Өткен тақырыпты Физикалық шамаларды өлшем бірліктерімен тұтастырыңдар. Еркін түсу үдеуі g Тұрақты шамалар V 9,8 Н/кг Дене көлемі м 3 Жылдамдық Күш Уақыт Ұзындық Тығыздық қайталау. t кг/м 3 ϑ м/с ρ м F с l Н
Физикалық шамаларды өлшем бірліктерімен тұтастырыңдар. Еркін түсу үдеуі Тұрақты шамалар V 9,8 Н/кг Дене көлемі м 3 Жылдамдық Күш Уақыт Ұзындық Тығыздық g t кг/м 3 ϑ м/с ρ м F с l Н
Қысым. Қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы берілуі. Паскаль заңы.
Себебі шаңғы бетінің ауданы адамның табанының ауданынан жиырма еседей үлкен. Сондықтан ол шаңғымен тұрғанда қар бетінің ауданын шаңғысыз тұрғандағыдан гөрі жиырма еседей аз күшпен басады.
Белгілі бір бетке түсетін күш әрекетінің нәтижесін сипаттайтын шаманы қысым деп атайды. F ps p F S S Паскаль (Па) гектапа (еселік)= 100 Па =10 2 Па кпа = 1000 Па =10 3 Па МПа = 1 000 000 Па = 10 6 Па F p
Физикалық тәжірибе. Сіздердің алдарыңызда тәжірибе өткізу үшін бірнеше құралдар бар. Піскен жұмыртқа, қағаз, сіріңке, бөтелке. Қағазды жағып, бөтелкенің ішіне саламыз да, үстіне жұмыртқаны қоямыз. Жұмыртқа бөтелкенің ішіне кіреді. Неліктен?
Жауабы: Қағаз жанғанда ауа қызып, қысым ұлғаяды да, ауаның жарты бөлігі жұмыртқаға шығады.
Қатты денелер, сұйықтар және газдар өзіне түсірілген қысымды қалай жеткізеді?
«Ойлан тап» ойыны арқылы білімдерін тексеру 1.Елеуішпен су әкелуге бола ма? (Болады. Қар мен мұз күйінде) 2. Мұз қандай күйге жатады? (Қатты күйге) 3. Егер кеседегі судың бәрін ішіп қойсақ не қалады? (Ауа) 4. Ауа қандай күй? (Газ күйі) 5. Қандай ыдысқа су құйылмайды? (Су толы ыдысқа) 6. Ал су қандай күйге жатады? (Сұйық күйге) 7. Орнынан қозғалмай не өтіп бара жатыр?
Тәжірибе жасайық Алақаныңызды жоғары қаратып, сол қолыңызды үстелге қойыңыз. Кітапты алақаныңызға қырымен қойып, оң қолыңызбен төмен қысып басыңыз. Сол қолыңыз қысымның артуын сезе ме? Енді кітапты алақаныңызға емес, үстелге қойыңыз. Бір қолыңызбен кітаптың үстінен ақырын басыңыз, екінші қолыңызды кітаптың қырына тигізіп ұстап тұрыңыз. Осы кезде қол қосымша қысымды сезе
Қатты денелер өзіне түсірілген қысымды бір бағытта ғана жеткізеді
Паскал шары деп аталатын құралмен тәжірибе жасайық Егер шарға су немесе түтін толтырып, поршеньді бассақ, шардың саңылауларынан су немесе түтін барлық бағытқа бірдей ұзындықта шапшып немесе будақтап шығатынын байқаймыз. Бұдан қысымның барлық бағытқа таралып қана қоймай, оның мәнінің де бірдей болатыны көрінеді.
Блез Паскаль - XVII-ғасырда өмір сүрген француз математигі және физигі, гидростатиканың негізгі заңының авторы. Паскаль 12 жасынан бастап ғылыммен шұғылданды. Сол кездегі ғалымдармен бірдей ғылым туралы пікірлескен. Ол газбен сұйықтардың қасиетін көп зертттеп, заңдылығын тағайындаған және атмосфералық қысымның бар екендігін өз тәжірибесімен дәлелдеп берді.
F F Сұйыққа немесе газға түсірілген қысым осы сұйықтың немесе газдың әрбір нүктесіне өзгеріссіз беріледі. ПАСКАЛЬ ЗАҢЫ
V. Есептер шығару
Байқау (1 шапалақ) 15-жаттығу 1 S=0,01 м 2 ауданға F=50 H күш әрекет етеді. Қысымды P анықтаңдар? 15-жаттығу 2 Қар үстінде тұрған шаңғының салмағы F=780 Н. Оның әр шаңғысының ұзындығы a=1,95 м, ал ені b=0,06 м. Шаңғышының қар бетіне түсіретін қысымын P табыңдар? 565 К Шынжыр табанды ДТ-75М тракторының массасы m = 7710 кг, ал оның екі шынжыр табанының тіреу ауданы S=1,8 м 2. Осы трактордың топырақ бетіне түсіретін қысымын P анықтаңдар?
ЕСЕПТІҢ ЖАУАБЫ 15-жаттығу 1 P= F/S P = 5000 Па= 5 10 3 Па= 5кПа Байқау (1 шапалақ) 15-жаттығу 2 S= 2 ab S=2 1,95 0,6= 0,234 м 2 ; P= F/S P=780/0,234 3333,3 Па 565 К F=mg P=F/S F=7710 10=77100 H P= 77100/1,8 42833,3 Па
Бекіту (2 шапалақ) 575 К Асфальт төсеуде қолданылытын машина каток тірегінің ауданы S=0,15 2, түсіретін қысымы Р = 300 10 3 Па екені белгілі. Катоктың салмағы F андай? 573 К Вагонның барлық доңғалақтарының рельспен жанасқан ауданы S=0,001 м 2. ұл вагонның массасы m=30000 кг болса, ол жерде қандай қысым P түсіреді? 572 К ассасы m=78 кг спортшы шаңғыда тұр. Әр шаңғының ұзындығы a=1,95 м ені =0,08 м. Спортшы қарға қандай қысым P түсіріп тұр.
Бекіту (2 шапалақ) ЕСЕПТІҢ ЖАУАБЫ 575 К F=P S F=300 10 3 0,15=45 10 3 H=45кН 573 К P=F/S F=mg F=30000*10=300000 H P=300000/0,001=300000000 Па= 300*10 6 Па=300МПа немесе P=300*10 3 /10-3 =300*10 6 Па=300МПа 572 К P=F/S; F=mg; S=2ab; F=78*10=780H S=2*1,95*0,08=0,312 м 2 P= 780/0,312=2500 Па
Есте сақтау (3 шапалақ) 567 К Қай табақтың инесі оны ойнатқанда F=0,35 Н күш түсіреді. Егер ине ұшының ауданы S=5 10-8 м 2 болса, оның қысымы P қандай болар еді? 566 К Массасы m=6000 кг жер тегістегіш машина тіреуінің ауданы S=0,2 м 2. Оның топыраққа түсіретін қысымы P қандай? 574 К Егер доңғалақтың түсіретін қысымы P=3 10 9 Па, ал вагонның массасы m=60 10 3 кг болса, вагонның әрбір 8 доңғалақтың рельспен жанасатын ауданы S қанша?
Есте сақтау (3 шапалақ) ЕСЕПТІҢ ЖАУАБЫ 567 К P=F/S P=0,34/5*10-8 = 0,068 *10 8 Па=6,8*10 6 Па=6,8 МПа 566 К Р=F/S F=mg F=6000*10=60000H=60*10 3 H=60кН P=60*10 3 /0,2= 300*10 3 Па=300кПа 574 К Р=F/S S=F/P F=mg F=60*10 3 *10=600*10 3 H=600 кн S=600*10 3 /3*10 9 =200*10-6 =200 мкм
VІ. Сабақты қорытындылау. Венн диаграммасы: қысымның қатты денелер және сұйықтар мен газдар арқылы берілуі
Үйге тапсырма Күнделікті енді ашайық Үй тапсырмасын жазайық. Қысымнан алған білімді, Ұмытпай есте сақтайық. 33, 34. 15- жаттығу 3
Назарлары ңызға рахмет!!!