The Greek Committee of South-Eastern European Studies; Greek section of the International Association of Studies of South-Eastern Europe

r Main Areas of Interest: Byzantine Painting Byzantine Sculpture Field Work and Excavations Curriculum Vitae Maria Panayotidi Professor Emerita of Byzantine Art and Archaeology Department of Archaeology and History of Art School of Philosophy University Campus University of Athens Athens 15784, Greece Office landline phone: +30 210 727 7418 Office fax:.. +30 210 724 8979 Home phone:. +30 210 653 6979 Home fax:... +30 210 652 4780 Home address: 5 Zakynthou Street Holargos, Athens 15562, Greece Email: mariapan@arch.uoa.gr Academic Degrees and Positions University of Athens graduate (1966), Department of History and Archaeology. Earned doctorate in Byzantine Art, University of Paris, Sorbonne, in 1970. Having gone through all the steps of Greece s academic hierarchy, beginning in 1981, elected full professor of Byzantine Art and Archaeology at the University of Athens, in 1999. Grants Received: Scholarship from the French Government for my postgraduate studies in Paris, from 1966 to 1969. Scholarship from Centre d Études Supérieures de Civilisation Médiévale, in 1972. Summer Term 2000, fellowship at Dumbarton Oaks. November-December 2001, visiting fellow at Princeton University s Program in Hellenic Studies. Member of: The Athens Archaeological Society (lifelong member) The Christian Archaeological Society The Greek Committee of Byzantine Studies; Greek section of the International Association of Byzantine Studies ( Association International des Études Byzantines ) The Greek Committee of South-Eastern European Studies; Greek section of the International Association of Studies of South-Eastern Europe The editorial board of the Journal of Christian Archaeological Society The Art Council of the Benaki Museum, from 1997 to 2008. The Greek Central Archaeological Council, from 1993 to 2000. Activities: 1

Since 1994, elected every three years board member of the Christian Archaeological Society. Vice President of the Society from 2000 to 2003 and 2009 to 2010, Treasurer from 2007 to 2009 and General Secretary since May of 2010. Elected member in the administrative board of the Greek Committee of Byzantine Studies, and Treasurer of the Greek Committee, from 2006. President of the local Archaeological Council of East Peloponnese, from 1986 to 1990. President of the Committee of the Postgraduate Program Management of Monuments: Archaeology and Architecture, a collaboration of the Department of Archaeology and the History of Art of the University of Athens with the Department of Αrchitectural Εngineering of the University of Patras; as well as with the Department of Cultural Technology and Communications of the University of the Aegean, from 2007 to 2009. Responsible in collaboration with other colleagues for the organization of a number of Symposia of the Christian Archaeological Society; dedicated to the Byzantine and Post-Byzantine Art and Archaeology, they take place every year. Collaborator of the Journal Byzantinoslavica for the Greek bibliography, concerning the Byzantine and Post-Byzantine Art, from 1974 to 1988. Editor of the 19th, 24th, 27th and 32nd volumes of the Journal Δελτίο of the Christian Archaeological Society. Reviewer of a large number of papers concerning Byzantine art and archaeology intended for publication in various professional journals (Deltion of Christian Archaeological Society, Archaeologikon Deltion, Symmeikta). Field research and Excavations 1976-1983: Took part in a research program in the region of Mani in southern Peloponnese, directed by the late professor N. B. Drandakis. Since 1985: Directing an excavation project of an Early Christian settlement at Kardamaina (ancient Αlasarna), on the island of Kos, in the Dodecanese, in collaboration with Georgia Alevra and Sophia Kalopissi. Since 1998: Directing an excavation of a 6th Century basilica on the Holy Summit of Mount Moses (Gebel Musa), Sinai, a collaborative project of the University of Athens, the Hellenic Archaeological Mission at South Sinai and the Egyptian Archaeological Service, in collaboration with Sophia Kalopissi. Since 2000: Directing an Early Christian excavation outside the walls, at a site south east of St. Catherine s Monastery at Sinai, a collaborative project of the University of Athens, the Hellenic Archaeological Mission at South Sinai and the Egyptian Archaeological Service, in collaboration with Sophia Kalopissi. Principal Projects: Coordinator of the projects: 2

The every day life in Byzantium in 10th century A research project of the University of Athens for the Foundation of Hellenic World (http://theodoros.ime.gr),1996 Byzantine presence in Georgia and georgian in Byzantium. Localization and registration of the relative monuments in an electronical data base, in collabor-ation with the Institute of Art History of the Academy of Sciences at Tbilisi ( http://georgia.arch.uoa.gr) 2000-01, 2005-06. Electronic recording and Presentation of data for the Medieval Artist and Donor of the Byzantine Monumental Painting- Pythagoras II, (EΠΕΑΕΚ ΙΙ, 2005-2007) Participant in the project: I-BYZANTINE - Use of Advanced Applications of Hypermedia Systems for the Benefit of Services of Individualized Navigation and Learning in Virtual Byzantine Museum Environments, in collaboration with the Foundation of Mount Sinai and the Faculty of Informatics of the University of Athens, directed by Professor Drakoulis Martakos (ΠΕΝΕΔ 2001, 2003-2006) Research Programs. 1. Excavation at Kardamaina (Ancient Alasarna) on the island of Kos, in collaboration with colleagues Georgia Kokkorou-Alevras and Sophia Kalopissi-Verti. 2. Excavation of Early Christian Sites at South Sinai, in collaboration with colleague Sophia Kalopissi- Verti. Supervisor of master s theses and PhD dissertations: Supervised numerous master s theses and PhD dissertations of the Department of Archaeology and History of Art at the University of Athens. Participated as member of four committees in France (Paris I, Pantheon Sorbonne), for the evaluation of PhD dissertations. Specifically, I was the supervisor of record for the following doctoral dissertations: Μελίτα Εμμανουήλ, Οι τοιχογραφίες του Αγίου Δημητρίου στο Μακρυχώρι και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Οξύλιθο της Εύβοιας, 1984. Melita Emmanuel, The Wall Paintings of Ayios Dimitrios at Makryhori and of the Dormition of the Virgin Mary at Euboea s Oxylithos, 1984. Ηλίας Κόλλιας, Δύο ροδιακά ζωγραφικά σύνολα της εποχής της ιπποτο-κρατίας: ο Άγιος Νικόλαος στα Τριάντα και η Αγία Τριάδα (Ντολαπλί Μετζίντ) στη μεσαιωνική Ρόδο, 1986. Elias Kollias, Two Rhodian painting ensembles from the days of knighthood: Ayios Nikolaos at Trianda and Ayia Triada (Dolapli Metzid) in medieval Rhodes, 1986. Βασιλική Φωσκόλου, H Όμορφη Eκκλησιά στην Aίγινα. Eικονογραφική και τεχνοτροπική ανάλυση των τοιχογραφιών της, 2000. Vasiliki Foskolou, The Beautiful Church on the island of Aegina. Iconographic and stylistic analysis of its wall paintings, 2000. Euterpi Theoklieva-Stoićeva, Τοπογραφία της Μεσημβρίας από τον 4ο έως τις αρχές του 7ου αιώνα, 2006. Topography of Nessebar from the 4th to the beginnings of the 7th Century, 2006. Αναστασία Δρανδάκη, Χάλκινα σκεύη της Ύστερης Αρχαιότητας. Τεχνική, τυπολογία, χρήση, με βάση τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη, 2008. Anastasia Drandaki, Copper utensils of late antiquity. Typology and use, based on the collection of the Benaki Musuem, 2000. Αγγελική Αντωνάκου, Angeliki Andonakou, The Early Christian Passion Cycle: Word, Raza, and Emotion, 2009. 3

Διονύσης Μουρελάτος, Εικόνα: θέση και λειτουργικότητα. Αποθησαύριση και ηλεκτρονική οργάνωση όρων και στοιχείων, 2009. Dionysis Mourelatos, Icon: position, classification and digital organization of terms and elements, 2009. Dissertation and Principal Past and Current Publications: Les monuments de Grèce depuis la fin de la crise iconoclaste jusqu à l an mille, Paris 1969 ( PhD dissertation). «Βυζαντινά κιονόκρανα με ανάγλυφα ζώα». (= «Byzantine Columns with Animals in Relief»). Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ', τ. Στ' (Deltion tis Christianikis Archaeologikis Etairias=Journal of the Christian Archaelogical Society Ser. 4, Vol. VI), (1970-72), pp. 82-129. "Quelques chapiteaux inachevés des Philippes". Byzantiοn, Vol. XLII (1972), pp. 423-430, figs 1-4, pls 1-5. «L' église rupestre de la Nativité dans l'île de Naxos", Cahiers Archéologiques, Vol. XXIII (1974), pp. 107-120. «Η παράσταση της Ανάληψης στον τρούλο της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης. Εικονογραφικά προβλήματα» (= The Resurrection Scene in the Cupola of Saint Sophia in Thessaloniki. Iconographical Problems ). Επιστημονική Επετηρίς της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Στ' 2 (Scientific Journal of the Polytechnic School of the Aristotelian University of Thessaloniki. Department of Architecture, Vol. 6, Part 2), (1974), pp. 69-89. In collaboration with Αndré Grabar, «Un reliquaire paléochrétien récemment découvert près de Thessalonique", Cahiers Archéologiques, Vol. XXIV (1975), pp. 33-42. "Les églises de Véria en Macédoine", Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina, Vol. ΧΧΙΙ (1975), pp. 303-315, figs 1-5. "Les églises des Météores", Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina, Vol. XXII (1975), pp. 317-333, figs 1-6. "Les églises de Géraki et de Monemvasie," Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina, Vol. XXII (1975), pp. 333-355, figs 1-8. "Μερικές παρατηρήσεις στις προοπτικές συμβάσεις μιας εικόνας του Ανδρέα Ρίτζου", (= Observations on the Conventions of Perspective in an Icon by Andreas Ritzos ), Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ', τ. Θ (Deltion tis Christianikis Archaeologikis Etairias =Journal of the Christian Archaeological Society, Ser. 4, Vol.ΙΧ), (1977-79), pp. 249-260, pls 99-102. «Οι τοιχογραφίες της κρύπτης του Αγίου Νικολάου στα Καμπιά της Βοιωτίας» (= The Wall Paintings in the Crypt of Saint Nicholas at Kambia in Beotia ), Actes du XVe Congrès International d' Etudes Byzantines, Athènes 1976, II, Communications (Proceedings of the XVth Congress of Byzantine Studies, Athens, 1976, Part II, Communications) ( 1981), pp. 597-622. In collaboration with Nikolaos Β. Drandakis, Ηeleni Dori, Sophia.Kalopissi-Verti, "Έρευνα στη Μάνη" (= Research in Mani ), Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας ( Praktika tis Archaeologikis Etaerias =Proceedings of the Archaeological Society) 1978 (1980), pp. 135-182, pls 114-130. In collaboration with Nikolaos Β. Drandakis and Sophia Kalopissi-Verti, "Έρευνα στη Μάνη" (= Research in Mani ), Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (Praktika tis Archaeologikis Etaerias =Proceedings of the Archaeological Society) 1979 (1981), pp. 156-214, pls 114-132. 4

In collaboration with Nikolaos Β. Drandakis and Sophia Kalopissi-Verti, "Έρευνα στη Μεσσηνιακή Μάνη" (= Research in Mani of Messenia ), Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (Praktika tis Archaeologikis Etaerias =Proceedings of the Archaeological Society) 1980 (1982), pp. 188-246, figs. 1-2, pls 131-147. In collaboration with Nikolaos Β. Drandakis and Sophia Kalopissi-Verti, Heleni Dori and Victoria Kepetzi, "Έρευνα στη Μάνη" (= Research in Mani ), Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (Praktika tis Archaeologikis Etaerias =Proceedings of the Archaeological Society) 1981 (1984), pp. 449-578, pls 267-304. In collaboration with Nikolaos Β. Drandakis et al, "Έρευνα στην Επίδαυρο Λιμηρά" (= «Research in Epidaurus Lemera ), Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (Praktika tis Archaeologikis Etaerias =Proceedings of the Archaeological Society), Vol. 138, 1982 (1984), pp. 349-366, pls 222-248. In collaboration with Nikolaos Β. Drandakis and Sophia Kalopissi-Verti, "Έρευνα στην Ε- πίδαυρο Λιμηρά" (= Research in Epidaurus Lemera), Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (Praktika tis Archaeologikis Etaerias =Proceedings of the Archaeological Society), Vol. 139, 1983- A' (1986), pp. 209-263, pls 169-178. «La peinture monumentale en Grèce de la période post-iconoclaste jusqu'à l'avènement des Comnènes (843-1081)», Cahiers Archéologiques, Vol. 34 (1986), pp. 75-108. «Τεχνοτροπικές σχέσεις της ζωγραφικής της Κύπρου και της Πελοποννήσου κατά το 13 ο αιώνα» (= «Stylistic Comparisons between Cyprus Painting and Peloponnese Painting during the 13 th Century») Πρακτικά Δεύτερου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου, Τόμος Β, (=Proceedings of the Second International Congress of Cyprus, Part 2), Nicosia 1982 (1986), pp. 561-566. The Wall- paintings in the Church of the Virgin Kosmosoteira at Ferai (Vira) and Stylistic Trends in 12 th Century Painting, First International Symposium for Thracian Studies, Byzantine Thrace, Image and Character, Komotini 1987 (Byzantininsche Forschungen Vol. XIV, 1989) Part. 1, pp. 459-484, Part 2. pls CXXX to CLXXXIX, figs 1-60. The Character of Monumental Painting in the 10 th Century. The problem of Patronage, Constantine VII Porphyrogenitus and His Age; Second International Byzantine Conference, Delphi 1987 (Athens 1989), pp. 285-331. «Les peintures murales de Naxos», Corso di Cultura sull' Arte Ravennate et Byzantina Vol. XXXVIII (1991), pp. 281-303. «Οι τοιχογραφίες του Αγίου Γεωργίου Λαθρήνου στη Νάξο» (= The wall paintings of St. George at Lathrino in Naxos ), Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ', τ. IΣΤ (Deltion tis Christianikis Archaeologikis Etairias =Journal of the Christian Archaeological Society, Ser. 4, Vol.ΧVI), (1991-2), pp. 139-154. «Η εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας στο μοναστήρι του Πετριζού (Bačkovo) στη Βουλγαρία» (= The icon of the Virgin Mary Glykophilousa in the Monastery of Petrizos (Bačkovo) in Bulgaria ), Ευφρόσυνον Αφιέρωμα στον Μανόλη Χατζηδάκη (= Euphrosynon Dedicatory Tribute to Manolis Chadzidakis), Athens 1992, pp. 449-468. «Η εκκλησία της Γέννησης στο μοναστήρι της Παναγίας Καλορίτισσας στη Νάξο. Φάσεις τοιχογράφησης» (= The Church of the Nativity at the Monastery of the Virgin Mary the Kaloritissa at Naxos ), Αντίφωνον, Αφιέρωμα στον Καθηγητή Νικόλαο Β. Δρανδάκη =Antiphonon Dedicatory Tribute to Professor Nikolaos B. Drandakis), Thessaloniki 1994, pp. 540-559. The Question of the Role of the Donor and of the Painter. A Rudimentary Approach, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας περ. Δ', τ. ΙΖ (Deltion tis Christianikis Archaeologikis Etairias=Journal of the Christian Archaelogical Society Ser. 4, Vol. XVII), (1993-1994), pp. 143-156. Quelques notes sur une petite église du XIVe siècle dans le Magne, Στέφανος, Studia byzantina ac slavica, VLADIMIRO VAVRINEK ad annum sexagesimum quintum dedicata, Byzantinoslavica. Vol. LVI (1995), pp.735-742. 5

In collaboration with Georgia Kokkorou-Alevras and Sophia Kalopissi-Verti, Excavation at Kardamaina (Ancient Halasarna) in Kos, Αρχαιογνωσία (Archaeognosia) 9 (1995-96), pp. 313-335. Les tendances de la peinture de Thessalonique en comparaison avec celles de Constantinople, comme expression de la situation politico-économique de ces villes pendant le XIVe siècle,, Byzantium and Serbia in the 14th Century, Athens 1996, pp. 351-362, pls 113-122. Το πρόβλημα του ρόλου του χορηγού και του βαθμού ανεξαρτησίας του ζωγράφου στην καλλιτεχνική δημιουργία. Δύο παραδείγματα του 12 ου αι. (= The question of the role of the sponsor and the degree of independence of the painter in his artistic creation. Two examples of the 12 th Century ). Το πορτραίτο του καλλιτέχνη στο Βυζάντιο ( =The portrait of the artist in Byzantium) (Maria Vassilaki ed.), Iraklion 2000, pp. 77-105, figs 1-20. Un aspect de l art provincial, témoignage des ateliers locaux dans la peinture monumentale,. Drevnerusskoe iskustvo vijantija i drevnaja Rus K 100-letnju Andreja Nikolaviča Grabara (1896-1990), St Petersburg 1999, pp. 178-191. In collaboration with Sophia Kalopisi-Verti and Μaria Konstandoudaki, «Μαρτυρίες για τη εκπαίδευση των ζωγράφων στη μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή περίοδο», (= «Evidences on the Training of Painters during the Middle- and Late- Byzantine Period»), Β Συνάντηση Βυζαντινολόγων Ελλάδος και Κύπρου (=2nd Congress of Byzantinists of Greece and Cyprus), Athens 1999, Εισηγήσεις - Ερευνητικά Προγράμματα - Περιλήψεις Ανακοινώσεων (2000), pp. 63-68. «Εικαστικές εκφράσεις του δόγματος της Θείας Ενσαρκώσεως. Ευαγγελισμός. Ο κύκλος της Γεννήσεως» (= Artistic expressions of the dogma of the Holy Incarnation. Annunciation. The cycle of the Nativity ).. Μυστήριον Μέγα και Παράδοξον. Σωτήριον Έτος 2000. Έκθεσις Εικόνων και Κειμηλίων (Great Mystery and Strange; The Year of Our Lord 2000. Exposition of Icons and Heirlooms), Αthens 2001, pp. 52-56.. «Η ζωγραφική του 12 ου αιώνα στην Κύπρο και το πρόβλημα των τοπικών εργαστηρίων» (= 12 th Century painting in Cyprus and the question of local workshops ), Πρακτικά του Τρίτου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου, Τόμος Β (Proceedings of the Third International Congress of Cyprus, Part 2) Nicosia 1996 (2001), pp. 411-439. In collaboration with Sophia Kalopisi-Verti, «Ταφικό συγκρότημα στον παλαιοχριστιανικό οικισμό της Αλασάρνας (σημ. Καρδάμαινας) στην Κω» (= Funeral Complex in the Early Christian Settlement of Alasarna (modern Kardamaina) in Kos ), Ιστορία Τέχνη - Αρχαιολογία της Κω, Α Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, Κως 1997 (=History, Art, Archaeology in Kos, 1 st International Scientific Congress, Kos 1997), Athens 2001, pp. 243-254. In collaboration with Sophia Kalopisi-Verti, «Ανασκαφή στην Αγία Κορυφή του Όρους Σινά (Gebel Musa). Προκαταρτικά πορίσματα (= Excavation at the Holy Summit of Mount Sinai (Gebel Musa). Preliminary conclusions»), Πρακτικά Συνεδρίου (=Congress Proceedings) (1998) «Το Σινά δια μέσου των αιώνων» (= Sinai through the centuries ), «Εικοσιπενταετηρικόν» εόρτιον Συνέδριον επί τη συμπληρώσει είκοσι πέντε ετών αρχιερατείας του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Σινά, Φαράν και Ραϊθώ και Ηγουμένου της Ι. Μ. Αγίας Αικατερίνης Όρους Σινά κυρίου Δαμιανού, Σιναϊτικά Ανάλεκτα, Α (= Sinai Analects, Vol. 1) (2002), pp. 69-90. «Οι γραμματικές γνώσεις των ζωγράφων. Ένα παράδειγμα σχετικού προβληματισμού από τη Μάνη» (= Literacy of painters. An example of a case in question from Mani ), Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, τ.κδ (Deltion tis Christianikis Archaeologikis Etairias=Journal of the Christian Archaelogical Society, Ser. 4, Vol.XXIV), (2003), pp. 185-194. Donors personality traits in 12 th century painting. Some examples. Christina Angelidi ed., Byzantium Matures. Choices, sensitivities and modes of expression (11 th to 15 th centuries), Athens 2004, pp. 145-166. Village Painting and the Question of Local Workshops, J. Lefort, C. Morrisson, J P. Sodini eds, Les villages dans l empire byzantin, Ve-XVe s., Réalités Byzantines 11, 2005, pp. 193-212. 6

Monumental painting in the churches of Mani a means of expression and communication Tales of religious faith in Mani Athens 2005, 85-97. «Παρατηρήσεις για ένα τοπικό εργαστήρι στην περιοχή της Επιδαύρου Λιμηράς» (= «Observations on a local workshop in the area of Epidaurus Lemera»), Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, τ. ΚΖ (Deltion tis Christianikis Archaeologikis Etairias=Journal of the Christian Archaelogical Society, Ser. 4, Vol.XXVII), (2006), pp. 193-206. «Η προσωπικότητα δύο αρχόντων της Καστοριάς και ο χαρακτήρας της πόλης στο δεύτερο μισό του 12 ου αιώνα» (= The Personality of two Kastoria Archons and the Town s Character in the Second Half of the 12th Century ), Δώρον. Τιμητικός Τόμος στον καθηγητή Νίκο Νικονάνο (Doron. A Dedicatory Tribute to Professor Nikos Nikonanos), Θεσσαλονίκη (Thessaloniki) 2006, pp.157-167. In collaboration with Georgia Kokkorou-Alevras and Sophia Kalopisi-Verti, Kardamaina, Ancient Alasarna on the Island of Kos, a Guide: The Sanctuary of Apollo and the Early Christian Settlement at Kardamaina (Ancient Alasarna) on the Island of Kos, Athens 2006. And Καρδάμαινα. Αρχαία Αλάσαρνα. Οδηγός: Το Ιερό του Απόλλωνα και ο παλαιοχριστιανικός οικισμός στην Καρδάμαινα ( αρχαία Αλάσαρνα ) της Κω, Athens 2010. Le peintre en tant que scribe des inscriptions d un monument et la question du niveau de sa connaissance grammaticale et orthographique» L artista a Bisanzio e nel mondo cristiano-orientale (επιστ επιμ. Michele Bacci), Pisa 2007, 71-116. In collaboration with Sophia Kalopisi-Verti, Excavation of the Justinianic Basilica on the Holy Summit (Jabal Mūsā) at Mount Sinai Ideologia e cultura artistic tra Adriatico e Mediterraneo orientale (IV~X secolo). Il ruolo dell autorità ecclesiastica alla luce di nuovi scavi e ricerche. Atti del Convegno Internazionale, Bologna Ravenna, 2007 (επιστημ. επιμ. R Farioli Campanati, C. Rizzardi, P.Porta, A. Augenti, I. Baldini Lippolis), 187-190. «Σχολιάζοντας τους ζωγράφους. Μερικά παραδείγματα τοιχογραφιών από τη Μάνη» (= Commenting the painters. Some Wall painting examples from Mani ), Επιστημονικό συμπόσιο στη μνήμη Νικολάου Β. Δρανδάκη για τη βυζαντινή Μάνη. Πρακτικά ( A scientific colloquium in the memory of Nicholas B. Drandakis for Byzantine Mani), Σπάρτη (Sparti) 2008-2009, pp. 221-232. Dictionnary In collaboration with Sophia Kalopisi-Verti, Multilingual Illustrated Dictionary of Byzantine Architecture and Sculpture Terminology, Crete University Press, Herakleion 2010. Lectures: 2004-2011 Lecture at the Academy of Athens in memory of Manolis Hatzidakis, March 23, 2004. Topic: «Η βυζαντινή ζωγραφική στην Καππαδοκία και η κοινωνία της εποχής» (Byzantine painting in Cappadocia and the society of the period). I gave twelve lectures, in November 2008, on Byzantine painting topics for four weeks in three universities in the United States and in one in Canada, sponsored by the Onassis Foundation. Lecture at the Museum of Byzantine Civilization, Thessaloniki, in January 29 2009. Topic. «Εικόνες από τη συλλογή της Ιεράς Μονής της Αγίας 7

Αικατερίνης του Σινά». ( Icons from the Collection of the Holy Monastery of Saint Catherine at Sinai ). Congresses: 2004-2011 Fifth Archaeological Symposium, Fieldwork and Research, V: The Work of the Department of Archaeology and History of Art, Program and Abstracts, Athens, April 19-20, 2005. Paper: «Παλαιοχριστιανική ανασκαφή στο Σινά» ( Excavation of Early Christian site in Sinai ), in collaboration with Sophia Kalopissi-Verti, Νikolaos Fyssas, Dionysis Mourela-tos. Symposium at St. Catherine s Monastery on Sinai. December 2005. Paper: «Το ψηφιδωτό της αψίδας στο καθολικό της Ιεράς Μονής του Σινά» ( The Mosaic on the Apse of the Catholicon of the Holy Monastery on Sinai ).. 26th Symposium of Byzantine and Post-Byzantine Archaeology and Art, Athens, May 12-14, 2006, coordinator of the panel on the topic: Γυναίκες χορηγοί μνημείων και έργων τέχνης στο Βυζάντιο. ( Women sponsors of monuments and works of art at Byzantium ). 21st International Congress of Byzantine Studies, London, 21-26 August, 2006, coordinator of the panel on the topic: Managing the Heritage; also panel participant in collaboration with colleague Sonia Kalopissi-Verti. Paper: Excavating on the Holy Summit (Gebel Musa) at Mount Sinai. A proposal for Heritage Management. Sixth Archaeological Symposium, Fieldwork and Research, VI: The Work of the Depart-ment of Archaeology and History of Art, Program and Abstracts, Athens, April 26-27, 2007. Paper: «Παλαιοχριστιανική ανασκαφή στο Σινά» ( Excavation of Early Christian site on Sinai ), in collaboration with colleague Sophia Kalopissi-Verti. Routes of Faith in the Medieval Mediterranean. International Symposium, Θεσσαλονίκη 7-10 Νοεμβρίου 2007. Ανακοίνωση: «Το πρόβλημα της επιτόπιας καλλιτεχνικής παραγω-γής κατά το 13ο αιώνα στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Η συμβολή του προσκυνηματικού κινήματος». Convegno Internazionale, Ideologia e cultura artistica tra Adriatico e Mediterraneo orien-tale (IV-X secolo): il ruolo dell autorità ecclesiastica alla luce di nuovi scavi e recherché, Bologna Ravenna, 26-29 Novembre 2007. Paper: Excavation of the Justinian Basilica on the Holy Summit (Gebel Mousa) at Mount Sinai in collaboration with Sophia Kalo-pissi-Verti IVth International Congress of Cypriot Studies, Nicosia 29 April-3 May 2008. Paper: «Οι τοιχογραφίες του Αγίου Ιωάννη Σακκά στην Καρπασία».( The Wall Paintings of Ayios Ioannis Sakka in Karpasia, Cyprus ). Honoring the memory of Nicholaos B. Drandakis. A scientific Symposium for Byzantine Mani, 21-22 June 2008. Paper: «Σχολιάζοντας τους ζωγράφους. Μερικά παραδείγματα τοιχογραφιών από τη Μάνη». ( Comments on Painters. Some Examples of Wall Paintings from Mani. ) Colloque, Relations et échanges entre Orient et Occident méditerranéens au XIII siècle. Le témoignage des programmes picturaux, 2-4 avril 2009. Paper: Icons and frescoes of the 13th Century at St. Catherine s monastery on Mount Sinai. Some observations. Seventh Archaeological Symposium. Fieldwork and Research, VII: The Work of the Department of Archaeology and History of Art, April 6 and 7, 2009, paper: Excavating the Early Christian Settlement of Kardamaina (Ancient Halasarna) on Kos: A 20-year assessment, in collaboration with Sophia Kalopissi-Verti. 8

29th Symposium of Byzantine and Post Byzantine Archaeology and Art, 15-17 May 2009. Texts and Monuments, introductory paper: Σχολιάζοντας τις επιγραφές» ( Commenting on the Inscriptions ). The Boyana Church between the East and the West in the Art of the Christian Europe. International conference, Sofia 16-17 April 2010. Paper: Some Observations on 13th Century Sinai Icons and Boiana Frescoes (1259). 30th Symposium of Byzantine and Post Byzantine Archaeology and Art, 14-16 May 2010. Painters and their Workshops during the Byzantine and Post Byzantine Period. Participated in the panel on the topic: Byzantine and Post Byzantine Painting Workshop. Eighth Archaeological Symposium. Fieldwork and Research, VIII: The Work of the Department of Archaeology and History of Art, April 14 and 15, 2011, paper: Excavating the Early Christian Settlement of Kardamaina (Ancient Halasarna) on Kos: Progress in the Study of Pottery, in collaboration with Sophia Kalopissi-Verti. First Panhellenic Symposium Ex Oriente Lux. Research and Teaching of the Civilizations of Egypt, Near East and Cyprus at Greek Universities, May 20, 2011, paper: Excavation and Research at the Holy Summit at Mount Sinai, in collaboration with Sophia Kalopissi-Verti. Some of thequotations from my published papers in scientific journals Les monuments de Grèce depuis la fin de la crise iconoclaste jusqu à l an mille, Paris 1969 (Ph. Dissertation). 01) ΔΧΑΕ 8 (1975-1976), (Μ. Ασπρά-Βαρδαβάκη, σελ. 213, 214). 02) K. Skawran, The development of middle byzantine fresco painting in Greece, South Africa, Pretoria 1982, (σελ. XXV βιβλιογραφία, 70, 117, 121, 131, 133, 136, 137, 149, 150, 151, 152, 154, 155, 160). 03) Th. Chatzidakis-Bacharas, Les peintures murales de Hosios Loukas. Les chapelles occidentales, Athènes 1982, (σελ. 145, 177). 04) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 196, 197). 05) Νάξος, (Σειρά: Βυζαντινή Τέχνη στην Ελλάδα), (γεν. εποπτεία Μ. Χατζηδάκης), Αθήνα 1989, (Ν. Ζίας, σελ. 49 βιβλιογραφία). 06) Ν. Γκιολές, Ο βυζαντινός τρούλλος και το εικονογραφικό του πρόγραμμα, Αθήνα 1990, (σελ. 37, 40, 222 βιβλιογραφία). 07) ΔΧΑΕ 19 (1996-1997), (Ι. Βαραλής, σελ. 203). 08) ΔΧΑΕ 23 (2002), (Αγγ. Κατσιώτη, σελ. 106). 09) C. Jolivet-Lévy, Etudes Cappadociennes, London 2002 (σελ. 8, 26, 36). 10) D. Mouriki, Studies in Late Byzantine Painting, London 1995, (κεφ. ΙΙΙ, σελ. 141). «Βυζαντινά κιονόκρανα με ανάγλυφα ζώα», ΔΧΑΕ, περ. Δ', τ. Στ' (1970-72), 82-9

129. 11) ΔΧΑΕ 8 (1975-1976), (L. Bouras, σελ. 92). 12) Μακεδονικά 19 (1979), (Χ. Μαυροπούλου-Τσιούμη, Δ. Παπανικόλα-Μπακιρτζή, σελ. 21, 22, 23, 24, 35, 36, 37, 38). 13) Rapports présentés au X e Congrès International d Archéologie chrétienne, (Thessalonique, 28/9-4/10/1980), [Εληνικά, Revue de la Société d Etudes Macédoniennes, Supplement 26], Thessalonique 1980, (J. Ρ. Sodini, σελ. 48, 50, 51, 52, 53, 54, 57, 58, 77). 14) Έκθεση Λευκού Πύργου. Θεσσαλονίκη.Ιστορία και Τέχνη, Αθήνα 1986 (σελ. 106, βιβλιογραφία). 15) ΔΧΑΕ 14 (1987-88), (Ν. Πούλου-Παπαδημητρίου, σελ. 157). 16) Πελοποννησιακά 18 (1989-90), (Αρ. Καββαδία-Σπονδύλη, σελ. 201, 202, 209). 17) Milion 2 (1990), (A. G. Guidobaldi, σελ. 271). 18) Ν. Γκιολές, Παλαιοχριστιανική τέχνη. Μνημειακή ζωγραφική (π. 300-726), Αθήνα 1991, (σελ. 69). 19) ΔΧΑΕ 16 (1991-1992), (Ν. Πανσελήνου, σελ. 155, 157, 165). 20) ΒYZANCE. L art byzantin dans les collections publiques françaises, Paris 1992 (σελ. 518 βιβλιογραφία). 21) W. E. Kleinbauer, Early Christian and Byzantine Architecture, an annotated bibliography and historiography, Boston, Mass. 1992, (σελ. 169, no 687). 22) Ν. Κ. Μουτσόπουλος, Εκκλησίες της Καστοριάς 9 ος -11 ος αιώνας, Θεσσαλονίκη 1992, (σελ. ΧΧΙ βιβλιογραφία, 356). 23) ΔΧΑΕ 18 (1995), (Θ. Παζαράς, σελ. 31). 24) Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6 ος -12 ος αι.), [ΕΙΕ/ΙΒΕ, Διεθνή Συμπόσια 6], Αθήνα 1998, (Ν. Πούλου-Παπαδημητρίου, σελ. 344). 25) Μ. Σκλάβου-Μαυροειδή, Γλυπτά του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών, Κατάλογος, Αθήνα 1999, (σελ. 51, 72, 74, 185, 239 βιβλιογραφία). 26) La sculpture byzantine, VIIe - XIIe siècles, Actes du colloque international, (επιμ. Ch. Pennas - C. Vanderheyde), [BCH Supplément 49], Athènes 2008, (R. Flaminio, σελ. 43). 27) La sculpture byzantine, VIIe - XIIe siècles, Actes du colloque international, (επιμ. Ch. Pennas - C. Vanderheyde), [BCH Supplément 49], Athènes 2008, (Θ. Παζαράς, σελ. 252). 28) La sculpture byzantine, VIIe - XIIe siècles, Actes du colloque international, (επιμ. Ch. Pennas - C. Vanderheyde), [BCH Supplément 49], Athènes 2008, (Ε. Γ. Μανωλέσσου, σελ. 317, ευχαριστίες). 29) La sculpture byzantine, VIIe - XIIe siècles, Actes du colloque international, (επιμ. Ch. Pennas - C. Vanderheyde), [BCH Supplément 49], Athènes 2008, (C. Vanderheyne, σελ. 343). 30) La sculpture byzantine, VIIe - XIIe siècles, Actes du colloque international, (επιμ. Ch. Pennas - C. Vanderheyde), [BCH Supplément 49], Athènes 2008, (Χ. Μπούρας, σελ. 472). 31) Ε. Θεοκλίεβα-Στοΐτσεβα, Η τοπογραφία της Μεσημβρίας του Ευξείνου Πόντου 10

από τον 4 ο έως τις αρχές του 7 ου αιώνα, Αλεξανδρούπολη 2009, (σελ. 166, 184, 185, 195, 248 βιβλιογραφία). Quelques chapiteaux inachevés des Philippes". Byzantiοn, Vol. XLII (1972), 423-430, εικ. 1-4, πίν. 1-5. 32) Rapports présentés au X e Congrès International d Archéologie chrétienne, (Thessalonique, 28/9-4/10/1980), [Eλληνικά, Revue de la Société d Etudes Macédoniennes, Supplément 26], Thessalonique 1980, (J. Ρ. Sodini, σελ. 44, 62). 33) W. E. Kleinbauer, Early Christian and Byzantine Architecture, an annotated bibliography and historiography, Boston, Massachussets 1992, (σελ. 169, no 688). 34) Ε. Θεοκλίεβα-Στοΐτσεβα, Η τοπογραφία της Μεσημβρίας του Ευξείνου Πόντου από τον 4 ο έως τις αρχές του 7 ου αιώνα, Αλεξανδρούπολη 2009, (σελ. 248 βιβλιογραφία). L' église rupestre de la Nativité dans l'île de Naxos, CahArch, Vol. XXIII (1974), 107-120. 35) DOP 29 (1975), (N. Thierry, σελ. 77). 36) Byzantion XLVI (1976), Comptes Rendus (Ch.Delvoye, σελ. 554). 37) K. Skawran, The development of middle byzantine fresco painting in Greece, South Africa, Pretoria 1982, (σελ. XXV βιβλιογραφία, 116, 117, 119, 133, 134, 150, 151). 38) Ν. Β. Δρανδάκης, Οι παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες στη Δροσιανή της Νάξου, Αθήνα 1988, (σελ. 17 βιβλιογραφία). 39) Νάξος, (Σειρά: Βυζαντινή Τέχνη στην Ελλάδα), (γεν. εποπτεία Μ. Χατζηδάκης) Αθήνα 1989, (Μ. Χατζηδάκης, σελ. 16 βιβλιογραφία). 40) Ν. Γκιολές, Ο βυζαντινός τρούλλος και το εικονογραφικό του πρόγραμμα, Αθήνα 1990, (σελ. 24, 115, 222 βιβλιογραφία). 41) Zograf 21 (1990), (Ch. Konstantinidi, σελ. 7). 42) C. Jolivet-Lévy, Les églises byzantines de Cappadoce, Paris 1991, (σελ. 140, 326). 43) L. Safran, S. Pietro in Otranto. Byzantine art in South Italy, Roma 1992, (σελ. 78, 81). 44) N. Asutay-Fleissig, Templonanlagen in den Höhlenkirchen Kappadokiens, Frankfurt am Main 1996, (σελ. 148, 154, 168 βιβλιογραφία). 45) MonPiot 75 (1996), (C. Jolivet-Lévy, σελ. 35). 46) Απ. Μαντάς, Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Ιερού Βήματος των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204), Αθήνα 2001, (σελ. 32 βιβλιογραφία, 127, 140). 47) C. Jolivet-Lévy, Etudes Cappadociennes, London 2002, (σελ. 9, 36). 48) Λαμπηδών. Αφιέρωμα στη μνήμη της Ντούλας Μουρίκη, (επιμ. Μ. Ασπρά- Βαρδαβάκη), τ. 1, Αθήνα 2003, (M. L. Coulson, 154). 49) Γ. Σ. Μαστορόπουλος, Νάξος: Το άλλο κάλλος. Περιηγήσεις σε βυζαντινά μνημεία, Αθήνα (χ.χ.), (σελ. 253 βιβλιογραφία). 50) ΔΧΑΕ 30 (2009), (Γ. Πάλλης, σελ. 181). 11

«Η παράσταση της Ανάληψης στον τρούλο της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης. Εικονογραφικά προβλήματα», Επιστημονική Επετηρίς της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Στ' 2, (1974), 69-82. 51) Ν. Γκιολές, Η Ανάληψη του Χριστού βάσει των μνημείων της Α χιλιετηρίδος, Α- θήνα 1981, (σελ. 177, 243, 359 βιβλιογραφία). 52) K. Skawran, The development of middle byzantine fresco painting in Greece, South Africa, Pretoria 1982, (σελ. XXV βιβλιογραφία, 114, 151, 154). 53) Ντ. Μουρίκη, Τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής Χίου, Αθήνα 1985, τ. Α, (σελ. 204). 54) Rivista Storica Calabrese 6 (1985), (M. Falla Castelfranchi, σελ. 409). 55) ΔΧΑΕ 15 (1988-89), (Ι. Βαραλής, σελ. 167, 171, 173). 56) Ν. Γκιολές, Ο βυζαντινός τρούλλος και το εικονογραφικό του πρόγραμμα, Αθήνα 1990, (σελ. 19, 33, 57, 167, 222 βιβλιογραφία). 57) O. Chassoura, Les peintures murales des églises de Longanikos (Laconie) et les tendances de la peinture byzantine de la deuxième moitié du XIVe siècle dans le sud du Péloponnèse, Paris 1991, τ. 1, (σελ. 187, 188), τ. 2, (σελ. 471 βιβλιογραφία). 58) Calabria Bizantina. Testimonianze d arte e strutture di territori. VIII incontro di studi bizantini, Reggio Calabria-Vibo Valentio-Tropea, 17-19 maggio 1985 (1991), (M. Falla Castelfranchi, σελ. 32). 59) Ν. Κ. Μουτσόπουλος, Εκκλησίες της Καστοριάς 9 ος -11 ος αιώνας, Θεσσαλονίκη 1992, (σελ. ΧΧΙ βιβλιογραφία, 298) 60) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994, (Σ. Καλοπίση-Βέρτη, σελ. 458). 61) Κ. Θεοχαρίδου, Η αρχιτεκτονική του ναού της Αγίας Σοφίας στην Θεσσαλονίκη, Αθήνα 1994, (σελ. 20 βιβλιογραφία). 62) Ν. Χατζηδάκη, Βυζαντινά Ψηφιδωτά, Αθήνα 1994, (σελ. 234, 263 βιβλιογραφία). 63) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994 (Σ. Καλοπίση-Βέρτη, σελ. 458). 64) DOP 50 (1996), (A. Nicolaïdès, σελ. 92, 93). 65) Πελοποννησιακά 22 (1996-97), (Θ. Κουκούλης - Μ. Οικονόμου, σελ. 261, 263). 66) Ε. Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου - Α. Τούρτα, Περίπατοι στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Αθήνα 1997, (σελ. 222). 67) Απ. Μαντάς, Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Ιερού Βήματος των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204), Αθήνα 2001, (σελ. 123, 198, 244). 68) Τ. Παπαμαστοράκης, Ο διάκοσμος του τρούλου των ναών της Παλαιολόγειας περιόδου στη Βαλκανική χερσόνησο και την Κύπρο, Αθήναι 2001, (σελ. 55, 364 βιβλιογραφία). 69) Σ. Θ. Παντζαρίδης, Οι τοιχογραφίες του Παρεκκλησίου Κοιμήσεως Θεοτόκου (Μολυβοκκλησιάς) Καρυές Άγιον Όρος, Θεσσαλονίκη 2006, (σελ. 264 βιβλιογραφία). 12

In collaboration with Αndré Grabar, «Un reliquaire paléochrétien récemment découvert près de Thessalonique", CahArch, Vol. XXIV (1975), 33-42. 70) Gesta 18/1 (1979), (H. L. Kessler, σελ. 118). 71) Έκθεση Λευκού Πύργου. Θεσσαλονίκη.Ιστορία και Τέχνη, Αθήνα 1986 (σελ. 107, βιβλιογραφία). 72) Milano capitale dell impero romano, Atti del Convegno Arheologico Internazionale, a cura di G. Sena Chiesa e E. A. Arslam, Milano 8-11 marzo 1990, Milano 1991, (A. Melucco-Vaccaro, σελ. 124). 73) Th. F. Mathews, The Clash of Gods: A reinterpretation of Early Christian Art, Priceton 1993 (revised edition 1999, σελ. 202). 74) Το πορτραίτο του καλλιτέχνη στο Βυζάντιο, (επιμ. Μ. Βασιλάκη), Ηράκλειο 2000, (Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά, σελ. 28, 29, 42 βιβλιογραφία). 75) Αικ. Λοβέρδου-Τσιγαρίδα, Οστέϊνα πλακίδια, Αθήνα 2000, (σελ. 19 βιβλιογραφία, 63). 76) BZ 97/2 (2004), (C. Noga-Banai, σελ. 534, 535). 77) G. Noga-Banai, The Trophies of the Martyrs. An Art Historical, New York 2008, (σελ. 32). "Les églises de Véria en Macédoine", Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina, ΧΧΙΙ (1975), 303-315, εικ. 1-5. 78) Actes du XVe Congrès International d Etudes Byzantines, Athènes 1976 (Αθήναι 1979), (L. Hadermann-Misguich, σελ. 269, 271). 79) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 227). 80) Ε. Τσιγαρίδας, Οι τοιχογραφίες της Μονής Λατόμου στη Θεσσαλονίκη και η βυζαντινή ζωγραφική του 12 ου αι., Θεσσαλονίκη 1986, (σελ. 204 βιβλιογραφία). 81) L. Safran, S. Pietro in Otranto. Byzantine art in South Italy, Roma 1992, (σελ. 202). 82) Μ. Γαρίδης, Μεταβυζαντινή ζωγραφική (1450-1600), Αθήνα 2007, (σελ. 304, 305, 525 βιβλιογραφία). 83) Χ. Κωνσταντινίδη, Ο Μελισμός, Θεσσαλονίκη 2008 [Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2008 για πρωτότυπη βυζαντινή μελέτη], (σελ. 165). "Les églises des Météores", Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina, XXII (1975), 317-333, εικ. 1-6. 84) Απ. Μαντάς, Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Ιερού Βήματος των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204), Αθήνα 2001, (σελ. 264). 13

85) Μίλτος Γαρίδης (1926-1996) Αφιέρωμα, Ιωάννινα 2003, τ. Β, (Στ. Σδρόλια, σελ. 662). 86) Μ. Γαρίδης, Μεταβυζαντινή ζωγραφική (1450-1600), Αθήνα 2007, (σελ. 231, 525 βιβλιογραφία). 87) Ι. Κ. Τσιουρής, Οι τοιχογραφίες της Μονής Αγίας Τριάδος Δρακόπετρας (1758) και η μνημειακή ζωγραφική του 18 ου αιώνα στην περιοχή των Αγράφων, Αθήνα 2008, (σελ. 55, 419 βιβλιογραφία). "Les églises de Géraki et de Monémvasie," Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina, XXII (1975), 333-355, εικ. 1-8. 88) Zograf 6 (1975), (V. Djurić, σελ. 47). 89) ΑΑΑ Χ/1 (1977), (Α. Γκιαούρη, σελ. 90). 90) ΑΑΑ ΧΙ/1 (1978), (Ντ. Μουρίκη, σελ. 136). 91) Actes du XVe Congrès International d Etudes Byzantines, Athènes 1976 (Αθήναι 1979) (L. Hadermann-Misguich, σελ. 265). 92) ΑΔ 36 (1981), (Κ. Διαμαντή), (σελ. 184). 93) Ν. Μουτσόπουλος Γ. Δημητροκάλλης, Γεράκι. Οι εκκλησίες του οικισμού, Θεσσαλονίκη 1981, (σελ. 31, 45, 47, 71, 73, 80, 82, 85, 87, 107, 136, 218). 94) K. Skawran, The development of middle byzantine fresco painting in Greece, South Africa, Pretoria 1982, (σελ. XXV βιβλιογραφία, 168, 169, 176). 95) Ν.P.Ševčenko, The Life of Saint Nicholas in Byzantine Art, Torino 1983 ( σελ. 39). 96) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 208, 214). 97) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 242, 243, 244). 98) D. Mouriki, Studies in Late Byzantine Painting, London 1995, (κεφ. ΙΙΙ, σελ. 245). 99) Studies in the Mediterranean World. Past and Present XI, Collected Papers Dedicated to Kin-ichi Watanabe, Tόκιο 1988, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 192, 193). 100) Festschrift für Klaus Wessel, [Münchener Arbeiten zur Kunstgeschichte und Archäologie, Band 2], München 1988, (H. Deliyanni-Doris, σελ. 77, 78). 101) ΛακΣπ 9 (1988), (Ν. Γκιολές, σελ. 449). 102) Αρχιμ. Σ. Κουκιάρης, Τα θαύματα-εμφανίσεις των Αγγέλων και Αρχαγγέλων στην βυζαντινή τέχνη των Βαλκανίων, Αθήνα 1989, (σελ. 65, 130). 103) ΔΧΑΕ 15 (1989-90) (Ά. Μ. Σιμάτου Ρ. Χριστοδουλόπουλου, σελ. 71). 104) C. Jolivet-Lévy, Les églises byzantines de Cappadoce, Paris 1991, (σελ. 21). 105) O. Chassoura, Les peintures murales des églises de Longanikos (Laconie) et les tendances de la peinture byzantine de la deuxième moitié du XIVe siècle dans le sud du Péloponnèse, Paris 1991, τ. 2 (σελ. 393). 14

106) Αρχιμ. Σ. Κουκιάρης, Ο κύκλος του βίου της αγίας Παρασκευής της Ρωμαίας και της εξ Ικονίου στη χριστιανική τέχνη, Αθήνα 1994, (σελ. 58, 195 βιβλιογραφία). 107) N. Asutay-Fleissig, Templonanlagen in den Höhlenkirchen Kappadokiens, Frankfurt am Main 1996, (σελ. 155, 168 βιβλιογραφία). 108) ΔΧΑΕ 19 (1996-1997), (Α. Κατσελάκη, σελ. 190). 109) Βυζαντιακά, 18, Θεσσαλονίκη 1998, (Μουτσόπουλος, σελ. 16). 110) Ο Μανουήλ Πανσέληνος και η εποχή του, [ΕΙΕ/ΙΒΕ, Το Βυζάντιο σήμερα 3], Α- θήνα 1999, (Σ. Καλοπίση-Βέρτη, σελ. 72). 111) T. Velmans V. Korać M. Šuput, Le Rayonnement de Byzance, Paris 1999, (σελ. 520 βιβλιογραφία). 112) J. Ρ. Albani, Die byzantinischen Wandmalereien der Panaghia Chrysaphitissa-Kirche in Chrysapha/Lakonien, Athens 2000, (σελ. 101). 113) Σύμμεικτα 14 (2001), (Β. Φωσκόλου, σελ. 232). 114) Απ. Μαντάς, Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Ιερού Βήματος των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204), Αθήνα 2001, (σελ. 32 βιβλιογραφία, 259, 266). 115) The Crusaders from the Perspective of Byzantium and the Muslim World, (επιμ. Ang. E. Laiou, R. Parviz Mottahedeh), Dumbarton Oaks 2001, USA (Sh. E. J. Gerstel, σελ. 278). 116) ΛακΣπ 16 (2002), (Γ. Δημητροκάλλης, σελ. 443, 445). 117) Λαμπηδών. Αφιέρωμα στη μνήμη της Ντούλας Μουρίκη, (επιμ. Μ. Ασπρά- Βαρδαβάκη), Αθήνα 2003, τ. 2, (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 495). 118) Μίλτος Γαρίδης (1926-1996) Αφιέρωμα, Ιωάννινα 2003, (D. Simić-Lazar, σελ. 693). 119) ΔΧΑΕ 25 (2004), (A. Λούβη-Κίζη, σελ. 111). 120) Θωράκιον. Αφιέρωμα στη μνήμη του Παύλου Λαζαρίδη, Αθήνα 2004, (Ε. Κουνουπιώτου- Μανωλέσσου, σελ. 314). "Μερικές παρατηρήσεις στις προοπτικές συμβάσεις μιας εικόνας του Ανδρέα Ρίτζου",, ΔΧΑΕ, περ. Δ', τ. Θ (1977-79), 249-260, πίν. 99-102. 121) ΔΧΑΕ 10 (1980-1981), (Ιω. Δημακόπουλος, σελ. 186). 122) ΔΧΑΕ 14 (1987-1988), (Ο. Γκράτζιου, σελ. 19). 123) ΔΧΑΕ 18 (1995), (Μ. Καζανάκη-Λάππα, σελ. 109). 124) Μ. Χατζηδάκης, Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), Αθήνα 1987, τ. 1, (σελ. 50 βιβλιογραφία), Αθήνα 1997, τ. 2, (σελ. 329). 125) ΔΧΑΕ 20 (1998-1999), (Ε. Παπασταύρου, σελ. 405). 126) Α. Δρανδάκη, Εικόνες 14 ος -18 ος αιώνας. Συλλογή Ρ. Ανδρεάδη, Αθήνα-Μιλάνο 2002, (σελ. 51, 275 βιβλιογραφία). 15

127) Ι. Κ. Τσιούρης, Οι τοιχογραφίες της Μονής Αγίας Τριάδος Δρακόπετρας (1758) και η μνημειακή ζωγραφική του 18 ου αιώνα στην περιοχή των Αγράφων, Αθήνα 2008, (σελ. 296, 419 βιβλιογραφία). «Οι τοιχογραφίες της κρύπτης του Αγίου Νικολάου στα Καμπιά της Βοιωτίας», Actes du XVe Congrès International d' Etudes Byzantines, Athènes 1976, II, Communications (1981), 597-622. 128) Th. Chatzidakis-Bacharas, Les peintures murales de Hosios Loukas. Les chapelles occidentales, Athènes 1982, (σελ. 133). 129) ΔΧΑΕ 11 (1982-1983), (Χ. Κοιλάκου, σελ. 55). 130) ΛακΣπ 7 (1983), (Ν. Γκιολές, σελ. 160). 131) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 199, 218). 132) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 249). 133) A. Koumoussi, Les peintures murales de la Transfiguration de Pyrgi et de Sainte- Thècle en Eubée, Athènes 1987, (σελ. 299). 134) ΛακΣπ 10 (1990), (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 145). 135) C. Jolivet-Lévy, Les églises byzantines de Cappadoce, Paris 1991, (σελ. 260). 136) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994, (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 63). 137) Zograf 25 (1996), (Ch. Konstantinidi, σελ. 46). 138) Ο Μανουήλ Πανσέληνος και η εποχή του, [ΕΙΕ/ΙΒΕ, Το Βυζάντιο σήμερα 3], Αθήνα 1999, (Σ. Καλοπίση-Βέρτη, σελ. 76). 139) Ρόδος 2.400 χρόνια. Η πόλη της Ρόδου από την ίδρυση της μέχρι την κατάληψη από τους Τούρκους (1523), Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, Ρόδος, 24-29 Οκτωβρίου 1993, Πρακτικά, τ. Β, Αθήνα 2000, (Αγγ. Κατσιώτη Θεόδ. Αρχοντόπουλος, σελ. 377). 140) Θωράκιον. Αφιέρωμα στη μνήμη του Παύλου Λαζαρίδη, Αθήνα 2004, (Ph. A. Drossoyianni, σελ. 342). 141) Α. Δ. Παλιούρας, Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία, Αγρίνιο 2004, (σελ. 226, 317 βιβλιογραφία). 142) Μ. Ασπρά-Βαρδαβάκη, Μ. Εμμανουήλ, Η Μονή της Παντάνασσας στον Μυστρά. Οι τοιχογραφίες του 15 ου αι., Αθήνα 2005, (σελ. 211, 237). 143) Μητρ. Ιερωνύμου, Χριστιανική Βοιωτία, Λιβαδειά 2005, (σελ. 455). 144) H βυζαντινή τέχνη μετά την τέταρτη σταυροφορία. H τέταρτη σταυροφορία και οι επιπτώσεις της, Aκαδημία Aθηνών. Kέντρο Έρευνας της Bυζαντινής και Mεταβυζαντινής τέχνης, Aθήνα 2007, (Σ. Καλοπίση- Βέρτη, σελ. 76). 16

145) Χ. Κωνσταντινίδη, Ο Μελισμός, Θεσσαλονίκη 2008 [Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2008 για πρωτότυπη βυζαντινή μελέτη], (σελ. 156). 146) ΔΧΑΕ 30 (2009), (Γ. Πάλλης, σελ. 182, 183). In collaboration with Ν. Β. Δρανδάκης, Ε. Δωρή, Σ. Καλοπίση -Βέρτη, "Έρευνα στη Μάνη", ΠΑΕ 1978 (1980), 135-182, πίν. 114-130. 147) ΠΑΕ 1981, (Ν. Β. Δρανδάκης, Ν. Γκιολέ, Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 257, 258, 264). 148) Γ. Δημητροκάλλης, Παλαιοχριστιανικοί και βυζαντινοί μαίανδροι, Αθήναι 1982, (σελ. 365, 518 βιβλιογραφία). 149) Ἀμητός, Tόμος στὴ μνήμη Φώτη Ἀποστολοπούλου, Aθήνα 1984, (Σ. Καλοπίση Βέρτη, σελ. 173). 150) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 205). 151) CahArch 32 (1984), (N. B. Drandakis, σελ. 173). 152) Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 5 (1984-85), (Ν. Γκιολές, σελ. 77). 153) Πελοποννησιακά 16 (1985-86), (Ν. Β. Δρανδάκης, 254). 154) ΔΧΑΕ 13 (1985-1986), (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 89). 155) Δίπτυχα Δ (1986-1987), (Μ. Ασπρά-Βαρδαβάκη, σελ. 113, 116). 156) ΛακΣπ 9 (1988), (Κ. Διαμαντή), (σελ. 349, 350, 362). 157) Πελοποννησιακά 18 (1989-90), (Αρ. Καββαδία-Σπονδύλη, σελ. 205, 206). 158) Αρχιμ. Σ. Κουκιάρης, Τα θαύματα-εμφανίσεις των Αγγέλων και Αρχαγγέλων στην βυζαντινή τέχνη των Βαλκανίων, Αθήνα 1989, (σελ. 82, 130, 168, 199 βιβλιογραφία). 159) ΛακΣπ 10 (1990), (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 145, 146, 150, 151). 160) C. Jolivet-Lévy, Les églises byzantines de Cappadoce, Paris 1991, (σελ. 79). 161) Ν. Β. Δρανδάκης, Ε. Δωρή, Β. Κέπετζη, Μ. Κωνσταντουδάκη, Ερευνα στην Κάτω Μάνη, Αθήνα 1993, (σελ. 68, 182). 162) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994, (Αρχιμ. Σ. Κουκιάρη, σελ. 248, 255). 163) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994 (Σ. Καλοπίση-Βέρτη, σελ. 454). 164) Ν. Β. Δρανδάκη, Βυζαντινές τοιχογραφίες της Μέσα Μάνης, Αθήνα 1995, (σελ. 347, 385). 165) Κ. Κόμης, Πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης, 15 ος -19 ος αι., Ιωάννινα 1995, (σελ. 640 βιβλιογραφία). 166) Πελοποννησιακά 22 (1996-97), (Π. Α. Δημητρακοπούλου, σελ. 214). 167) A. Avraméa, Le Péloponnèse du IV e au VIII e siècle. Changements et persistances, Paris 1997, (σελ. 189). 168) ΔΧΑΕ 20 (1998-1999), (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 167). 17

169) ΛακΣπ 15 (2000), (Ν. Δρανδάκης, σελ. 318 βιβλιογραφία). 170) Zograf 28 (2000-2001), (N. Zarras, σελ. 115). 171) Απ. Μαντάς, Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Ιερού Βήματος των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204), Αθήνα 2001, (σελ. 15 βιβλιογραφία, 244, 245). 172) The Crusaders from the Perspective of Byzantium and the Muslim World, (επιμ. Ang. E. Laiou, R. Parviz Mottahedeh), Dumbarton Oaks 2001, USA (Sh. E. J. Gerstel, σελ. 275, 283). 173) ΔΧΑΕ 23 (2002), (Αγγ. Κατσιώτη, σελ. 115). 174) Ν. Β. Δρανδάκη, Βυζαντινά γλυπτά της Μάνης, Αθήνα 2002, (σελ. 148). 175) Λαμπηδών. Αφιέρωμα στη μνήμη της Ντούλας Μουρίκη, (επιμ. Μ. Ασπρά- Βαρδαβάκη), Αθήνα 2003, τ. 1, (S. Kalopissi, σελ. 353). 176) Ο μοναχισμός στην Πελοπόννησο, 4 ος 15 ος αι., (επιστημ. επιμ. Β. Κόντη), Αθήνα 2004, (Μ. Γεωργοπούλου-Βέρρα, σελ. 123). 177) ΛακΣπ 17 (2004), (Γ. Δημητροκάλλης, σελ. 147). 178) Οι ήρωες της ορθόδοξης εκκλησίας. Οι νέοι άγιοι, 8ος - 16ος αι., (επιμ. Ε. Κουντούρα-Γαλάκη), Αθήνα 2004, (Α. Λαμπροπούλου, Η. Αναγνωστάκης Β. Κόντη, Α. Πανοπούλου, σελ. 271). 179) Μανιάτικοι οικισμοί. Δίκτυο Μουσείων Μάνης 1, Αθήνα 2004 (και αγγλική έκδοση: Settlements of Mani, Athens 2004), (σελ. 42). 180) Ιστορίες θρησκευτικής πίστης στη Μάνη (και αγγλική έκδοση: Tales of religious faith in Mani, Athens 2005, (Ε. Δεληγιάννη-Δωρή, σελ. 42). In collaboration with Ν. Β. Δρανδάκης και Σ. Καλοπίση-Βέρτη, "Έρευνα στη Μάνη" ΠΑΕ 1979 (1981), pp. 156-214, πίν. 114-132. 181) ΠΑΕ 1981, (Ν. Β. Δρανδάκης, Ν. Γκιολέ, Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 257, 258, 264). 182) ΛακΣπ 6 (1982), (Ν. Γκιολές, σελ. 135). 183) CahArch 32 (1984), (N. B. Drandakis, σελ. 173). 184) Ἀμητός, Tόμος στὴ μνήμη Φώτη Ἀποστολοπούλου, Aθήνα 1984, (Σ. Καλοπίση Βέρτη, σελ. 170, 173, 179). 185) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 193, 201, 203, 210). 186) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 240). 187) ΔΧΑΕ 13 (1985-1986), (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 85). 188) Πελοποννησιακά 16 (1985-86), (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 251). 189) The 17 th International Byzantine Congress, Major Papers, Washington, D.C. 1986, (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 707). 190) Δίπτυχα Δ (1986-1987), (Μ. Ασπρά- Βαρδαβάκη, σελ. 107, 113). 191) A. Koumoussi, Les peintures murales de la Transfiguration de Pyrgi et de Sainte- Thècle en Eubée, Athènes 1987, (σελ. 298). 18

192) ΛακΣπ 9 (1988), (Κ. Διαμαντή), σελ. 353, 364). 193) ΛακΣπ 9 (1988), (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 302). 194) Λακ Σπ 9 (1988), (Ν. Γκιολές, σελ. 428). 195) ΛακΣπ 10 (1990), (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 145, 146, 150). 196) RDAC 1990, (Α. Παπαγεωργίου, σελ. 222). 197) O. Chassoura, Les peintures murales des églises de Longanikos (Laconie) et les tendances de la peinture byzantine de la deuxième moitié du XIVe siècle dans le sud du Péloponnèse, Paris 1991, τ. 1, (σελ. 25). 198) Ν. Β. Δρανδάκης, Ε. Δωρή, Β. Κέπετζη, Μ. Κωνσταντουδάκη, Ερευνα στην Κάτω Μάνη, Αθήνα 1993, (σελ. 180). 199) ΔΧΑΕ 17 (1993-1994), (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 225). 200) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994, (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 63). 201) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994, (Αρχιμ. Σ. Κουκιάρη, σελ. 247, 248). 202) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994 (Σ. Καλοπίση-Βέρτη, σελ. 454, 466, 471, 472, 473). 203) Aντίφωνον, αφιέρωμα στον καθηγητή N. B. Δρανδάκη, Θεσσαλονίκη 1994, (Β. Κέπετζη, σελ. 509, 513, 514, 518, 519). 204) Ν. Β. Δρανδάκη, Βυζαντινές τοιχογραφίες της Μέσα Μάνης, Αθήνα 1995, (σελ. 49, 228). 205) Κ. Κόμης, Πληθυσμός και οικισμοί της Μάνης, 15 ος -19 ος αι., Ιωάννινα 1995, (σελ. 640 βιβλιογραφία). 206) Πελοποννησιακά 22 (1996-97), (Θ. Κουκούλης - Μ. Οικονόμου, σελ. 258, 259). 207) A. Avraméa, Le Péloponnèse du IV e au VIII e siècle. Changements et persistances, Paris 1997, (σελ. 190). 208) DOP 52 (1998), (Sh. E. J. Gerstel, σελ. 97, 105, 106, 111). 209) ΔΧΑΕ 20 (1998-1999), (Χ. Κωνσταντινίδη, σελ. 168). 210) Drevnerusskoe iskusstvo. Vizantija i Drevnjaja Rus' k 100-letnju Andreja Nikolaevica Grabarα(1896-1990) Aγία Πετρούπολη 1999, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 206, 208). 211) Sh. Gerstel, Beholding the Sacred Mysteries: Programs of the Byzantine Sanctuary, [College Art Association Monograph on the Fine Arts 56], Seattle 1999, (σελ. 115). 212) ΛακΣπ 15 (2000), (Ν. Δρανδάκης, σελ. 285, 293, 318 βιβλιογραφία). 213) Απ. Μαντάς, Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Ιερού Βήματος των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204), Αθήνα 2001, (σελ. 15 βιβλιογραφία, 192, 251, 267). 214) The Crusaders from the Perspective of Byzantium and the Muslim World, (επιμ. Ang. E. Laiou, R. Parviz Mottahedeh), Dumbarton Oaks 2001, USA (Sh. E. J. Gerstel, σελ. 272, 284). 215) C. Jolivet-Lévy, Etudes Cappadociennes, London 2002, (σελ. 162, 210). 19

216) Ν. Β. Δρανδάκη, Βυζαντινά γλυπτά της Μάνης, Αθήνα 2002, (σελ. 164, 262, 321). 217) Λαμπηδών. Αφιέρωμα στη μνήμη της Ντούλας Μουρίκη, (επιμ. Μ. Ασπρά- Βαρδαβάκη), Αθήνα 2003, τ. 1, (V. Kepetzi, σελ. 420). 218) Ο μοναχισμός στην Πελοπόννησο, 4 ος 15 ος αι., (επιστημ. επιμ. Β. Κόντη), Α- θήνα 2004, (Μ. Γεωργοπούλου-Βέρρα, σελ. 123). 219) Μανιάτικοι οικισμοί. Δίκτυο Μουσείων Μάνης 1, Αθήνα 2004 (και αγγλική έκδοση: Settlements of Mani, Athens 2004), (σελ. 42). 220) Ιστορίες θρησκευτικής πίστης στη Μάνη (και αγγλική έκδοση: Tales of religious faith in Mani, Athens 2005), (Ε. Δεληγιάννη-Δωρή, σελ. 42). 221) Ιστορίες θρησκευτικής πίστης στη Μάνη (και αγγλική έκδοση: Tales of religious faith in Mani, Athens 2005), (Αιμ. Μπακούρου, σελ. 123, 157). 222) Ιστορίες θρησκευτικής πίστης στη Μάνη (και αγγλική έκδοση: Tales of religious faith in Mani, Athens 2005), (Κ. Διαμαντή, σελ. 153). 223) Thresholds of the Sacred Architectural, Art Historical, Liturgical, and Theological Perspectives on Religious Screens, East and West, Washington, D.C, 2006, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 122). 224) H βυζαντινή τέχνη μετά την τέταρτη σταυροφορία. H τέταρτη σταυροφορία και οι επιπτώσεις της, Aκαδημία Aθηνών. Kέντρο Έρευνας της Bυζαντινής και Mεταβυζαντινής τέχνης, Aθήνα 2007, (Σ. Καλοπίση Βέρτη, σελ. 69). 225) BZ 101/1 (2008), (N. Kontogiannis - S. Germanidou, σελ. 55). 226) Χ. Κωνσταντινίδη, Ο Μελισμός, Θεσσαλονίκη 2008 [Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2008 για πρωτότυπη βυζαντινή μελέτη], (σελ. 111, 130, 203, 206). 227) A. Rhoby, Byzantinische Epigramme auf Fresken und Mosaiken, [Veröffentlichungen zur byzanzforschung, Band XV: Byzantinische Epigramme in inschriftlicher Überlieferung], (επιμ. W. Hörander, A. Rhoby, A. Paul), Wien 2009, (σελ. 53). In collaboration with Ν. Β. Δρανδάκης και Σ. Καλοπίση-Βέρτη "Έρευνα στη Μεσσηνιακή Μάνη" ΠΑΕ 1980 (1982), 188-246, εικ. 1-2, πίν. 131-147. 228) Ἀμητός, Tόμος στὴ μνήμη Φώτη Ἀποστολοπούλου, Aθήνα 1984, (Σ. Καλοπίση Βέρτη, σελ. 162, 165, 190). 229) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 212). 230) XXXI Corso di Cultura sull' Arte Ravennate e Bizantina 1984, (S. Kalopissi-Verti, σελ. 240, 241). 231) Travaux et Mémoires 9 (1985), (A. Philippidis-Braat, σελ. 333). 232) Πελοποννησιακά 16 (1985-86), (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 244, 251). 233) The 17 th International Byzantine Congress, Major Papers, Washington, D.C. 1986, (Ν. Β. Δρανδάκης, σελ. 707). 20