ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ Ματίνα Πισιµίση Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας ιεύθυνση Συνθηκών Εργασίας τηλ. 210-3214105 fax 210-3214294 e-mail: grhsa@otenet.gr ΓΕΝΙΚΑ Τα τεχνικά έργα είναι ένας κλάδος οικονοµικής δραστηριότητας, ο οποίος παρουσιάζει πολλές και σηµαντικές ιδιαιτερότητες σε σύγκριση µε τους υπόλοιπους κλάδους. Μερικές από αυτές τις ιδιαιτερότητες είναι: µη σταθερό εργατικό δυναµικό συνεχής αλλαγή του περιβάλλοντος εργασίας µοναδικότητα κάθε έργου σηµαντικό ποσοστό απασχόλησης έκτακτων εργαζοµένων επίδραση καιρικών συνθηκών µεγάλη σωµατική καταπόνηση καθορισµός αυστηρών προθεσµιών ελλιπής συνεννόηση µεταξύ των παραγόντων του έργου ποικιλία µεθόδων αµοιβής πολλοί αυτοαπασχολούµενοι Αν αναλογιστεί κανείς την επίδραση αυτών των ιδιαιτεροτήτων, είτε αυτούσιων είτε πολύ περισσότερο σε σύγκριση µε το τι συµβαίνει αντίστοιχα στους άλλους κλάδους δραστηριοτήτων (στη βιοµηχανία, βιοτεχνία, υπηρεσίες, εµπόριο, κλπ) στα θέµατα ασφάλειας και υγείας των εργαζοµένων, διαπιστώνει πολύ εύκολα την ανάγκη για ιδιαίτερη έµφαση και εξειδικευµένη αντιµετώπιση των θεµάτων αυτών στα οικοδοµικά έργα. Άλλωστε είναι γνωστό ότι οι οικοδοµικές εργασίες και γενικά τα τεχνικά έργα είναι οι εργασιακές δραστηριότητες που εµφανίζουν έναν από τους υψηλότερους δείκτες εργατικών ατυχηµάτων, όχι µόνο στη χώρα µας αλλά και διεθνώς, καθώς και την µεγαλύτερη αναλογία θανατηφόρων ατυχηµάτων. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από το σύνολο των εργατικών ατυχηµάτων, ποσοστό 15% είναι τα ατυχήµατα που συµβαίνουν στα εργοτάξια. Αν δει κανείς την ανάλυση στα θανατηφόρα εργατικά ατυχήµατα, θα βρει τραγικότερα στοιχεία, καθόσον στο σύνολο των θανατηφόρων εργατικών ατυχηµάτων, ποσοστό 30% αφορά τα θανατηφόρα ατυχήµατα στον κλάδο των εργοταξίων. Στη χώρα µας (χωρίς να επιδιώκεται σύγκριση µε τα παραπάνω ευρωπαϊκά στοιχεία, καθόσον ο τρόπος συλλογής και επεξεργασίας τους πιθανότατα δεν εξασφαλίζει συγκρίσιµα µεγέθη), τα µισά περίπου από τα θανατηφόρα εργατικά ατυχήµατα που καταγράφονται κάθε χρόνο, συµβαίνουν στα τεχνικά έργα. Το γεγονός αυτό είναι ικανό να ευαισθητοποιήσει κάθε µέλος της κοινωνίας και αποτελεί από µόνο του ισχυρό κίνητρο για να ενσκήψουν προσεκτικότερα και συστηµατικότερα όλοι οι εµπλεκόµενοι στο πρόβληµα της προστασίας των εργαζοµένων. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η πολιτεία έχει στη χώρα µας τα τελευταία χρόνια δώσει ιδιαίτερη έµφαση στον κλάδο των τεχνικών έργων, τόσο στο νοµοθετικό τοµέα, όσο και στον ελεγκτικό και στον ενηµερωτικό. Από το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, που είναι το αρµόδιο για τα θέµατα επαγγελµατικής ασφάλειας και υγείας, έχει εκδοθεί µια σειρά 1

νοµοθετηµάτων σύγχρονων και εξειδικευµένων στα τεχνικά έργα, µε πιο πρόσφατο το προεδρικό διάταγµα 305/96. Επισηµαίνεται ότι η νοµοθεσία που έχει εφαρµογή στα τεχνικά έργα περιλαµβάνει ρυθµίσεις που αφορούν υποχρεώσεις για λήψη όχι µόνον τεχνικών µέτρων, αλλά και οργανωτικών κι αυτό είναι σηµαντικό για την αποτελεσµατική πρόληψη των εργατικών ατυχηµάτων και των επαγγελµατικών ασθενειών και τη συστηµατική βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Πέραν του νοµοθετικού έργου, για την προστασία των εργαζοµένων στα τεχνικά έργα το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων ασκεί και ελεγκτικό έργο µέσω των υπηρεσιών τεχνικής και υγειονοµικής επιθεώρησης εργασίας του Σώµατος Επιθεώρησης Εργασίας. Σηµειώνεται ότι ειδικά στον κλάδο των τεχνικών έργων γίνονται περίπου 25 φορές περισσότεροι έλεγχοι από τον µέσο όρο ελέγχων στους άλλους κλάδους και επιβάλλονται κυρώσεις περίπου 50 περισσότερες από τον µέσο όρο κυρώσεων στους άλλους κλάδους. Πέραν των παραπάνω, αναπτύσσονται δράσεις και στον ενηµερωτικό τοµέα. Συγκεκριµένα, προάγονται τα θέµατα επαγγελµατικής ασφάλειας και υγείας µε διάδοση της πληροφόρησης και αύξηση της ευαισθητοποίησης των εµπλεκοµένων µέσω ποικίλων δράσεων, όπως είναι η έκδοση βιβλίων και φυλλαδίων, η διοργάνωση ηµερίδων, συνεδρίων και ενηµερωτικών εκστρατειών, η δηµιουργία κόµβου στο διαδίκτυο, η συµµετοχή στις δραστηριότητες του Ευρωπαϊκού Οργανισµού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, καθώς και σε αυτές της Επιτροπής Ανωτέρων Επιθεωρητών Εργασίας, η συµµετοχή και η υποστήριξη εκδηλώσεων άλλων φορέων, κλπ. Ειδικά κατά τα έτη 2003 και 2004 αναπτύχθηκε µια εκστρατεία για την πρόληψη των πτώσεων στις οικοδοµές, ενώ τον Οκτώβριο του 2004 θα εορτασθεί η Ευρωπαϊκή Εβδοµάδα για την Ασφάλεια και την Υγεία µε κεντρικό σύνθηµα «Οικοδοµώντας την ασφάλεια». ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Σήµερα, το εθνικό µας δίκαιο περιλαµβάνει πάνω από εκατό νοµοθετήµατα για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων. Τονίζεται ότι θέµατα που έµµεσα σχετίζονται µε την προστασία των εργαζοµένων υπάρχουν και σε διατάξεις στην αρµοδιότητα άλλων, πέραν του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, υπουργείων κι αυτό πρέπει να το έχουν υπόψη τους οι ενδιαφερόµενοι για κάποιο συγκεκριµένο θέµα (π.χ. τα περί επίβλεψης µηχανολογικών εγκαταστάσεων, τα περί λειτουργίας, χειρισµού και συντήρησης µηχανηµάτων τεχνικών έργων, τα περί κατασκευής και κυκλοφορίας διαφόρων εξοπλισµών είναι θέµατα που υπάγονται στην αρµοδιότητα του Υπουργείου Ανάπτυξης). Τα νοµοθετήµατα για την επαγγελµατική ασφάλεια και υγεία διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες, ήτοι τη γενική νοµοθεσία (περιλαµβάνει νοµοθετήµατα θεσµικού χαρακτήρα, γενικού περιεχοµένου και ευρέως πεδίου εφαρµογής) και την ειδική νοµοθεσία (περιλαµβάνει νοµοθετήµατα για συγκεκριµένους χώρους εργασίας ή για συγκεκριµένους κινδύνους ή για συγκεκριµένες εργασίες). Στο παράρτηµα I έχει καταγραφεί η ειδική νοµοθεσία που αφορά µόνον τα οικοδοµικά και γενικά τα τεχνικά έργα. Εδώ όµως επισηµαίνεται ότι παράλληλα µε αυτή έχει εφαρµογή και η γενική νοµοθεσία και επίσης ενδέχεται να έχει εφαρµογή και κάποιο άλλο ειδικό νοµοθέτηµα (π.χ. για τη χειρωνακτική διακίνηση φορτίων ή για το θόρυβο ή για τις συγκολλήσεις κλπ.) κι αυτό πρέπει να το έχουν υπόψη τους οι ενδιαφερόµενοι για την ασφάλεια και υγεία στα τεχνικά έργα. Επισηµαίνεται ότι για την συστηµατικότερη αντιµετώπιση του εργασιακού κινδύνου στις οικοδοµές και τα τεχνικά έργα ρυθµίσεις έχουν γίνει και από το ΥΠΕΧΩ Ε κυρίως για τα δηµόσια, αλλά και για τα ιδιωτικά έργα (βλ. παράρτηµα ΙΙ). Μεταξύ των παραπάνω νοµοθετηµάτων, το π.δ.305/96 περί ελάχιστων προδιαγραφών ασφάλειας και υγείας στα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθόσον επιδιώκει µια σφαιρική προσέγγιση στα θέµατα ασφάλειας και υγείας, µε την ενσωµάτωση της πρόληψης των επαγγελµατικών κινδύνων σ όλα τα στάδια, δηλαδή της µελέτης, της κατασκευής και της χρήσης µελλοντικά του έργου, ενώ µετατοπίζει το κέντρο βάρους της πρόληψης προς την 2

κατεύθυνση των οργανωτικών µέτρων. Θεωρούµε λοιπόν σκόπιµο να δώσουµε µέσα από αυτές τις γραµµές τα σηµαντικότερα σηµεία αυτού του νοµοθετήµατος. ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ Π.. 305/96 Κατ αρχήν πρέπει να διευκρινιστεί ότι µε τον όρο τεχνικά έργα (ή προσωρινά ή κινητά εργοτάξια σύµφωνα µε το νεώτερο όρο που χρησιµοποιείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση) δεν εννοούνται µόνον οι κατασκευές και οι ανεγέρσεις έργων, αλλά κάθε εργασία ή σύνολο εργασιών προσωρινού χαρακτήρα µε αντικείµενο ένα συγκεκριµένο έργο. Στην έννοια λοιπόν των τεχνικών έργων, και κατ επέκταση στο πεδίο εφαρµογής της σχετικής νοµοθεσίας, υπάγονται εργασίες, όπως οι εκσκαφές και οι διάφορες χωµατουργικές εργασίες, οι κατεδαφίσεις, οι συναρµολογήσεις και αποσυναρµολογήσεις προκατασκευασµένων στοιχείων, η διαµόρφωση ή ο εξοπλισµός χώρων, οι µετατροπές, οι ανακαινίσεις, οι επισκευές, οι διαλύσεις, οι τακτικές ή έκτακτες συντηρήσεις, κλπ. Εννοιολογικοί προσδιορισµοί: Κύριος του έργου είναι το κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο για λογαριασµό του οποίου εκτελείται ένα έργο. Εργολάβος είναι το πρόσωπο που συµβάλλεται µε τον κύριο του έργου και αναλαµβάνει την εκτέλεση ολόκληρου του έργου ή τµήµατος του. Ο ορισµός αυτός ισχύει ανεξάρτητα από την ιδιότητα µε την οποία ο εργολάβος φέρεται ασφαλισµένος σε ασφαλιστικό οργανισµό, καθόσον ναι µεν και αυτός, όπως και οι διάφοροι εργαζόµενοι στο έργο, µπορεί να είναι ασφαλισµένος στο ΙΚΑ, αλλά αυτό δεν τον κατατάσσει στους εργαζόµενους µε την έννοια της εργατικής νοµοθεσίας και εποµένως δεν τον απαλλάσσει από τις υποχρεώσεις του και τις ευθύνες του. Υπεργολάβος ορίζεται το πρόσωπο που συµβάλλεται µε εργολάβο και αναλαµβάνει την εκτέλεση ολόκληρου του έργου ή τµήµατος του, ανεξάρτητα από την ιδιότητα µε την οποία φέρεται ασφαλισµένος σε ασφαλιστικό οργανισµό (βλ. στον ορισµό του εργολάβου τη σχετική εξήγηση). Ως υπεργολάβος θεωρείται επίσης και το πρόσωπο που συµβάλλεται µε άλλον υπεργολάβο και αναλαµβάνει την εκτέλεση ολόκληρου του έργου ή τµήµατός του. Μελετητής είναι το πρόσωπο που συµβάλλεται µε τον κύριο του έργου ή τον εργολάβο και εκπονεί τη µελέτη του έργου. Εργοδότης για την εφαρµογή της εργατικής νοµοθεσίας περί επαγγελµατικής ασφάλειας και υγείας θεωρείται κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο το οποίο συνδέεται µε σχέση εργασίας µε τον εργαζόµενο. Εποµένως εργοδότες είναι όλοι οι εργολάβοι και οι υπεργολάβοι του έργου, µη αποκλειοµένου και του κυρίου του έργου όταν αυτός συνδέεται απευθείας µε σχέση εργασίας µε τον εργαζόµενο. Κάθε εργοδότης έχει την ευθύνη της προστασίας των υπ αυτόν εργαζοµένων, καθώς και των εργαζοµένων των προς τα κάτω εργοδοτών. ηλαδή η ευθύνη δεν µεταφέρεται, ούτε µοιράζεται. Εποµένως, σε περίπτωση ατυχήµατος σε εργαζόµενο κάποιου υπεργολάβου, την ευθύνη έχουν στο ακέραιο και ο συγκεκριµένος υπεργολάβος και ο εργολάβος ή υπεργολάβος που συµβλήθηκε µε αυτόν και συνέχεια προς τα πάνω φθάνοντας µέχρι και τον γενικό εργολάβο του έργου. Υποχρέωση απασχόλησης συντονιστών: Στα εργοτάξια που είναι παρόντα πολλά συνεργεία ορίζεται ένας τουλάχιστον συντονιστής στα θέµατα ασφάλειας και υγείας κατά τη µελέτη του έργου, καθώς και ένας τουλάχιστον συντονιστής στα θέµατα ασφάλειας και υγείας κατά την εκτέλεση του έργου (ως συνεργείο θεωρείται κάθε πρόσωπο ή σύνολο προσώπων που εκτελεί µία συγκεκριµένη αυτοτελή εργασία κατά την εκτέλεση του έργου π.χ. σοβατίσµατα, ελαιοχρωµατισµοί, ηλεκτρολογικά κτλ). 3

Μια από τις κυριότερες αιτίες ατυχηµάτων είναι η ταυτόχρονη ή διαδοχική, απασχόληση στο εργοτάξιο περισσοτέρων από ένα συνεργείων, τα οποία εκτελούν διαφορετικές εργασίες µε ποικίλης φύσης και βαθµού κινδύνους. Η έλλειψη συντονισµού και η άγνοια των κινδύνων που συνυπάρχουν στις εργασίες που εκτελούν τα διάφορα συνεργεία µπορεί να έχει ως συνέπεια ένα υψηλό αριθµό εργατικών ατυχηµάτων. Γι αυτό, η απασχόληση σ αυτές τις περιπτώσεις συντονιστών σε θέµατα ασφάλειας και υγείας θα συντελέσει καθοριστικά στον εντοπισµό και την εκτίµηση των κινδύνων κάθε εργασίας και της ενδεχόµενης αλληλεπίδρασής τους στον καθορισµό και τη λήψη των αναγκαίων προληπτικών µέτρων, περιλαµβανόµενου του χρονικού προγραµµατισµού και του συντονισµού εκτέλεσης των εργασιών, έτσι ώστε οι κίνδυνοι σε κάθε φάση της κατασκευής να περιορίζονται στο ελάχιστο. εν καθορίζονται τα κριτήρια για τον αριθµό των απαιτουµένων συντονιστών, αλλά επαφίεται στην επιλογή του υπόχρεου που πρέπει να λάβει υπόψη το είδος, τον όγκο και τις συνθήκες του συγκεκριµένου έργου. Την υποχρέωση ορισµού συντονιστών έχει ο εργολάβος ολόκληρου του έργου κι αν δεν υπάρχει, τότε την έχει ο κύριος του έργου. Τα πρόσωπα που ορίζουν τους συντονιστές δεν απαλλάσσονται από τις ευθύνες τους στον τοµέα των καθηκόντων συντονισµού. Επίσης, ο ορισµός συντονιστών δεν επηρεάζει την αρχή της ευθύνης του εργοδότη. Ο συντονιστής ασφάλειας και υγείας κατά τη µελέτη του έργου πρέπει να έχει τα προσόντα που σύµφωνα µε τις ισχύουσες διατάξεις παρέχουν το δικαίωµα υπογραφής της συγκεκριµένης µελέτης. Έργο του είναι να συντονίζει την εφαρµογή των γενικών αρχών πρόληψης και να καταρτίζει το σχέδιο και το φάκελο ασφάλειας και υγείας. Ο συντονιστής ασφάλειας και υγείας κατά την εκτέλεση του έργου πρέπει να έχει τα ίδια προσόντα µε αυτά που προβλέπονται και για τον τεχνικό ασφάλειας. Μπορεί εποµένως το ίδιο πρόσωπο να αναλάβει το έργο και του τεχνικού ασφάλειας και του συντονιστή. Στην περίπτωση όµως αυτή, ο χρόνος απασχόλησης δεν συµψηφίζεται, αλλά υπολογίζεται και εκτελείται ανεξάρτητα. Έργο του συντονιστή κατά την εκτέλεση του έργου είναι µε λίγα λόγια ο συντονισµός για την εξασφάλιση συνεργασίας και αλληλοενηµέρωσης µεταξύ των διαφόρων παραγόντων του έργου µε στόχο την εφαρµογή των κατάλληλων εργασιακών διαδικασιών και τη συµµόρφωση προς τη νοµοθεσία, καθώς και η αναπροσαρµογή του σχεδίου και του φακέλου ασφάλειας και υγείας σε συνάρτηση µε την πρόοδο του έργου. Εκ των προτέρων γνωστοποίηση: Πριν από την έναρξη των εργασιών, ο εργολάβος ολόκληρου του έργου, κι αν δεν υπάρχει τότε ο κύριος του έργου, πρέπει να ενηµερώνει την αρµόδια υπηρεσία επιθεώρησης εργασίας της περιοχής που βρίσκεται το έργο υποβάλλοντας την εκ των προτέρων γνωστοποίηση. H υποχρέωση αυτή υπάρχει όταν προβλέπεται διάρκεια εργασιών πέραν των 30 ηµερών και απασχολούνται ταυτόχρονα περισσότεροι από 20 εργαζόµενοι ή όταν προβλέπεται όγκος εργασίας πέραν των 500 ηµεροµισθίων. Σχέδιο και Φάκελος Ασφάλειας και Υγείας: Το Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας (ΣΑΥ) αποσκοπεί στο να προσδιορίσει, προλάβει και περιορίσει τους κινδύνους για τους εργαζόµενους που θα απασχοληθούν κατά την εκτέλεση του έργου. Ο Φάκελος Ασφάλειας και Υγείας (ΦΑΥ) αποσκοπεί στο να προσδιορίσει, προλάβει και περιορίσει τους κινδύνους για τους χρήστες του έργου και για όσους µελλοντικά θα απασχοληθούν για τη συντήρηση ή τις επισκευές του. Υποχρέωση για σύνταξη ΣΑΥ υπάρχει όταν: απαιτείται συντονιστής (περίπτωση πολλών συνεργείων) οι εργασίες ενέχουν ειδικούς κινδύνους (υπάρχει ενδεικτικός κατάλογος) απαιτείται εκ των προτέρων γνωστοποίηση 4

Υποχρέωση σύνταξης ΦΑΥ υπάρχει σε κάθε περίπτωση Το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας αποτελούν αναπόσπαστο τµήµα των δικαιολογητικών που υποβάλλονται σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις για την έκδοση οικοδοµικής αδείας του έργου. Προκειµένου για δηµόσια έργα και εφόσον δεν απαιτείται έκδοση οικοδοµικής αδείας, το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας αποτελούν τµήµα της τεχνικής µελέτης που υποβάλλεται για έγκριση. Το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας αναπροσαρµόζονται σε συνάρτηση µε την εξέλιξη των εργασιών και τις ενδεχόµενες τροποποιήσεις που έχουν επέλθει. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται πριν την έναρξη των εργασιών στην αναπροσαρµογή του σχεδίου ασφάλειας και υγείας, ενώ µετά το πέρας των εργασιών στην αναπροσαρµογή του φακέλου ασφαλείας και υγείας, ώστε αυτός να περιέχει τα πραγµατικά στοιχεία του έργου έτσι όπως αυτό κατασκευάστηκε. Κατά την εκτέλεση του έργου το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας τηρούνται στο εργοτάξιο µε ευθύνη του εργολάβου ολόκληρου του έργου και εάν δεν υπάρχει του κυρίου του έργου και είναι στη διάθεση των ελεγκτικών αρχών. Μετά την αποπεράτωση του έργου ο φάκελος ασφαλείας και υγείας συνοδεύει το έργο καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του και φυλάσσεται µε ευθύνη του κυρίου του έργου. Σε περίπτωση µεταβίβασης της κυριότητας ή διάσπασης κατόπιν πώλησης σε επί µέρους ιδιοκτήτες, ο νέος ιδιοκτήτης ή ο κάθε επί µέρους ιδιοκτήτης αντίστοιχα µεριµνά, ώστε να περιέρχεται στη διάθεση του ακριβές αντίγραφο του φακέλου ασφαλείας και υγείας. Στα παραρτήµατα ΙΙΙ και ΙV υπάρχουν αντίστοιχα το ενδεικτικό υπόδειγµα ΣΑΥ και το ενδεικτικό υπόδειγµα ΦΑΥ, όπως αυτά δίνονται στην εγκύκλιο 130159/7.5.97 του Υπουργείου Εργασίας και Κοιν. Ασφαλίσεων. Επίσης, το ΤΕΕ για να βοηθήσει τα µέλη του έχει εκπονήσει, βασιζόµενο στην παραπάνω εγκύκλιο του Υπουργείου, υπόδειγµα ΣΑΥ και υπόδειγµα ΦΑΥ µαζί µε παράδειγµα εφαρµογής από πραγµατικό οικοδοµικό έργο, που έχουν δηµοσιευθεί στα τεύχη 2003 και 2004 του ενηµερωτικού του δελτίου (Μάιος 1998). Γενικές υποχρεώσεις εργοδοτών: Ο εργοδότης στα πλαίσια των ευθυνών του λαµβάνει τα αναγκαία µέτρα για την προστασία της ασφάλειας και της υγείας των εργαζοµένων, συµπεριλαµβανοµένων των δραστηριοτήτων πρόληψης των επαγγελµατικών κινδύνων, ενηµέρωσης και κατάρτισης, καθώς και της δηµιουργίας της απαραίτητης οργάνωσης και της παροχής των αναγκαίων µέσων. Ο εργοδότης εφαρµόζει τα µέτρα βάσει των ακολούθων γενικών αρχών πρόληψης: αποφυγή των κινδύνων εκτίµηση των κινδύνων που δεν µπορούν να αποφευχθούν προσαρµογή της εργασίας στον άνθρωπο, ειδικότερα κατά τη διαµόρφωση των θέσεων εργασίας καθώς και την επιλογή των εξοπλισµών εργασίας και των µεθόδων εργασίας και παραγωγής αντικατάσταση του επικίνδυνου από το µη επικίνδυνο ή το ολιγότερο επικίνδυνο προγραµµατισµός της πρόληψης µε στόχο ένα συνεκτικό σύνολο που να ενσωµατώνει στην πρόληψη την τεχνική, την οργάνωση και τις συνθήκες της εργασίας, τις σχέσεις µεταξύ εργοδοτών και εργαζοµένων και την επίδραση των παραγόντων του περιβάλλοντος στην εργασία καταπολέµηση των κινδύνων στην πηγή τους προτεραιότητα στη λήψη µέτρων οµαδικής προστασίας σε σχέση µε τα µέτρα ατοµικής προστασίας προσαρµογή στις τεχνικές εξελίξεις παροχή των κατάλληλων οδηγιών στους εργαζόµενους Ενηµέρωση των εργαζοµένων, διαβούλευση και συµµετοχή: 5

Σηµαντικό στοιχείο για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και την πρόληψη των κινδύνων στα εργοτάξια αποτελεί ο βαθµός συµµετοχής των ίδιων των εργαζοµένων. Όπως και από τη γενική νοµοθεσία προβλέπεται, οι εργαζόµενοι και οι εκπρόσωποί τους πρέπει να ενηµερώνονται από τον εργοδότη για τη νοµοθεσία που ισχύει, για τους κινδύνους στην εργασία τους και για τα µέτρα που λαµβάνονται. Ιδιαίτερα στα τεχνικά έργα, απαιτείται οι πληροφορίες αυτές να είναι κατανοητές από τους εργαζόµενους τους οποίους αφορούν. Ανεξαρτήτως όµως της ενηµέρωσης, οι εργοδότες οφείλουν και να διαβουλεύονται µε τους εργαζόµενους, να ζητούν τη γνώµη τους και να διευκολύνουν τη συµµετοχή τους. Μάλιστα, πρέπει να ζητείται η γνώµη των εργαζοµένων ή των εκπροσώπων τους για µια σειρά από ζητήµατα ασφάλειας και υγείας που αφορούν το έργο, όπως π.χ. την κατάρτιση του κανονισµού υγιεινής και ασφάλειας, τον καθορισµό των προσώπων που αναλαµβάνουν καθήκοντα τεχνικού ασφάλειας και γιατρού εργασίας, το σχεδιασµό και την οργάνωση της εκπαίδευσης, κλπ. Κυρώσεις: Σε όσους παραβαίνουν τη νοµοθεσία για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων προβλέπονται ποινικές και διοικητικές κυρώσεις. Οι ποινικές κυρώσεις είναι φυλάκιση ή χρηµατική ποινή ή και τα δύο. Οι διοικητικές κυρώσεις, που µπορούν να τεθούν ανεξάρτητα από τις ποινικές, περιλαµβάνουν το πρόστιµο και τη διακοπή εργασιών. Οι ποινικές κυρώσεις επιβάλλονται από τα αρµόδια δικαστήρια κατόπιν αναφορών των οργάνων ελέγχου, ενώ οι διοικητικές επιβάλλονται απευθείας από τα όργανα ελέγχου. ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να αναζητούν πληροφορίες σε διάφορους χώρους στο διαδίκτυο που έχουν δηµιουργηθεί τόσο από την πολιτεία, όσο και από άλλους φορείς, καθώς και από κοινοτικά όργανα. Η ιστοσελίδα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι: http://www.ypergka.gr ή για τα θέµατα επαγγελµατικής ασφάλειας και υγείας µόνον η: http://www.osh.gr Επίσης, µεγάλος όγκος πληροφόρησης παρέχεται από το διαδικτυακό τόπο του Ευρωπαϊκού Οργανισµού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, που εδρεύει στο Μπιλµπάο της Ισπανίας, στην ιστοσελίδα: http://agency.osha.eu.int Από το χώρο αυτό µπορεί να γίνει εύκολα διασύνδεση µε όλες τις αρµόδιες υπηρεσίες ασφάλειας και υγείας των κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γενικότερα θέµατα συνθηκών εργασίας ανευρίσκονται στο διαδικτυακό τόπο του Ευρωπαϊκού Ιδρύµατος για τη Βελτίωση των Συνθηκών ιαβίωσης και Εργασίας, που εδρεύει στο ουβλίνο της Ιρλανδίας, στην ιστοσελίδα: http://www.eurofound.ie Ένας άλλος χρήσιµος δικτυακός τόπος είναι αυτός του ιεθνούς Γραφείου Εργασίας, που εδρεύει στη Γενεύη της Ελβετίας, στην ιστοσελίδα: http://ilo.org Πληροφόρηση παρέχεται και από το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας. Το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. λειτουργεί από το 1993 και αποτελεί φορέα µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα διοικούµενο από τις πέντε αντιπροσωπευτικότερες οργανώσεις εργοδοτών και εργαζοµένων. Έχει ως σκοπό την επιστηµονική και τεχνική υποστήριξη και εξυπηρέτηση της πολιτικής για την ασφάλεια και την υγεία στην Ελλάδα, ιδιαίτερα µετά τη δηµιουργία του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου. Ασκεί δραστηριότητες στο χώρο της εκπαίδευσης, ενηµέρωσης, καταγραφών, µελετών και ερευνών. Η ιστοσελίδα του είναι: http://www.elinyae.gr Ενδιαφέροντα χώρο στο διαδίκτυο ειδικά για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων έχει δηµιουργήσει και το Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας στην ιστοσελίδα: http://www.central.tee.gr/osh Όσον αφορά σε σχετικές εκδόσεις, υπάρχουν τα βιβλία και τα φυλλάδια του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, τα έντυπα του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., οι εκδόσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισµού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, του Ευρωπαϊκού 6

Ιδρύµατος για τη Βελτίωση των Συνθηκών ιαβίωσης και Εργασίας και του ιεθνούς Γραφείου Εργασίας, διάφορες εργασίες του Τ.Ε.Ε. (όπως τα υποδείγµατα ΣΑΥ και ΦΑΥ, λίστες ελέγχου για τα τεχνικά έργα, αφιερώµατα στα ενηµερωτικά δελτία, κλπ), καθώς και διάφορες άλλες εκδόσεις και περιοδικά φορέων εντός και εκτός Ελλάδας. 7

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟ ΟΜΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΙΤΛΟΣ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΕΚ 1 Περί των µέτρων ασφαλείας κατά την εκτέλεσιν οικοδοµικών εργασιών 2 Περί µέτρων ασφαλείας κατά την εκτέλεσιν εργασιών εις εργοτάξια οικοδοµών και πάσης φύσεως έργων αρµοδιότητος Πολιτικού Μηχανικού Π.. 778/80 Π.. 1073/81 [διορθ. στο ΦΕΚ 64/Α/82] 193/Α/80 260/Α/81 3 Υποχρεώσεις λήψης και τήρησης των µέτρων ασφαλείας στις οικοδοµές και λοιπά ιδιωτικά τεχνικά έργα Ν. 1396/83 126/Α/83 4 Ηµερολόγιο µέτρων ασφάλειας ΑΠ. 130646/84 154/Β/84 5 Κύρωση της 62 ιεθνούς Σύµβασης Εργασίας Ν. 1430/84 49/Α/84 6 Σύσταση µικτών επιτροπών ελέγχου σε οικοδοµές και εργοταξιακά έργα ΑΠ. 131325/87 [κύρωση µε το Ν.1767/88 άρθρο 19] 467/Β/87 7 Υγιεινή και ασφάλεια στα υπόγεια τεχνικά έργα Π.. 225/89 106/Α/89 8 Κανονισµός παραγωγής και διάθεσης στην αγορά συναρµολογούµενων µεταλλικών στοιχείων για την ασφαλή κατασκευή και χρήση µεταλλικών σκαλωσιών 9 Eλάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να εφαρµόζονται στα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια σε συµµόρφωση προς την οδηγία 92/57/EOK. Κ.Υ.Α. 16440/Φ.10.4/445/9 3 Π.. 305/96 756/Β/93 212/Α/96 Σηµείωση: πέραν των παραπάνω ειδικών νοµοθετηµάτων, στα εργοτάξια ισχύει παράλληλα και η γενική νοµοθεσία για την ασφάλεια και υγεία και ενδεχοµένως να έχουν εφαρµογή κατά περίπτωση και διάφορα ειδικά νοµοθετήµατα (π.χ. περί χειρωνακτικής διακίνησης φορτίων, µέσων ατοµικής προστασίας, έκθεσης σε θόρυβο, κλπ) 8

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΥΠΕΧΩ Ε ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟ ΟΜΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΙΤΛΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΕΚ 1 Οδηγίες σχετικά µε το Π. /µα 305/96 για την ασφάλεια και την υγεία στα εργοτάξια. 2 Καθιέρωση του Φακέλου Ασφάλειας και Υγείας (ΦΑΥ) ως απαραίτητου στοιχείου για την προσωρινή και οριστική παραλαβή κάθε ηµόσιου Έργου. Εγκ. 36 ( ΟΚΚ/522062 2.7.1997) ΑΠ. οικ.433/ 19.9.2000 1176/Β/22.9.2000 3 Πρόληψη εργασιακού κινδύνου κατά τη µελέτη του έργου. ΑΠ. ΙΠΑ / οικ./177/ 2.3.2001 266/Β/14.3.2001 4 Καθιέρωση του Σχεδίου Ασφάλειας και Υγείας (ΣΑΥ) και του Φακέλου Ασφάλειας και Υγείας (ΦΑΥ) ως απαραίτητων στοιχείων για την έγκριση µελέτης στο στάδιο της οριστικής µελέτης ή/και της µελέτης εφαρµογής σε κάθε ηµόσιο Έργο. 5 Πρόληψη και αντιµετώπιση του εργασιακού κινδύνου κατά την κατασκευή ηµοσίων Έργων (ΣΑΥ και ΦΑΥ). 6 Αποδοχή Γνωµοδότησης του Γραφείου Νοµικού Συµβούλου της ΓΓ Ε περί των αρµοδιοτήτων και υποχρεώσεων αφενός της /νουσας Υπηρεσίας ηµοσίου Έργου και αφετέρου της Αναδόχου Εργοληπτικής Επιχείρησης, ως προς τα θέµατα Ασφάλειας και Υγείας των εργαζοµένων σε αυτό. 7 Άδεια δόµησης, πολεοδοµικές και άλλες διατάξεις θεµάτων αρµοδιότητας ΥΠΕΧΩ Ε. ΑΠ. ΕΕΠΠ/ οικ./85/ 14.5.2001 ΑΠ. ΙΠΑ / οικ./889/ 27.11.2002 Εγκ. 27 ( ΕΕΠΠ/208/1 2.9.2003 Ν. 3213/03 (άρθρο 2 παρ. 4 εδ. ε) 686/Β/1.6.2001 16/Β/14.1.2003 308/Α/31.12.2003 9

ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΧΕ ΙΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ (ΣΑΥ) (εγκύκλιος 130159/7.5.97 Υπουργείου Εργασίας και Κοιν. Ασφαλίσεων) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ Α. ΓΕΝΙΚΑ 1. Είδος έργου και χρήση αυτού: 2. Σύντοµη περιγραφή του έργου: 3. Ακριβής διεύθυνση του έργου: 4. Στοιχεία του κυρίου του έργου: 5. Στοιχεία του υπόχρεου για την εκπόνηση του ΣΑΥ: 6. Περιγραφή των φάσεων εκτέλεσης του έργου (συσχετισµός µε το χρονοδιάγραµµα εργασιών) και των εφαρµοζοµένων µεθόδων εργασίας κατά φάση (π.χ. περιγραφή των κυριότερων βοηθητικών µέσων, του τρόπου οριζόντιας και κατακόρυφης διακίνησης υλικών, κλπ.): Β. ΚΙΝ ΥΝΟΙ ΠΟΥ ΕΝ ΕΧΕΤΑΙ ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΟΥΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Για κάθε επί µέρους φάση εκτέλεσης του έργου καταγράφονται οι κίνδυνοι που ενδέχεται να παρουσιαστούν. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω πιθανοί κίνδυνοι: πιθανός κίνδυνος από αστοχία του εδάφους (π.χ. κατολισθήσεις, καταρρεύσεις, υποχωρήσεις πρανών εκσκαφής, αποκολλήσεις βράχων, κλπ) πιθανός κίνδυνος από εργοταξιακά οχήµατα (π.χ. ασταθής έδραση, ελλιπής ακινητοποίηση, συγκρούσεις, συνθλίψεις, κλπ) πιθανός κίνδυνος πτώσης από ύψος (π.χ. εργασία σε ικριώµατα, σε στέγες, σε πέρατα πλακών, πλησίον κατακόρυφων ή οριζοντίων ανοιγµάτων, υπερυψωµένες δίοδοι, κλπ) πιθανός κίνδυνος από πτώσεις υλικών και αντικειµένων (π.χ. κατεδαφίσεις, φορτοεκφορτώσεις, κλπ) πιθανός κίνδυνος εκρήξεων (π.χ. χρήση εκρηκτικών, φιάλες ασετυλίνης/οξυγόνου, κλπ) πιθανός κίνδυνος πυρκαϊάς (π.χ. δεξαµενές καυσίµων, χρήση φλόγας, κλπ) πιθανός κίνδυνος ηλεκτροπληξίας (π.χ. δίκτυα, ηλεκτροκίνητα µηχανήµατα, κλπ) πιθανός κίνδυνος από έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες, είτε φυσικούς (π.χ. ακτινοβολία, θόρυβος, κλπ), είτε χηµικούς (π.χ. αµίαντος, αναθυµιάσεις, κλπ), είτε βιολογικούς (π.χ. υπόνοµοι, βιολογικοί καθαρισµοί, κλπ) κλπ. Γ. ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Στο τµήµα αυτό (κατ εφαρµογή του άρθρου 3 παρ.5 εδάφιο α του π.δ. 305/96) περιγράφονται και διευκρινίζονται οι κανόνες που θα εφαρµόζονται στο εργοτάξιο. Συγκεκριµένα, για κάθε έναν από τους παραπάνω κινδύνους περιγράφονται τα µέτρα που απαιτούνται για την προστασία των εργαζοµένων. Θα µνηµονεύονται οι συγκεκριµένες διατάξεις της νοµοθεσίας (όπως αυτή καταγράφεται και στην εγκύκλιο εφαρµογής του π.δ. 305/96) που περιέχουν τα απαιτούµενα κάθε φορά µέτρα που θα πρέπει να εφαρµοστούν. Επίσης για τις περιπτώσεις που δεν προβλέπονται από τη νοµοθεσία ή η πρόβλεψη δεν είναι επαρκής για τη συγκεκριµένη περίπτωση θα περιγράφονται τα µέτρα που πρέπει να ληφθούν για την προστασία των εργαζοµένων. 10

Επίσης εδώ πρέπει να περιγραφούν (όπως προβλέπει το άρθρο 3 παρ.5 εδάφιο β του π.δ. 305/96) τα ειδικά µέτρα που πρέπει να ληφθούν για τις εργασίες που ενέχουν ειδικούς κινδύνους (βλ. παράρτηµα ΙΙ του π.δ. 305/96).. ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Σε σχεδιάγραµµα ή περιγραφικά ή σε συνδυασµό παρέχονται και τα παρακάτω πρόσθετα στοιχεία (όπως προβλέπεται στο άρθρο 3 παρ.6): 1. Προσπέλαση στο εργοτάξιο, πρόσβαση στις θέσεις εργασίας 2. Κυκλοφορία πεζών και οχηµάτων εντός του εργοταξίου 3. Χώροι αποθήκευσης υλικών και τρόπος αποκοµιδής αχρήστων 4. Συνθήκες αποκοµιδής επικίνδυνων υλικών 5. Χώροι υγιεινής, εστίασης και πρώτων βοηθειών Επίσης στο τµήµα αυτό παρουσιάζεται και η µελέτη για την κατασκευή ικριωµάτων, εφόσον αντιµετωπίζεται περίπτωση που αυτά πρέπει να είναι ειδικής µορφής για τις ανάγκες εκτέλεσης των εργασιών τέτοιας που δεν περιγράφεται στις ισχύουσες διατάξεις περί ικριωµάτων (π.δ. 778/80 και π.δ. 1073/81). 11

ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΦΑΚΕΛΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ (ΦΑΥ) (εγκύκλιος 130159/7.5.97 Υπουργείου Εργασίας και Κοιν. Ασφαλίσεων) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV Α. ΓΕΝΙΚΑ 1. Είδος έργου και χρήση αυτού: 2. Ακριβής διεύθυνση του έργου: 3. Αριθµός αδείας: 4. Στοιχεία των κυρίων του έργου: 5. Στοιχεία του συντάκτη του ΦΑΥ: Β. ΜΗΤΡΩΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Β.1. Τεχνική περιγραφή του έργου: Β.2. Παραδοχές µελέτης: Β.3. Σχέδια του έργου (µε µορφή παραρτήµατος του ΦΑΥ θα προσαρτώνται µετά την ολοκλήρωση της εκτέλεσης του έργου τα ως κατεσκευάσθη σχέδια του έργου) Γ. ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Αναφέρονται τυχόν ιδιαίτερες επισηµάνσεις που θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά τις ενδεχόµενες επεµβάσεις κατά τη διάρκεια ζωής του έργου. Οι επισηµάνσεις αυτές µπορούν ενδεικτικά να αναφέρονται στα εξής: οδοί διαφυγής και έξοδοι κινδύνου ιδιαιτερότητες στη στατική δοµή, ευστάθεια και αντοχή του έργου (προκατασκευή, προένταση, σηµειακά φορτία, κλπ) θέσεις δικτύων (ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτροδότησης, παροχής διαφόρων αερίων, κλιµατισµού, θέρµανσης, πυρόσβεσης, κλπ) σηµεία κεντρικών διακοπτών χώροι µε υπερπίεση ή υποπίεση θέσεις υλικών που ενέχουν ειδικούς κινδύνους (πολυουρεθάνη, αµίαντος, κλπ) διάφορες άλλες ζώνες κινδύνου κλπ.. Ο ΗΓΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Καταγράφονται οι οδηγίες και τα χρήσιµα στοιχεία για µελλοντικές εργασίες στο έργο, όπως π.χ. εργασίες καθαρισµού, συντήρησης, επισκευής, κλπ. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής περιπτώσεις που µπορούν να περιληφθούν στο τµήµα αυτό του ΦΑΥ: εργασίες σε στέγες εργασίες σε εξωτερικές όψεις και φωταγωγούς εργασίες σε ύψος στο εσωτερικό του έργου εργασίες σε φρέατα και τάφρους υπόγειες και υποθαλάσσιες εργασίες εργασίες σε περιβάλλον µε κίνδυνο έκρηξης ή πυρκαϊάς κλπ. 12