διατήρησαν την αυθεντική τους άυλη κληρονομιά και ήθελαν να μεταφέρουν στα παιδία τους την αιώνια λαογραφία, αφού δε μπορούσαν να αναγνωρίσουν την αισθητική άποψη των προγόνων τους σε σχέση με τις απτές αξίες. 5.4. Τα ακαθόριστα ίχνη που έχουν σχέση με τη θέση, την περιοχή ή την περίπτωση σχεδιασμού μιας πηγής. Παρά τις προσδοκίες του συγγραφέα, αποδείχτηκε ότι αυτή η ομάδα ερωτήσεων παρέχει τις λιγότερες πληροφορίες για τα αντικείμενα. Σε πρώτη ματιά, τα μόνα στοιχεία που έχουν σχέση με τα απτά, είναι τα στοιχεία της οικογενειακής ανάμνησης- πολύ συχνά είναι μια επιγραφή πάνω σε μια πέτρινη πλάκα με το όνομα και την ημερομηνία γέννησης και θανάτου του προσώπου για το οποίο είχε φτιαχτεί η πηγή. Δυστυχώς κατά τη διάρκεια της έρευνας δεν είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τους δημιουργούς τους και να μας διηγηθούν τις οικογενειακές τους ιστορίες και να μας περιγράψουν "την ύπαρξη" της με τις καλύτερες μυθολογικές ικανότητές τους. Ωστόσο, σταδιακά οι θρύλοι που είχαν σχέση με τους τεχνίτες που έχτισαν τις πηγές, έγιναν πραγματικότητα. Πραγματοποιήθηκαν 2 συνεντεύξεις οι οποίες ήταν αφιερωμένες στα έργα των δυο μαστόρων Ismail Ibishev από το χωριό Pletena, ο οποίος έδωσε τη συνέντευξη προσωπικά και ο γιος του μεταγενέστερου Asan Dzheynelev, μας είπε για τη δουλειά του. Η πρώτη συνέντευξη καταγράφηκε και φυλάχθηκε σε διορθωμένη έκδοση 1 Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, το έδαφος του Chech ήταν σε μέρη που το χτίσιμο αναπτυσσόταν με γρήγορο ρυθμό. Το Kovachevitsa, το Leshten και το Dolen (το τελευταίο βρισκόταν στο κέντρο του Chech), βρίσκονταν κοντά και κατάφεραν να διατηρήσουν σε μεγάλη έκταση την εικόνα τους από την εποχή της Εθνικής Αναγέννησης. Για κάποιο λόγο όμως, για λογαριασμό τους, οι άλλες αμετάβλητες πολιτιστικές αξίες του εδάφους- κυρίως τα σπίτια, είχαν μείνει υποτιμημένα. Για παράδειγμα το χωριό Pletena, έχει πολλά κτίρια εδώ και αιώνες τα οποία είναι ακόμη τα ίδια και δεν έχουν αλλάξει σχεδόν καθόλου από τις δυναμικές αλλαγές στις δημόσιες και τις κοινωνικές σχέσεις. 16

και αναφέρεται κυρίως στην τεχνολογία του χτισίματος και δείχνει τη φυσική σοφία του τεχνίτη Ismail. Περισσότερα μυθολογικά στοιχεία βρίσκονται στη δεύτερη συνέντευξη- η οποία είναι αφιερωμένη στο δημιουργό Asan. Το γεγονός ότι η πιο αγαπητή και ζωντανή συλλογή του Satovcha κρατείται στο μουσείο, είναι η θέση του μάστορα που μιλά για το σεβασμό που είχε το χωριό για αυτόν. Πριν από καιρό, ο Asan άρχισε να χτίζει πηγές, και μετά από έναν σοβαρό τραυματισμό οι γιατροί δεν του έδωσαν ελπίδες για την αποκατάστασή του. Αντίθετα από την ιατρική, επέστρεψε στη γενέτειρα του και παρέλυσε μερικώς. Έτσι άρχισε να μαζεύει νερό στο βουνό και να δημιουργεί πηγές για ανθρώπους που του το ζητούσαν. Είχε περιγραφεί ως πολύ φτωχός αλλά ειλικρινής άνθρωπος- γεγονός που αποδεικνύεται από το μοναδικό ζευγάρι παπούτσια που είχε τα οποία φυλάσσει το μουσείο. Επίσης πληροφορηθήκαμε ότι το νερό από τις πηγές του δε σταμάτησε να τρέχει ποτέ και είναι πάντα καθαρό. Χωρίς να αμφισβητηθούν οι αξιώσεις του Asan Dzheynelev, θεωρούμε ότι αυτή η ιστορία είναι η βάση του μύθου, ο οποίος θα αναπτυχθεί μέχρι το φαινόμενο της δημιουργίας πηγών οι οποίες θα είναι ζωντανές και επίκαιρες. Υπολογίζουμε ότι μέχρι τώρα ο μύθος έχει συλλέξει ένα μέρος από τα πιο αξιοσημείωτα στοιχεία: (1) Η βάση του μύθου και το φαινόμενο θαυμασμού για το νερό και την παράδοση της δημιουργίας βρυσών για "καλή τύχη". Εκφράζεται πολύ έντονα στις Μουσουλμανικές πεποιθήσεις η πηγή και το νερό είναι μέρος για προσευχή- Παρ όλα αυτά είναι ένα μέρος μόνο του τοίχου ή του ναού, και η εικόνα του πλυσίματος του προσώπου κατά τη διάρκεια της τελετής είναι ένα απαράλλαχτο τελετουργικό. Το μοίρασμα του νερού σε ερημικά σημεία από εκεί δηλαδή που ξεκίνησε το Islam, είναι η μεγαλύτερη καλοσύνη. Αυτή η πεποίθηση μεταφέρθηκε και στα εδάφη της Βουλγαρίας και συγκεκριμένα στο Chech, χωρίς να υποστεί καμία αλλαγή. (2) Η κύρια φιγούρα του μύθου- ο άνθρωπος που δημιούργησε και αναθεώρησε τη ζωή του από το θαύμα της θεραπείας του. (3) Τα χειροπιαστά στοιχεία της δραστηριότητάς του. Συνοψίζοντας, πρέπει να τονίσουμε ότι οι μύθοι δημιουργίας των πηγών έχουν πάντα ξεχωριστή σημασία. Θυμηθείτε το Извора на Белоногата ("Η πηγή της ανοιχτόχρωμης κοπέλας":... Дюлгери чешма градили, (Οι τεχνίτες έφτιαχναν μια πηγή) в село се дума разчуло, (Ψίθυροι πηγαίνουν στο χωριό) че са Гергана вградили. (που έχουν χτιστεί στο Gergana). Истина било, тъй стана. (Πραγματικά το έκαναν) Залиня мома Гергана, (η νεαρή μαράζωσε στο Gergana) като лист рано ознобен, (όπως ένα φύλλο που έπεσε πρόωρα) залоша, още закрея (άρχισε να υποφέρει) кат ран босилек в засуха... (όπως ένας γλυκός βασιλικός στην ξηρασία) 17

6. Οι δημιουργοί των πηγών ζωντανοί ανθρώπινοι θησαυροί 6.1. Ο τεχνίτης των πηγών Ismail Ibishev από το χωριό Pletena Μια ιστορία από τον Kiril Karakolev, τοπικός ιστορικός από το Satovcha, καθηγητής ιστορίας Η δόξα του Asan Dzeynelov (1901-1993), διάσημου τεχνίτη πηγών από το Satovcha, έφτασε πολύ μακριά. Ο τοπικός και εθνικός τύπος έγραψε για αυτόν. Δεν έχει υπάρξει κανένας άλλος άνδρας σαν και αυτόν στο Satovcha και πολύ πιθανό να μην υπάρξει ξανά. Και δε χωράει αμφιβολία για τα γύρω χωριά της κοινότητας. Δεν είχαν ποτέ τέτοιο άνδρα. Είπε: "Μόνο ένας άνδρας από το Dospat έφτασε κοντά μου όσον αφορά το χτίσιμο των πηγών. Ίσως να έχτισε περισσότερες από εμένα". Ο Asan Dzeynelev πραγματικά είχε κάτι που τον ξεχώριζε από τους άλλους. Ως άνδρας που πάντα κουβαλούσε στον ώμο του έναν πέλεκη και ένα φτυάρι, ήταν δυνατός και γενναίος, όμως ήταν ευγενικός, ήρεμος και βυθισμένος στις σκέψεις του. Ήταν ολιγομίλητος αλλά οι λίγες λέξεις που έλεγε ήταν σαφείς, πνευματώδεις και μετρημένες και αυτοί που τον άκουγαν πάντα έβλεπαν ότι στα γαλάζια μάτια του Asan Dzeynelev έμενε κάτι που δεν εκφραζόταν, που ήταν κρυμμένο και καταπιεσμένο. Φαινόταν ότι μέσα στην ψυχή του ήταν κάποιος άλλος που εργαζόταν και έφτιαχνε πηγές, αλλά μόνο οι σπίθες και οι συλλογισμοί από αυτή την εσωτερική λάβα, φώτιζαν τα σκεπτόμενα μάτια του. Κατά συνέπεια ο Asan Dzeynelev ήταν ένας απλός άνθρωπος με χέρια λερωμένα από τις λάσπες αφού έχτιζε πηγές, αλλά έμοιαζε με έναν σοφό άνθρωπο και αυθόρμητα ενέπνεε το σεβασμό ακόμα και σε εκείνους που δεν τον γνώριζαν αλλά γνώριζαν ότι είχε χτίσει 60 βρύσες χωρίς να βάλει το όνομά του επάνω, έτσι απλά- όπως έλεγε, για τους ανθρώπους "να πίνουν νερό σα να μην υπάρχει ζωή χωρίς αυτό". Αυτό ήταν αρκετό για εκείνον. Δεν αποζητούσε τη δόξα, ούτε την ευγνωμοσύνη. Όταν "έπιασε τη μητέρα φύση" της επόμενης άνοιξης, ένιωσε κάποια χαρά και έκατσε κάτω να ξεκουραστεί για λίγο. Χαμογέλασε. Κοίταξε τον ουρανό. Και έπειτα σηκώθηκε κρατώντας ένα ρούχο στους ιδωμένους ώμους του και πήγε σπίτι, ελαφριά σκυμμένος, ήρεμος και κοιτώντας κάτω. Οι άνθρωποι που τον συναντούσαν, τον χαιρετούσαν με σεβασμό και τον έβλεπαν να αναρωτιέται και σκέπτονταν τι είναι αυτό που προκαλεί τόσο πόνο στην καρδιά του Asan Dzeynelev και αν ήταν πρόθυμος να τον ξεπεράσει. Δεν ήθελε να ξεκουράζεται, ήθελε να μένει μόνος με τις σκέψεις του. 6.2. Ο τεχνίτης Ismail Ibishev από το χωριό Pletena Συνοπτική συνέντευξη Στο Pletena ένα μέρος των μαθητών συνάντησε τον τεχνίτη Ismail Ibishev. Ένιωσαν ότι βρίσκονταν στην πηγή των πληροφοριών και τον καλωσόρισαν με ερωτήσεις. Εκείνος απάντησε διεξοδικά σε όλες. Παρουσίασε τον εαυτό του απλά: - Πήγα σχολείο μέχρι την έκτη τάξη. Πήγα στη έβδομη όταν ήμουν μεγαλύτερος ώστε να μπορέσω να πάρω ένα μεγάλο βαθμό. 18

- Και πού μάθατε την τέχνη; - Ήμουν αυτοδίδακτος. Έβλεπα και μάθαινα. Πρώτα, πριν ξεκινήσεις το χτίσιμο, πρέπει να βρεις την πηγή της. Μετά πρέπει να φτιάξεις ένα μικρό κανάλι στο μέρος που θα χτίσεις την πηγή. Πρέπει να σχηματίσετε μια παροχή από στρογγυλές πέτρες με κενά ανάμεσα για να μπορεί να κινηθεί το νερό. Μετά ακολουθεί η διαδικασία του καθαρισμού. Το νερό πρέπει να καθαριστεί ώστε να είναι "pastrichka". Υπάρχουν πολλά λεπτά σημεία στην τέχνη μας και όλα πρέπει να τελειώσουν με προσοχή. - Ποιος πρέπει να καθορίσει το μέρος που θα γίνει η πηγή; - Εκείνος που πληρώνει είναι ο ιδιοκτήτης. Η τοποθεσία, η περίσταση και η οικοδόμηση τους δεν είναι τυχαίες. Έχουν ιδέα, συναίσθημα και μνήμη. Το πιο δύσκολο είναι όταν το αφεντικό θέλει τη βρύση να είναι ψηλότερη από την πηγή. Έτσι παίρνω το terzia ( μετρητής επιπέδου) και του το δείχνω- εδώ θα είναι. Η βρύση πρέπει να είναι τουλάχιστον 20 εκατοστά χαμηλότερα από την πηγή. Το terzia- είναι μια συσκευή με υδράργυρο, η οποία καθορίζει το ύψος και τη λειότητα. Είναι ένας όρος για καλλιτέχνες. Η τεχνική του ονομασία είναι ισόπεδος μετρητής. - Τι άλλο βάζει ο τεχνίτης στην οικοδόμηση της πηγής εκτός από σωματική εργασία και υλικά; Βάζει και κάτι από την ψυχή του; - Φυσικά. Το κάνω με την καρδιά μου και έτσι ο καθένας που θα πίνει νερό να με θυμάται και να λέει "Μπράβο στο δημιουργό". - Πόσο καιρό κάνει να χτιστεί μια πηγή; - Εξαρτάται από την πηγή, το μέρος και τα σχέδια. -Σε μερικές πηγές βλέπουμε κάποιες επιγραφές. Τις έγραψε ο δημιουργός για τη δόξα, ή ; - Ο ιδιοκτήτης πρέπει πάντα να γράφει το όνομά του σε ένα όχι και τόσο εμφανές μέρος. Η μπροστινή επιγραφή γράφεται από το δημιουργό. Γράφεται σε μια πινακίδα που περιγράφει σε ποιον είναι αφιερωμένη η πηγή, για ποιο λόγο χτίστηκε και ποια χρονιά. Κάθε πηγή επί παραγγελία είναι μια αφοσίωση σε κάποιον ή κάτι. Είναι καλό που τα παιδιά γνωρίζουν αυτά τα πράγματα. Αυτό γίνεται για να μεταφερθούν οι πληροφορίες από γενιά σε γενιά. - Πόσες πηγές έχετε χτίσει; - Δεν μπορώ να πω με ακρίβεια. Περισσότερες από 100. -Από πότε ξεκίνησαν να φτιάχνονται πηγές όπως οι σημερινές; - Εδώ και 20-30 χρόνια περίπου. Πριν από αυτές φτιάχναμε "burtenitsa"- μια ξύλινη διέξοδο. Βάζαμε μέσα το ελατήριο, το καλύπταμε και το ρίχναμε με ένα βήμα και αυτό ήταν όλο. Με αυτό τον τρόπο η πηγή ήταν έτοιμη, αλλά ήταν σπιτική και αρχαία. Αυτό γινόταν για να μην έπαιρναν νερό από το πηγάδι, αλλά να το βγάζουν έξω εύκολα. Έπειτα ακολούθησαν αυτοί που ενδιαφέρονταν να φτιάξουν υπόστεγα, εστίες και ανέσεις δίπλα από αυτήν. -Από πού προήλθε η θέληση για επίσημες πηγές; - Ήταν η θέληση ενός ατόμου να φτιάξει μια καινούρια ανάμνηση για τους γονείς του. Και αφού το έκανε ένας, οι άλλοι ακολούθησαν και πάει λέγοντας... - Σας ζηλεύουν οι άνθρωποι που είσαι καλός τεχνίτης; Φοβάστε τη ζήλεια; - Μπορούν να πάρουν τα χέρια μου αλλά δε μπορούν να πάρουν το μυαλό μου. Τον υπολογιστή που υπάρχει στο μυαλό μου δε θα μπορέσει να μου τον πάρει κανένας. Η δεξιοτεχνία δε θα σβήσει εκτός αν ο μάστορας είναι "asadzhia" (ζηλόφθονος). Η ζήλεια θα καταστρέψει τον κόσμο. Ο Asadzhiya είναι ένας ζηλόφθονος άνθρωπος. Η ζήλεια είναι άσχημο πράγμα. Να το θυμάστε! 19