ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥ 1933-2014 Ο Πάτροκλος Σταύρου υπήρξε Υφυπουργός παρά τω Προέδρω της Κυπριακής Δημοκρατίας για τριάντα ολόκληρα χρόνια (1963-1993), περίπτωση μοναδική στα χρονικά της Κυπριακής Δημοκρατίας. Εργάσθηκε με τέσσερεις κατά συνέχεια Προέδρους τής Κύπρου 1, αρχίζοντας με τον ιδρυτή και πρώτο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Εθνάρχη Μακάριο, του οποίου υπήρξε στενός συνεργάτης για είκοσι επτά χρόνια. Ήταν επίσης ο Εκδότης των έργων του Νίκου Καζαντζάκη, συγγραφέας, ερευνητής και ιστορικός. Γεννημένος το 1933 στη Λευκωσία, απεφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και με υποτροφία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του διετέλεσε Πρόεδρος της Ενώσεως Φοιτητών «Πλάτων» της Φιλοσοφικής Σχολής, της Πανσπουδαστικής Επιτροπής Κυπριακού Αγώνος (Π.Ε.Κ.Α.), της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (Δ.Ε.Σ.Π.Α.) και της Εθνικής Φοιτητικής Ενώσεως Κυπρίων (Ε.Φ.Ε.Κ.). Από το 1951 μέχρι το 1959 μετέσχε στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου. Κατά το διάστημα 1957-1960 υπηρέτησε ως Ιδιαίτερος Γραμματεύς του Αρχιεπισκόπου και Εθνάρχου Μακαρίου στην Αθήνα και στη Λευκωσία. Το 1960, μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κύπρου, ο Πάτροκλος Σταύρου ανέλαβε τη διεύθυνση του Γραφείου του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και το 1963 ορίσθηκε Υφυπουργός παρά τω Προέδρω, και παρέμεινε Υφυπουργός μέχρι τον Ιούνιο του 1993. Ήταν επί κεφαλής του Προεδρικού Γραφείου και του Προεδρικού Μεγάρου, απ ευθείας υπόλογος στον Πρόεδρο ως στενός συνεργάτης. Επισκέφθηκε πολλές χώρες και πήρε μέρος σε διεθνή συνέδρια, πολιτικά και πολιτιστικά, και σε διεθνείς διασκέψεις, καθώς και σε Γενικές Συνελεύσεις των Ηνωμένων Εθνών, σε Συνέδρια Κορυφής του Κινήματος των Αδεσμεύτων Χωρών και Διασκέψεις Πρωθυπουργών/Προέδρων 1 Ο «πρόεδρος» του χουντικού πραξικοπήματος ως παράνομος δεν λογίζεται. 1
χωρών της Κοινοπολιτείας, είτε συνοδεύοντας τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας είτε ως ειδικός απεσταλμένος, αντιπρόσωπος της Κύπρου. Μέσα στα πλαίσια των κρατικών και άλλων καθηκόντων του εργάσθηκε για την πολιτιστική προβολή και άνοδο της Κύπρου, την οποία προέβαλλε ως εστία πολιτιστικής δημιουργίας και όχι ως τόπο συγκρούσεων. Μελέτησε ιδιαίτερα τον εθνικό μας ποιητή Κωστή Παλαμά. Το βιβλίο του Ο Παλαμάς και η Κύπρος βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1969. Ήταν ο πρώτος Κύπριος που βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών. Κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε συστηματικά με τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Η χήρα τού οικουμενικού μας συγγραφέα Ελένη Ν. Καζαντζάκη τον υιοθέτησε το 1982 και το 1995 του εκχώρησε υπό μορφή γονικής παροχής τα πνευματικά δικαιώματα στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Με διαθήκη της το 1982 στη Γενεύη τον κατέστησε μοναδικό και αποκλειστικό κληρονόμο της. Από το 1989, αφού εγκατέλειψε τη Γενεύη, η Ελένη Ν. Καζαντζάκη διέμενε με την οικογένειά του στην Αθήνα μέχρι του θανάτου της, στις 18 Φεβρουαρίου 2004, ημέρα των γενεθλίων του Νίκου Καζαντζάκη, σε ηλικία 101 ετών. Κατά το προδοτικό πραξικόπημα εναντίον της Κύπρου και του Προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, που διενεργήθηκε στην Κύπρο στις 15 Ιουλίου 1974 από τη στρατιωτική Χούντα των Αθηνών, ο Πάτροκλος Σταύρου βρισκόταν μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο μαζί με τον Μακάριο και συνετέλεσε καταλυτικά στη διαφυγή και σωτηρία του. Συνελήφθη από τους πραξικοπηματίες και απελευθερώθηκε την ημέρα τής Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, στις 20 Ιουλίου 1974. Την ημέρα εκείνη στην Κερύνεια αιχμαλωτίσθηκαν από τους Τούρκους εισβολείς η σύζυγός του Μαίρη και η δεκαοκτάμηνη κόρη τους Νίκη καθώς και η νονά της Ελένη Ν. Καζαντζάκη. Στα μέσα του Αυγούστου 1974, κληθείς από τον αυτοεξόριστο Εθνάρχη Μακάριο, πήγε στο Λονδίνο και τέθηκε στην υπηρεσία του. Με την πτώση της Χούντας στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου 1974 κατέρρευσε και το άφρον πραξικόπημα με την «κυβέρνησή» του στην Κύπρο. Ο Πάτροκλος Σταύρου επέστρεψε μαζί με τον Πρόεδρο Μακάριο στην Κύπρο στις 7 Δεκεμβρίου 1974 και ανέλαβε εκ νέου τα καθήκοντά του ως Υφυπουργός παρά τω Προέδρω της Δημοκρατίας, που είχαν διακοπεί στις 15 Ιουλίου 1974 από το πραξικόπημα. Ο Εθνάρχης Μακάριος του εμπιστεύθηκε τότε και την αρμοδιότητα χειρισμού των ανθρωπιστικών θεμάτων της Κυπριακής τραγωδίας, των αγνοουμένων, των εγκλωβισμένων, των θυμάτων. Ο Μακάριος πέθανε τρία χρόνια αργότερα, τα ξημερώματα της 3 ης Αυγούστου 1977 και ο Πάτροκλος Σταύρου, μαζί με την αδελφή του Μακαρίου, τη Μαρία Χατζηκλεάνθους, ήταν στο πλάι του μαζί με τους ιατρούς του. Ο Πάτροκλος Σταύρου παρέμεινε στη θέση του Υφυπουργού παρά τω Προέδρω προσφέροντας τις υπηρεσίες του στην σκληρά δοκιμαζόμενη πατρίδα του. Τον Ιούνιο του 1991 η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον αναγόρευσε επίτιμο διδάκτορά της, ως «δίκαιη αναγνώριση της διά βίου προσφοράς του στη Νεοελληνική επιστήμη και στην Εθνική υπόθεση της Κύπρου». Τιμήθηκε, επίσης, από πολλές χώρες, με κρατικές, εκκλησιαστικές και άλλες διακρίσεις και παράσημα. Η Ελλάς τού απένειμε πρώτα τον Σταυρό των Ταξιαρχών του Τάγματος του Φοίνικος και ύστερα τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Φοίνικος. Το 1963 η Ιερά Πόλις του Μεσολογγίου, «τιμώσα τας αρετάς και το προς αυτήν ενδιαφέρον» τού 2
απένειμε το Μετάλλιον της Θυσίας του Χρήστου Καψάλη. Το 1998 η Αρμενική Εθνική Επιτροπή Κύπρου τον ανεκήρυξε ως την «Προσωπικότητα της χρονιάς 1998 για τις υπηρεσίες που έχει προσφέρει στο Αρμενικό Έθνος». Στις 9 Μαρτίου 2001, ο Δήμος Θεσσαλονίκης με την 350/1-3-2001 Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου τού απένειμε τιμής ένεκεν την Πλακέτα της Πόλης της Θεσσαλονίκης «σε ένδειξη αναγνώρισης του πλούσιου φιλολογικού και συγγραφικού του έργου και της μεγάλης προσφοράς του στην εθνική υπόθεση της Κύπρου». Στις 16 Μαΐου 2001, ο Κυβερνήτης της Νέας Υόρκης George E. Pataki τού απένειμε τιμητικό δίπλωμα, «εις αναγνώρισιν της εντυπωσιακής συμβολής και προσφοράς του στην Ελληνική Παιδεία και στον Ελληνικό Πολιτισμό, στον Εθνικό Αγώνα της Κύπρου και στην παιδευτική και μορφωτική προβολή και διάδοση της ζωής και του έργου του Νίκου Καζαντζάκη». Τον Μάιο του 2001 τα Ηνωμένα Κρητικά Σωματεία Νέας Υόρκης και Λονγκ Άιλαντ τού απένειμαν Τίτλο Τιμής διά «την σημαντική προσφορά του στην διατήρηση και διαιώνιση τού αθάνατου Ελληνικού πνεύματος, την προσπάθειά του στην προβολή του συγγραφικού έργου του μεγάλου Κρήτα Νίκου Καζαντζάκη και τους αγώνες του και την πίστη του στα Ελληνικά και Κυπριακά ιδεώδη». Μεταξύ των χωρών, που τον τίμησαν, είναι και η Αίγυπτος, ο Λίβανος, η Γερμανία, η Τσεχοσλοβακία, η Σουηδία, η Αιθιοπία, η Αυστρία, η Ισπανία, η Πορτογαλία. Επίσης, παράσημα τιμής του απένειμαν ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Παρθένιος Γ καθώς και ο Πατριάρχης των Αρμενίων του Μεγάλου Οίκου της Κιλικίας Αράμ Α. Στις 2 Οκτωβρίου 2002 ο Δήμαρχος Αθηναίων Δημήτρης Αβραμόπουλος τού απένειμε το Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών «για την συμβολή του στην προαγωγή των Ελληνικών Γραμμάτων και την ενδυνάμωση των αδελφικών σχέσεων Ελλάδος - Κύπρου». Έδωσε πάμπολλες διαλέξεις και ομιλίες για την Κύπρο, για τον Μακάριο, για τον Καζαντζάκη και όχι μόνο σε Πανεπιστήμια, Ακαδημίες, Μουσεία, εκπαιδευτήρια και άλλα ιδρύματα, σε Ελληνικές Κοινότητες και παροικίες, καθώς και συνεντεύξεις σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνα και τηλεοράσεις πολλών χωρών, όπως της Ελλάδος, της Γαλλίας, της Αγγλίας (B.B.C.), της Σουηδίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Κορέας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Αυστραλίας, του Καναδά κ.λπ. Εκτενές απόσπασμα τεκμηριωμένης ομιλίας του για τη λεηλασία και την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομίας της Κύπρου από την Τουρκία περιελήφθη στα Πρακτικά του Αμερικανικού Κογκρέσσου (Vol. 133, No 97, 15 June 1987). Εξέδωσε το βιβλίο του Captain P. S. Le Geyt Makarios in Exile. Έγραψε και εξέδωσε, μεταξύ άλλων, Κατάλογο πινάκων, έργων τέχνης και ιστορικών εγγράφων της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, το βιβλίο Ο Παλαμάς και η Κύπρος και το λεύκωμα Cyprus, The Sweet Land (αγγλικά και γερμανικά). Επίσης, μετέφρασε 3
μαζί με τον Κύπρο Ψυλλίδη το βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών μεγάλο δίτομο Ιστορικό Λεύκωμα της Ελληνικής Επαναστάσεως 1821. Κατά το 1983, εισηγήθηκε στον Πρόεδρο του Ιδρύματος Αναστασίου Γ. Λεβέντη, τον Κωνσταντίνο Λεβέντη, τη συγκέντρωση και έκδοση των έργων όλων των Κυπρίων συγγραφέων, από της αρχαιότητος μέχρι τον 18 ο αιώνα. Η εισήγηση έγινε αμέσως δεκτή και ο Πάτροκλος Σταύρου οργάνωσε, συντόνισε και επόπτευσε την έκδοση της Αρχαίας Κυπριακής Γραμματείας η οποία κάλυψε την περίοδο μέχρι τα πρωτοχριστιανικά χρόνια της Κύπρου και εργάστηκαν γι αυτήν τέσσερεις Πανεπιστημιακοί καθηγητές. Εξεδόθησαν έξι τόμοι, συνολικά 3,750 περίπου σελίδες, με τα κείμενα, και με μετάφραση, σχολιασμό, κριτικό υπομνηματισμό και ιστορική ένταξη. Η εξάτομη αυτή Αρχαία Κυπριακή Γραμματεία παρουσιάστηκε επισήμως στη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στις 11 Δεκεμβρίου 2009. Ο προσκληθείς στην τελετή Καθηγητής της Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge Geoff Horrocks, έπλεξε το εγκώμιο της Αρχαίας Κυπριακής Γραμματείας και του γενικού επόπτη της έκδοσης Δρος Πατρόκλου Σταύρου. Η Αρχαία Κυπριακή Γραμματεία παρουσιάστηκε επισήμως και στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου στις 18 Μαρτίου 2010. Υπήρξε μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ, του Ιδρύματος «Αναστάσιος Γ. Λεβέντης» στην Κύπρο και μέλος της Επιτροπής Ερευνητικών Προγραμμάτων του Ιδρύματος Λεβέντη στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, από της συστάσεώς τους. Εργάστηκε ακαταπόνητα για την ίδρυση του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη στους Βαρβάρους (Μυρτιά) Ηρακλείου Κρήτης, όπως εργάστηκε και η ίδια η Ελένη Ν. Καζαντζάκη, η οποία και διέθεσε το μέγιστο μέρος του υλικού του Μουσείου. Ο Πάτροκλος Σταύρου, τον Απρίλιο του 2011 υπέστη βαρύ εγκεφαλικό και στις 15 Μαρτίου 2014 απεβίωσε, πλήρης ημερών, στο σπίτι του στη Λευκωσία. Η Κύπρος, η Ελλάδα, ο Ελληνισμός ολόκληρος θα θυμούνται πάντα τον Πάτροκλο Σταύρου για τη ενεργό συμμετοχή του στα δημόσια πράγματα, εθνικά, πολιτικά και πολιτιστικά, από τις εμφανίσεις και συνεντεύξεις του σε εφημερίδες, περιοδικά, τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς, για την Κύπρο, τον Μακάριο και τον Καζαντζάκη, για το πλήθος βιβλίων που έγραψε ή και επιμελήθηκε για την Κύπρο, την ιστορία της, την τέχνη της, τους αγώνες της, τη ζωή της, για τον Εθνάρχη της Κύπρου Μακάριο σε όλη την ιστορική διαδρομή του, για την ακούραστη διακονία του στην ανάδειξη του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, αλλά, πάνω απ όλα για την αξιοπρέπεια, την ειλικρίνεια και το μοναδικό μυαλό του. Ο Πάτροκλος 4
Σταύρου γνώριζε καλά, ως λίγοι Έλληνες πραγματικά γνωρίζουν, την ελληνική γλώσσα. Ατρόμητος στον κίνδυνο, σταθερός στις αξίες και στην ηθική του, έζησε πάντοτε μια ασκητική, ανηφορική ζωή. Σκοπός ζωής για τον Πάτροκλο Σταύρου υπήρξε πάντα η δικαίωση της Κύπρου και η εκπλήρωση του χρέους και της ευθύνης του προς τον Εθνάρχη Μακάριο, τον Νίκο Καζαντζάκη και τη σύζυγό του Ελένη Ν. Καζαντζάκη, η οποία τον επέλεξε ως συνεχιστή του έργου της στη διακονία της αιώνιας παρακαταθήκης του Νίκου Καζαντζάκη. Η οικογένεια του Πατρόκλου Σταύρου συνεχίζει σταθερά και αδιάλειπτα τον αγώνα του μεγάλου αυτού Ελληνοκύπριου για την ανάδειξη του έργου του Νίκου Καζαντζάκη στα ίχνη που αυτός χάραξε. 5