Κυπριακό ρότυπο Cyprus Standard ΡΧΕΔΙ prcys 400 ICS 97.195 Handicrafts Items of art and handicrafts Ελληνική Έκδοση Λευκαρίτικο Κέντημα Χαρακτηριστικά, Τεχνική, Υλικά και Μέσα κτώβριος 2015 To προσχέδιο του Κυπριακού αυτού προτύπου τίθεται σε Δημόσια Κρίση προς όλους τους ενδιαφερόμενους κοινωνικούς εταίρους. Το προσχέδιο έχει εκπονηθεί από την Εθνική Τεχνική Επιτροπή Τυποποίησης CYS/TC 21. Το προσχέδιο έχει εκδοθεί στην ελληνική γλώσσα. Μπορεί να εκδοθεί και σε άλλη επίσημη γλώσσα του κράτους και η μετάφραση θα είναι υπό την ευθύνη του CYS. ι παραλήπτες του προσχεδίου αυτού προσκαλούνται να υποβάλουν τα σχόλια τους, παρέχοντας και την κατάλληλη υποστηρικτική τεκμηρίωση. ροειδοποίηση: Το παρόν έγγραφο δεν αποτελεί και δεν θα αναφέρεται ως Κυπριακό πρότυπο. Διανέμεται για ανασκόπηση και σχολιασμό. Ενδέχεται να αλλάξει χωρίς προειδοποίηση. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ CYPRUS ORGANISATION FOR STANDARDISATION 2015 CYS Όλα τα δικαιώματα εκμετάλλευσης σε οποιαδήποτε μορφή και με οποιονδήποτε τρόπο ανήκουν στο CYS
ρόλογος... 4 1. Αντικείμενο... 5 2. ρισμοί και ορολογία... 5 2.1 «Αμπούστα» «αμπούστες»... 5 2.2 Γαζιά... 5 2.3 «Γεμάτα»... 5 2.4 Ελεύθερα σχέδια... 5 2.5 «Κλόσι»... 5 2.6 «Κλόσι κοκκαλιών»... 6 2.7 «Κλωνιά»... 6 2.8 «Κόμμα» «κόμματα»... 6 2.9 «Κοντούσα»... 6 2.10 Κοφτά... 6 2.11 Λεύκαρα... 6 2.12 «Μακρούσα»... 6 2.13 «Μαουλουκού(δ)ι» ή μαξιλαράκι... 6 2.14 «Μαουλουτζιά»... 6 2.15 «Μόλα»... 6 2.16 «Μολυβκιαστά»... 7 2.17 «Ξεγύρισμα»... 7 2.18 «λόπλουμο»... 7 2.19 «ετσοκόλλημα»... 7 2.20 «ετσούδι» «πετσούδκια»... 7 2.21 «ίντωμα»... 7 2.22 «λουμί»... 7 2.23 «ράτσο»... 7 2.24 «πλίνγκα» «σπλίντζιες»... 7 2.25 «ταυρώματα» ή «στυλλούδκια»... 7 2.26 «τρούγνη»... 7 2.27 «τρούγνισμα»... 8 2.28 «Τέλειωμα» «τελειώματα»... 8 2.29 «Τρυπητήρι»... 8 2.30 «Τσίμπη»... 8 2.31 «Τσιμπόκλοσο» ή «θηλότσιμπο»... 8 2.32 «Τταμίνιασμα»... 8 ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 2 of 31
3. Υλικά και μέσα... 8 3.1 Βελόνι... 8 3.2 Δακτυλήθρα... 8 3.3 Καρέκλα... 9 3.4 Κλωστές... 9 3.5 «Μαουλουκού(δ)ι» ή μαξιλαράκι... 9 3.6 Μέτρο... 9 3.7 «ετσού(δ)ι» «πετσούδκια»... 9 3.8 «πλίνγκα» «σπλίντζιες»... 10 3.9 «Τρυπητήρι»... 10 3.10 Ύφασμα... 10 3.11 Ψαλιδάκι... 10 4. Χαρακτηριστικά... 10 4.1 Εμφάνιση... 10 4.2 χέδια... 11 4.3 Βελονιές... 14 5. Τεχνική Λευκαρίτικου Κεντήματος... 14 5.1 «Τταμίνιασμα»... 14 5.2 Τοποθέτηση στο «μαουλουκού(δ)ι»... 14 5.3 Κατεύθυνση κεντήματος... 15 5.4 Κλωστή... 15 5.5 Κοφτά σχέδια... 15 5.6 «Γεμάτα» σχέδια... 15 5.7 χέδια με χρήση «μόλας»... 15 5.8 Γαζιά... 15 5.9 Τελειώματα... 15 αραρτήματα... 16 Α. Υλικά και μέσα... 16 B. χέδια... 17 ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ Γ. Βελονιές... 24 Δ. Τεχνική... 25 Ε. Ιστορική αναδρομή του Λευκαρίτικου Κεντήματος... 30 Βιβλιογραφία... 31 3 of 31
ρόλογος Το έγγραφο αυτό (prcys400:2015) έχει ετοιμαστεί από την Εθνική Τεχνική Επιτροπή Τυποποίησης CYS/TC 21 «Λευκαρίτικο Κέντημα», τη γραμματεία της οποίας διαχειρίζεται ο CYS. Το παρόν έγγραφο τίθεται για Δημόσια κρίση για διάστημα 2 (δύο μηνών). Ετοιμάστηκε από τα μέλη της Εθνικής Τεχνικής Επιτροπής Τυποποίησης CYS/TC 21 μετά από αίτημα του Δήμου Λευκάρων και τη σύμφωνη γνώμη όλων των εμπλεκόμενων αρμόδιων φορέων. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 4 of 31
1. Αντικείμενο κοπός του παρόντος εθνικού κυπριακού προτύπου είναι ο ορισμός του κυπριακού Λευκαρίτικου Κεντήματος ή Λευκαρίτικου, με στόχο τη διατήρηση της παράδοσης και τη διάκριση του αυθεντικού χειροποίητου κεντήματος από άλλα είδη κεντημάτων, είτε χειροποίητων είτε κεντημάτων που κατασκευάζονται στη μηχανή, με τρόπο ώστε να μην εμποδίζεται η δημιουργικότητα και να διατηρείται ζωντανή η παράδοση. ορισμός του Λευκαρίτικου γίνεται με την ταυτοποίηση και τον καθορισμό των ελαχίστων ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών, τα οποία είναι αναγκαία για την διάκρισή του από άλλα είδη κεντήματος. Τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν σχέδια, υλικά και στοιχεία τεχνικής και παράδοσης. Το πρότυπο αυτό μπορεί να αποτελέσει οδηγό για τους εμπλεκόμενους κοινωνικούς εταίρους, ώστε να διασφαλιστεί η γνησιότητα και μοναδικότητα του Λευκαρίτικου Κεντήματος. 2. ρισμοί και ορολογία 2.1 «Αμπούστα» «αμπούστες» Κενοί χώροι στο ύφασμα, τετράγωνοι ή ορθογώνιοι, που δημιουργούνται όταν διασταυρώνονται στο κέντημα λωρίδες κεντήματος, όπως «ξωλούρια» ή «ποταμοί». 2.2 Γαζιά Λεπτά διακοσμητικά σχέδια σε μορφή στενής λωρίδας, που σχηματίζονται με ή χωρίς ξέφτισμα κλωστών, διακοσμούν ή/και διαχωρίζουν τα σχέδια και οριοθετούν το κέντημα. 2.3 «Γεμάτα» Ανεβατά επίπεδα σχέδια που δημιουργούνται με γραμμωτές συνεχόμενες κάθετες ή οριζόντιες βελονιές, χωρίς κενά διαστήματα μεταξύ τους. 2.4 Ελεύθερα σχέδια Μκρά διακοσμητικά συμπληρωματικά σχέδια. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 2.5 «Κλόσι» Είδος τελειώματος πλατύτερο από την «τσίμπη» με εναλλασσόμενες «καππού(δ)ες» (καμάρες), οι οποίες σύμφωνα με τον αριθμό και τη διάταξή τους, δίνουν στο «κλόσι» την ανάλογη ονομασία. 5 of 31
2.6 «Κλόσι κοκκαλιών» Τελείωμα δαντέλας, για την κατασκευή του οποίου χρησιμοποιούνται «κοκκάλια» (κόκκαλα ζώων). 2.7 «Κλωνιά» ι άκοφτες κλωστές που απομένουν μεταξύ των «κομμάτων» και πλέκονται ή τυλίγονται. 2.8 «Κόμμα» «κόμματα» Τα επιμέρους ανοίγματα που δημιουργούνται με το κόψιμο και την αφαίρεση κλωστών από το ύφασμα. 2.9 «Κοντούσα» Η «κοντή», στενή πλευρά του μαξιλαριού και του κεντήματος. 2.10 Κοφτά Γεωμετρικά σχέδια που δημιουργούνται με το κόψιμο και την αφαίρεση μικρού ή μεγάλου αριθμού κλωστών από το ύφασμα. 2.11 Λεύκαρα Ημιορεινό χωριό της επαρχίας Λάρνακας, μεταξύ των πόλεων Λευκωσίας και Λεμεσού, στο οποίο οφείλεται η προέλευση και η ονομασία του κεντήματος. 2.12 «Μακρούσα» Η μακριά πλευρά του μαξιλαριού και του κεντήματος. 2.13 «Μαουλουκού(δ)ι» ή μαξιλαράκι Επίπεδο κομμάτι ξύλου, μικρού πάχους, επενδυμένο με δύο υφάσματα, χοντρό και λεπτό, πάνω στο οποίο «κουτσακώννεται» (καρφιτσώνεται) το κομμάτι του υφάσματος που πρόκειται να κεντηθεί. 2.14 «Μαουλουτζιά» ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ Το ύφασμα, κεντημένο ή όχι, που είναι καρφιτσωμένο στο «μαουλουκού(δ)ι». 2.15 «Μόλα» ατρόν σχεδιασμένο από τις κεντήτριες. 6 of 31
2.16 «Μολυβκιαστά» Τα ελεύθερα σχέδια, το περίγραμμά των οποίων σημαδεύεται με μολύβι, με τη χρήση πατρόν. 2.17 «Ξεγύρισμα» Το στερέωμα του υφάσματος στην άκρη του κεντήματος μετά από το γαζί, πάνω στο οποίο γίνονται τα «τελειώματα». 2.18 «λόπλουμο» Κέντημα που καταλαμβάνει όλη την έκταση του υφάσματος (ολοκέντητο). 2.19 «ετσοκόλλημα» Η συνένωση των «πετσιών», κομματιών υφάσματος. 2.20 «ετσούδι» «πετσούδκια» Τύπος χειροποίητης δερμάτινης δακτυλήθρας, στενόμακρη και ανοιχτή στα δύο άκρα. 2.21 «ίντωμα» Η συνένωση κλωστών. 2.22 «λουμί» Όρος που χρησιμοποιείται γενικά για το κέντημα και ειδικότερα για το σχέδιο του «ποταμού». 2.23 «ράτσο» Μεταλλικός πήχης, μήκους 61 εκ., για το μέτρημα του υφάσματος. 2.24 «πλίνγκα» «σπλίντζιες» Μεταλλικές μακριές καρφίτσες με μεγάλο κεφάλι, για το στερέωμα του υφάσματος πάνω στο μαξιλαράκι. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 2.25 «ταυρώματα» ή «στυλλούδκια» Κλωστές που προστίθενται στα «κόμματα» οριζόντια, κάθετα, διαγώνια ή κυκλικά, για να δημιουργηθούν πάνω σ αυτές σχέδια τύπου δαντέλας. 2.26 «τρούγνη» Το αποτέλεσμα του «στρουγνίσματος» (2.27). 7 of 31
2.27 «τρούγνισμα» Η διαδικασία στερεώματος των άκρων του κομμένου υφάσματος στα διάφορα κοφτά με «τυλιχτή» βελονιά από μέσα προς τα έξω. 2.28 «Τέλειωμα» «τελειώματα» Διάφορα είδη τύπου δαντέλας που γίνονται στις άκρες και ολοκληρώνουν το κέντημα. 2.29 «Τρυπητήρι» Εργαλείο μεταλλικό, ξύλινο ή κοκάλινο, για τη διάνοιξη μικρών τρυπών στο κέντημα. 2.30 «Τσίμπη» τενό τέλειωμα του κεντήματος. 2.31 «Τσιμπόκλοσο» ή «θηλότσιμπο» Είδος τελειώματος που δημιουργείται με συνδυασμό «κλοσιού» και «τσίμπης». 2.32 «Τταμίνιασμα» καθορισμός της τοποθέτησης των σχεδίων στο ύφασμα που πρόκειται να κεντηθεί. 3. Υλικά και μέσα Για την κατασκευή του χειροποίητου Λευκαρίτικου Κεντήματος, χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα υλικά και μέσα: 3.1 Βελόνι Κοινό βελόνι, κοντό και λεπτό, με μικρό κεφάλι ούτως ώστε να περνά εύκολα μέσα από τη «στρούγνη» για το στερέωμα και το «πίντωμα» της κλωστής. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 3.2 Δακτυλήθρα υνηθισμένη δακτυλήθρα, μεταλλική ή από σκληρό πλαστικό υλικό. Χρησιμεύει για κάλυμμα και προστασία του μεσαίου δακτύλου από το σπρώξιμο του βελονιού. 8 of 31
3.3 Καρέκλα Χαμηλή καρέκλα, χειροποίητη, με κάθισμα καμωμένο από πλεγμένο «φλού(δ)ιν» (είδος φυτού). Το ύψος της είναι χαμηλό, για να πατούν καλά τα πόδια της κεντήτριας στο έδαφος και να παραμένει σταθερό το μαξιλαράκι του κεντήματος που είναι τοποθετημένο με ελαφρά κλίση πάνω στα γόνατά της. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε είδος καθίσματος που βολεύει την κεντήτρια. 3.4 Κλωστές Εισαγόμενες βαμβακερές κλωστές, επεξεργασμένες με τη μέθοδο Μέρσερ (μερσεριζέ, λείες γυαλιστερές, «κοτόν περλέ») Νο 8 και 12 και κουβαρίστρα Νο 40 και 30. Το χρώμα αυτών των κλωστών είναι λευκό, μπεζ ή καφέ σε ανοιχτή και πιο σκούρα απόχρωση. ι παραδοσιακές κλωστές ήταν χειροποίητες, άσπρες βαμβακερές, λινές ή μεταξωτές στα φυσικά χρώματα και ταυτίζονταν με την ποιότητα και το χρώμα του υφάσματος. 3.5 «Μαουλουκού(δ)ι» ή μαξιλαράκι Χειροποίητο, κατασκευασμένο από τις κεντήτριες. Αποτελείται από ένα τετράγωνο ή ορθογώνιο ξύλο, μικρού πάχους, διαστάσεων 25Χ25 ή 27Χ27 ή 27Χ37 εκ. περίπου. Το ξύλο τυλίγεται με μάλλινο ύφασμα ή παλιό πλεχτό και καλύπτεται με μονόχρωμο, κατά προτίμηση βαμβακερό ύφασμα, ραμμένο σαν θήκη. Η επένδυση του ξύλου ράβεται τεντωμένη στην «κοντούσα», την κοντή πλευρά του μαξιλαριού. ι επιφάνειες του μαξιλαριού πρέπει να είναι λείες, χωρίς προεξοχές. Το πάχος του τελειωμένου μαξιλαριού κυμαίνεται από 1 3 εκ., ανάλογα με το πάχος του ξύλου και του υφάσματος που χρησιμοποιείται. την άκρη του μαξιλαριού οι κεντήτριες φτιάχνουν δύο χειροποίητες θηλιές, από ύφασμα ή κλωστές. τη μία θηλιά κρέμονται οι κλωστές που θα χρησιμοποιηθούν στο κέντημα και στην άλλη κρεμμάζονται το ψαλιδάκι και το τρυπητήρι. την άκρη του μαξιλαριού δημιουργούνται ακόμη μια μικρή θήκη για τη δακτυλήθρα και τα «πετσούδκια». 3.6 Μέτρο υνηθισμένο μέτρο ραπτικής με υποδιαιρέσεις σε εκατοστά, μήκους 150 εκ., για μέτρημα και καθορισμό των αποστάσεων στο κέντημα, καθώς και το μέτρημα του τελειωμένου κεντήματος. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 3.7 «ετσού(δ)ι» «πετσούδκια» Τύπος αυτοσχέδιας χειροποίητης δερμάτινης δακτυλήθρας, στενόμακρης και ανοιχτής στα δύο άκρα, μήκους 3 4 εκ. Χρησιμοποιούνται δύο χωριστά «πετσούδκια», ένα για τον παράμεσο και ένα για το μικρό δάκτυλο, για προστασία τους από το συνεχές τράβηγμα της κλωστής κατά τη διάρκεια του κεντήματος. 9 of 31
3.8 «πλίνγκα» «σπλίντζιες» Καρφίτσες μεταλλικές εμπορίου, με κεφάλι και αιχμηρή απόληξη, μήκους περίπου 5 εκ. αλαιότερα ήταν χειροποίητες. Με αυτές καρφιτσώνεται το ύφασμα του κεντήματος πάνω στο μαξιλαράκι, στις τρεις μόνο πλευρές του, αφήνοντας τη μία μακριά πλευρά ανοικτή, για να περνά μέσα από αυτήν το χέρι της κεντήτριας. 3.9 «Τρυπητήρι» Μεταλλικό μικρό εργαλείο, ξύλινο ή κοκκάλινο, με λεπτή αιχμηρή απόληξη/μύτη. Χρησιμοποιείται για τη διάνοιξη μικρών διακοσμητικών τρυπών στο ύφασμα, χωρίς κόψιμο κλωστών. Αντί αυτού, χρησιμοποιείται και το ψαλιδάκι με κλειστές τις μύτες ή το βελόνι. 3.10 Ύφασμα Βιομηχανοποιημένο λινό 100%, εισαγόμενο κυρίως από Ιρλανδία, Βέλγιο ή Γαλλία. Η ύφανση είναι απλή. Το ύφασμα έχει το φυσικό χρώμα του λινού (αποχρώσεις του μπεζ) και αποτελεί τη βάση του κεντήματος. Τα παραδοσιακά υφάσματα ήταν χειροποίητα του αργαλειού με επιτόπια φυσικά υλικά κατασκευής, όπως βαμβάκι, λινάρι, μετάξι. 3.11 Ψαλιδάκι Μικρό ψαλίδι, μέγιστου μήκους 10 εκ., με ίσιες αιχμηρές μύτες. 4. Χαρακτηριστικά 4.1 Εμφάνιση 4.1.1 Το χειροποίητο Λευκαρίτικο Κέντημα διατηρεί τα χαρακτηριστικά του αναλλοίωτα, όσον αφορά τη γενική εμφάνιση, τα σχέδια και την υφή, ακόμα και μετά από μακρά χρήση δεδομένου ότι συντηρείται σωστά. 4.1.2 Το χειροποίητο Λευκαρίτικο Κέντημα διαφέρει στην εμφάνιση από τα κεντήματα της μηχανής, ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ όσον αφορά στην υφή, την ποικιλία των βελονιών και των σχεδίων, αλλά και την ποιότητα του υφάσματος. Είναι καμωμένο μόνο από φυσικά υλικά και όχι συνθετικά. 4.1.3 Το Λευκαρίτικο Κέντημα είναι αμφιπρόσωπο, δηλαδή δεν ξεχωρίζει η καλή από την ανάποδη πλευρά, και γίνεται με μονή κλωστή χωρίς δέσιμο κόμπου, με εξαίρεση τα σχέδια που περιλαμβάνουν την «τροπωτή τυλιχτή» βελονιά. 10 of 31
4.1.4 Τα βαμβακερά χειροποίητα Λευκαρίτικα Κεντήματα διαφέρουν από τα λινά και τα μεταξωτά ως προς την υφή και την εμφάνιση. Τα βαμβακερά είναι πιο χοντρά, το ίδιο και οι χειροποίητες βαμβακερές κλωστές. 4.1.5 ε όλα τα σχέδια του Λευκαρίτικου οι βελονιές ακολουθούν η μία την άλλη, χωρίς κενά διαστήματα. 4.1.6 Τα κοφτά και τα ανεβατά σχέδια εναλλάσσονται και, κατά κανόνα, το Λευκαρίτικο περιέχει και 4.2 χέδια κοφτά και ανεβατά σχέδια. Το χειροποίητο Λευκαρίτικο Κέντημα περιλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα σχεδίων. ι ονομασίες των σχεδίων έχουν ως πηγή έμπνευσης τη φύση και τον περιβάλλοντα χώρο γενικότερα. Τα σχέδια του Λευκαρίτικου Κεντήματος εμπίπτουν σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα κοφτά και τα «γεμάτα». Τόσο τα σχέδια όσο και τα γαζιά και τα τελειώματα των κεντημάτων παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία παραλλαγών. 4.2.1 «Βενέτικο» Είδος γαζιού με ξέφτισμα κλωστών, πιο πλατύ από το «γαζί». Τα γαζιά του δένονται στο κέντρο τους ανά ζεύγη. 4.2.2 «Γαζί» Είδος γαζιού με ξέφτισμα κλωστών που δένονται αντικριστά στις δύο πλευρές του. 4.2.3 «Γεμάτα» Ανεβατά επίπεδα σχέδια που σχηματίζονται με γραμμωτές συνεχόμενες βελονιές, οι οποίες μπορεί να είναι κάθετες, οριζόντιες ή λοξές, χωρίς κενά διαστήματα μεταξύ τους, και δημιουργούν σκιάσεις στο ύφασμα. 4.2.4 «Καρέ» ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ Τετράγωνα σχέδια, μεγάλα ή μικρά, που σχηματίζονται με «γαζιά». το εσωτερικό τους γίνονται ποικίλα σχέδια, που μπορεί να περικλείονται με «στραόγαζο». Ανάλογα με τη διακόσμηση παίρνουν και τη σχετική ονομασία. 11 of 31
4.2.5 «Καρούλια» Αποτελούνται από ημικυκλικά σχήματα, που σχεδιάζονται με μολύβι με τη χρήση αυτοσχέδιας «μόλας», και κεντιούνται στην περιφέρεια ή στο εσωτερικό του κεντήματος. ριοθετούνται με «παραγαζί», που γίνεται χωρίς ξέφτισμα κλωστών. Το εσωτερικό τους γεμίζει εναλλάξ με κοφτά και «γεμάτα» σχέδια διαφόρων τύπων. 4.2.6 «Κλόσι διπλό» ή «τσεριώτικο» Είδος τελειώματος, πλατύτερο από την «τσίμπη», με διπλή σειρά από συνεχόμενες «καμάρες» που διακοσμούνται με κόμπους. 4.2.7 «Κλόσι μονό» ή «θηλούδι» Αποτελείται από μία σειρά από μικρές καμάρες, «καμαρού(δ)ες», που διακοσμούνται με κόμπους. 4.2.8 «Κλόσι τριμούττικο» «Κλόσι» το οποίο στη λεπτομέρειά του σχηματίζει μύτες ή «καμαρού(δ)ες». ε κάθε δύο συνεχόμενες «καμαρού(δ)ες» γίνεται μεταξύ τους και πάνω από αυτές μία τρίτη, που σχηματίζει τη δεύτερη σειρά. 4.2.9 «Κόρτενα» Κοφτά σχέδια που γίνονται με το κόψιμο και την αφαίρεση μικρού αριθμού κλωστών από το ύφασμα και δημιουργούν μικρά ανοίγματα. Τα «κόρτενα» περιλαμβάνουν γεωμετρικά σχέδια, όπως τετράγωνα, τρίγωνα, ρόμβους και ελεύθερα σχέδια. 4.2.10 «Κοφτές» Κοφτά σχέδια που δημιουργούνται με το κόψιμο και την αφαίρεση μεγάλου αριθμού κλωστών από το ύφασμα και αφήνουν μεγάλα ανοίγματα. ι «κοφτές» περιλαμβάνουν διάφορα γεωμετρικά σχήματα, ρόμβους, τρίγωνα, σταυρούς και τετράγωνα, όπως οι «ταγιάδες». Όλες οι «κοφτές» έχουν στο εσωτερικό τους ποικίλα διακοσμητικά μοτίβα τύπου δαντέλας. ύμφωνα με την εσωτερική διακόσμηση, προσδίδεται στις «κοφτές» η ανάλογη ονομασία. 4.2.11 «Μακουκού(δ)ι» ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ τενόμακρο «κόρτενο» σχέδιο, ίσιο ή λοξό, με οξυκόρυφα άκρα, που συνήθως απολήγουν σε ζεύγος φύλλων. Το σχήμα του μοιάζει με «μακούτζιν», σαΐτα αργαλειού. Το σχέδιο συνδυάζεται και εναλλάσσεται, σε ευθεία ή λοξή διάταξη, με το «μηλού(δ)ι». 4.2.12 «Μαργαρίτες» χέδια που αποτελούνται από τέσσερα ζεύγη φύλλων, ποικίλων μεγεθών και σχεδίων. Ανάλογα με το είδος των φύλλων, δημιουργούνται διάφορες παραλλαγές μαργαρίτας με ανάλογες ονομασίες. 12 of 31
4.2.13 «Μήλο» «μήλα» Αυτοτελή σχέδια «ποταμού» σε σχήμα ρόμβου. 4.2.14 «Μηλού(δ)ι» Μικρό «κόρτενο» σχέδιο σε σχήμα ρόμβου. 4.2.15 «Ξωλούρι» «ξωλούρκα» χέδια σε μορφή λεπτής ή πλατειάς λωρίδας, που τοποθετούνται τόσο στις εξωτερικές όσο και στις εσωτερικές πλευρές των κεντημάτων, και οριοθετούνται με «γαζιά». Αποτελούν βασικό ή συμπληρωματικό σχέδιο και δημιουργούνται με τον συνδυασμό ανεβατών και κοφτών σχεδίων. 4.2.16 «αραγαζί» Τύπος γαζιού με ή χωρίς ξέφτισμα, σε πολύ στενή λωρίδα, πλάτους 3 χλ. περίπου. τη λεπτομέρειά του δημιουργεί τετραγωνάκια. 4.2.17 «οταμοί» Κοφτά σχέδια σε διαγώνια διάταξη, που σχηματίζουν «καμάρες» (οξυκόρυφα τόξα). Ανάλογα με το κόψιμο των κλωστών και το εσωτερικό σχέδιο, παίρνουν και τη σχετική ονομασία, όπως «μονός τυλιχτός», «διπλός τυλιχτός», «μονός με κομπού(δ)ι» ή «πλεχτός», «μονός κλωνωτός», «διπλός κλωνωτός», «αμματωτός», «αραχνωτός» και «αρβαλωτός». ριοθετούνται με «γαζιά» διαφόρων τύπων και διατρέχουν το κέντημα σε συνεχόμενη λωρίδα. ι «καμάρες» περιέχουν σχέδια κοφτά και ανεβατά, που διαχωρίζονται με «στραόγαζο». Τα σχέδια συνήθως επαναλαμβάνονται ανά ζεύγη και ενίοτε αντικρίζονται διαγώνια μεταξύ τους. Η διπλή σειρά «ποταμού», με δύο σειρές από αντικριστές «καμάρες» που ενώνονται αντίστροφα, δημιουργεί κοφτούς ρόμβους και ονομάζεται «κλειδοπλούμι». 4.2.18 «τραόγαζος» Είδος γαζιού σε λοξή γραμμή χωρίς ξέφτισμα κλωστών. 4.2.19 «Τσίμπη» Το πιο στενό είδος τελειώματος. Αποτελείται από μικρούς παράλληλους «στύλλους» με κόμπους στα ενδιάμεσα. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 4.2.20 «Τσιμπόκλοσο» ή «Θηλότσιμπο» Τελείωμα που δημιουργείται με συνδυασμό «τσίμπης» και «κλοσιού». 13 of 31
4.3 Βελονιές Το χειροποίητο Λευκαρίτικο Κέντημα γίνεται με συνδυασμό διαφόρων βελονιών. εριγραφή των βασικών βελονιών παρατίθεται στο αράρτημα Γ. ι βασικές βελονιές είναι οι ακόλουθες: 4.3.1 «Ακτινωτή» 4.3.2 «Γεμάτη», «Γεμωτή» ή Ανεβατή 4.3.3 «Δετή» 4.3.4 «Κόμπου» 4.3.5 «λεχτή» ή «Καθιστή» 4.3.6 «Τροπωτή τυλιχτή» 4.3.7 «Τυλιχτή» 4.3.8 «Φαττή». 5. Τεχνική Λευκαρίτικου Κεντήματος Το χειροποίητο Λευκαρίτικο Κέντημα δημιουργείται από την κεντήτρια χωρίς να ακολουθεί συγκεκριμένο σχέδιο. τηρίζεται στη γνώση της παραδοσιακής τέχνης, η οποία περνά από γενιά σε γενιά. Ανάλογα με τις δεξιότητες που διαθέτει η κεντήτρια, διαφοροποιεί, εμπλουτίζει, συμπληρώνει και δημιουργεί νέα σχέδια, μέσα στο πλαίσιο της παράδοσης. Το κέντημα κατασκευάζεται σύμφωνα με τις ακόλουθες τεχνικές: 5.1 «Τταμίνιασμα» ριν αρχίσει το κέντημα, η κεντήτρια «τταμινιάζει», δηλαδή υπολογίζει τις διαστάσεις του κεντήματος και τη θέση των επιμέρους σχεδίων, χρησιμοποιώντας «σπλίντζιες» και σημαδεύοντας, με μολύβι ή με τράβηγμα κλωστής, τα σημεία που καθορίζουν τις αποστάσεις μεταξύ των σχεδίων. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 5.2 Τοποθέτηση στο «μαουλουκού(δ)ι» Η κεντήτρια τοποθετεί πάνω στο «μαουλουκού(δ)ι» το μέρος του υφάσματος που θα κεντηθεί, καρφιτσώνοντάς το στις τρεις πλευρές. την πλευρά που μένει ελεύθερη περνούν τα δάκτυλα του ενός χεριού κάτω από το ύφασμα, αφήνοντας τον αντίχειρα από πάνω για να κατευθύνει τις κινήσεις του βελονιού και της κλωστής. Το κέντημα ολοκληρώνεται σταδιακά. Μόλις κεντηθεί η «μαουλουτζιά», 14 of 31
δηλαδή το καρφιτσωμένο στο «μαουλουκού(δ)ι» τμήμα του υφάσματος, το κέντημα μετακινείται προς τα πάνω και πίσω, στερεώνεται και τυλίγεται με καθαρό ύφασμα για προστασία. 5.3 Κατεύθυνση κεντήματος Κεντιέται με κατεύθυνση από πάνω προς τα κάτω. Αυτό ισχύει για όλα τα σχέδια εκτός από τα τελειώματα, τα οποία γίνονται και από τις δύο κατευθύνσεις. 5.4 Κλωστή Η κλωστή είναι μονή, χωρίς να δένεται κόμπος ούτε στην αρχή ούτε στο τέλος της. Η κλωστή «πιντώνεται» (ενώνεται) και στερεώνεται με πέρασμα μέσα από τα σχέδια. 5.5 Κοφτά σχέδια Για τα κοφτά σχέδια κόβονται και αφαιρούνται μετρημένες κλωστές, τόσο από το υφάδι όσο και από το στημόνι, για κάθε κοφτό τετραγωνάκι. 5.6 «Γεμάτα» σχέδια Για τα «γεμάτα» σχέδια οι βελονιές γίνονται παράλληλες η μία κοντά στην άλλη, χωρίς κενά διαστήματα. Η αρχή της κλωστής τρυπώνεται προς την πλευρά που πρόκειται να κεντηθούν τα «γεμάτα» σχέδια. Το τέλος της κλωστής περνά μέσα από το κεντημένο σχέδιο στην καλή πλευρά του κεντήματος και στη συνέχεια κόβεται. 5.7 χέδια με χρήση «μόλας» Τα σχέδια στα οποία απαιτείται η χρήση «μόλας» είναι μόνο δύο, τα «μολυβκιαστά» και τα «καρούλια». τα σχέδια αυτά, που είναι κατά κανόνα καμπυλόγραμμα, σχεδιάζεται με μολύβι μόνο το περίγραμμά τους. τις περιπτώσεις αυτές το περίγραμμα γίνεται με «παραγαζί» χωρίς ξέφτισμα. 5.8 Γαζιά Τα γαζιά γίνονται με ξέφτισμα λίγων ή περισσότερων κλωστών, ανάλογα με το είδος του γαζιού και το επιθυμητό πλάτος. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 5.9 Τελειώματα Τα τελειώματα που είναι όλα τύπου δαντέλας στο Λευκαρίτικο Κέντημα, γίνονται πάντα όταν ολοκληρωθεί το κέντημα. Aν δεν υπάρχει κέντημα στην άκρη, είναι απαραίτητο να γίνει πρώτα γαζί και κατόπιν το τελείωμα. 15 of 31
Α. Υλικά και μέσα αραρτήματα Α.1 1. Δακτυλήθρα 2. ετσούδι 3. Τρυπητήρια 4. Ψαλιδάκι 5. Βελόνι 6. Μέτρο Α.2 αραδοσιακές μικρές «τόνενες» καρέκλες για κέντημα 7. «Κοτόν περλέ» (Coton perlé) 8. Κουβαρίστρα 9. πλίντζιες 10. Μαουλουκού(δ)ι ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 16 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 B. χέδια 4.2.1 «Βενέτικο» ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η 4.2.2 «Γαζί» 4.2.3 «Γεμάτα» (όπως τα κεντρικά μοτίβα στα πιο κάτω σχέδια) (α) «πεταλλίνια σκαλωτά» (β) «πεταλλίνια κουφωτά» (γ) «σκαλαβάτης μονός» 4.2.4 «Καρέ» (β) «καρέ κακοσούρραφο» ΚΥ (α) «καρέ ηλιού(δ)ι» 17 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η 4.2.5 «Καρούλια» 4.2.6 «Κλόσι διπλό» ή «τσεριώτικο» με «παραγαζί» 4.2.7 «Κλόσι μονό» ή «θηλούδι» με «παραγαζί» ΚΥ 4.2.8 «Κλόσι τριμούττικο» με «παραγαζί» 18 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 4.2.9 «Κόρτενα» (β) με «αμματού(δ)ι» (γ) με «μελησμονού(δ)κια» ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η (α) «μηλού(δ)ι» 4.2.10 «Κοφτές» (β) «ταγιάδα» με «πίττες» και «φιογκού(δ)ι» (α) «ταγιάδα μελισσωτή» (γ) «ταγιάδα καμπανωτή» (ε) σε σχήμα τριγώνου με πέντε «κόμματα» (στ) με τρία «κόμματα» ΚΥ (δ) σε σχήμα ρόμβου με εφτά «κόμματα» 19 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 4.2.11 «Μακουκού(δ)ι» (α) με φύλλα «σκαλωτά» (β) με φύλλα «ίσια» ή «αθασωτά» ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η 4.2.12 «Μαργαρίτες» και παραλλαγές τους (α) «ίσια» ή «αθασωτή» (β) «σουρραφωτή» (γ) «σκαλωτή» ΚΥ 20 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η 4.2.13 «Μήλο», με «ποταμό αρβαλωτό» 4.2.14 «Μηλού(δ)ι» (α) με φύλλα «σκαλωτά» (β) με φύλλα «ίσια» ή «αθασωτά» ΚΥ 4.2.15 «Ξωλούρι» με «καράολο» 21 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 4.2.16 «αραγαζί» 4.2.17 «οταμοί» (β) «αραχνωτός» ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η (α) «αμματωτός» (γ) μονός με κομπού(δ)ι (δ) «αρβαλωτός» (ε) «κλωνωτός διπλός» ΚΥ (στ) «κλειδοπλούμι» με «ποταμό αραχνωτό» 22 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η 4.2.18 «τραόγαζος» μέσα σε «καμάρα» «κλωνωτού διπλού ποταμού» 4.2.19 «αραγαζί» με «τσίμπη» ΚΥ 4.2.20 «αραγαζί» με «τσιμπόκλοσο» ή «θηλότσιμπο» 23 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 Γ. Βελονιές 4.3.2 «γεμάτη» ή ανεβατή ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η 4.3.1 «ακτινωτή» 4.3.3. «δετή» 4.3.4. «κόμπου» 4.3.5. «πλεχτή» ή «καθιστή» 4.3.6. «τροπωτή τυλιχτή» 4.3.8. «φαττή» ΚΥ 4.3.7. «τυλιχτή» 24 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 Δ. Τεχνική ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η Δ.1 Τοποθέτηση στο «μαουλουκού(δ)ι», καρφίτσωμα, κατεύθυνση κεντήματος. ΚΥ Το ύφασμα τοποθετείται στο «μαουλουκού(δ)ι» στη «μακρούσα» (μακριά πλευρά) και καρφιτσώνεται στις τρείς πλευρές, πάνω, πλάγια και κάτω. την ελεύθερη πλευρά του υφάσματος περνούν τα δάκτυλα, ενώ ο αντίχειρας μένει πάνω από το κέντημα, ώστε να συγκρατεί και να κατευθύνει την κλωστή. Η κεντήτρια έχει στα δάκτυλα του χεριού που κεντά, τα «πετσούδκια» και τη δακτυλήθρα. Το κέντημα γίνεται με κατεύθυνση από πάνω προς τα κάτω. 25 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 Δ.2 Δημιουργία κοφτών σχεδίων Δ.2.2 «ταγιάδα κλωνωτή» ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η Δ.2.1 «κόρτενο» τετράγωνο Κόβονται δύο κλωστές και αφήνονται για «κλωνιά» τέσσερις, και στο υφάδι και στο στημόνι, για κάθε κοφτό τετραγωνάκι. Κόβονται οκτώ κλωστές και αφήνονται για «κλωνιά» οκτώ, και στο υφάδι και στο στημόνι, για κάθε κοφτό τετραγωνάκι. Δ.2.3 «κοφτή» με τρία «κόμματα» Δ.2.4 «στρούγνισμα» Κόβονται οκτώ κλωστές και αφήνονται για «κλωνιά» τέσσερις, και στο υφάδι και στο στημόνι, για κάθε κοφτό τετραγωνάκι. Τύλιγμα του κοφτού εξωτερικά, σε συνδυασμό με κόμπο. Δ.2.5 «κοφτή» με τρία «κόμματα», «ακτινωτή» Δ.2.6 παραλλαγές «σταυρωμάτων» ΚΥ Εξωτερικά γίνεται «στρούγνη» με «τυλιχτή» βελονιά σε συνδυασμό με βελονιά «κόμπου». Εσωτερικά τα «κλωνιά» δένονται με «μπλεχτή» βελονιά με κόμπο. Τα «σταυρώματα» στο κέντρο γίνονται με «τυλιχτή» βελονιά. Γίνονται με διάφορα είδη βελονιών ή συνδυασμό τους, και διακοσμούν «κοφτά» σχέδια. 26 of 31
2015 CYS prcys 400:2015 Δ.3 Δημιουργία «γεμάτων» (ανεβατών) σχεδίων Δ.3.1.2 στερέωμα κλωστής στην καλή όψη του κεντήματος ΡΙ Ρ ΑΚ ΓΙΑ Χ Ε ΔΗ ΔΙ ΡΓ Μ ΑΝ Ρ Ι ΙΑ Τ Μ Κ Υ Ρ Ι ΤΥ Η Υ ΙΗ Η Δ.3.1.2 αρχή «γεμάτου» σχεδίου το σημείο που πρόκειται να κεντηθεί ένα σχέδιο με «γεμάτη» βελονιά, πρώτα τρυπώνεται η κλωστή και στη συνέχεια καλύπτεται με παράλληλες βελονιές, τη μία δίπλα στην άλλη χωρίς κενά μεταξύ τους. Όταν ολοκληρωθεί το ανεβατό σχέδιο, η κλωστή περνά μέσα από αυτό, για στερεωθεί χωρίς να φαίνεται. Κατόπιν κόβεται ή χρησιμοποιείται σε συνεχόμενο σχέδιο. Δ.3.2 μαργαρίτα «φοινικωτή» ή «αθασωτή» κεντημένη με τη «γεμάτη» βελονιά Αποτελείται από τέσσερα ζεύγη φύλλων. Η αρχή της μαργαρίτας γίνεται παίρνοντας τρείς κλωστές και κεντώντας τη μία δίπλα στην άλλη. ι κλωστές που παίρνονται αυξάνονται ανά μία μέχρι το μέσον του φύλλου. τη συνέχεια, για να ολοκληρωθεί το φύλλο, οι κλωστές μειώνονται ανά μία. Η τεχνική του ανεβατού χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ποικίλων γραμμικών σχεδίων και συνθέσεων. ΚΥ 27 of 31
Δ.4 Δημιουργία σχεδίων με χρήση μόλας Δ.4.1 «μόλα» ή πατρόν Δ.4.2 τοποθέτηση «μόλας» στο ύφασμα Η «μόλα» είναι αυτοσχέδια. Γίνεται σχεδιάζοντας καμπυλόγραμμα μοτίβα με μολύβι πάνω σε χαρτί ή άλλο υλικό, και κόβοντας κατόπιν το περίγραμμά τους. Δ.5 Δημιουργία «γαζιών» Η «μόλα» τοποθετείται πάνω στο ύφασμα και μεταφέρεται σ αυτό με μολύβι το περίγραμμα του σχεδίου. Μετά το σχεδίασμα, το περίγραμμα κεντιέται με «παραγαζί» χωρίς ξέφτισμα. Δ.5.1 1 ο στάδιο Δ.5.2 2 ο στάδιο Δ.5.3 3 ο στάδιο Για να γίνει «γαζί», αρχικά αφαιρούνται κλωστές από το ύφασμα, από το υφάδι ή το στημόνι. τη συνέχεια παίρνονται με το βελόνι τέσσερις από τις ξεφτισμένες κλωστές, για να δεθούν σε δέσμες. Κατόπιν το βελόνι περνά πάνω από τις ξεφτισμένες κλωστές και βγαίνει διαγώνια στην επιφάνεια του υφάσματος, δύο κλωστές πιο μέσα από τις ξεφτισμένες, δένοντας έτσι τις τέσσερις κλωστές σε συνεχόμενες δέσμες. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 28 of 31
Δ.6 Δημιουργία τελειωμάτων Δ.6.1 «Ξεγύρισμα» Μετά τη δημιουργία του «γαζιού» ή «παραγαζιού» ακολουθεί το «ξεγύρισμα» και τέλος η δαντέλα. Το «ξεγύρισμα» γίνεται από κάτω προς τα πάνω με «μπλεχτή» βελονιά, περνώντας το βελόνι μέσα από τις τρύπες των γαζιών. άνω στις άκρες του «ξεγυρίσματος» γίνονται τα τελειώματα με στενή ή πλατιά δαντέλα. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 29 of 31
Ε. Ιστορική αναδρομή του Λευκαρίτικου Κεντήματος Το Λευκαρίτικο Κέντημα έχει ως βάση τα «ασπροπλούμια» του βελονιού, τα οποία κατασκευάζονταν σε ολόκληρη την Κύπρο. Ήταν καμωμένα από χοντρό χειροποίητο βαμβακερό ύφασμα του αργαλειού, κεντημένα με κλωστές ίδιες με αυτές του υφάσματος. Χαρακτηριστικά των «ασπροπλουμιών» ήταν τα «κοφτά» σχέδια, που δημιουργούνταν με κόψιμο και αφαίρεση (ξέφτισμα) κλωστών από το ύφασμα. Τα σχέδια ήταν απλά, συνήθως γεωμετρικά, και επαναλαμβάνονταν σε όλη την έκταση του κεντήματος. Τα σχέδια και η τεχνική των «ασπροπλουμιών» χρησιμοποιήθηκαν και στο Λευκαρίτικο, το οποίο εμπλουτίστηκε με ανεβατά σχέδια και δαντέλες, με αποτέλεσμα ένα πιο σύνθετο κέντημα. ι δαντέλες που ενσωματώθηκαν στο Λευκαρίτικο ήταν αρχικά ανεξάρτητα κομμάτια δαντέλας του τύπου της ιταλικής «reticella», καμωμένα με βελόνι και κλωστή. ι δαντέλες αυτές είναι μέχρι σήμερα γνωστές ως «βενίζ» ή «πιττωτά» και θεωρούνται ότι οφείλονται σε ιταλική επίδραση κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Η ιταλική επίδραση είναι φανερή και στην ορολογία που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, όπως «ταγιάδες» (punto tagliato), «reticella», «βενέτικο γαζί» κ.ά. Τα παλαιότερα κυπριακά δείγματα Λευκαρίτικου Κεντήματος, που σώζονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, ανάγονται στον 19 ο αιώνα και είναι κυρίως βαμβακερά. Τα λινά και τα μεταξωτά κεντήματα από χειροποίητο ντόπιο ύφασμα και κλωστές εμφανίζονται στις αρχές του 20 ου αιώνα. Λευκαρίτικα κεντήματα γίνονταν αρχικά στα Λεύκαρα, απ όπου και η ονομασία. Τα Λεύκαρα ήταν μικτό χωριό και το παραδοσιακό Λευκαρίτικο Κέντημα κατασκευαζόταν από κεντήτριες και των δύο κοινοτήτων, Ελληνοκύπριες και Τουρκοκύπριες. Ως αποτέλεσμα της εμπορίας των κεντημάτων στο εξωτερικό από τους Λευκαρίτες στις αρχές του 20 ου αιώνα, το Λευκαρίτικο Κέντημα διαδόθηκε στα γύρω χωριά και αργότερα και σε άλλες περιοχές της Κύπρου. ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 30 of 31
Βιβλιογραφία ιερίδη, Α., 1980: Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη (Δημοσιεύματα Εταιρείας Κυπριακών πουδών), Λευκωσία. Χατζηγιασεμή, Α.,1987: Το Λευκαρίτικο Κέντημα - ιστορική εξέλιξη - σχέδια- τεχνική. Φιλιππίδης και υιός Ltd, Λευκωσία. Χατζηγιασεμή, Α.,2015: Το Λευκαρίτικο Κέντημα τοιχείο Άυλης ολιτιστικής Κληρονομιάς, Λευκωσία. Φωτογραφικό και άλλο υλικό: 1) Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας. αραχώρηση κεντημάτων για φωτογράφηση. 2) Ανδρούλα Χατζηγιασεμή. αραχώρηση φωτογραφικού υλικού από το βιβλίο Το Λευκαρίτικο Κέντημα - ιστορική εξέλιξη - σχέδια- τεχνική και το υπό έκδοση βιβλίο Το Λευκαρίτικο Κέντημα τοιχείο Άυλης ολιτιστικής Κληρονομιάς. Κατασκευή κεντημάτων για τις ανάγκες του βιβλίου από την κεντήτρια Λούλα Ραουνά. 3) Κατασκευή δειγμάτων από το ύνδεσμο Κεντητριών Λευκάρων: α) Ευδοκία ταυρή β) Μαργαρίτα Κολά Φωτογράφιση: Ανδρούλα Χατζηγιασεμή Μάριος Μαυρόγιαννος υγγραφική ομάδα: Ευφροσύνη Ριζοπούλου Ηγουμενίδου Ανδρούλα Χατζηγιασεμή ΡΧΕΔΙ ΡΤΥΥ ΓΙΑ ΔΗΜΙΑ ΚΡΙΗ ΚΥΡΙΑΚ ΡΓΑΝΙΜ ΤΥΙΗΗ 31 of 31